'Reis naar morele aspecten van de oorlog'
Apocalypse Now brengt "publiek
op veel onplezierige plaatsen"
CBEEH
Regisseur Francis Ford Coppola:
ZATERDAG 27 OKTOBER 1979
PAGINA 23
De Nederlandse première staat voor de
deur van een film, die zonder overdrij
ving al kan worden bijgeschreven als
een mijlpaal in de geschiedenis van de
cinematografie: Apocalypse Now, ge
regisseerd door Francis Coppola, de
Hercules van Hollywood. Na The Con
versation (bekroond met de Gouden
Palm van Cannes) en The Godfather I
en II (beide delen bedolven onder Os
cars), werkte Coppola vijf jaar inten
sief aan wat dé film over Vietnam
moest worden en uiteindelijk ook is
geworden.
De toen nog onvoltooide versie van Apo
calypse Now was in mei al goed voor
opnieuw een Gouden Palm (gedeeld
met Der Blechtrommel).
Apocalypse Now is een film die min of
meer is gebaseerd op de (zich overigens
in de Belgische Kongo afspelende) ro
man Haert of Darkness van Joseph
Conrad. De film echter speelt in Viet
nam en handelt over een Amerikaans
legerkapitein die opdracht krijgt er
gens diep in de jungle ene kolonel Kurtz
te gaan uitschakelen, die als gedeser
teerde, gek geworden „groene baret"
een koninkrijkje voor zichzelf is be
gonnen, waar hij zijn doorgeslagen
moordlust botviert. Willard wordt ge
speeld door Martin Sheen en Kurtz
door Marlon Brando. Rollen waarvoor
ook ooit Redford, Hackman, Newman
en McQueen zijn gevraagd.
Anderhalf jaar werd er gefilmd op De Fi
lippijnen, met steeds verder uit de
hand lopende budgetten, deels op reke
ning te schrijven van Coppola's hang
naar perfectionisme en deels op reke
ning van de barre omstandigheden
waaronder gewerkt moest worden.
Oorspronkelijk begroot op 12 miljoen
dollar, liepen de directe kosten uit tot
30 miljoen. Een tornado, die voor an
derhalf miljoen schade aanrichtte (los
van de twee maanden vertraging in de
opnamen), een hartaanval van hoofd
rolspeler Sheen en de noodzaak voor
Coppola om op zeker moment al zijn
privé-bezittingen te belenen teneinde
de film te kunnen voltooien, vormden
andere factoren die de publiciteit op
gang hielden.
Nu de film klaar is, bestaat er nog maar
één aanleiding om de pennen in bewe
ging te houden, namelijk de majesteite
lijke kwaliteit van Apocalypse Now.
Coppola was begin deze maand een dag in
Nederland om de pers bijgaande toe
lichtingen te verstrekken op de film,
die hij qua inhoud maar ook qua pro-
duktie beschrijft als een tocht door de
hel.
Francis Ford Coppola beam deze maand in Amsterdam
"Apocalypse Now is een reis naar de morele aspecten
van de oorlog"
AMSTERDAM - Francis Coppola heeft een dag eerder in
Parijs met de pers gepraat en zal een dag later in Kopen
hagen zijn bliksemtoernee voortzetten. Met een paar uur
vertraging is hij in privé-vlucht op Schiphol neergedaald
en vindt het zo pijnlijk de pers te hebben laten wachten,
dat hij niet de tijd wil nemen zich eerst nog eens in zijn
hotelkamer op te frissen. Hij ploft neer op de voor hem
bestemde stoel in de conferentiezaal en legt voor zich op
tafel twee in Parijs vers aangeschafte aanwinsten voor
zijn culinaire bibliotheek: Zola A Table en Mes Repas Les
Plus Etonnants.
De vermoeidheid blijkt mee te vallen. Coppola zal ander
half uur aan het woord blijven met een geestdrift die het
verbazingwekkend maakt, dat dit voor hem alledaags
werk is geworden. Over Apocalypse Now, maar ook over
het recht pretentieus te zijn, over de volledig elektroni
sche cinema van de toekomst, over de verbanden tussen
energie en politiek en over andere interessante zaken die
we in deze samenvatting buiten beschouwing moeten la
ten.
Een man van het steeds zeldzamer
wordende type dat de rest van
deze eeuw vol vertrouwen tege
moet ziet, zeker wanneer het zou
mogen gebeuren dat niet juristen
en ideologen het in de wereld
voor het zeggen zouden houden,
maar liever artiesten; mensen
met benul van wat pijn doet en
van wat mooi is. Wat hadden de
heren willen weten?
- Wat is de geschiedenis van het
script voor Apocalypse Now?
„De eerste scriptversie werd in 1969
geschreven door John Milius.
Heel anders dan de film uitein
delijk is geworden, maar het ging
al wel over een koionel, die voor
zichzelf was begonnen. Dat gege
ven is trouwens historisch. Zoals
bijna alle incidenten in mijn film,
hoe absurd ze ook lijken, op ware
feiten zijn gebaseerd. Zelfs die of
ficier in cavalerie-uitrusting.
Zelfs dat surfen in Vietnam, al
weet ik niet zeker of het inder
daad ook tijdens veldslagen is
voorgekomen..."
„Acht jaar later zijn Milius en ik dat
eerste script compleet gaan her
schrijven, om het minder strip
achtig te krijgen. In de tussenlig
gende jaren hebben we ook tel
kens aan het script gesleuteld,
om het zodoende interessant te
maken voor de acteurs die we
wilden hebben. Ik ben maanden
bezig geweest met pogingen Ste
ve McQueen over te halen en
probeerde de Willard-rol tot een
Steve McQueen-rol te maken...
Dat soort dingen waren nodig,
om investeerders te kunnen
trekken".
„Maar uiteindelijk werd ik te moe
om op een dergelijke manier een
film te ontwerpen. Dus koos ik
voor een goedkopere, minder
met ster-status omhangen acteur
en dat werd Harvey Keitel. Na
drie weken met hem te hebben
gewerkt ontdekte ik twee dingen.
Eén: Keitel is natuurlijk een erg
fijn acteur, maar net als De Niro
bijvoorbeeld is hij een acteur die
altijd de aandacht absorbeert,
terwijl wij iemand nodig hadden
die de aandacht meer doorkaatst
naar de feitelijke gebeurtenissen.
Zodat je door de ogen van die ac
teur de aandacht doorkaatst naar
de diverse aspecten van de oor
log".
„Ten tweede is Harvey Keitel als
acteur veel te herkenbaar als
mens. Terwijl wij meer iemand
nodig hadden die meer ,,de kapi
tein" of „de Amerikaan" kon blij
ven. Meer een „prototype", tot
het moment dat zijn karakter pas
in de laatste fase van de film zou
worden ingevuld. Voor zo'n rol
leek Martin Sheen geschik
ter".
- Waarom koos u Bertolucci's ca
meraman Vittorio Storaro?
„Voornamelijk omdat ik Storaro's
fotografie voor II Conformista zo
grandioos had gevonden. II Con
formista was een geweldige film,
vooral dankzij de stijl ervan, niet
alleen de stijl van de cameravoe
ring overigens. En ik dacht dut
Apocalypse Now zou vallen of
staan met de stijl. Ik moest een
stijl vinden die geworteld was in
de echte Vietnamoorlog en des
ondanks in staat zou zijn een
publiek mee te slepen op een me
tafysische reis naar de morele as
pecten van oorlog. De stijl moest
mijn bondgenoot zijn en alleen
een stijl-virtuoos als Storaro kon
daarvoor zekerheid geven"
- Kunt u iets zeggen over de wijze
waarop u de film heeft aange
past sinds de vertoning in Can-
„In Cannes was de film nog niet
helemaal af. Op 15 plaatsen heb ik
veranderingen aangebracht,
waarbij een ander einde de voor
naamste ingreep is geweest. In de
Cannes-versie bleef Willard na de
moord op Kurtz staan op de trap
pen, met daaronder de aanhan
gers van Kurtz. Met de open gela
ten mogelijkheid dus. dat hij daar
een nieuwe „Kurtz" zou worden.
Een koningsmoord om zelf ko
ning te kunnen worden. Op het
punt dus van een moreel dilem-
„Maar de reacties van het publiek
maakten me duidelijk dat een
dergelijk einde te abrupt was. Ei
was nog iets nodig waardoor hel
publiek uit deze hei-metafoor zou.
kunnen loskomen. De film
brengt het publiek op erg veel
onplezierige plaatsen en ik wilde
wat meer warmte en hoop in de
finale brengen en nu zie je dus
nog dat iedereen de wapens laat
zakken en dat de boot weer ver
trekt. Een notie van wederge
boorte".
„Het praten over een nieuw einde
aan deze film, vind ik enigszins
irritant, omdat in Cannes de film
dus zijn definitieve vorm nog niet
had. Tijdens opnamen neem ik
altijd verschillende eindes op,
met de bedoeling pas in de mon
tage op mijn gemak te bekijken
wat het beste zal zijn. Ook bij The
Godfather heb ik dat gedaan.
Maar niemand weet dat dan, om
dat normaal gesproken films niet
worden vertoond voordat ze af
zijn".
„In elk geval, vind ik de film zoals
hij nu is geworden, beter dan de
Cannes-versie. Het is ook niet
waar. dat ik de aanpassingen heb
gepleegd op verzoek van de Eu
ropese distributeurs, wat wel is
beweerd. Hun financiële inbreng
was ook niet groot genoeg om ei
sen te kunnen stellen. Maar het is
wel waar dat ze graag een einde
met meer spektakel hadden ge
zien en daarom waren we zo aar-
deau te doen als achtergrond
voor de finale aftiteling. En daar
zijn ze nu blij mee".
- Aanvankelijk zou niet u, maar
George Lucas de film hebben ge
regisseerd en u was dan alleen
producent gebleven.
„Dat is waar. We hadden aanvan
kelijk ook heel andere ideeën.
George Lucas had er een docu-
mentaire-achtige opzet voor in
zijn hoofd, op 16 millimeter. Maar
ik kreeg heel andere mogelijkhe
den in het vizier. Het idee varueen
mens die een rivier op vaart, om
een andere man te volgen en om
dan aan het einde van de reis een
aspect van zichzelf te vinden. Ik
wilde er meer „opera" van maken
en daar geloofde George niet erg
in. En ik had mijn dromen over
een nieuw ie stichten maat
schappij die de eigen films kon
financieren en nieuwe stappen
maken op technologisch ge
bied".
Martin Sheen valt als kapitein Willard in handen van Kurtz (een rol van Marlon Brando).
„Ik dacht in mijn argeloosheid toen
Apocalypse Now even in een paar
maanden te kunnen doen en met
het zo verdiende geld misschien
die dromen te verwezenlijken.
Maar zoals u weet is het ietwat
anders uitgepakt. Deze film werd
gemaakt onder zulke ongewone
omstandigheden, dat er steeds
meer parallellen vielen tussen het
te filmen gegeven en de onder
neming waar we aan waren be
gonnen. In de jungle, in dat kli
maat, met een filmploeg die
steeds meer op een leger ging lij
ken. Dat nam vanzelfde vorming
van de film over en ik stond dat
toe, omdat ik voelde dat dit de
film alleen maar ten goede kon
komen".
- Apocalypse Now is voor een flink
deel gebaseerd op Conrads
Heart of Darkness. Heeft u ooit
overwogen om de roman te ver
filmen op de oorspronkelijke
plaats van handeling. In Afrika
dus?
„Ik had er wel eens met vrienden
over gesproken, maar niet als een
project dat ik dan zelf wilde doen.
Orson Welles heeft ook ooit met
het plan rond gelopen en eigen
lijk zit er in Citizen Kane nog een
grote verwantschap met Heart of
Darkness verwerkt. Maar pas
toen ik het script van Milius in
handen kreeg, dacht ik onmid
dellijk terug aan Conrads roman
en besloot het boek als gids te
gaan gebruiken, niet als uit
gangspunt".
- Het materiaal dat u heeft ver
schoten schijnt een veelvoud te
zijn, van wat er uiteindelijk is
gebruikt. Is er misschien nog
eens een tv-serie van Apocalyp
se Now te verwachten, die uit
gebreider is? Zoals u ook van
The Godfather een nieuwe ver
sie voor de televisie heeft ge
monteerd.
„Nou, er is niet echt veel materiaal
mee de film langer is te maken.
Wel hebben we nog uren en uren
„coverage" over; materiaal dus
van gebruikte scènes, maar dan
vanuit andere camerastandpun
ten opgenomen. Heel vaak waren
de omstandigheden zo gecompli
ceerd dat we meer dan een came
ra tegelijkertijd gingen ge
bruiken.
Voor de aanval met helikopters
op dat dorp bijvoorbeeld, hebben
we zelfs negen camera's ingezet.
Van al dat materiaal gebruik je
dus alleen wat het beste is gelukt
en aan de rest heb je achteraf
„Er zijn maar drie scènes komen te
vervallen, omdat ze niet bevielen.
Van een bepaalde scène, vind ik
dat wel spijtig. Er zit een moment
in de film waar de boot onder een
brug doorgaat. Die doorgang was
eigenlijk bedacht als een psyche
delische doorbraak, een door
breken ook van de tijdsbarrière.
waarna alles mogelijk zou wor
den. En dan zouden ze bij een oud
plantagehuis terechtkomen,
waar ze Franse soldaten vinden,
nog uit de voi ige Vietnam-oorlog.
Dan zou ei' diner-scène zijn ge
weest waarbij over politiek werd
gediscussieerd, waarbij blijkt dat
die Fransen indertijd nog het ge
voel konden hebben dat ze als
kolonisten hebben gevochten
voor eigen huis en haard. En dan
wordt aan Willard gevraagd, waar
de Amerikanen eigenlijk voor
aan het vechten ziin°"
Deze scène was in de film
het enige punt geweest met een
rechtstreekse, politieke lading.
Daarom vind ik het jammer dat
de scène is komen te vervallen.
Maar het acteren deugde niet en
het incident belemmerde te zeer
de gang van het eigenlijke ver
haal".
„Maar om op de vraag terug te ko
men. Als het aan mij ligt, dan zal
Apocalypse Now nooit op de te
levisie worden vertoond. Daar is
het de film niet naar. Ik hoor dat
de film in Nederland - nota bene
het land dat Philips heeft opgele
verd - niet eens op 70 millimeter,
met Dolby-stereo vertoond kan
worden. Dan missen jullie dus al
veel. vrees ik. Maar bij een tv-yer-
toning, mis je nog veel meer".
„Zolang ik het voor het zeggen heb,
worden de tv-rechten niet ver
kocht, En gelukkog ziet het er
naar uit dat Apocalypse Now toch
uit de kosten zal komen. De be
langstelling is overweldigend. In
Amerika, maar ook al in Parijs en
zelfs de Russen bleken op het fes
tival van Moskou erg geestdriftig.
Maar hij zal pas winst gaan ma
ken. als de film iets van 70. 80
miljoen dollar heeft opgebracht.
Valt dat onverwacht tegen, dan
verhuizen mijn tv-rechten naar
de bank en komt Apocalypse
Now toch op de televisie. Maar
zolang ik het mag uitmaken, ge
beurt het zeker niet
„Hoe vaker ik de laatste tijd Duitse
romantici lees, hoe meer ik ga
geloven dat ik een Duitse roman
ticus ben. En dat zie je ook wel af
aan de laatste 40 minuten van
Apocalypse Now. Daar ben ik
trotser op. dan op de hele rest van
de film. Want dat laatste stuk is
stilistisch het meest interessant,
zelfs
mij
moraal. En ik wilde dat die scenes
er anders uit zouden zien dan al
les wat ik ooit eerder heb gedaan.
Aan die scènes hebben we vrese
lijk hard gewerkt, alsof we de ci
nema opnieuw moesten ontdek
ken. Juist volstrekt anders te
maken ook, dan alles wat een
publiek bekend kon voorko-
edig misschien. Het probeert
zich in zekere zin bezig te houden
met kunst-thema's".
„Apocalypse Now is daar een art-
film geworden om dat gevaarlijke
woord te gebruiken. Hoewel ik
geloof dat het bij een groot
publiek kan blijven aanspreken.
Maar je wordt heel gauw in de kri
tiek pretentieus genoemd en
weggelachen. Het beste wat je
dan kunt doen. is maar meteen te
verkondigen dat je inderdaad
pretenties hebt en dat zoiets wel
eens terecht kan zijn ook".
„Het eerste deel is normaler, in die
zin dat het meer lijkt op De Ka
nonnen van Navarone of The
Bridge On The River Kwai. Het
genre film dat iedereen graag wil
zien. Tegelijkertijd is het ook
daar al beduidend anders, omdat
we snel begrepen dat Apocalypse
Now nooit dat soort oorlogsfilm
zou kunnen woden, omdat Viet
nam er ook niet het soort oorlog
voor is geweest. In Vietnam was
bijna iedereen stoned en spoelde
men rock-muziek en men had
geen benul van wie de vijand was
en waar die zich ergens ophield.
Een film daarover vroeg om een
stijl, die anders was dan voor een
heldenverhaal. Het moest voor
het publiek meereen directe con
frontatie worden.".
„Maar ik weet heel goed dat het
publiek altijd dingen wil zien. die
het eerder heeft gezien en ik heb
geprobeerd het publiek enigszins
tegemoet te komen, met een serie
scènes uit het begin. Ik vind datje
je film moet verkopen. De veld
slag, of die aanval van de tijger,
zijn voorbeelden van scenes die
het publiek die herkenningsmo
gelijkheden geven. Met die me
thode zou je een hele film vol
kunnen maken, zoals George Li i
cas op verrukkelijke wijze heeft
gedaan in Star Wars, Daar zit
niets fouts in"
„Maar aan het einde van mijn film
wilde ik dus de thema aan
pakken waar ik me speciaal in
had verdiept. De psyche van die
moordenaar en de daarmee ver
band houdende opvattingen over
„Brando is een heel bijzonder
mens, maar ik weet hoe ik met
hem moet omgaan. Hij is niet het
soort acteur dat binnenkomt, het
script even leest en weer weg
gaat. Brando haalt het uit elkaar,
probeert het stuk te praten en
daar moetje dan met hem door
heen. Hij vindt niets zo afschu
welijk als een rol te spelen die
lijkt op iets wat hij eerder heeft
gedaan. Terwijl het in de filmwe
reld gangbaar is om juist wel din
gen te doen die men eerder heeft
gedaan",
„Het krijgen van Brando is overi
gens het grootste probleem niet.
waar je bij andere acteurs lang
moest zeuren over hoe lang ze
van huis zouden zijn en zo, daar
zegt Brando dus: „Ha, zes weken
in de jungle!" En hij doet het om
even een hoop geld te verdienen.
Daar is hij heel eerlijk in. Hij
werkt voor geld, net als de meeste
„De problemen met Brando komen
pas als het erom gaat hoe hij de
reeds geaccepteerde rol eigenlijk
zal gaan spelen. Vlak voor de sce
nes met Kurtz moesten worden
opgenomen heb ik twee weken
gespendeerd aan gesprekken
met Brando over zijn rol".
„Hij zag er nogal oud en dik uit en
zo kon hij dus niet doorgaan voor
een officier van de commando's.
Dus dacht ik dat hij moest wor
den geintroduceerd als een
geflipte commando-officier. Je
zou hem te zien krijgen ais een
decadente bananen etende vet
zak, met vijf vrouwen om zich
heen. Maar dat w ïlde hy dus ab
soluut niet doen".
„Nachten ben ik bezig geweest met
hem de dingen uit te leggen, over
moraal en geweten, telkens her
halend: Kijk naai Heart of Daik-
ness! En dan zei hij telkens weer.
Dat zal niet werken! Ten slotte
was ik ten einde raad en vroeg
Marlon om naai huis te gaan en
nog één keer de 30 laatste pagi
na's uit Heart of Darkness over te
lezen".
„De volgende dag kwam hij op de
set. in zwarte pyama en met een
kaal geschoren kop. En een en al
enthousiasme ging hij toen aan
mij uitleggen, wat de bedoeling
was, alles waarvan hij te voren
had gezegd dat het niet zou wer
ken. Toen werd ik ineens argwa
nend en vroeg: Jij hebt toch ge
zegd dat je Heart of Darkness al
lang had gelezen? En toen zei hij:
jawel, maar toen loog ik! Zo is
Marlon!"
- Het schijnt dat u het plan heelt
om Goethe's Wahlverwant-
schaften in Japan te verfilmen.
Waarom Japan?
„Ik werk aan een aantal dingen die
voor mij meer thema's zijn dan
projecten. Het is de bedoeling dat
daar dan een hele grote film uitte
voorschijnt zal komen, lang en
heel ongewoon van stijl. Ik heb
nooit de bedoeling gehad een
film te maken die echt een trans
positie zou zijn van heart of
Darkness naar Vietnam".
„Ik heb gewoon een film gemaakt
die min of meer in mijn hoofd zat
en daarbij Heart of Darkness ge
bruikt als inspiratie-bron op de
momenten dat ik met mijn eigen
concept in de knoop kwam. En
op die manier zou ik met in mijn
achterzak Elective Affinities -
zoals de Engelse titel luidt - een
film willen maken over liefde:
seksuele liefde; platonische lief
de; alle aspecten van liefde als
functies in het universum Dat
zou de structuur moeten krijgen
van een Russische pop. Zo'n ding
datje steeds open kunt maken en
daar zit dan telkens weer een
nieuwe pop in. Ieder aspect van
de film vertelt dan op een andere
manier toch weer hetzelfde ver
haal".
„En die film moet dan de metafoor
gebruiken van Amerika en Japan
als eikaars geliefden. Twee cultu
ren worden van voor tot achter
uitgeplozen, tot in economi sche
en technologische aspecten
toe. Het is moeilijk om het uit
te leggen en zelfs heel moeilijk
om er over na te denken. Maar
daar ben ik dus mee bezig".
- Voor welke andere regisseurs
heeft u bijzondere waarde
ring?
„Er zijn veel meesters in de wereld
cinema, maar myn favorieten zijn
de Japanners Kurosawa en Mizo-
guchi De film waar ik misschien
nog wel het meest van houd, dat
is As en Diamant, van Wsyda. En
Fellini Gisteren in Parijs heb ik
me gerealiseerd wat vooreen bij
zonder cineast Stanley Kubrick
eigenlijk ook is Tegenwoordig
ben je een geniaal regisseur als je
drie suecesfilms achter elkaar
kunt maken. Kubrick maakte er
zeven op een ry!"
- Hoe zou het er voor u hebben uit
gezien, als Apocalypse Now een
flop zou zijn geworden.
„Het zou zijn meegevallen In
zoverre dat in Amerika, als je een
film als The Godfather nebt ge
maakt, je toch meteen een dus
danige reputatie hebt dat men je
een paar flops niet zal aanreke
nen. Na een succesfilm mag je
drie keer miskleunen, daarna
wordt het moeilijk. Ik had dus
vast wel een nieuwe kans gekre
gen om een grote film te regisse
ren. Men heeft namelijk niet zo
veel regisseurs die de hele grote
projecten aan kunnen en het zijn
de superprodukties waarmee de
maartschappijen hun slagen moe-
ten blijven slaan".
„Wel is het zo dat je invloed gaat
afnemen. Datje dus over du- gro
te films, als ze blijven mislukken,
als regisseur steeds minder te
zeggen zal krijgen. Bogdanovich
heeft eerst een paar hitfilms ge
maakt en daarna een hele reeks
flops Maar hy gaat rustig verder
Fnedkin is ook zo iemand Bij
een floppen van Apocalypse Now
zou ik dus voor werkloosheid niet
Unauwd hoeven te worden
Maar het was natuurlijk niet leuk
geweest. um ,ir V,"A vin mijn Ie
ven mijn salarissen te blijven af
dragen aan The Chase Manhattan
Bank".
