Mata Hari van het Wirtschaftswunder Wat wij doorbrakenleek eerst onbreekbaar9 r a r jf a Alienmoordend monster in een ruimtetanker r aw jêt a Die Ehe der Maria Braun van Rainer Werner Fassbinder VRIJDAG 26 OKTOBER 1979 Werktheater maakt film over ziekenhuisopname: AMSTERDAM (GPD) - Vier jaar geleden werden voor het eerst de toneelprestaties van het Werktea- ter op film vastgelegd. Het to neelproject „Toestanden" over de situatie in de psychiatrische gezondheidszorg werd door drie camera's onder supervisie van Thijs Chanowski niet meer dan geregistreerd. De reacties die de ze voorlichtings-televisiefilm losmaakten, waren overweldi gend. Gevoed door dat enthou siasme en de verrassende moge lijkheden van dit voor het Werk- teater nieuwe medium, werd be sloten tot het maken van een speelfilm voor het breedst denk bare publiek: „Camping". Een film ontstaan omdat er een speel film gemaakt zou worden. Cam ping flopte volkomen. Vanaf 25 oktober draait de derde Werktea- terfilm in vijf filmhuizen. „Op name" is weer net als Toestanden voortgekomen uit een toneel project, in dit geval twee: „Je moet er mee leven" en „Als de dood", voorstellingen over pa tiënten in ziekenhuizen. Het feit dat Camping flopte is op zich niet eens zo interessant. Het was duidelijk dat het de groep ontbrak aan ervaring met het maken van een bioscoopfilm. Daarbij was de tijd die het Werk- teater zich gunde om via de hen gebruikelijke improvisaties tot een absoluut eindprodukt te ko men - iets wat zij in de toneel projecten nooit nastreven - veel en veel te kort. Over het onder werp voor de film, tenslotte, werd pas gedacht toen het geld voor de produktie ervan al binnen was. Een beetje gehaast, een beetje tè enthousiast leek het allemaal, en Floppen Het is echter veel interessanter om na te gaan waarom Camping wel, en Toestanden niet flopte. Dan namelijk blijkt dat de typische manier van werken van het Werk- teater de basis is voor een realis tisch acteren, dat zeker in Ne derland een eigen niveau heeft: Over de toneelkwaliteiten van de coöperatieve vereniging het Werkteater is al vanaf de oprich ting druk gefilosofeerd. De werkwijze van de veertien dames en heren is voor Nederland lange tijd volstrekt uniek geweest en is dat bijna nog. De groep speelt geen bestaande stukken doch creëert „projecten", gebaseerd op onderwerpen die bij de groep centraal in de belangstelling staan. Middels een reeks impro visaties wordt een vorm ontwik keld waarmee het Werkteater naar een groep mensen stapt voor wie het onderwerp belangrijker en wellicht bekender is. Het Werkteater stelt zich ten over staan van dat publiek hyper- kwestsbaar op en tracht haar puur emotionele aanpak in over eenstemming te brengen met de werkelijkheid of de vakmatig heid die het „deskundige" publiek in de voorstelling mist. Met deze gecorrigeerde vorm treedt het Werkteater voor het grote publiek. De vorm echter blijft flexibel. Door voortdurend im proviseren staat de vorm van een voorstelling nooit vast. De hevige mate van inleving, die de grond slag vormt voor de ontwikkeling van een project en de verwerking van de werkelijkheid cq de vak matigheid zorgen samen met de acteerprestaties voor een haast realistisch perfectionisme. Een perfectionisme waarop al veel Werkteater-acteurs en actrices uitgenodigd zijn voor filmrollen. Denk aan Peter Faber, denk aan Joop Admiraal, om enkele voor beelden te Routine De manier waarop Werkteater-ac- teurs-actrices spelen in Neder landse speelfilms steekt in veel gevallen af bij die van hun colle ga's. Nederland heeft op enkele uitzonderingen na geen specifie ke filmspelers. De filmcast be staat derhalve uit toneelspelers die veelal hun toneelroutine di rect over brengen op de film band. Nu vragen film en toneel heel verschillende wijzen van ac teren. Film verlangt van de ac teur-actrice een heviger inle vingsproces, eenvoudig omdat een camera meer het vermogen bezit een mens apart te nemen dan een menselijk oog. Emotie in zo'n close-up moet, wil het een echte emotie lijken, dan ook ont zettend goed worden geacteerd. Een terdege inleven in de rol is dan ook onder meer wat dit betreft vereist en kijk, dat is precies de werkwijze van het Werkteater. Dat is de werkwijze voor de film Toestanden, waarin de groep zelfs niet terug deinsde voor het spelen van een vrouwenrol door een man (wat in hun tnneelvnor- stellingen veelvuldig voorkomt, maar in een film, als realistischer medium, verwarrend kan wer ken). Dat was niet de werkwijze in Camping in die zin, dat de ac teurs-actrices zich natuurlijk wel hebben ingeleefd in hun rollen, maar het voorproces, het Werk teater eigen, hebben gemist. Camping is in enkele weken op genomen. Het blijft natuurlijk gevaarlijk het falen van Camping geheel hier aan toe te schrijven. Voor televi sie deed de film het al heel wat beter. Toch blijft het opvallend dat de werkwijze van het toneel- collectief voortbouwend op be staande projecten, een overtui gender en hechter beeld geeft. Van Opname mag dan ook veel worden verwacht. Herman Vinck, acteur van het Werkteater „Opname is toch meer dan Toe standen een echte film. Toestan den was een registratie, een film vertaling van voorstellingen. In Opname komt ook geen roldub- beling voor, dezelfde mensen spelen dezelfde rollen. Opname is meer een resultaat in plaats van het doorborduren op het onder werp wat in Toestanden gebeur de". „Als de dood" en „Je moet er mee leven" hebben we twee jaar ge speeld en er kwam toch een ge voel van: We moeten het afron den. Dat hebben we gedaan door een film die de werkelijkheid niet technisch hoeft te benaderen. Het gaat ons meer om het feit dat iemand opgenomen wordt in een ziekenhuis. Het gaat ons om de spanningen die dat bij hem en zijn familie oproept, niet om me dische tests te laten zien, tot in de puntjes uitgevoerd". Geen script „Een draaiboek is eigenlijk pas ontstaan op de montagetafel. Een script of zo hadden we ook niet nodig door onze ervaring mét het spelen zelf, dóór het spelen zelf. Met cameravoering zijn we ook heel sober geweest. Op een kleine introductie na, komt de camera de ziekenzaal niet meer uit. ter wijl in Camping driftig werd ge plukt met die camera's". „Met die ene camera willen we in Opname laten zien wat we willen zeggen, niet eens zozeer in ge sproken woord, de film is in eer ste instantie visueel. Het gaat niet om anekdotes die van buiten de ziekenzaal kunnen komen. In de film gaat De Waal, een tuinder opgenomen voor onderzoek, ge dreven door zijn eigen wil, tegen de voorschriften naar de bruiloft van zijn zoon. Het is een kleine kunst om daar in enkele shots een impressie van te geven. Niet ge daan. Je krijgt in de film niets te zien van de achtergrond van de mensen, de situatie in de zieken zaal staat centraal. Het accent is verlegd van de anekdotes naar de emotionele onderstromen: Hoe ondergaat iemand die uit het volle leven komt, het proces van geleidelijk wachten en merken dat het leven hem ontsnapt" Intensief groep van tevoren met Erik van Zuylen, de regisseur en Robbie Muller, cameraman doorgespro ken wat onze optiek was. Wij zijn in de loop der tijd bij het Werktea ter meer „filmisch" gaan denken en dat hebben we bij Opname ook gedaan, meer dan van ons verwacht mocht worden". „We zijn sowieso kieskeuriger ge worden met de taal en letten meer op het visuele. Onze toneelvoor stellingen zyn daardoor pregnan ter geworden maar hebben in houdelijk aan kracht gewonnen omdat je je niet meer zo snel ach ter taal verschuilt maar het zicht baar probeert te maken". „Die werkwijze kan de basis zijn voor ons succes op toneelgebied ook in het buitenland. Onlangs verdienden wy een eerste prij met de stukken Als de dood en Jr+a moet er mee leven ophet „B.^ tef'-festival in Belgrado-Joego slavië. Ondanks dat we de voor stelling in de ook voor Joegosla- ven vreemde taal hebben ge speeld, hebben die mensen toch duidelijk gezien waar we mee be zig wareh. De inhoud kwam echt „Ik zeg met opzet „kan de basis zijn voor ons succes". Het Werkteater is geen feneomeen. Fundamen teel gezien, ja, daarin zijn wij mis schien wel een fenomeen. Nooit tevreden, altijd doorzoeken, geen normen hanteren. Daaraan zie ik het nog vaak ontbreken in het hedendaagse toneel. Wy krijgen veel sollicitaties van mensen van de toneelschool die zeggen: „Wat jullie doen, dat willen wij ook" We hebben blijkbaar een aantal dingen die schijnbaar onbreek baar waren doorbroken". De Westduitse filmindustrie mag zich dan de laatste jaren in een ongekende bloei verheugen; de Nederlandse bioscopen spelen daar nauwelijks op in. De Leidse en Alphense theaters benaderen dat schamele aanbod dan ook Ingrid Bergman en Liv Ullmann nemen hand in hand het applaus in ontvangst, nadat zij beiden in Ro me waren onderscheiden met de Luchino Visconti David 1979, een soort Italiaanse Oscar. Zij kregen de prijs voor hun vertolkingen in "Herfstsonate" van Ingmar Berg- nog met de grootste terughou dendheid. Slechts één film uit West-Duitsland (Nosferatu van Werner Herzog) haalde tot nu toe dit jaar Leiden. Dat is geen inci dent, want ook vorig jaar was het uiterst karig gesteld. Deutschland im Herbst was één van de weinige, die het in '78 tot hier bracht. Maar daar zaten dan ook wel namen als Heinrich Böll en Rainer Werner Fassbinder achter. Die laatste lijkt nu (einde lijk) zijn doorbraak naar het grote publiek te hebben gemaakt. Zijn film Die Ehe der Maria Braun was in Duitsland een groot succes en lijkt nu ook in Nederland flink wat toeschouwers te trekken (en heeft bovendien als tweede Westduitse produktie Leiden ge haald). Is het ook zijn beste film Moeilijk te zeggen. Daarvoor is zijn oeuvre (vorig jaar maakte hij vier films) ook te groot. Wel ziet het er naar uit dat Fassbinder via Deutsch land im Herbst zijn draai heeft gevonden. Daarin gaven een aan tal filmers onder wie Fassbinder hun visie op de politieke situatie in het Duitsland-van-nu. Ook de na Maria Braun gemaakte film Die dritte Generation (specifiek over het terrorisme) kent een soortgelijk thema. Die Ehe der Maria Braun is een al legorie op de ontwikkeling van West-Duitsland na de Tweede Wereldoorlog: het herstel en het Wirtschaftswunder. Via het leven van Maria Braun dat daaraan pa rallel loopt, geeft Fassbinder daar zijn visie op. Een pessimistische visie, hetgeen al blijkt uit het be- '!lk Hllli, 'H| Die Ehe der Maria Braun; regie: Rainer Werner Fassbinder; hoofdrollen: Hanna Schygulla en Klaus Löwitsch; theater: Studio; Leiden; Leef tijd: 16 jaar. IIIIBllSlllllliinilllilllllllllUlt gin en het einde. Begonnen wordt met een portret van Adolf Hitler en de film wordt besloten met de beeltenissen van de bondskan seliers sinds '54, Adenauer, Er- hard, Kiesinger en Schmidt. Dat er niets is veranderd, zou wat te sterk uitgedrukt zjn, maar het ontbreken van Willy Brandt in dat rijtje geeft al aan dat volgens Fassbinder de economische op leving misschien wel ten koste van de politiek (en het maat schappelijk welzijn is gegaan. Ook Maria Braun (een schitterende rol van Hanna Schygulla) heeft vooral economische welstand op het oog. Tijdens de oorlog treedt ze in het huwelijk met Hermann, die direct naar het Oostfront ver trekt. Het wachten op hem na Duitslands overgave lijkt tever geefs, waarop Maria maar een af faire begint met een in West- Duitsland gelegerde Amerikaan se militair Bill. Onverwacht keert Hermann toch weer terug en Ma ria doet een radicale keuze door Bill met een fles dood te meppen. r Maria Braun (Hanna Schygulla) i i depressieve bui Hermann neemt de moord op zich en verdwijnt voor lange tijd in de gevangenis. Inmiddels gaat Duitslands economische weder opstanding niet aan Maria voor bij. Ze ontpopt zich als de "Mata Hari van het Wirtschaftswun der", zoals ze het zelf uitdrukt. Een tot over z'n oren verliefde in dustrieel wordt door haar handig gemanipuleerd en ze werkt zich op tot een bemiddelde vrouw. Maar haar wachten op Hermann is in eerste instantie weer tever geefs. Na zijn vrijlating vertrekt hij naar Canada met het plan om als een financieel onafhankelijk man bij haar terug te komen. Als Maria's geduld eindelijk beloond lijkt te worden, neemt de film een onverwachte wending, die ik hier geheim zal houden. Het levensverhaal van Maria Braun ziet er zo op papier wellicht wat melodramatisch uit (daar is Fassbinder trouwens nooit vies van geweest), maar wrevel daar over ontzenuwt hij zelf al door de interessante verbanden die met de Westduitse maatschappij worden gelegd. BART JUNGMAN Tien miljoen dollar schijnt te zijn uitgegeven aan Alien, een film over een monsterachtig wezen van een ander hemellichaam dat een ruimtetanker binnendringt en daar de bemanning groten deels uitmoordt. Het resultaat is een film, volgestouwd met tech niek, die wel overtuigend over komt. Het begint allemaal heel "normaal" op een vlucht van de ruimtetan ker Nostromo, die onderweg naar de aarde door de besturingscom puter "moeder" geheten) op een zijpad wordt gestuurd. Een alles behalve moederlijke beslissing zoals later zal blijken. Het zijpad leidt naar een onher bergzame planeet, waar wordt geland. Die beslissing wordt ge nomen onder druk van een "we tenschapper" aan boord van het schip wiens ware aard pas later goed zal blijken. Tijdens een expeditie op de planeet hecht "The Alien" zich dan vast aan een van de astronauten, en wordt (onder protest van vrouwelijk bemanningslid Ripley) in het schip binnengehaald. En daar begint het beest zijn vernietigend werk. De rest van de film wordt eigenlijk voornamelijk bepaald door de jacht op het monster, dat hoe lan ger hoe groter wordt. De dure techniek moet de film hier om hoog houden: steeds worden nieuwe technieken geprobeerd ''ik ''I The Alien ("Alien, de acht ste passagier"). Lido 1, Leiden. Regie Ridley Scott, voornaamste rol len Tom Skeritt, Sig- nourney Weaver, 16 jaar. iiiiiiiiiiimmiimiiiiiiiiiiiiii om het dier te verschalken. Van het monster zelf krijgen wc niet veel te zien: bij elke actie blikke ren even een paar tanden, steekt een heel eng hoofdje omhoog of kijken we in een gigantische muil die dan even later weer dodelijk heeft uitgehaald. Best overtuigend, maar in de loop van de film toch een beetje lang dradig. Dat komt waarschijnlijk omdat er in de hele film naast de jacht op het monster eigenlijk geen ander verhaal speelt. Dui delijk wordt wel dat de beman ning van de Nostromo de ramp die haar overkomt gedeeltelijk heeft te wijten aan beslissingen die op aarde al genomen zijn. Maar uitgewerkt wordt het alle maal nauwelijks. Leuke relaties zijn er ook al niet in deze film. Alien, de achtste passagier die we nauwelijks goed te zien krijgen, bepaalt de film van voor tot ach ter. HENK VEGTER I\vee Hitchcocks en twee films van Francois Truffaut de ko mende week op het scherm. Duitsland 2 heeft voor zater dag Strangers on a train op het programma staan. In deze van 1951 daterende film spe len Fairley Granger en Robert Walker de hoofdrollen. Twee dagen later vertoont de NCRV via Nederland 1 een nog oudere film (1937): Young and innocent. Francois Truffaut is vertegen woordigd door de alleraar digste film l'Homme qui ai- mait les femmes (zondag. Duitsland 1). Charles Denner is daarin Bertrand Morane, een vrouwenjager die niet echt door de liefde gedreven wordt. In La chambre verte, dat via dezelfde zender op vrijdagavond wordt uitge zonden, heeft Truffaut zich zelf de hoofdrol toebedeeld. De film is een jaar oud. Duitsland 1 zit niet slecht in de speelfilms deze week. Zo wordt zaterdag The Shout van Jerzy Skolimowski uit gezonden. Alan Bates en Su sannah York spelen de hoofd rollen in deze Engelse pro duktie, waarin (zoals de titel aangeeft) een schreeuw die dodelijk is, centraal staat. Een maand of wat geleden moest de door Belgie 2 ge plande Spaanse film De geest van de bijenkorf wijken voor het voetbalgeweld. Dinsdag waagt men weer een poging Ana Torrent (het meisje uit Cria Cuervos) heeft een voor name rol. Een dag later serveert Duits land 2 Rainer Werner Fass- binders Effi Briest, een uit '74 stammende film naar de ge lijknamige roman van Theo Tj jVil: dor Fontane. Effi Briest wijkt volledig af van het verdere werk van Fassbinder. Het verhaal wordt heel traag ver teld. is prachtig van fotografie en heeft bovendien in Hanna Schygulla (speelt ook in Fassbinders Die Ehe der Ma ria Braun) een prachtige hoofdrolspeelster. Het programma: ZATERDAG: Strangers on a train; 20.15 uur; Dtsl 2. The Shout; 22.05 uur; Dtsl. 1. ZONDAG De Mayerling a Sa rajevo; 15.20 uur; Dtsl. 2 (re gie: Max Ophüls)THomme qui aimait les femmes; 21.05 uur; Dtsl. 1. MAANDAG Young and inno cent; 19.05 uur; Ned 1 The Killers; 21.15 uur; Dtsl. 3 (re gie: Robert Siodmak met Burt Lancaster en Ava Gard ner). Sans sommation; 23.00 uur; Dtsl. 1 (regie: Bruno Gantillon met Mario Adorf). DINSDAG Modern Times; 19.30 uur; Dtsl. 2 (van en met Charlie Chaplin). De geest van de bijenkorf; 21.05 uur; Bel. 2. Double Indemnity; 21.45 uur; Dtsl. 3 (regie: Btlly Wilder met Barbara Stan wyck). WOENSDAG; Effi Briest; 21 20 uur; Dtsl. 2. The wolf man; 22.05uur; Dtsl. 3(regie: Georg Wagner met Claude Rains). DONDERDAG The blue Dah lia; 20.15 uur; Dtsl. 3 (regie George Marshall met Alan Ladd). VRIJDAG: La chambre verte; 20.15 uur; Dtsl. 1 Sneeuwval; 23 05 uur, Dtsl 2 (regie Fe- renc Kosa met Imre Szabo). Blijvers "Grijpstra De Gier" - Politieperi- kelen, Lido 2, Leiden, Euro 3, Al phen. "I never promised you a rosegar- den" - Psychologisch drama, Lido 3, Leiden. (Op)nieuw "Gejaagd door de wind" - Een langdurig epos over een wispelturi ge \touw, Luxor, Leiden. Dunaway, Camera. Leiden. "Histoire d'O" - S slachtoffers, Euro 2, Nachtfilms "Midnight Express" - Camera, Lei- "Het beest in de vrouw" - Rex, Lei den. "Pussy Talk" - Euro 1 en 2, Alphen. "The Enforcer" - Euro 3, Alphen. "Het r ■r" - Euro 4, Alphen. Den Haag "Meatballs" - Apollo 1 (460340), al. "Love at first bite" - Apollo 2, al. "Kort Amerikaans" - Asta (463500), 16 jr. "Une histoire simple" - Bijou (461177), 16 jr. "Quadrophenia" - Calypso (463502), 12 jr. "The Wamors"-Camera (467200), 16 jr. "Grypstra it De Gier" - Cineac 1 (630637), 12 jr. "The Love Bug" - Cineac 2, al. "Die Ehe der Maria Braun" - Cineac 2, 16 jr. "The Wiz" - Corso (467200), al. "Kort Amerikaans" - Du Midi (855770), 16 jr. "Hair" - Euro (667066), al. "Hair" - Metropole 1 (456756). al. "Moonraker" - Metropole 2, 12 jr. "Gnjpstra it De Gier" - Metropole 3, 12 jr. "The Deerhunter" - Metropole 4, 12 jr. "In de ban van de ring" - Metropole 5,al. "Alien - Odeon 1 (462400), 16 jr. "The Main event" - Odeon 2, al. "Prophecy" - Odeon 3. 16 jr. "Aanval op Mucwa" - Odeon 4.16 jr. "Body love" - Le Pans 1 (656402), 18 jr. "Heavy load" - Le Paris 2, 18 jr. "Porno Peppers" - Le Paris 3. 18 jr. "Alien" - Passage (460977), 16 jr. "Kort Amerikaans" - Studio 2000 (542288), 16 jr. "The China Syndrome" - De Uitkyk (542288), 12 jr. Amsterdam "Quadrophenia" - Alfa 1 (278806), 12 R. "Une histoire simple" - Alfa 2. 16 jr. "Les soeurs Brontè" - Alhambra 1 (233192), 16 jr. 'Kort Amerikaans" - Bellevue Cine rama (2348761. 16 jr. "Kort Amerikaans" - Calypso 1 (266227), 16 jr. "Love at first bite" - Calypso 2 "Les Voyeuses" - Centraal (248933), 18 jr. "Alien" - Cineac Damrak 1 (245648), 16 jr. "The Warriors" - Cineac Damrak 2, 16 jr. "The Main event" - Cineac (243639), al. "Préparez vos mouchoirs" - Cine- center (236615), 16 jr. "Despair" - Cinecenter, 16 jr. "Fedora" - Cinecenter, 16 jr."Op- name" - Cinecenter, 16 jr. "Where eagles dare" - Cinema In ternational (151243), 12 jr. "Hair" - City 1 (234579). al "La Luna" - City 2. 16 jr. "Rockers" - City 3. al. "La femme aux bottes rouges" - City 4. 16 jr. "Kentucky fried movie" - City 5, 16 "Prophecy" - City 6. 16 jr. "Outrageous" - City 7, 16 jr. "Kiss in attack of the phantoms'* - City 7. al. "Moonraker" - Corso (23456112 jr. "The Sung" - Cine "D" (22655112 jr. "The way we were" - Des met (226551), 12 jr. "Kort Amerikaans" - Du Midi (723653), 16 jr., "The love bug" - Flora Disney Thea ter (230469), al. "China Syndrome" - Kriterion (231708), al. "Meatballs" - Leidseplcintheater (235909), al. "Hair" - Nóggerath (230655), al. "Body love" - Parisien (248933), 18 jr "Alien" - Rombrandtpleintheater 1 (223542), 16 jr. "The Warriors'* - Rembrandtpleir theater 2. 16 jr. "Bruce Lee. Way of the Dragon" Rex (246132), 16 jr "The battle of the bulge" - Rialto (723488). 12 jr. "Quadrophenia" - Rivoli (723488), 12 jr. "The Wiz" - Roxy (232809), al "Une histoire simple" - Studio K (231708), 16 jr. "Les enfants du paradis" - The Mo vies (245790). 16 jr. "Les peUtcs fugues" - The Mo> 16 jr. "Gnjpstra it De Gier" - Tuschinski 1. (262633), 12 jr. "The Lady vanishes"-Tuschinski 2, 16 jr. "Die Ehe der Maria Braun" - Tu- IchlncU 3. 16 jr "In de ban van de ring" - Tuschinski 4. al. "And now for something completely different" - Tuschinski 5. 16 jr "La femme qui pleure" - De Uitkijk

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1979 | | pagina 11