„Geschiedschrijving Arnhem
is bijzonder vies zaakje"
Blik in de weekbladen
deTijd
HP
Oud-journalist Heiser beschuldigt gemeentebestuur:
Wat later klaar dan bedoeld
DONDERDAG 6 DECEMBER 1979
ARNHEM (GPD) - Geen bijltjesdag achteraf.
Eerherstel voor al die Arnhemmers, die hun le
ven in de waagschaal legden tijdens de Slag om
Arnhem en daarvoor nimmer zijn beloond.
Eerherstel voor diezelfde Arnhemmers, die kort
na de bevrijding door het toenmalige Arnhemse
stadsbestuur en andere hooggeplaatste func
tionarissen ten onrechte zijn beschuldigd van
plundering in het door evacuatie grotendeels
verlaten Arnhem.
En of dat nog niet voldoende was: ook tën onrech
te beschuldigd van heulen met de Duitse bezet
ter.
Dat is de drijfveer, die de
Arnhemse oud-journalist
P. C. Heiser (73) er toe
heeft gebracht om het
Arnhemse college van B
en W in een open brief te
beschuldigen van het
achterhouden van waar
devolle historische fei
ten. Heiser is van mening,
dat de gemeente opzette
lijk de uitgave van een
historisch boek ver
traagt. Hij gelooft, dat dat
gebeurt tot het moment
waarop alle mensen, die
destijds door het stadsbe
stuur onheus zijn beje
gend en dit gefundeerd
kunnen aantonen, zijn
overleden.
„En wanneer het zo ver is kan de
gemeente het boek laten ver
schijnen met de waarheid, zoals
zij die zien. Een waarheid, die
geen waarheid is. Ik durf nu al te
beweren dat dit boek een ver
draaide stand van zaken gaat
weergeven om de reputatie van
de toenmalige Arnhemse autori
teiten, onder wie de latere bur
gemeester Chr. Matser, niet in
opspraak te brengen"
Lijnen
Heisers betoog valt in twee grote
lijnen samen te vatten. Aan de
ene kant vecht hij - sinds geruime
tijd samen met de Arnhemse
journalist B. Kerkhoffs - voor het
al eerder genoemde eerherstel.
„Alleen een volledige waarheids
getrouwe inhoud van dat boek
betekent eerherstel voor al die
Arnhemmers.
Een waarheidsgetrouwe weergave
van de gebeurtenissen toen bete
kent tevens een erkenning, dat
het stadsbestuur in de septem
berdagen van 1944 hals over kop
het zinkende schip heeft verla
ten, de wijk naar Apeldoorn heeft
genomen en de bevolking aan
haar lot heeft overgelaten"
Aan de andere kant stelt Heiser de
gang van zaken rond de benoe- Kuierlatten
ming van toenmalige wethouder
Chr. Matser tot waarnemend
burgemeester in 1945 en tot bur
gemeester in 1946 aan de kaak.
Want dat is een vies zaakje ge
weest", aldus Heiser.
P. Heiser: "Ik wens geen bijltjesdag achteraf. Ik wens eerherstel voor al die Arnhemmers die na de
bevrijding ten onrechte zijn beschuldigd
heid zeggen deze vier wethou
ders hun medewerking aan Liera
toe, stelt Heiser.
In de daarop volgende nacht plegen
illegalen een mislukte dynamiet-
aanslag op een spoorwegviaduct
in Arnhem. De Duitsers, ziedend
over deze gebeurtenis, eisen dat
de daders van deze aanslag zich
binnen 24 uur moeten melden.
Wanneer dat niet gebeurt zullen
Arnhemmers voor het vuurpelo
ton worden gezet.
gelukt is. De stencils werden op
gehangen. veel bewoners vlucht
ten in paniek de stad uit naar
Schaarsbergen en Apeldoorn.
Ondanks verwoede pogingen van
Radio Oranje om de gemoederen
tot bedaren te brengen.
Beschuldigd
NSB-burgemeester
Wanneer in Arnhem - en in heel
Nederland - de geruchten over de
op handen zijnde bevrijding aan
alle kanten de kop opsteken,
wordt op 15 september 1944 de
uit Gouda afkomstige NSB-bur
gemeester E. E. A. Liera tot
waarnemend burgemeester van
Arnhem benoemd. De Duitsers
plaatsen hiermee een Hitler-ge-
zinde opvolger op de Arnhemse
burgervaderstoel. waar kort te
voren burgemeester Bloemers
door diezelfde Duitsers was afge
zet. Liera blijft overigens in Gou
da wonen, maar komt enkele ke
ren naar de Gelderse hoofdstad
om poolshoogte te nemen.
Op diezelfde 15e septëmber vindt
er in 't Arnhemse gemeentehuis
een bijeenkomst plaats tussen
Liera en de vier wethouders van
dat moment: J. Bronkhorst
(SDAP), Chr. Matser (RKSP), A.
M. A. Klompé (RKSP) en C
Smeenk (AR). Bij die gelegen
Heiser: „Toen dit in de stad bekend
werd moeten de vier wethouders
de conclusie hebben getrokken,
dat zij wel eens als eersten voor
dat vuurpeloton in aanmerking
zouden kunnen komen. Dit vier
tal heeft toen op een uiterst laffe
wijze de kuierlatten naar Apel
doorn genomen om van daaruit
als een soort college in balling
schap Arnhem verder te bestu
ren. En dat kan natuurlijk niet.
Juist in die donkere dagen had
Arnhem dringend behoefte aan
leiding". De dag daarop, de 17e
september, begonnen de gevech
ten, die als de Slag om Arnhem de
geschiedenis zouden ingaan.
Volgens Heiser is het door het toen
ontstane gezagsvacüum mogelijk
geworden, dat de Duitse SS-
obersturmführer Peter een eva
cuatiebevel heeft kunnen doen
uitgaan zonder dat de Duitse le
gerleiding daar enige weet van
had. Deze SS'er liet op 23 sep
tember 1944 de Nederlandse
SS'er A. F. Hollaar stencils druk
ken, waarop de evancuatie van
Arnhem werd bevolen. Peter
dacht op deze manier ongehin
derd de stad te kunnen plunde
ren, wat hem ook voor een deel
Heiser „En juist van deze plunder-
activiteiten worden Arnhemmers
beschuldigd, die het bevel tot
evacuatie naast zich hebben
neergelegd om te blijven en te
redden wat er te redden viel".
„Ik noem een man als G. J. Veen-
stra van de Technische Nood
dienst, die op alle mogelijke ma
nieren de Duitsers saboteerde.
Hij stagneerde de watertoevoer
naar het spoorweg-emplacement,
waardoor Duitse treinen met ge
stolen goederen uit Arnhem niet
naar de Heimat konden vertrek
ken"
Diezelfde Veenstra, zo stelt Heiser,
is na de bevrijding door de uit
Apeldoorn terugkerende wet
houders beschuldigd van plun
deringen en heulen met de Duit
sers. „Ze hebben Veenstra vier
dagen lang voor het hekje in Nij
megen laten staan op de meest
ongeloofwaardige beschuldigin
gen. Er is nooit een veroordeling
gevolgd. Die wethouders, uit
Apeldoorn teruggekeerd als de
gevierde jongens, moeten zelf
wel gevoeld hebben dat ze fout
zaten. Veenstra is een van die
Arnhemmers, die in aanmerking
komen voor volledig eerher
stel.
wethouders, die niet bijster ge
liefd meer zijn bij de langzaam te
rugkerende Arnhemse bevol
king. Op dat moment wordt een
van de vier wethouders, Chr.
Matser, door het Nederlands mi
litair gezag benoemd tot waar
nemend burgemeester van Arn
hem.
Deze benoeming was tevens een
doorn in het oog van de uit En
geland terugkerende regering. Al
voor de bevrijding was in Londen
besloten dat de oud-wethouder
Rademakers in aanmerking
kwam voor de post van waarne
mend burgemeester. Radema
kers fietste in de meidagen van
1940 naar Den Haag om zich voor
militaire dienst te melden als
vrijwilliger. Men accepteerde
hem daar niet, omdat hij nog geen
kolf van een geweerloop kon on
derscheiden. Toen Rademakers
enkele dagen later per fiets in
Arnhem terugkeerde na een
moeizame tocht werd hem te ver
staan gegeven, dat hij geen wet
houder meer was. Burgemeester
Bloemers betichtte hem van „de
sertie van de wethouderszetel"
„En juist deze Rademakers moest
na de bevrijding waarnemend
burgemeester worden. Een belo
ning voor diens moedig gedrag in
de meidagen van 1940. Een
schunnige manier van hande
len", stelt Heiser.
Dagboek
De Matser-koek is volgens Heiser
daarmee nog lang niet op. Ook
rond de benoeming van Chr.
Matser tot burgemeester van
Arnhem in 1946 zijn zaken ge
beurd, die volgens de oud-jour
nalist bepaald niet door de beu
gel kunnen. Heiser haalt deze ge
gevens uit het dagboek van Chr.
Matser, Jat door de Arnhemse
journalist B. Kerkhoffs is opge
spoord.
„Omdat ik ztlf geen zin heb om al
les op papier te zetten schakelde
ik al lang geleden Kerkhoffs in. Ik
heb hem al mijn archiefgegevens
ter beschikking gesteld, die op
dat moment in handen waren van
drs. Van Iddekinge, de man die
het gemeenteboek moet schrij
ven. Ik heb van Iddekinge de ge
gevens in het begin van de jaren
zestig ter hand gesteld toen be
kend werd. dat de gemeente een
boek zou laten verschijnen. Hij
heeft er volgens mij nooit iets
mee gedaan"
Kerkhoffs, zo stelt Heiser, kwam
tot de ontdekking, dat er een
dagboek van de hand van Chr.
Matser bestaat. Nadat hem aan
vankelijk inzage in dit boek bot
weg was geweigerd, stelde een
bevriend ambtenaar - die overi
gens niet bij de gemeente Arn
hem moet hebben gewerkt - hem
het dagboek in handen.
Kerkhoffs vond daarin de notities,
die Heiser nu doen uitspreken
dat de benoeming van Chr. Mat
ser tot burgemeester van Arnhern
geen zuivere koffie is ge
weest.
Minister Beel
Heiser „Uit dat dagboek blijkt, dat
Matser bijzonder goed bevriend
was met de toenmalige minister
van binnenlandse zaken L. J. M.
Beel. Zij noemden elkaar amice.
Beel had juist in 1946 zijn PvdA-
KVP-kabinet geformeerd en was
dus premier.
Ik durf te beweren dat Matser zijn
vriendschap met Beel heeft uit
gebuit om een benoeming tot
burgemeester van Arnhem voor
elkaar te krijgen. En dat terwijl
Matser in die tijd jaarlijks een be
drag van 10.000 gulden toucheer
de van het AKU-bedrijf in Arn
hem. Hetzelfde bedrijf, dat vrij
wel de gehele oorlog door op
volle toeren parachutezijde voor
de Duitse luchtmacht heeft ge
produceerd. Ik noem die benoe
ming een vies zaakje"
Ook de toenmalige commissaris
der koningin in Gelderland,
jonkheer Quarles van Ufford, was
ziedend toen hem de benoeming
van Matser tot Arnhems burger
vader ter ore kwam. H(j dreigde
te zullen aftreden wanneer deze
benoeming niet ongedaan werd
gemaakt. Het een noch het ander
is gebeurd. Heiser „Die benoe
ming is volledig buiten de jonk
heer omgedaan en in Den Haag
als vrienden onder mekaar gere
geld. Nogmaals: een vies zaak-
Doofpot
Omdat Heiseren Kerkhoffs vrezen,
dat gebeurtenissen als deze in de
doofpot zullen worden gestopt en
nimmer in het door drs. Van Id
dekinge te schrijven boek zullen
worden vermeld, is Kerkhoffs
enige tijd geleden zelf begonnen
met het schrijven van een boek
over Arnhem in die laatste don
kere oorlogsdagen.
Niet geliefd
We schrijven inmiddels kort na de
bevrijding. Arnhem zit zonder
burgemeester, maar met vier
„Het historisch overzicht dat drs. Van Iddekinge
maakt is wat later klaar dan de bedoeling was.
Het gemeentebestuur vindt dit jammer. Er is
geen bepaalde reden voor de vertraging. Het is
mij niet bekend dat de gemeente bepaalde gege
vens zou willen achterhouden".
Aldus de reactie van wethouder mevrouw C. J.
Lavell-de Vries, desgevraagd op de open brief
van de Arnhemse oud-journalist Heiser. De
wethouder is vol vertrouwen dat drs. Van Idde
kinge van het gemeentearchief, dat onder haar
portefeuille valt, zijn werk binnen niet al te lan
ge tijd zal voltooien.
„Het is allemaal wat tegengevallen. Op het archief
is echter nog wel wat meer te doen dan geschied
schrijven alleen. Het maakt weinig uit of het
verhaal nu na 20 of 21 jaar naar buiten komt". is
de mening van de wethouder. Zij vindt dat het
werk wel degelijk een hoge urgentie heeft.
„Dat zal niemand ontkennen. Na de publikaties
van twee jaar geleden is er veel nieuw materiaal
naar voren gekomen". Volgens de wethouder
kan dit een reden zijn, waarom er enige vertra
ging is ontstaan.
Het boek verschijnt binnenkort
Kerkhoffs gebruikt daarbij voor
een groot deel dezelfde bronnen
die drs. Van Iddekinge tot zijn
beschikking heeft: het prive-ar-
chief van Heiser. Met een ver
schil: Kerkhoffs heeft de inhoud
van het dagboek van Chr. Matser
gezien, drs. Van Iddekinge niet.
Heiser „Begrijp me goed hoor. Ik
wens geen bijltjesdag achteraf. Ik
wens eerherstel voor al die Arn
hemmers, die na de bevrijding
ten onrechte zijn beschuldigd.
Terwijl juist deze mensen Arn
hem van een totale ondergang
hebben gered. De enige goede
weg naar dat eerherstel is een
waarheidsgetro uwe weergave
van sde gebeurtenissen, die zich
toen in en rond Arnhem hebben
afgespeeld. Dat daarbij zaken
naar boven komen, die fnuikend
zijn voor de reputatie van hoog
geplaatste Arnhemmers uit die
tijd kan ik niet helpen. Deze men
sen hebben deze historische fei
ten zelf gemaakt Ik niet".
Volgens Hetser blijkt uit het dag
boek ran Matser. dat hij dik be
vriend was met de toenmalige mi
nister van binnenlandse zaken.
Bfrf
Het omslagverhaal van De Tijd gaat
over de alimentatie. ("Ik wil na
meer dan 30 jaar wel eens van die
rotzooi af'). Het tijdperk van le
venslange alimentatie loopt ten
einde, maar van minister De Rui
ters creativiteit zal heel wat wor
den geëist wil hij alle problemen
op dit gebied kunnen oplossen.
Evenals andere bladen vóór haar
constateert De Tijd dat de leer
van goeroe Bhagwan Shree Raj-
neesh zich in een groeiende po
pulariteit mag verheugen. Vol
gens dit weekblad verlaten veel
maatschappelijk succesvolle
jonge mensen huis en haard op
speurtocht naar het ware leven
volgens zijn richtlijnen: "Het
oranje geloof grijpt epidemisch
om zich heen".
Accepteert de omgeving de beker
ing in Nederland? "Als ze in Ne
derland in oranje kleding gaan
rondlopen in hun full-time baan,
krijgen ze 't wel moeilijk. Een sa-
nyassi die bij Fokker werkt krijgt
nu te horen dat hij niet de oude
A. L. Boom schrijft over het begin
van de jaren tachtig.en de bij vele
levende behoeft aan de herha
ling:
"In het nieuwe moet het oude aan
wijsbaarzijn. En dan wordt alles
weert goed. Geloven ze. Het twee
de kabinet-Den Uyl, een nieuwe
Kennedy, al zal het Edward niet
zijn, een nieuwe paus Johannes,
mevr. Thatcher is de nieuwe
Churchill en Engeland hoopt
weer, Maarten 't Hart heette al
vele keren de nieuwe Vestdijk,
Walter Goddijn ontdekte het neo-
anti-papismenatuurlijk tot zijn
vreugde, want de ontdekking was
een herkenning en dat maakt rus
tig. Iets is alleen goed - of aan
wijsbaar slecht - als het al eens
geweest is. Over vijf, zes jaar we
ten we beter. Er is niets gebeurd of
een heleboel, maar dat heeft niets
met het getal tachtig te maken"
Patiënten van psychiatrische in
richtingen krijgen binnenkort
meer rechten. Maar volgens De
Tijd is het werkelijke probleem
niet zozeer de plaats van de psy
chiatrische patient in het zieken
huis, maar het ziekenhuis zélf: de
geestdodende massaliteit, het
enorme circuit van hulpverle
ning. "We worden platgewalst
door al dat medische geweld".
De Tijd meent inzake de kwestie
van de modernisering van de
kernwapens: "De geloofwaar
digheid van het CDA hangt nu
van Lubbers af. Met duivels ge
noegen kijken zijn vijanden al
hoe hij zijn draai zal nemen".
L/n
VRIJ NEDERLAND
De boeiendste reportage in Vrij
Nederland staat in het kleurka
tern: "De Rotterdamse haven".
Gesprekken met stukgoedarbei-
ders, putgasten enerzijds en de
havenbaronnen anderzijds. Aan
president-directeur Fentener
van Vlissingen van de gigant
SHV wordt gevraagd wat de be
tekenis van de Rotterdamse ha
ven voor zijn concern is. Ant
woord: "Het is maar een lokale
winkel".
Rinus Ferdinandusse legt uitvoerig
uit hoe VARA-voorzitter Kloos
ten val werd gebracht. Daarvoor
was meer nodig dan het gemani-
puleer van Jan Nagel. Ferdinan
dusse concludeert "Zijn heen
gaan. hoe onvermijdelijk ook,
lost niets op. Integendeel. De
manier waarop het allemaal ge
beurde heeft de scheidslijnen
verdiept".
Van de hand van Ferdinandusse is
ook een interview met schrijver
Harold Robbins, die hem steeds
voorhoudt welke vragen er moe
ten worden gesteld. "Hoe schrijf
je best-sellers? Goeie spieren aan
je kont, wantje moet lang zitten"
Igor Cornelisse bespreekt Wim
Klinkenbergs werk over prins
Bernhard. Hij vindt het "een
goed boek dat niet deugt".
"De hoofdpersoon, hoewel inder
daad zwaarder dan een pion,
wordt zonder reden opgeblazen
tot een atoomraket".
Rob Sijmons schrijft over de
Luxemburgse kabel die bij Sluis
ons land dreigt binnen te komen:
"Is de WD-vos die de passie
preekt nu loucher dan de betutte
lende CDA-PvdA-wolf m
schaapskleren? De culturele
waarden van ons omroepbestel
zijn zo groot dat ze slechts met een
elektronenmicroscoop zijn waar
te nemen. Het blote oog van de
kijker ziet de VARA-van-het-
amusement programma's a/leve
ren die volstrekt inwisselbaar
zijn met die van andere, officieel
minder ideele omroepen. En wie
durft er na alle onthuthnijru oVtt
"Het Web" nog het argument
'commercieel' te gebruiken tegen
Radio Télé Luxemburg'*"
Verder een interview met ajatollah
Beheschti, "de geheime rege
ringsleider van Iran". De/e
vraagt zijn gesprekspartners op
zeker moment "Hebt u niet de
indruk met een gewoon mens te
praten0".
Voorts: een zoen van Renate Ru
binstein voor Jeroen Brouwers,
"De verzwegen staatsgreep in
Mekka", de werkzaamheden van
de Nederlandse NAVO-lobby.
Evenals Vrij Nederland ziet de
Haagse Post in ajatollah Be-
heschti de grote man op de ach
tergrond in Iran. ("De heilige
wraak").
'De reis van de zieke ex-sjah naar
New York kwam voorde benarde
^jatollahs als een door God gege
ven geschenk, want de revolutie
was al op weg haar eigen kinde
ren op te eten".
Van Cortenberghe en Van Empel
bekijken de mislukking van het
loonoverleg. Wim Kok had wel
erg weinig speling van zijn ach
terban gekregen, vinden zij. "De
optelsom van alle eisen binnen
het FNV was tot inzet gemaakt
van de onderhandelingen".
En: "De gebeurtenissen in de vlees-
waren industrie en de Rotterdam
se haven hebben zó'n belangrijke
rol gespeeld dat het op dit moment
voor sommige bonden belangrij
ker is om een eis door middel van
strijd binnen te halen dan door
middel van het schimmige over
leg in de Stichting van de Arbeid.
Voor die bonden is het spel mo
menteel belangrijker dan de
knikkers".
Een kostelijk interview heeft HP
■Ml Ajacied Tscheu (door HP ge
speld alsTshenlla Lmg "Je moet
verdedigers laten voelen datje er
bent Als er iets gebeurt geef ik
het ze binnen een halve minuut
terug. Mijn lengte is natuurlijk
ook ideaal. Mijn elleboog bevindt
zich meestal ter hoogte van het
gezicht van een gemiddelde ver
dediger".
Hij is er van overtuigd dat de Oost
duitsers iets geslikt hadden.
"M(jn tegenstander Weise was
door het dolle heen. "Ik maak je
dood. ik maak je dood", zei hij. Ik
trapte zijn poot bijna doormid
den en hij bleef gewoon doorlo
pen".
Lekkere jongens.
Van de trainers die hij meemaakte,
staat Ivic royaal bovenaan. Ove
rigens heeft hij maar weinig met
die mensen op. "In feite maakt
het niks uit of je een boerenlul
van een trainer hebt of een goeie
Je moet het zelf doen".
Johanncke van Slotten zet haar met
enige gramschap ontvangen serie
"Klassenstrud in schoolland"
voort. Ze bracht een paar dagen
door in een leraarskamer van een
mavo-leao in Amsterdam-oud
west Een leraar Engels zegt aan
het slot over zijn leerlingen:
"Waar ze werkelijk volledig im
muun voor zun dat is voor
schreeuwen Hoe rustiger je te
gen /e praat, hoe zenuwachtiger
ze worden. Daar kunnen ze niet
tegen, daar raken ze helemaal van
in paniek. Zolang je maar tegen
ze krijst en schreeuwt, voelen ze
zich thuis".
Aad Nuis beukt weer stevig in op
"de roestige stormram W. F.
Hermans in Polemiseren op z'n
Hollands".
RUUD PAAUW
Elsevier Magazine en Hervormd
Nederland waren gisteren bij de
kiosken nog niet verknjgbaar.
