'Vlees, u weet
toch ook wel
waarom niet?'
Adolf HRler
lucratieve
handel in
Bejvhtesgaden
JONDERDAG 22 NOVEMBER 1979
EXTRA
PAGINA 25
De vegetarische beweging is op
gang gekomen als een vorm van
protest tegen de toenemende in
dustrialisatie in de vorige eeuw.
Zowel op het platteland als in de
steden werd door het volk slechts
sporadisch vlees gegeten, zoals bij
feesten, na een strooptocht of na de
slacht van eigen vetgemeste die
ren. Vlees eten werd in die tijd als
een statussymbool beschouwd.
Grote fokbedrijven waren er nodig
om het vee in korte tijd slachtrijp
te maken en onder de massa te ver
spreiden. Het vleesverbruik is nu
een maatstaf, waarmee welvaart
wordt gemeten.
Het is niet onwaarschijnlijk dat het hoge
sterftepercentage in de Verenigde Staten
en in Duitsland aan hart- en vaatziekten iets
te maken heeft met het gemiddeld hoge
vleesverbruik. In 1847 werd in Engeland de
eerste vegetariërsbond opgericht. Vanaf die
tijd heeft het vegetarisme zich over heel de
wereld verspreid.
Minister Pais (onderwijs en wetenschappen),
voormalige voorzitter van de bond, schat
het aantal vegetariërs in Nederland over de
100.000. Officiële cijfers zijn er niet, omdat
lang niet iedere niet-vleeseter lid is van de
bond. Zijn visie: „Ik denk dat de mensheid
binnen een paar honderd jaar op deze tijd -
waarin bio-industrie, abattoirs en vleesver
bruik wijd verbreid zijn-zal terugkijken als
op een primitieve fase, die men gelukkig
achter de rug heeft".
Een vegetariër gebruikt geen voedsel dat van
het gedode dier afkomstig is. Hij heeft eer
bied voor het leven en verzet zich, behalve
tegen het gebruik van dieren als voedsel,
ook tegen het onverantwoord doden van
dieren voor industriële wetenschappelijke
en „sportieve" doeleinden.
Voorbij
De tijd dat vlees voedsel voor de rijken was is
voorbij, want de industrie heeft het vlees
binnen het bereik van de massa gebracht.
Maar velen hoeven niet meer of in mindere
mate. Zij streven een meer natuurlijke
leefwijze na. Ook de officiële medische we
tenschap begint zich ervan bewust te wor
den. Onderzoeken hebben uitgewezen dat
er een bepaald verband bestaat tussen het
eten van vlees en het voorkomen van ziek
ten, zoals hart- en vaatziekten, reuma, kan
ker, maag- en darmziekten.
Mede daardoor neemt het aantal vegetariërs
snel toe. „Er zit", zo wordt gesteld, „name
lijk een luchtje aan het vlees. Het riekt naar
bio-industrie". Volgens de bond voor vege
tariërs gaat de manier, waarop de moderne
veehouderij met het dier manipuleert alle
perken te buiten. „Zoiets doe je niet met een
dier".
Herman Overweg is een midden dertiger, vol
levenslust. In het dagelijkse leven is hij
burgemeester van Diever, een kleine ge
meente in het noorden van het land. Hij is
een druk bezet man, maar als het over vege
tarisme gaat, is hij graag bereid tijd vrij te
maken. „Vegetariër zijn is een levensvisie
die je te allen tijde moet uitdragen", zegt
hij.
Bewust
Vanaf zijn vijftiende levensjaar koos hij voor
een vleesloze voeding. Een bewuste keuze?
„Jazeker", beaamt hij. „Eigenlijk heb ik
nooit echt vlees gegeten, alleen de bijpro-
„Maar gelukkig hebben we onze tijd mee. Ik
zie dat steeds meer mensen om me heen
kiezen voor een vleesloze voeding", zegt
Herman Overweg. "In korte tijd zijn er meer
dan 60 vegetarische eethuisjes in Neder
land gekomen. Iedere provinciestad heeft
er tegenwoordig wel een of meer".
Succes
„Als ik me nog herinner hoe we 14 jaar gele
den hebben moeten zwoegen om het eerste
eethuisje op te zetten is dit natuurlijk wel
- Maar hoe komt dat eigenlijk?
„We hebben gewoon de tijd mee", herhaalt
Hermen Overweg. „Steeds meer artsen,
economen en voedseldeskundigen erken
nen de waarden van het vegetarisme. Vroe
ger waren vegetariërs eenlingen. Tegen
woordig is het de normaalste zaak van de
wereld. Ik geloof dat de toenemende weer
zin tegen de bio-industrie de voornaamste
oorzaak is van de opleving. Veel mensen
streven naar een gezonder en leefbaarder
bestaan".
„Ze hebben een afkeer van de bio-industrie.
Wat er tegenwoordig in de fokbedrijven
met de dieren gebeurt kan niet door de beu
gel. Vooral de jongeren zijn erg kritisch. Ik
denk dat dat komt omdat ze minder vastzit
ten aan de traditie van het vleeseten. Ze zijn
makkelijker in staat om ervan af te stappen
dan de ouderen. Een jaar of tien was het
moeilijk om te breken met een traditie. Te
genwoordig niet meer. Ook komt er meer
informatie van buitenaf, waar de jongeren
iets aan hebben. Vroeger was dat niet
„Nu weten we bijvoorbeeld dat er hele volken
zijn die vegetarisch leven, en waar de men
sen ongelooflijk oud worden. Uit onder
zoeken is gebleken dat het op de eerste
plaats ligt aan de gezonde lucht die er hangt
en op de tweede plaats omdat de mensen
zich daar volledig vegetarisch voeden".
„Ik neem aan dat het aantal vegetariërs in
Nederland een grote vlucht zal nemen.
Vooral wanneer je kijkt naar de redenen
waarom veel mensen geen vlees meer
eten".
Doorslaggevend
„Doorslaggevend is voor de meesten de eco
nomische reden. Een kilo vlees kost name
lijk acht kilo aan landbouwprodukten.
Waarom zou je eerst een dier vetmesten met
plantaardige produkten om het daarna te
slachten en op te eten? De mensen komen
er achter dat ze beter de volwaardige land
bouwprodukten kunnen eten dan het vlees
via een lange omweg".
„Ook de hoge prijzen en de kwaliteit van het
vlees zijn voor sommigen een bezwaar om
het te eten. De kwaliteit van het vlees is de
laatste tijd in Nederland bedroevend slecht.
Misschien is dat ook wel de reden waarom
de vleesconsumptie in 1978 voor het eerst is
gedaald in plaats van gestegen. Het vlees
wordt volgepompt met kleurstoffen en an
dere spullen om het nog mooier en nog ro
der uit te laten komen".
"Öet belangrijkste motief voor Herman Over
weg om te kiezen voor een vleesloze voe
ding is de ethische overtuiging. Hij is ge
kant tegen het doden van dieren, tegen ge
weld en tegen wreedheid. Redenen om voor
het vegetarisme te kiezen. Maar ook een re
ligieuze overtuiging kan aan de keuze ten
grondslag liggen. Vele godsdiensten en fi
losofieën wijzen het gebruik van vlees ge
heel of gedeeltelijk af, zoals het Boeddhis
me en het Hindoeisme.
Bij velen leeft evenwel het idee dat mensen
niet zonder vlees kunnen. „Vlees maakt
sterk" zeggen ze. „Dat is een fabeltje", vol
gens Herman Overweg. „Het is een truc om
mensen toch vlees te laten eten. Tiendui
zenden landgenoten en complete volken
bewijzen dat je voortreffelijk vegetarisch
kunt leven. „Vlees levert veel eiwit, dat is
waar, maar je kunt op tal van andere manie
ren aan de nodige eiwitten komen".
Gezond leven. Wie houdt zich er niet mee bezig. De een probeert zijn welvaartsbuik weg te
trimmen. De ander stemt zijn inkopen er op af. Weer een ander gelooft in biologische
voeding en een vierde laat het vlees staan. Bijna iedereen zit wel een beetje met zijn
gezondheid in de maag.
De Nederlandse bond voor vegetariërs bestaat deze maand 85 jaar. Dat betekent bijna een
eeuw strijden voor een vleesloze levensvisie. Was het in 1894 moeilijk voor mensen om
zich als vegetariërs te handhaven, tegenwoordig schieten de vegetarische eethuisjes als
paddestoelen uit de grond. Bijna niemand kijkt meer met scheve ogen naar een vegeta
riër.
Het idee van de „lopepde lijken" en „mensen met sandalen en geitewollen sokken" is aan
het vervagen. Sterker nog: het begrip wordt groter. Of zoals Herman Overweg, voorzitter
van de bond het formuleert: „Het neemt hand over hand toe".
Herman Overweg
dukten, zoals gehakt en braadworst. Maar al
vrij vroeg besloot ik om me helemaal te
onthouden van produkten van het gedode
dier. Ik kan me nog wel herinneren dat ik,
voordat ik de definitieve stap maakte, eerst
de encyclopedie heb geraadpleegd. Daarin
zocht ik de leeftijden op van bekende per
sonen die vegetariër waren. Toen ik zag dat
die ontzettend hoog lagen, gemiddeld tus
sen de tachtig en de negentig jaar, had ik
geen twijfels meer over mijn gezond
heid".
„Je zou kunnen zeggen dat de bond een van
de oudste alternatieve bewegingen van ons
land is. Al vanaf 1894 ijvert de bond voor
een ethische en gezonde leefwijze. Al 85 jaar
voordat de kreet vlees, mevrouw, u weet
best waarom niet, in progressieve kringen
opgang maakte, begon de NVB zijn pio
nierswerk".
Wie oude jaargangen van de Vegetarische
Bode doorbladert valt het op hoe verras
send modern dit blad eigenlijk altijd is ge
weest. Ondanks het vergeelde papier en de
verouderde spelling. Het is een goede af
spiegeling van al wat er in de bond leefde.
Artikelen over biologische landbouw, na
tuurgeneeswijzen en voedingsleer. Interes
sant is ook om te lezen hoe er voor de oor
log in alle grote steden van ons land vegeta
rische restaurants waren. Weliswaar zijn die
nu allemaal verdwenen.
BERCHTESGADEN -
Het is al diep in de
nacht, als enkele Ne
derlandse journalisten
hals over kop een dans
gelegenheid moeten
verlaten. De discussie
met een aantal Duitsers
over de Hitler-verering
in Beieren en in met
name Berchtesgaden is
volslagen uit de hand
gelopen.
Met bezwete koppen beweren
de Duitsers, dat Hitier hele
maal niet zo'n slecht figuur is
geweesi en dat het nonsens is
te veronderstellen dat in de
oorlog joden zouden zijn ver
gast. De portier van het
etablissement is nog niet ge
passeerd, als de Duitsers met
gestrekte arm de journalisten
nahonen: „Es lebe Deutsch-
land, es lebe der Fuhrer, heil
Hitier!"
Ruim 34 jaar na de Tweede We
reldoorlog lijken de Duitsers
nog weinig geleerd te hebben.
Zeker in het Beierse stadje
Berchtesgaden, eens het zo
merverblijf van Adolf Hitler,
de man die verantwoordelijk
is voor de dood van tien mil
joen mensen. In een van de
plaatselijke hotels circuleert
een overlijdensbericht van
een vrouwtje uit Sneek. Deze
vrouw, afkomstig uit Silezië,
was als bediende van Eva
Braun een geliefde verschij
ning in Berchtesgaden. En
kele stamgasten willen het
overlijdensbericht boven de
open haard hangen. De eige
naar van het hotel blijkt over
meer realiteitszin te beschik
ken en verwijdert de kaart uit
Nederland.
Berchtesgaden onttrekt zich
niet aan zijn verleden. Inte
gendeel zelfs, de jarenlange
aanwezigheid van de Führer
heeft het stadje geen windeie
ren gelegd. Uit alle delen van
p-feus
-U—i I
het land komen de Duitsers
naar Berchtesgaden. Zij wor
den vergezeld door duizen
den toeristen uit het buiten
land. Allen komen met het
zelfde doel: de bezichtiging
van de Obersalzberg, de zo
merverblijfplaats van Hitier,
Goering, Bormann, Speer,
Hess en Goebbels.
Maar op de Obersalzberg is nog
maar weinig te zien. Alleen
het Kehlsteinhaus, waar Hit-
Iers gasten verbleven en waar
besprekingen gehouden
werden, is in zijn oude glorie
hersteld. De woningen van
Hitier en zijn vrienden zijn
evenals de kazernes van de
SS na de oorlog met de grond
gelijk gemaakt. Dat belet de
bezoekers overigens niet in
groten getale naar het Kehl
steinhaus te trekken. De weg
naar de bergtop wordt ver
sperd door een slagboom.
Alleen bussen, barstensvol
toeristen, mogen de slag
boom passeren. Financieel
blijkbaar aantrekkelijker.
De particuliere bezoekers van
Berchtesgaden kunnen het
Kehlsteinhaus alleen van af
stand bewonderen. Maar voor
hen zijn er de ansichtkaarten,
die op de vele terrasjes en in
de talloze winkeltjes staan
uitgestald. Een vluchtige blik
leert, dat er ten minste tien
verschillende ansichtkaarten
van de woning van Hitier ver
krijgbaar zijn. Een winkeljuf
frouw, die gezien de groeven
in haar gelaat van een leeftijd
moet zijn waardoor ze de
oorlog bewust moet hebben
meegemaakt, toont de kaar
ten zonder schroom. „En dan
heb ik verder nog kaarten van
de woningen van Goebbels en
Goering", zegt ze terwijl ze op
haar knieën een la open trekt.
„En hier - oh, maar die is heel
aardig - een foto van het
bombardement van het Hit-
Ierhuis".
Door Jos Heymans
Van enig schaamtegevoel is
geen sprake. Hitler is han
delswaar, „omdat de toeristen
er nu eenmaal naar vragen".
Het klinkt niet eens als een
excuus. Per dag worden en
kele tientallen van die an
sichtkaarten verkocht.
Slechts een gering gedeelte
wordt per post naar huis ge
zonden. De meeste kaarten
verdwijnen in de koffer om
thuis aan vrienden en kennis
sen te worden getoond. Uit
geverij Plenk in Berchtesga
den plukt ook een graantje
mee. In het Frans, Duits en
Engels is een boe»-, uitgege
ven over het verblijf van Hit-
Ier in het Zuidduitse toeris
tenstadje.
Het boek 'Obersalzberg', voor
namelijk gevuld met foto's,
geeft de geschiedenis van
Berchtesgaden tijdens Hit-
Iers aanwezigheid weer. Het
is een bestseller, weten de
plaatselijke boekhandels te
melden. Niet alleen de toeris
ten, maar ook de inwoners
van Berchtesgaden zorgen
ervoor in het bezit te komen
van een exemplaar. De be
langstelling is zelfs zo groot,
dat per persoon slechts ëen
exemplaar wordt verkocht.
'Obersalzberg' wordt op de
scholen als studiemateriaal
gebruikt.
Of de scholieren er ook iets van
zullen leren, mag ten sterkste
worden betwijfeld Het boek
is volslagen kritiekloos. Het
toont slechts foto's van Hitier,
die talloze handen schudt van
inwoners van Berchtesgaden.
Voorts foto's van de bouw van
villa's van Hitier
en zijn vrienden, van bezoe
kers van de Obersalzberg en
van de bombardementen.
Zelfs zijn in het boek situatie
schetsen opgenomen, waarin
uit de doeken wordt gedaan
hoe strategisch een en ander
is gebouwd. Maar met geen
woord wordt gerept over de
talloze misdaden, die in op
dracht van Hitier en consor
ten zijn begaan.
Een ander boek, dat de ge
schiedenis van de Obersalz
berg in tekst behandelt, lijkt
iets genuanceerder. Het is ge
schreven door de in 1967
overleden SPD'er Josef
Geiss. die in zijn inleiding na
drukkelijk stelt een objectief
verslag van de gebeurtenis
sen te willen geven. Hij slaagt
daar aardig in, hoewel zijn
onbeantwoord gebleven
vraag „Waar hebben Hitier en
zijn vrienden het geld van
daan gehaald om dergelijke
kostbare villa's te kunnen la
ten bouwen?" nogal onwaar
achtig overkomt.
De geschiedenis van Hitiers
verblijf in Berchtesgaden is
vrij simpel. In november 1923
mislukt Hitiers greep naar de
macht in Beieren, waarna hy
in Berchtesgaden onder
duikt. Later, als hij in 1933
Rijkskanselier wordt, vestigt
Hitier zijn zomerverblijf in
het Zuidduitse stadje. Ook
zijn politieke vrienden als
Bormann, Hess, Goering,
Speer en Goebbels zoeken
hun toevlucht in Berchtesga
den. Om die leidende figuren
van het Derde Rijk te be
schermen, worden voorts ka
zernes op de Obersalzberg
gebouwd. Voorde gasten ïser
het Kehlsteinhaus. waarvan
de bouw door Italianen moet
worden uitgevoerd omdat de
werkzaamheden voor Duit
sers te gevaarlijk zijn. Bij die
bouw komen tientallen ar
beiders, die van de rotsen
storten, om het leven. De ar
beidsinspectie knijpt een
oogje toe.
Voor Hitier wordt een bunker
gebouwd, die het leven van
zo'n 3500 mensen redt. Op 25
april 1945 worden de gebou
wen op de Obersalzberg door
de geallieerden gebombar
deerd. Van de 3500 mensen,
die zich in de bunker bevin
den, komen er slechts zes om
het leven. Het één uur duren
de bombardement is ver
woestend; het gigantische
venster, van waaruit Hitier
zowel Duitsland als Oosten
rijk aan zijn voeten kan zien
liggen, wordt met één klap uit
zijn sponning gerukt. Later,
in 1952, worden in opdracht
van de Beierse regering de
ruïnes opgeblazen. Met uit
zondering van het Kehlstein
haus mag niets op de Ober
salzberg meer herinneren aan
de tijd van Hitier.
Maar die herinneringen leven
nog steeds. Immers, na de
oorlog zijn veel nazi's naar
Berchtesgaden getrokken om
zich daar te vestigen. Het aan
tal mensen, dat een lichaams
deel mist, is in Berchtesgaden
opvallend groot. Bovendien
worden de herinneringen le
vend gehouden door de
boeken, die de situatie eerder
verheerlijken dan afkeuren.
Typerend is het onderschrift
onder de foto van het opbla
zen van de ruïnes: „30. April
1952, 17.05 Uhr. Das Ende...
was noch war - barst zusam-
men... Vorbei!"
Berchtesgaden. 34 jaar na de
oorlog. Een lieflijk dorpje in
een prachtige omgeving. Je
zou er zo met vakantie gaan,
als je er niet zo nadrukkelijk
zou worden geconfronteerd
met een van de meest af
schuwelijke periodes uit de
geschiedenis. Het is niet zo-
vooral de mentaliteit, die de
herinnering aan Hitier leven
dig houdt. Of, zoals een colle
ga het uitdrukte: „Als ik er
gens de fiets van mijn vader
kan terugvinden, dan is het
hier".
