"Russische militairen doen
alsof ze thuis zijn in Kabul"
Patriottisch Front
krijgt zijn zin niet
YS roepen ambassadeur
uit Sowjet-Unie terug
Waldheim boekt
in Iran nog
geen resultaat
Reizigers uit A fghanistan verklaren
Herhaling
Tenerife-
ramp net
voorkomen
Generaals in Turkije
waarschuwen regering
BUITENLAND
DONDERDAG 3 JANUARI 1980
Van onze correspondenten)
WASHINGTON, KABUL, DEN
HAAG - Amerika heeft zijn am
bassadeur in Moskou terugge
roepen voor beraad, vanwege de
Russische invasie in Afghanis
tan, die het Witte Huis dinsdag
avond bestempelde als 'een ern
stige bedreiging van de vrede'.
Volgens Jody Powell, de woord
voerder van de president, heeft
Carter na een dag van beraad met
zijn naaste medewerkers en de
Nationale Veiligheidsraad nog
een aantal andere maatregelen
getroffen, waarvan de aard pas
wordt bekendgemaakt wanneer
de bondgenoten van de VS zijn
ingelicht. Nadrukkelijk voegden
de woordvoerders eraan toe dat
het niet gaat om militaire ac
ties.
Volgens Powell betekent het terug
roepen van ambassadeur Tho
mas Watson geen verbreken van
de relaties, maar wel een uit
drukking van Amerikaans onge
noegen. De andere acties hebben
betrekking op eenzijdige Ameri
kaanse maatregelen zowel als op
een beleid dat in samenwerking
met de bondgenoten wordt ge
voerd.
Volgens zegslieden in Washington
zou Carter hebben besloten ver
dere debatten over het SALT-2-
verdrag met de Sowjet-Unie (ter
verdere beperking van strategi
sche bewapening) uit te stellen.
De Senaat moet de overeenkomst
goedkeuren maar de recente
ontwikkelingen in Iran en in Af
ghanistan hebben de kansen op
een positieve uitslag van de
stemmingen aanmerkelijk ver
minderd.
De VS zullen, zo wordt verwacht,
een actie om het Russische op
treden in de VN veroordeeld te
krijgen, steunen, in weerwil van
het risico dat de Russen dan met
een veto zullen komen als sanc
ties tegen Iran ter sprake komen
in de Veiligheidsraad.
Het Amerikaanse ministerie van
landbouw bestudeert momenteel
de gevolgen van een stilleggen
van de graan-export naar de
Sowjet-Unie. De Russen hebben
van de laatste oogst meer gekocht
dan ooit tevoren en een besluit
om de verkoop te staken voor het
moment zou Carter door de toch
al ruimschoots klagende boeren
niet in dank worden afgenomen.
Maar in de Sowjet-Unie heeft een
misoogst plaats gehad, die het
land voor ernstige problemen zou
stellen als het Amerikaanse graan
niet wordt aangevoerd.
Een boycot van de Olympische
Spelen in Moskou wordt in Ame
rika uiterst voorzichtig benaderd.
Niet alleen zou het betekenen dat
de Olympische Winterspelen in
het Amerikaanse Lake Placid het
zonder medewerking van het
Oostblok zouden moeten stellen,
maar vermoedelijk betekent het
ook het einde van de Spelen. Dat
is een prijs die ook de Amerika
nen niet graag betalen, hoe zeker
het ook is dat sport en politiek ten
nauwste met elkaar te maken
hebben.
De Westduitse minister van bui
tenlandse zaken Genscher heeft
de Russische inval in Afghanis
tan gisteren scherp veroordeeld
en de Verenigde Naties opgeroe
pen zich over de interventie te be
raden. Genscher noemde de actie
van Moskou een schending van
de grondbeginselen van vreed
zame coëxistentie en het recht op
zelfbeschikking, en een groot ge
vaar voor de ontspanning in de
wereld.
Genscher zei dit tijdens een kabi
netsberaad in verband met over
leg over de crisis rond Afghanis
tan tussen Amerika en de Euro
pese bondgenoten.
(Van onze correspondenten)
KABUL, DEN HAAG - De Nederlanders in Ka-
bul maken het naar omstandigheden goed. Dat
verklaarde een uit Leiden afkomstig echtpaar
gisteravond, na aankomst uit Afghanistan. Vol
gens hun informatie wonen er 15 Nederlanders
in Kabul, die zij - op twee priesters na - goed
zeggen te kennen. Het echtpaar wil anoniem
blijven, omdat het van plan is na een maand
verlof naar Afghanistan terug te keren. Andere
reizigers uit Kabul verklaarden gisteren dat de
Russische militairen in de Afghaanse hoofdstad
optreden, "als was het hun eigen land". Op alle
strategische punten staan Russische tanks.
Gevechten
Russische keurtroepen hebben gis
teren, met steun van tanks en he
likopters, een offensief ingezet
tegen verzetshaarden van islami
tische opstandelingen in Afgha
nistan. Volgens westerse diplo
maten zou met name hevig wor
den gevochten in de provinc:e
Bamia, ten noordwesten van de
hoofdstad Kabul en in de streek
van Paktia, ten zuiden van de
hoofdstad. Volgens de schaarse
berichten over het verloop van
het offensief worden aan beide
zijden aanzienlijke verliezen ge
leden.
Terwijl het aantal Russische troe
pen in Afghanistan inmiddels
zou zijn opgelopen tot 50.000,
heeft de door Moskou geïnstal
leerde president Babrak Karmal
aangekondigd eventueel ook mi
litaire steun te zullen vragen aan
Cuba, Vietnam, Ethiopië, Angola
en de Palestijnse bevrijdingsor
ganisatie PLO.
In een toespraak voor Radio Kabul
beriep Karmal zich andermaal op
informatie als zouden de islamiti
sche opstandelingen worden ge
traind door de Verenigde Staten
en China. Beide landen hebben
deze bewering voortdurend ont
kend. De president, die na de in
val van de Sowjet-Unie van 27
december vorig jaar zijn voor
ganger Hafizu Amin ten val
bracht en liet executeren, her
haalde dat de Sowjet-troepen het
land zullen verlaten "wanneer de
staatsgevaarlijke elementen zijn
uitgeroeid en de onafhankelijk-
Nederlandse
fotograaf
vrijgelaten
NIEUW DELHI (AFP) - Het
nieuwe bewind in Afghanis
tan heeft gisteren opnieuw
correspondenten van de
westelijke pers uitgewezen.
De eerste groep was zondag
na enige uren op het vliegveld
van Kabul te hebben verble
ven teruggestuurd naar
Nieuw Delhi.
De nieuwe groep Amerikaanse,
Franse, Britse en Japanse
correspondenten, die volgens
eerdere berichten over de no
dige inreis- en verblijfspapie-
ren beschikten, was dinsdag
aan boord van een toestel van
de Afghaanse luchtvaart
maatschappij Ariana vanuit
Nieuw Delhi in Kabul gearri
veerd. Sommige hunner
brachten de nacht door in het
Hotel Intercontinental in Ka-
bul.
Hier werd ook de in Hongkong
wonende Nederlandse foto
graaf Hubert van Es vastge
houden. Hij is gisteren in
Nieuw Delhi aangekomen.
Hij zei goed te zijn behandeld.
Van Es werd vastgehouden na
dat hij had geweigerd het land
te verlaten met een eerste
groep we^,terse journalisten
die door de nieuwe mach
thebbers in Afghanistan was
uitgewezen.
heid van Afghanistan verzekerd
is". Hij zei ook dat alle politieke
gevangenen in het land zullen
worden vrijgelaten, maar dat
aanhangers van Amin worden
berecht.
Karmal zowel als Moskou putten
zich intussen uit in vriendelijke
geluiden aan het adres van de is
lamitische wereld. Zij suggereren
dat hun optreden er juist op is ge
richt de moslems voor verdere
vervolging te behoeden. Ex-pre
sident Amin wordt bestempeld
als de auteur van ontelbare gru
weldaden tegenover de islamie
ten. Hij zou daarbij gesteund zijn
door de VS. De verklaringen
schijnen vooral bedoeld om Lran
gerust te stellen. Teheran heeft de
Russische interventie in het
buurland Afghanistan ondubbel
zinnig veroordeeld.
In datzelfde kader bracht de Russi
sche ambassadeur in Teheran,
Winogradov, gisteren voor de
tweede maal sinds de staatsgreep
een bezoek aan ajatollah Cho-
meini. Iran geldt overigens met
Pakistan als de belangrijkste uit
valsbasis van islamitische op
standelingen.
In de dagbladen in Kabul, die giste
ren voor het eerst sinds de staats
greep weer verschenen, stonden
grote portretten van de nieuwe
president en koppen als "de
bloedige bende van Amin is ver
jaagd".
De bevolking van Kabul schijnt
echter weinig sympathie te koes
teren voor de Russen. Afghanen
zouden buitenlanders geregeld
verwensingen naar het hoofd
slingeren en pas vriendelijker
worden als duidelijk wordt dat zij
geen Russen zijn. Ook zouden op
lokale markten Russen zijn ver
moord.
Aardbeving op
Azoren eist
tientallen
mensenlevens
(Van onze correspondent)
ANGRA DO HEROISMO- De zwa
re aardbeving die op Nieuw
jaarsdag de Portugese eilanden
groep Azoren trof, heeft volgens
nog onbevestigde berichten aan
zeker 52 mensen het leven ge
kost. Meer dan 300 personen
werden gewond. De aardschok,
de hevigste sinds 1950 in het ge
bied, had een kracht van 7 tot 8 op
de schaal van Richter. Op het
hoofdeiland Terceira werd 70
procent van de huizen zwaar be
schadigd. Het oude centrum van
de hoofdstad Angra do Heroismo
werd totaal verwoest. Behalve
Terceira werden ook de minder
bevolkte eilanden Sao Jorge en
Graciosa getroffen.
Door de aardbeving werden elek-
triciteits- en waterleidingen ver
nield. Ook de telefoonverbindin
gen waren tijdelijk verbroken,
maar zijn gisteren weer hersteld.
Ze werden onmiddellijk overbe
last door pogingen vanaf het Por
tugese vasteland om met familie
in contact te komen.
Reizigers uit Kabul gefotografeerd op Schiphol.
SALISBURY/LUSAKA (Reuter/
UPI) - De Britse gouverneur van
Rhodesië, Lord Soames, heeft
gisteren een verzoek van de lei
ders van het Patriottisch Front,
om meer tijd voor het bijeen
brengen van hun guerrillastrij
ders op de vastgestelde verza
melpunten. afgewezen. Morgen
loopt de tijd van een week af die
hiervoor was overeengekomen in
het vredesakkoord van Londen.
Volgens het vredesleger van het
Gemenebest, dat toezicht houdt
op de naleving van het akkoord
van Londen, hebben zich tot
dusver 4.100 van de geschatte
16.000 guerrillastrijders gemeld
sedert het bestand van kracht
werd.
Tijdens een persconferentie in Lu
saka had frontleider Joshua
Nkomo, hoofd van de ZAPU, er
bij de Britse autoriteiten op aan
gedrongen zijn manschappen
meer tijd te gunnen. Hij riep zijn
troepen in Rhodesië op zich te
melden. "Vanwege het gebrek
aan radio's en kaarten hebben de
guerrillastrijders meer tijd nodig
om zien te melden".
De belangrijkste vertegenwoordi
ger van Robert Mugabe, de ande
re leider van het Patriottisch
Front, Enos Nkala had tijdens
een persconferentie gezegd dat
ook Mugabes partij de ZANU
meer tijd wil. Hij voegde er aan
toe dat "als de gouverneur nee
zegt, hij wel eens een tijdbom in
zijn handen zou kunnen ontdek
ken".
Volgens de Britse woordvoerder
Nicholas Fenn kan de tijdslimiet
alleen uitgesteld worden als alle
ondertekenaars van het akkoord
van Londen het daarmee eens
zijn. In politieke kringen wordt
De twee leiders van het Patriottisch
Front zullen dit weekeinde te
rugkeren in Rhodesië. Nkomo zal
zondag in Salisbury aankomen
na drie jaar in ballingschap te
hebben doorgebracht.
Volgens de vertegenwoordiger van
Mugabe, Nkala, zal zijn leider za
terdag terugkeren in Rhodesië na
vijfjaar ballingschap. Hij zei dat
Mugabe eerder terugkomt dan
was voorzien vanwege de
problemen bij het bestand.
Oost-Duitser
Nederlandse
bergbeklimmer
gered
ZERMATT (AP) - De 18-jarige Ne
derlander Frans Heusdens is gis
teren door een helicopter ontdekt
in een berghut op de noordwand
van de Matterhorn. Samen met
een Engelse vriend had hij ge
probeerd deze berg te bedwin
gen. De Engelsman, Jonathan
Conville, is het afgelopen week
einde na een val overleden, dit
maakte de Zwitserse politie gis
teren bekend.
Nadat Conville en Heusdens hun
voorraden hadden verloren ga
ven ze zaterdag hun beklim
mingspoging enige honderden
meters onder de top op.
Toen ze op weg waren gegaan naar
een berghut verloor de Engels
man zijn evenwicht op een losse
rots, en viel omlaag. Heusdens
wist de hut te bereiken, waar hij
enige dagen later werd aangetrof
fen.
zwemt
naar vrijheid
WINDHOEK, ZUIDWEST-AFRI-
KA (AP) - Een Oostduitse water
bouwkundige, die op kerstavond
overboord was gesprongen en na
een zwemtocht van tien uur het
strand had bereikt, is gisteren
naar de Duitse Bondsrepubliek
vertrokken, zo heeft de Zuidafri-
kaanse Pers Associatie bekend
gemaakt.
Volgens het bericht betrof het de
22-jarige Joachim Holst.
Hij was op eerste kerstdag, uitge
put door de langdurige zwempar
tij in het koude water, op het
strand in de buurt van de Walvis
baai aangetroffen.
(Van onze redactie buitenland)
TEHERAN - Een vijandige sfeer
kenmerkte gisteren de eerste dag
van de besprekingen tussen de
secretaris-generaal van de Ver
enigde Naties, Kurt Waldheim,
en Iraanse autoriteiten. Gister
ochtend sprak Waldheim drie uur
lang met de Iraanse minister van
buitenlandse zaken, Ghotbza-
deh, maar woedende demon
stranten dwongen hem zijn mid
dagprogramma af te gelasten.
Volgens het officiële Iraanse
persbureau Pars zou een komplot
tegen hem zijn ontdekt. Woens
dag was nog niet duidelijk of
Waldheim alsnog welkom zou
zijn bij Chomeini, Irans sterke
man, die hem eerder weigerde te
ontvangen.
Waldheim arriveerde dinsdag in de
Iraanse hoofdstad Teheran, naar
eigen zeggen niet om te onder
handelen over het lot van de 49
gegijzelden in de Amerikaanse
ambassade, maar wel om te pro
beren bij te dragen aan een oplos
sing voor de Amerikaans-Iraanse
crisis.
Volgens Pars werd voor zijn veilig
heid gevreesd en moest Wald
heim gistermiddag op zijn hotel
kamer blijven, in plaats van voor
het eerst sedert zijn aankomst in
Teheran in het openbaar te ver
schijnen. Over het gesignaleerde
komplot werd niet in details ge
treden.
Het programma vermeldde een be
zoek van de secretaris-generaal
aan een gedenkteken voor de ge
vallenen bij Chomeini's revolu
tie, die februari vorig jaar de sjah
dwong te vluchten. Bjj het mo
nument zou Waldheim een hon
derdtal slachtoffers hebben ont
moet van de gevreesde geheime
politie van de sjah, de Savak. Op
krukken in in rolstoelen stonden
zij vergeefs op hem te wachten,
want buiten Waldheims hotel
hadden zich naar schatting 1500
studenten verzameld, die anti-
Amerikaanse leuzen schreeuw
den en, meer persoonlijk, „marg
bar Waldheim" („dood aan Wald
heim").
Het eerste onderhoud tussen
Waldheim en Ghotbzadeh con
centreerde zich op de Iraanse
grieven tegen de Verenigde Sta
ten en de verdreven sjah. Wald
heim zei na afloop dat ook over de
gegijzelden was gesproken, maar
in het communiqué van het mi
nisterie van buitenlandse zaken
werd daar met geen woord over
gesproken, maar wel over „de
schendingen van de mensen
rechten, waaronder het Iraanse
volk onder het vorige regime
heeft geleden". Volgens de ver
klaring zou Waldheim hebben
benadrukt dat respect voor de
mensenrechten een elementaire
zorg van hem en de VN is, en
hebben toegegeven dat de sjah
het daarmee zo nou niet nam.
IRA-leider
aangehouden
BELFAST (AFP) - Gerry
Adams, de vice-voorzitter van
de Sinn Fein, de politieke
vleugel van het Ierse Re
publikeinse Leger (IRA), is
gisteravond door de Noord-
ierse politie gearresteerd. Dit
is uit officiële bron vernomen.
Volgens een woordvoerder van
de Noordierse politie werden
Adams en een andere man,
wiens identiteit niet is be
kendgemaakt, aangetroffen
in een huis waarvan men
dacht dat het leeg was.
Gerry Adams is één van de po
pulairste Republikeinse per
soonlijkheden in Noord-Ier-
land.
Ghotbzadeh dankte Waldheim
voor zijn „goede wil en begrip
voor het lijden van het Iraanse
volk".
Hoe vriendelijk en welwillend de
Iraniërs het eerste gesprek ook
beschrijven, woensdag was nog
volledig onduidelijk hoe lang
Waldheim in Iran blijft en hoe
zijn verdere programma eruit zal
zien. Vrijwel zeker zullen nog
meer ontmoetingen volgen met
Ghotbzadeh, maar niets wijst er
op dat Chomeini zich welwillen
der zal gaan opstellen. De bezet
ters van de Amerikaanse ambas
sade in Teheran willen in ieder
geval niets met Waldheim te ma
ken hebben, zo verklaarden zij
woensdag. Zij zouden in de am
bassade een foto van hem hebben
opgehangen, waarop hij tijdens
een bezoek aan Iran in 1978 de
hand kust van de tweelingzuster
van de sjah.
Het is onwaarschijnlijk dat Wald
heim langer dan tot maandag in
Iran zal blijven. Oudejaarsdag
aanvaardde de Veiligheidsraad
van de VN een resolutie, waarin
wordt gedreigd met economische
sancties indien de gegijzelden
niet voor maandag 7 januari wor
den vrijgelaten.
Omdat Teheran serieus rekening
houdt met afkondiging van sanc
ties na volgende week, heeft de
centrale bank van Iran woends-
dag een deel van haar tegoeden
bij banken in en buiten Europa
naar elders overgebracht. Een
woordvoerder van de bank wilde
niet zeggen naar welke landen de
tegoeden zijn overgebracht, noch
om welk bedrag het gaat. Het to
taal van de Iraanse tegoeden
wordt geschat op 13 miljard dol
lar (26 miljard gulden. De woord
voerder ontkende het bericht dat
alleen al van Japanse banken
miljoenen dollars naar Algerije
en Libië was gestuurd.
DEN HAAG (GPD) - De Ameri
kaanse luchtvaartinspectie
(FAA) heeft twee vliegers ge
schorst die vorige maand in Los
Angeles bijna een botsing had
den veroorzaakt zoals zich in
maart 1977 op Tenerife heeft
voltrokken. In dit geval was een
Boeing-707 van American Airli
nes de startbaan opgereden ter
wijl de opdracht luidde tot aan
de baan te gaan, omdat een an
der vliegtuig net aan de start
begonnen was.
Volgens een woordvoerder van de
FAA had de bemanning van de
Boeing-707, een viermotorig
vliegtuig voor ongeveer 190 pas
sagiers, de verkeerstoren toe
stemming gevraagd voor de
start, terwijl het toestel naar de
startbaan reed. De verkeerslei
ding antwoordde dat de Boeing
niet verder mocht dan tot de
startbaan, maar de Boeing reed
door tot óp de startbaan.
Daar was juist een DC-9 van Hug
hes Air West bezig met zijn aan
loop voor de start. De vliegers
zagen het gevaar, remden af en
wisten de DC-9 tijdig voor een
botsing tot stilstand te brengen.
Niemand raakte daarbij gewond
en er ontstond geen schade. De
gezagvoerder van de Boeing is
daarop voor 30 dagen geschorst
(los van maatregelen die Ameri
can Airlines zelf kan nemen) en
de tweede vlieger voor 20 da
gen.
(Van c
correspondent)
ISTANBUL - De Turkse generale
staf heeft gisteren een ernstige
waarschuwing gericht aan de po
litieke leiders in Turkije om zich
gezamenlijk te weer te stellen te
gen de ondermijning door sepa
ratistische, neofascistische en fa
natiek religieuze (moslim-) groe
peringen. De waarschuwing,
vervat in een brief aan de Turkse
president Koroturk, is ook voor
de Turkse radio voorgelezen.
De Turkse premier Demirel en op
positieleider Ecevit hebben met
de president overleg gevoerd
over de brief van de generaals.
Demirel noemde de toestand
ernstig, Ecevit sprak van een ver
scherping van de crisis in Tur
kije, dat er politiek en econo
misch slecht voor staat.
De nieuwe militaire interventie in
Turkije doet sterk denken aan die
van 12 maart 1971, toen de vier
top-generaals een memorandum
lieten voorlezen op de radio,
waarin zij het aftreden eisten van
de toenmalige regering-Demirel
en de vorming van een „sterke,
nationale regering" die de anar
chie van die dagen het hoofd zou
kunnen bieden. Die anarchie was
toen nog erg onschuldig in ver
gelijking met die van de laatste
twee jaar, waarin meer dan 2000
doden gevallen zijn.
Toch lijkt de jongste ingreep (we
derom geen staatsgreep) iets
voorzichtiger en „rekkelijker" te
zijn uitgevallen dan die van 1971.
Het aftreden van Demirel, die nu
een rechtse minderheidsregering
leidt, wordt ditmaal niet recht
streeks geeist; slechts sterkere
samenwerking tussen de politie
ke partijen - waarmee ongetwij
feld de twee grootste zijn bedoeld
- die hun „eigen belang" opzij
zullen moeten zetten voor het
„nationaal belang"
