Ajatollahs Qom bedrijven politiek met natte vinger mJm Jaar "onschuldig" in cel Geestelijke leiders Iran lopen elkaar voor de voeten Niet te versmaden. AUTOHANDELAAR DUPE VAN PROCESFOUTEN ^im1 WOENSDAG 12 DECEMBER 1979 VARIA PAGINA 13 QOM - Tussen de autowrakken op de weg naar de heilige stad Qom zwaaien twee islamitische voor gangers, moellahs, met een lekke band. Eén uur later zijn we in Qom in het Elmieh-gebouw, het theologische centrum van de Chomeini-gezinden in Irans nieuwe hoofdstad. Ze knikken vriendelijk en slurpen thee uit een schoteltje. Ze komen namens het centrale co mité van Teheran (een soort ge meenteraad) instructies halen en de gebeurtenissen van de afgelo pen dagen bespreken. ,,Dat kan ook via de telefoon, maar het is makkelijker eens per dag hier met elkaar te praten, dat voor komt misverstanden en onnodi ge strijd", leggen de aanwezigen uit. Ja, de moellahs hebben ons voorbij zien rijden, maar dat geeft niet en ze hoeven niet mee terug. Iemand anders heeft de band verwisseld. Het is trouwens erg gevaarlijk zo elke dag op en neer en daarom gaat het per wissel beurt er zijn al drie leden van het centrale comité op de weg tussen Teheran en Qom omgekomen en daarom gaan de echt belangrijke leden per helikopter. Dat geeft minder problemen. Qom is waarschijnlijk de meest merkwaardige hoofdstad ter we reld. In het slaperige stadje wor den alle belangrijke beslissingen genomen, iedereen loopt bij el kaar in en uit of ontvangt bezoek en de politiek ligt op straat, wat de burgers van Qom tot de best geïnformeerden van Iran maakt. In de grote moskee, het gebouw rond het graf van Fatimah, zuster van de achtste imam, Reza, ver dringen de hoogwaardigheids bekleders van het regime zich. Ze praten met de schoenlapper en de bakker, geven raad, spreken recht en beslissen in alle open heid over het lot van 35 miljoen Iraniërs. Het is een democratie met de hebbelijkheden van de Arabische marktwijken, de ba zars. De handelaars - de ayatol lahs - zitten te kijken onder hun arcades, kooplustigen lopen vrij binnen, proberen af te dingen en gaan zo nodig een steeg verder naar de volgende ayatollah. Het nieuwe Iran heeft de regering niet overboord gezet, tot woede van Chomeini zijn er zelfs te veel machtscentra, maar wel de amb tenaren afgeschaft en de formu lieren vervangen door gesprek ken in de keuken tussen be windslieden en belastingbetal ers. De ayatollahs van Iran geven geen leiding in de gebruikelijke zin van het woord, luisteren naar de klachten van hun aanhang, bepalen met de natte vinger win drichtingen en proberen met ad vies en aansporingen de proble men binnen de perken te hou den. De Koerden hebben het tij mee - de oorlog in de Koerdische bergen werd zeer impopulair - en dus wordt nu met de Koerden onder handeld. De Azarbeidjani heb ben het tij tegen en dus worden ze van allerlei kwaadaardigheden beschuldigd tot de wind weer draait en de tegenstanders van vandaag de bondgenoten van morgen zijn. Zelfs Chomeini, de grote leider, laat zich meevoeren met de wind. De executies van oudgedienden van de sjah werden impopulair, en toen gestaakt. Chomeini's cam pagne tegen de Koerden verliep door de zware verliezen van Chomeini's Revolutionaire Gar de en v/erd eveneens gestaakt. De Amerikaanse gijzelaars en het haat-offensief tegen de Verenig de Staten ebben weg en de rege ring begint zich te beraden over een oplossing. De langzaam op gang komende nieuwe campagne - tegen de Azarbeidjani - ontmoet te veel verzet om werkelijk suc ces te hebben en Chomeini's pro- paganda-apparaat is bezig de be volking te instrueren over een nieuw onderwerp, het buurland Irak. Daarnaast hebben de verschillende ayatollahs zo hun eigen privè- stokpaardjes. Ayatollah Rouhani oogstte veel succes met zijn cam pagne tegen het oliesjeikdom Bahrein, maar dat is alweer ver leden tijd. Ayatollah Montazari leuterde geleerd en verricht zijn gebeden op het Palestijnse hoofddoek, maar niemand weet voor hoe lang. Ruhollah Chomeini zen veroorzaakt onrust in de ba zar, en de twee weken geleden in ongenade gevallen minister van buitenlandse zaken, Bani-Sadr is druk bezig met Chomeini's zegen een armoedige campagne op te zetten om een spectaculaire co me-back over de economische onderwerpen te maken, want die ministerszetel heeft hij behou den. In het sluimerende Qom komen al die campagneleiders samen. Bo ven de halfdroge bedding van de Wadi al Alam (Rivier van de Vre de) verrijzen de minaretten en gouden koepels van de grote Fa- timah-moskee, een van Irans be langrijkste heiligdommen. In de schaduw daarvan wonen Irans machthebbers op een kluitje. Hun bezoekers beleven hier een sfeer van tijd tot tijd opwindende dorpspolitiek. Links over de brug, tussen een moestuin en een vuilnisbelt, woont de Sadegh Chalchali, de gevreesde scherprechter van Chomeini. Chalchali is befaamd om zijn bloedig optreden in Koerdistan waar hij honderden Koerden voor het vuurpeloton sleepte onder het motto: als ze schuldig zijn moeten ze doodge schoten worden, zijn ze niet schuldig dan komen ze wel in het paradijs. De scherprechter zit in zijn serre terwijl zijn vrouw de was binnenhaalt. Chalchali heeft minstens vier keer zoveel mensen naar het vuurpe loton gestuurd „als alle rechters samen" zoals hijzelf tevreden beweert, maar is het niet eens met de gijzelingsacties in de Ameri kaanse ambassade. „Als Cho meini mij opdraagt de gijzelaars te berechten kunnen ze wat mij betreft op vrijspraak rekenen. Ze zijn tenslotte een soort gasten en die moetje niet lastig vallen". Het overige bezoek begint te la chen. Chalchali verschuift zijn kalotje naar achteren en begint zijn te nen schoon te maken. „Carter stuurt liever 20 miljoen Ameri kanen de dood in dan de sjah uit te leveren en de gijzelingsactie is daarmee mislukt. In mijn op dracht is de neef van de sjah geëxecuteerd en de rest van de zijn familie krijgen we ook wel te pakken. Ik heb een aantal Ira niërs, Palestijnen, Europeanen en Amerikanen onder mijn bevel en maak me daarover geen zor gen" - Bent u altijd zo hard? ..We hebben de contra-revolutio nairen gewaarschuwd: of jullie passen je aan of je krijgt met mij te doen. Ze hopen dat de imam (Chomeini, HB) dood gaat of een of ander ongeluk krijgt. Ik heb ze laten weten dat, als er iets met Chomeini gebeurt, ik de hele con tra-revolutie in één nacht uitroei. Niet alleen in Iran maar overal. Ze zijn gewaarschuwd" Algemeen gelach en Chalchali maakt een eind aan de visite om zijn spreekbeurt die avond in een van de moskeeën van Qom voor te bereiden. Een aantal mensen spugen achter zijn rug op straat als hij omringd door zijn volge lingen door de steegjes van Qorn naar de moskee gaat. Chalchali ontmoet veel kritiek. De scherprechter zelf en zijn echtge note halen de schouders op. „Waar gehakt wordt vallen spaanders. De revolutionaire rechters zijn nooit populair, zeker niet zoals ze, zoals ik, succes heb ben" Terug over de brug dan rechts woont de ayatollah Ruhollah Chomeini. Iedereen in Iran kent zijn gezicht. Nu eens afgebeeld als een engel, de gehorigen van de sjah de afgrond indrijvend, dein weer omringd door duiven en ro zen een verheerlijkte massa toe sprekend, of glimlachend oog in oog met Yasser Arafat. Chomeini's huis is net verbouwd en voorzien van een foeilelijk toren tje. Een van de steegjes is afgeslo ten met twee dranghekken. Er is niet erg veel te doen. Het groepje omstanders roept van tijd tot tijd Allahu Achbar (God is groot) als iemand uit de poort komt. Een familielid van Chomeini steekt zijn hoofd uit het torentje en roept iets terug naar beneden. Er valt een stilte: de imam slaapt. Binnen zit in een hoek van de ont vangstzaal de familieclan te ver gaderen. Met de huidige troebe len in Perzië zijn Chomeini's ge trouwen ook zijn belangrijkste adviseurs geworden en de poli tieke tegenstanders van de imam beginnen steeds meer te klagen over de nieuwe dynastie die Irans zaken regelt. Hoofd van de ad r Sjariat-Madari viesraad is Chomeini's zoon, de hojatoleslam Achmed Chomeini. hoofd van de lijfwacht en reizend ambassadeur tussen de imam en dat andere machtscentrum in Qom, het huis van de aarts-aya tollah Shariat Madan. Achmed's zwager. Sadegh Tabatabai, voormalig woordvoerder van de regering-Bazargan is Chomeini's ambassadeur in Theheran en ziet er op toe dat als de Beheshti, de machtigste man binnen de revu- lotionaire raad, niet buiten zijn boekje gaat. Een van Chomeini's kleinzonen, Sayyed Hussein, onderhoudt contacten met de groep „Liba- nongangers", een van de mach tigste lobby's in Iran, met nauwe contacten met de sjiitische be weging in Libanon. Dan is er nog een schoonzoon, Shahab Ashra- gi, Chomeini's afgezant in de olieprovincie Chuzistan waar gouverneur-generaal Ahmed Madani, tevens admiraal van de Iraanse vloot, een eigen machts basis probeert te creëren met zijn streven Iran eerste president te worden. Hoofdonderwerp van gesprek in huize Chomeini is de opstand in Tabriz, in Azarbeidjan. het cen trum van ayatollah Shariat Mada- ri's macht. Er wordt driftig ge beld met Tabriz, Isphahan en Ahwaz en een groepje bemidde laars onder leiding van Chomeini jr. en minister van binnenlandse zaken Rafsajani maakt zich op om ayatollah Shariat Madari met nieuwe voorstellen te bezoe ken. Dat is niet zo moeilijk, Shariat-Ma- dan woont zes straten verder, in een steeg niet ver van de grote moskee van Qom. Voor het huis staat een groep potige Azarbeid jani en schuin aan de overkant van de steeg is een tent opgetrok ken waar bezoekers een toegang spasje kunnen krijgen. Volgelingen van ayatollah Rouha ni, die vlak naast de tent woont, volgen vanuit Rouhani's huis het gebeuren aandachtig. Rouhani met aanzienlijke aanhang in Khuzistan, heeft na de recentc- schietpartij in de steeg, waarbij een van Shanat-Madari's lijf wachten werd gedood, een be middelingsrol gespeeld, zijn vol gelingen melden daarbij veel succes. In hoeverre echte politie ke motieven hieraan ten grond slag liggen is niet duidelijk- de ayatollah's van Qom wonen zo dicht op elkaar dat Rouhani en Shanat-Madari bij wijze van spreken via hun slaapkamerraam half Iran tot een opstand kunnen brengen. De in Iran gebruikelijke doorlopende platte daken zorgen er voorts voor dat iedereen in Qom 's nachts ongezien in an dermans huis complotten kan beramen. Rouhani zelf laat met gepaste trots de handgeschreven brief aan de emir van Bahrein zien, waarin die vorst werd opgeroepen zich een beter moslim te betonen wilde hij niet net als de sjah smadelijk zijn archipel uit worden gejaagd. In de Perzische golf heeft dat schrij ven zoveel opschudding gewekt dat in Bahrein, Koeweit en de emiraten een aantal vooraan staande sjiitische geestelyken werd gedeporteerd. Ook Rouhani heeft bezwaren tegen de grondwet, vindt de gijzeling eigenlijk on-islamitisch en vraagt vriendelijk of de grond niet te koud is en er geen kussens moe ten komen. Er wordt stevig gela chen over de emir van Bahrein en Rouhani zegt de archipel hele maal niet te willen annexeren, dat is een zaak van het Iraanse par lement. Hij heeft de ongodsdien stige emir alleen maar willen waarschuwen. Bij Shariat-Madari gaat het zo mo gelijk nog eenvoudiger toe. De breed glimlachende kerkvorst ontvangt verzoekschriften, krijgt van tijd tot tijd een flinke prop bankbiljetten in zijn handen ge stopt en pulkt er af en toe een deel vanaf om aan klagers te geven. „Ik praat liever niet over Azar- beidjan", aldus de ayatollah. „Ik heb het liever over zelfbestuur en heb gezegd dat de onderzoeks commissie zich stevig moet ver diepen in de klachten van de be volking. Ik heb (ex-premier) Ba- zargan laten weten dat zijn op merkingen over de onrust in Az- arbeidjan kant noch wal raken en zijn bemiddelingspogingen by voorbaat zijn mislukt. Ik heb goede raad gegeven, gewaar schuwd hoe myn aanhangers de zaak zien en het is aan de regering daar consequenties uit te trek ken. dat is hun verantwoorde- lykheid, niet de myne". Het gesprek wordt afgebroken, wanneer de regering, in de vorm van Achmed Chomeini, de minis ter van binnenlandse zaken Raf- sanjani en dr. Yadollah Sabahi de binnenplaats opkomen om zaken van landsbelang verder met de aarts-ayatollah door te praten. Nog geen tien minuten nadat de heren op het tapijt hebben plaatsgenomen, gaat onder de Azarbeidjani het gerucht dat Chomeini Shanat-Madari's isla mitische Republikeinse Volks partij wil laten verbieden. De bron van het gerucht laat zich snel raden: via een kier in de poortdeur wordt vanuit de bin nenplaats alles doorgegeven wat Shanat-Madari met de regering achter half open ramen aan het overleggen is. In drie stappen heeft het bericht de tent bereikt, zes seconden later weten de vol gelingen van Rouhani het en 600 kilometer naar het noordoosten staat binnen het kwartier een enorme menigte by het hoofd kwartier van de Republikeinse Volkspartij in Tabriz te beraad slagen wat er verder gebeuren moet. In Qom blyft alles rustig. Na een uur loopt Iran's revolutionaire leiding de steeg door, slaat de modder van de schoenen en stapt in de Fiat om di' opperste leiding, die van Chomeini. verslag uit te brengen. Er komt iemand aan rennen met het bericht dat de theologen van de hogeschool van Qom bezig zijn een brief op poten aan Shariat Madari te schrijven. Over de radio komt tezelfdertyd het bericht dat in Tabriz gevech ten zyn uitgebroken en dat er twee doden zyn gevallen. De machtsstryd in Iran is in volle hevigheid losgebarsten. In de steeg van Shariat-Madari blyft het echter rustig, zoals in heel Qom. ADVERTENTIE Waarde toehoorders, eet u smakelijk. Als u begrijpt waar ik heen wil. Er is óók weer Kerstboter. Echte Boter voor een feestelijke prijs. „Als ik onschuldig ben hoef ik nergens bang voor te zijn. Ik kan gerust naar Duitsland gaan om auto's te kopen". Dit antwoordde begin augustus vorig jaar de uit Utrecht af komstige Izak van Gelder op het dringende advies van familie in Groningen om toch vooral niet de Neder landse grens over te steken. Van Gelder werd in juli vo rig jaar in het Zuiditaliaanse Brindisi bij verstek veroor deeld tot een gevangenis straf van acht jaar op ver denking van medeplichtig heid aan hasjsmokkel. Hij het de krant, want een dagvaarding had Van Gelder nooit be reikt. Die kwam terecht op een oud adres in Groningen. Later werd de strafmaat te ruggebracht tot vijf jaar. Hoewel een buitenlander in West-Duitsland wèl uitgele verd kan worden aan de in dit geval Italiaanse justitie, ging Izak tóch. Het werd hem noodlottig, want hij werd prompt aan gehouden bij Hamburg tij dens een verkeerscontrole. Van Gelder stond op de lijst van Interpol en de uitleve ringsprocedure tussen West- Duitsland en Italië begon. Toen Van Gelder in zijn Duitse cel hoorde, dat in de cember zijn zaak in hoger be roep werd behandeld, ver leende hij toestemming om naar Italië te worden ge transporteerd. Hij kwam op 18 december 1978 de Ita liaanse grens over bij Ponte Chiasso. Hij reisde via drie gevangenissen naar het Zuiditaliaanse Lecce, waar het hoger beroep voor kwam. Op 23 december arriveerde Van Gelder daar, precies een dag te laat om zich te kunnen verdedigen. De Nederlander beschikt nu over twee advo caten, die meteen cassatie hebben aangevraagd tegen de uitspraak. Ook de Neder landse ambassade in Rome spant zich in en kreeg kort geleden voor elkaar, dat Van Gelder vanuit het verre Po- tenza overplaatsing krijgt naar Rome, waar zijn belan gen beter kunnen worden behartigd. GRONINGEN - De eerste keer, dat Izak van Gelder officieel hoorde waar het precies om draaide, was op 3 januari 1979. Zijn eerste ad vocaat Luigi Vergini zocht hem. op die dag op in zijn cel in de wrakke gevangenis van Lecce in de „hak" van de Italiaanse laars. Van Gelder was daar beland na de al genoemde lange reis, waar voor hij in brieven aan familiele den schrijft: „Eenmaal in Italië worden de handen geboeid met ouderwetse boeien van een kilo gram zwaar. Verder worden de gevangenen op een transport per vier man aan elkaar geklonken met een ketting met tussen iedere persoon twee meter ruimte. De bagage moet je dan ook nog zelf dragen. Vanuit de wagen naar de trein is het vaak nog ver strom pelen. Daardoor viel ik een keer. De forse wond werd behandeld door een man van het Rode Kruis. De trein, waarmee wij reisden, heeft een aparte wagon met getraliede vensters. De wa gon is niet verwarmd. Eten is er ook niet bij onderweg. Al met al was ik tien dagen onderweg van Noord-Italië naar het uiterste Zuiden. Daardoor kwam ik te laat voor het hoger beroep. De eerste ervaringen met de Ita liaanse gevangenissen waren hard. Ook Italië werd begin dit jaar geteisterd door de strenge winter. „Omdat ik een nieuwe ling was, kom je eerst in een cel onder de grond. Het was daar steenkoud. Ik had toen nog een licht kostuum aan. Vergeet niet, dat ik in augustus in Duitsland werd aangehouden. Het was toen nog vrij warm weer". Familiele den reisden naar Zuid-Italië en brachten dekens, kleding en geld. Met geld valt er in de Ita liaanse gevangenissen een hoop te versieren, zo schrijft Van Gel der, „behalve een vlotte behan deling van de cassatie". „Merode" De Nederlander moet tot volgend voorjaar wachten op de behan deling van zyn zaak door het Hof i Cassatie in Rome. In het al genoemde gesprek met zijn ad vocaat op 3 januari van dit jaar, kon Van Gelder zijn advocaat er van overtuigen, dat hij niets af wist van de hasjsmokkel. Zij vroegen direct cassatie aan. Hoe kwam Van Gelder in de, zoals hij zelf schrijft, „merode" terecht9 Zijn broer Sally zette met enkele andere firmanten begin vorig jaar een groot bedrijf op, Intertheems. Die firma handelde onder meer op het Midden-Oosten met dumpgoederen. Intertheems be trok luxueuze kantoren in Utrecht. Op dat moment had Izak zijn eenvoudige handel in twee dehands auto's. Geen dikke bo terham, maar hij kon zich redden. Toen broer Sally hem f500,- per week bood om te helpen op zijn kantoor (telex en telefoon bedie nen) stemde Izak daarin toe. Dat Intertheems niet helemaal bona fide was, wil Van Gelder toege ven. Maar hij ontkent, evenals het andere personeel, geweten te hebben dat er hasjsmokkel in het spel was. Wel liet Van Gelder re gelmatig telexberichten uitgaan naar de chauffeurs van Inter theems, ook in het Midden-Oos ten. Eén van die chauffeurs was Klaas Snijders uit Utrecht. Deze Snijders werd met zijn vrachtau to aangehouden in de Italiaanse havenplaats Ban. toen hij per boot uit Turkije kwam Snyders had goederen geleverd en was op de terugweg naar Neder land inet andere goederen, zoals fruit. Maar er was ook hasj in de auto verstopt. Snijders, die ook tot een forse gevangenisstraf in Italië is veroordeeld, verklaarde dat tot zijn bazen ook Izak van Gelder gerekend moest worden, want hy kreeg regelmatig telex berichten van hem. Inmiddels waren de firmanten van Inter theems in Nederland al aange houden. omdat ze betrapt waren op hasjhandel en andere overtre dingen. Ze werden veroordeeld tot enkele jaren gevangenisstraf Izak bleef buiten schot, hy werd in Nederland niet verdacht van deze handel, wél in Italië door de verklaring van Snijders. Geen nasporingen Ook het feit, dat de Italianen altijd hebben aangenomen, dat de ver dachten (dus ook Izak van Gel der) voortvluchtig waren. Dat is inmiddels oryuist gebleken. Vast staat, dat in de periode dat de kwestie zich ontwikkelde, hij al tijd op een bekend adres in Utrecht woonde. In het cassatie verzoek van advocaat Vergine staat dan ook: „Op dat adres is nasporing gedaan De akten zijn daar nooit getekend, het be vel tot inhechtenisneming is op dat adres nooit uitgevoerd. De oorspronkelijke dagvaarding kwam terecht op een vorig adres van de autohandelaar in de Se- marangstraat in Groningen". Omdat Snyders uit Utrecht kwam, informeerden de Italiaanse auto riteiten eerst daar of men wist waar de „hoofdverdachten" woonden. Dat was uiteraard niet bekend. De Italianen begrepen daaruit, dat ze voortvluchtig wa ren. Toen de Utrechtse politie la ter aan het onderzoek meedeed, werden de misverstanden opge helderd. Maar het proces-verbaal an opaporinf werd al affeaaloten zestien dagen na het bevel tot in hechtenisneming. De twee Ita liaanse advocaten van Van Gel der /nn wan overtuigd dal i wel het onderzoek als de opspo ring niet naar behoren is uitge voerd, zodat de verdachte zich nooit goed heeft kunnen verde digen. Ambassade Het verzoek tot cassatie tegen de uitspraak van het Hof van Beroep in Lecce (uiteindelijke veroorde ling tot vijfjaar) ligt nu al een jaar by het Hof van Cassatie in Rome. Daar wacht de autohandelaar op. Hy wordt nu ook bijgestaan door dc Nederlandse amh.e ade in Room KAttei hé Spoormaker kreeg kort geleden voor elkaar, dat Van Gelder overgeplaatst gaat worden naar Rome „Hier is veel meer mogelykheid tot een goed contact Buiten hel werk van de advocaten om bekijken we nu of de betrokkene in aan merking komt voor voorwaarde lijke ïnvj-ijheidsstelling. Dat is mogelijk na 2,5 jaar. Met de in houdelijke kant van deze rechts zaak kunnen wij ons uiteraard niet bezig houden. Wij beperken ons tot de sociale kant De cassa- tiebehandeling bespoedigen valt niet mee. Bij de Italiaanse justitie zijn er minder vraagtekens dan de betrokken landgenoot aan voert. De periode, waarin een cassatieverzoek in Italië wordt behandeld, bedraagt een jaar en oen km viool Die termen ia n ig niet voorbij". Intussen zit Van Gelder in de ge vangenis van Potenza, wachtend op overplaatsing naar Rome. De dag vervloekend, dat hy tweede hands auto's wilde kopen in West-Duitsland. anderhalf jaar geleden. ADVERTENTIE Stuur bloemen maar... mijdt de kerstpiek Fieuroo-bioemi n mens

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1979 | | pagina 13