Blik in de weekbladei
Duizenden pagina's persoonlijke ervaringen voor honderd gulden te koop
KISEVIERS
DONDERDAG 25 OKTOBER 1979
DEN HAAG - Voor wie het nog niet wist: mr. L. R. J.
Ridder van Rappard, oud-burgemeester van Gorin-
chem, weet het nog steeds beter. Dat is de onont
koombare indruk na het lezen van de ruim duizend
pa gina's persoonlijke ervaringen van "de Ridder" als
burgemeester voor, in en direct na de Tweede We
reldoorlog. „Hoe was het ook alweer?", is de vraag
die Van Rappard zich telkens weer stelt. Het ant
woord is elke keer hetzelfde: „In elk geval anders
dan dr. Lou de Jong het in zijn officiële geschied
schrijving over de Tweede Wereldoorlog heeft
neergezet"
Hoewel mr. Van Rappard in zijn
inleiding stelt dat het niet om
een autobiografie gaat, komt
de lezer die erin slaagt de twee
delen door te werken heel wat
te weten over de achtergron
den van de oud-burgemees
ter. Zijn autoritaire houding -
die hem zijn hele leven heeft
gekenmerkt en hem ook de
felste voor- en tegenstanders
heeft opgeleverd - had hij al
vroeg. Zijn vader-die rechter
in Tiel was en Tweede-Ka
merlid was voor de toenmali
ge conservatieve liberale par
tij - waarschuwde hem daar
zelfs voor tijdens zijn studen
tentijd in Utrecht. Dat heeft
echter niet geholpen. „Per
soonlijk heb ik nooit erg
zwaar getild aan die geladen
term", zo schrijft Van Rap
pard in zijn boek.
Schimpscheuten
Vanuit die achtergrond zijn ook
de vele schimpscheuten aan
het adres van dr. Lou de Jong
begrijpelijk, vooral omdat die
nogal tot een negatief oordeel
komt over een aantal mensen
van wie mr. Van Rappard een
hoge dunk had. Daarbij speelt
volgens de Ridder mee dat bij
De Jong zijn jood-zijn auto
matisch'tot frustraties leidt.
Volgens Van Rappard was
het gevolg hiervan dat De
Jong de oorzaken van het an
tisemitisme alleen zocht in
christelijk ressentiment.
Er zijn echter, zo stelt de oud
burgemeester van Gorin-
chem in zijn boek, nog meer
oorzaken van antisemitisme
„De weigering van het over
grote deel der joden tot elke
assimilatie en integratie, ge
paard gaande met een bewust
gekozen „apartheid" kon
moeilijk anders dan tot een
blijvende vervreemding lei
den. Hoe weinig plafcht men
dientengevolge elkanders
taal te verstaan? En bij dit al
les plachten de onbetwistbaar
aanwezige verschillen in ge
aardheid, levensinstelling,
physieke raskenmerken en
uiteindelijke heilsverwach
ting de toch al aanwezige irri
tatie alleen maar te verster
ken."
Geen commentaar
Dr. Lou de Jong wilde niet rea
geren op de aanvallen aan zijn
adres in het boek van Van
Rappard. „Ik heb er geen
commentaar op. Het boek'
heb ik ook niet ter inzage ge
kregen. Van Rappards me
ning ken ik deels uit een
briefwisseling die ik enkele
jaren geleden met hem heb
gehad. Ik doe met die kritiek
wat ik met alle soortgelijke ui
tingen placht te doen. Als er
nieuwe feiten in voorkomen,
wijzig ik mijn visie. Is er al
leen maar kritiek, dan kom ik
daar in mijn slotdeel op te
rug".
Volgens een woordvoerder van
uitgeverij Boom in Meppel
bestaat er voor het boek van
de Ridder - dat bijna honderd
gulden kost-veel belangstel
ling. „Tot onze verbazing
hebben wij bij de voorinteke
ningen reacties uit het hele
land gekregen. Kennelijk zien
de mensen het verhaal wat
Ridder van Rappard te ver
tellen heeft als een stuk be
langwekkende geschiedenis.
Hij is natuurlijk een markant
figuur die de zaken goed uit
een kan zetten. Het boek is
een onverkorte weergave van
zijn verhaal, waaruit niets
weggelaten is"
Dat is aan het bij tijden archaï
sche woordgebruik dan ook
wel goed te merken. Er wordt
enorm uitgeweid over allerlei
plaatselijke zaken in Van
Rappards eerste gemeente
Zoelen en zijn tweede - en
laatste - gemeente Gorin-
chem. Voor inwoners van die
plaatsen mag dat misschien
nog wel boeiend zijn, voor
buitenstaanders is het boek
soms wel erg langdradig. Dat
Van Rappard ooit een functie
in de internationale bijenteelt
vervuld heeft, is op zich als
anekdotebron interessant,
maar om er een heel hoofd
stuk aan te wijden is teveel
van het goede.
Het enige leuke in dit verband is
de vermelding dat toen Van
Rappard in 1939 solliciteerde
naar de vacante burgemees
terspost in Gorinchem, hij de
de koningin
in Zuid-Holland, jhr. mr. Van
Karnebeek, de stuipen op het
lijf joeg. „Toen hij mijn toege
stoken hand zou grijpen,
stootte hij die onder de kreet
van ajakkes met afgrijzen van
zich af. Dat was op zichzelf
nog niet eens zo verwonder
lijk, omdat dit lichaamsdeel
vanwege dertien bijensteken
dermate opgezwollen was,
dat de heer Van Karnebeek de
indruk moet hebben gekre
gen dat hij de hand van een
reuzepad of van een olifant
dreigde te schudden"
Geruchten
Over de gezindheid van burge
meester Van Rappard deden
in en na de oorlog verschil
lende (kwade) geruchten de
ronde. In zijn boek probeert
de Ridder daaraan voor eens
en voor goed een eind aan te
maken. Het probleem waar
hij vooral mee worstelde, is de
geschiedenis in te gaan als
„de burgemeester in oorlogs
tijd". Moest hij aanblijven,
ook al ging wat de Duitsers
van hem vroegen tegen zijn
geweten en zijn interpretatie
van de ambtsinstructies in,
om te voorkomen dat er een
slechtere Nederlander op zijn
plaats zou komen? Het ant
woord van Van Rappard
hierop is zeer beslist. Het niet-
weggaan van zijn post baseert
hij op de geheime „Aanwij
zingen die de burgemees
ters in 1937 ontvingen van de
regering voor het geval van
een vijandelijke inval. Daarin
stond onder meer dat be
stuurders op hun post moes
ten blijven en er in het belang
van de bevolking naar moes
ten streven het bestuur onder
de gewijzigde omstandighe
den zo goed mogelijk door
gang te laten vinden. Wel
moesten ze de bevelen van de
Nederlandse regering zoveel
mogelijk opvolgen.
Zon bevel werd in februari 1943
door Radio Oranje gegeven
toen in de bestuurlijke wereld
het zogenaamde Leidersprin
cipe werd ingevoerd, waarbij
de macht in de handen van de
burgemeesters kwam te lig
gen. Hieraan gaf Van Rap
pard echter geen gehoor, om
dat volgens hem die oproep
berustte op een verkeerde in
terpretatie van de situatie in
Nederland en de bestuurs
ambtenaren er bovendien
niet mee uit de voeten kon
den. Kort daarna, in juli 1943,
werd de burgemeester van
Gorinchem gearresteerd om
dat hij had meegedaan aan
een burgemeestersprotest te
gen de ontvolking en ont
krachting van Nederland.
Gijzelaar
Hij belandde uiteindelijk in het
gijzelaarskamp Sint-Mi-
chiesgestel, waar hij vooral
opzien baarde door zijn
standpunt over hoe het ge-
meentebestel er na de oorlog
zou moeten uitzien. Geheel in
overeenstemming met zijn
autoritaire opvatting bepleit
te de Ridder een radicale wij
ziging van de bestuursver-
houding. Net zoals een aantal
andere „vernieuwers" pleitte
hij voor een sterk gezag van
de vorst. „Deze hoort noch
buiten de persoonlijke, noch
buiten de politieke verant
woordelijkheid te staan. Het
koningschap als ornament is
volksbedrog, de persoon van
de vorst onwaardig en ver
laagt deze tot een schertsfi
guur en zijn onderdanen tot
figuranten bij een weinig zin
vol kijkspel"
Deze gedachte van een sterk
persoonlijk gezag van de
Oranjes leefde bij meer men-
het gijzelaarskamp, zo
als onlangs nog helder naar
voren is gebracht door Ma
deion de Keizer in haar boek
De Gijzelaars van Sint-Mi
chielsgestel. Zijn stellingna-
me bracht Van Rappard in de
hoek van degenen die een
Leidersbeginsel aanhingen,
in wezen de verlichte regent
die wel zal bepalen wat goed
voor zijn mensen is. Hoewel
hij zichzelf van die beschul
diging wil vrijpleiten, komt
die tendens toch op veel
plaatsen in het boek van Van
Rappard naar voren.
Fascist?
Dat doet haast vanzelf de vraag
naar voren komen of Van
Rappard als fascist moet
worden aangemerkt. Als
daaronder verstaan zou wor
den een aanhanger van de
NSB of iemand met een pro-
Duitse instelling, dan kan dat
verwijt terecht terzijde ge
schoven worden. Iets anders
wordt het wanneer men er de
groep mensen onder verstaat
die hangen naar het idee van
een sterke man (of vrouw) die
leiding geeft en daartoe voor
al op grond van afkomst ge
schikt wordt geacht.
Opvallend in dit verband is Van
Rappards eigen vermelding
dat hij voor de oorlog een ge
trouw lezer was van het fas
cistische weekblad De Waag.
Doelstelling van dat blad, ge
steund door de toenmalige
Shell-directeur Henri Deter-
ding. was „verdediging der
christelijke beschaving en de
westerse cultuur tegen god-
looze stofgelovigheid en vals
internationalisme". Dr. Lou
de Jong plaatst in zijn ge-
schiedsschrijving deze verte
genwoordiger van het groot
kapitaal duidelijk in de fascis
tische en antisemitische
hoek. Hier wil Van Rappard
echter niets van weten. Voor
hem is Sir Henry Deterding
een vooruitziende geest die
„niet zonder reden het com
munistische stelsel als een
kwaadaardig maatschappe
lijk ziekteverschijnsel
zag".
Kort na de Duitse bezetting zei
Van Rappard zijn abonne
ment op het blad op, omdat er
een agressief artikel in stond
waarin schimpend werd ge
sproken over de vlucht van de
koningin naar Engeland. Met
de inhoud van het blad was de
Ridder het echter eens, getui
ge zijn brief aan de redactie
van het weekblad die hij in
zijn boek afdrukt.
Optelsom
Met een eenvoudig optelsom
metje zou zo een antwoord op
de vraag gegeven kunnen
worden of Van Rappard een
fascist was. Als een autoriteit
op het gebied van de Tweede
Wereldoorlog als De Jong het
blad De Waag aanmerkt als
fascisitisch en Van Rappard
instemde met de inhoud van
dat blad, mag hij dan geen
fascist genoemd worden?
Eigenlijk is het antwoord op die
vraag niet zo belangrijk. Het
is uiteraard een kwestie van
etikettering. Maar wat uit het
boek van Van Rappard wel
duidelijk naar voren komt, la
dat hij een standsvertegen
woordiger - een regent - van
de oude stempel is. „Hij ver
toefde graag te midden van de
bevolking bij nationale ge
beurtenissenzo wordt de
Ridder gekarakteriseerd in
het persbericht van de uitge
ver. Ook dat past helemaal in
het beeld van de minzame re
gent.
Naast alle kritiek die op een fi
guur van Van Rappard mo
gelijk is. heeft hij het gelijk op
één punt aan zijn kant. Dat
betreft de kritiek op de na
oorlogse zuivering, de Bin
nenlandse Strijdkrachten en
het Militair Gezag. Vooral in
het eerste jaar na de oorlog
zijn er veel mensen ten on
rechte verdacht gemaakt en
veroordeeld. Pie periode - het
blijkt ook uit het vorig jaar
verschenen boek van prof.
Belinfante over de bijzondere
rechtspleging - is bepaald
geen periode waar we met
trots op terug kunnen kijken.
Daarvoor was het allemaal te
chaotisch en - in sommige
gevallen - duidelijk on
rechtvaardig wat er op zuive-
nngsgebied gebeurde. Ne
derland ging met een kater de
vrede in en wilde het daarom
allemaal het liefst maar verge
ten. Gezien de stroom van
boeken over de oorlog en de
direct daarop volgende pe
riode is daaraan nu wel een
einde gekomen.
afgedrukt. Een bijzonder
boeiende woordenstrijd waarbij
Frost imponeert met zijn feno
menale kennis van het oorlogs
gebeuren in het Verre Oosten.
In HP de eerste aflevering
serie gesprekken met men
van de criminaliteit hun beroep
hebben gemaakt. Een antiekdief,
die als eerste aan het woord komt,
bekent bijna elke antiquair in
Amsterdam te hebben gepakt.
"Ja, het klinkt ongelooflijk maar
toch is het zo. Vroeger was een
antiquair niet beveiligd. De stuk
ken stonden zo in de etalage.
Eind zestiger jaren, die tijd. Ik
ben eens bij een zaak geweest die
net die dag was geopend. De
bloemstukken stonden nog vers
in de etalage en verder lag het vol
zilver en goud: prachtig goed.
Meteen 's nachts de hele handel
leeggehaald. Die man is er toen
gelijk mee uitgescheden".
Drie bekende columnisten, Simon
Carmiggelt, Renate Rubinstein
en Kees van Kooten, praatten
over hun bezigheden en dat van
collega's. Een nogal melig ge
sprek waarin men elkaar flink
wat complimenten toeschuift. Op
de vraag of ze altijd al columnist
wilden worden antwoordt
Koot "Ik wilde Carmiggelt wor
den" en Rubinstein zegt: "Goh, ik
wilde Kees van Kooten worden".
Delen van het geruchtmakende in
terview van David Frost met de
voormalige Amerikaanse minis
ter van buitenlandse zaken. Kis
singer, staan integraal in de HP
De Tijd bevat deze week artikelen
die niet meer dan het predikaat
'matig interessant' verdienen.
Het meest schokkend is nog de
bijdrage over de zogenaamde
stroomstraf voor zwakzinnigen.
Met behulp van een elektrische
handprikker, die gedurende een
seconde een behoorlijke stroom
stoot geeft, worden mensen met
zelfverwondend gedrag gestraft.
De meningen over deze therapie
zijn verdeeld. De ene hulpverle
ner zegt: "In bepaalde gevallen is
het nodig en dan moet je wel";
een ander meent: "Het toepassen
van de stroomstraf is kwaad met
kwaad uitdrijven".
Medewerker Wam de Moor roemt
de roman Opwaaiende zomerjur
ken van de 26-jarige schrijver
Oek de Jong. De Moor vindt dat
De Jong met dit boek "de
stortvloed van pessimistische
uitslagen die de literatuur ons
aanreikt dooi breekt" en hij
noemt Opwaaiende zomerjurken
één van de hoogtepunten in de
romanliteratuur van de jaren ze
ventig.
Voorts een ooggetuigeverslag van
de toestand in het Middenameri-
kaanse El Salvador wa.;r pro
gressieve militairen onlangs een
staatsgreep uitvoerden. Een lei
der van een verzetsgroepering
zegt "De junta heeft ons opge
roepen de strijd te staken. We
moeten vertrouwen hebben in
haar goede voornemens. Binnen
een paar dagen zal ze ons ant
woord weten: We gaan de straat
op, we zullen stakingen uitroe
pen en demonstraties organise
ren. De nieuwe machthebbers
zullen voelen wat het is zonder
steun van het volk te regeren"
De deze week aftredende D'66-
voorzitter Jan Glastra van Loon
ziet voorlopig in de WD nog
geen regeringspartner "Er is nog
geen spoor van vernieuwing, be
halve op enkele ondergeschikte
terreinen. In kabinet en parle
ment gaat de WD een geheel an
dere kant op dan D'66. Zeker
wanneer Wiegel straks weer lijst
trekker wordt is de WD een res
tauratieve partij die naar het her
stel van de oude economische
verhoudingen streeft". Als een
ware politicus gooit Glastra van
Loon echter niet de deur volledig
in het slot want even verder in het
VN-interview zegt hij: "Het is in
de toekomst wellicht toch moge
lijk om tot zakelijke afsparaken te
komen met de WD. Die partij zal
zich er in ieder geval beter aan
houden dan het CDA".
Het omslagartikel gaat over acute
problemen met kernafval in
Zeeland. Deze provincie staat
voor de moeilijke keus: óf drie
maal meer kernafval óf 1300
werklozen. En dat alles als gevolg
van een uiterst ongunstig con
tract dat de Zeeuwse electrici-
teitsmaatschappij PZEM vorig
jaar heeft moeten sluiten met een
Franse firma.
De Russische dissident Boekowski
toont zich een voorstander van
een boycot van de Olympische
Spelen in Moskou. Tekstdichter
en journalist Miehei van der Plas
daarentegen ziet het liefst dat de
Spelen van politieke 'smetten'
blijven gevrijwaard. Van der
Plas: "We zullen graag zien dat
anderen respect tonen voor onze
vlag en ons volkslied; we ZUlIetl
dus ook zelf respect moeten heb
ben voor vlag en volkslied van
anderen".
Columnist Piet Grijs maakt zich
evenals vorige week weer gewel
dig boos over de geschiedschrij
ving van dr. Lou de Jong.
Grijs: "Wie een objectief oordeel
wil uitspreken over de Londense
koningin, die moet allereerst tot
de conclusie komen dat zij het
grote vermogen bezat, net als de
Oranjes voor en na haar, om haar
vertrouwen te geven aan charla
tans, oplichters, vleiers, gods
dienstwaanzinnigen en wonder
dokters. Wie dat eenmaal weet
kan ook zonder moeite de zaak
Van't Sant in het juiste licht
In het kleurenkatern artikelen over
de handel in veiligheid en de we
deropstanding van de Ku Klux
Klan.
Suzanne Bischoff, het 29-jarige
kamerlid van D'66, bekent in EM
dat ze het politiek werk soms nog
niet zo goed begrijpt. Maar zt
wordt op die momenten getroost
door oudere collega's die haar
zeggen dat ze het allemaal nog
wel leert. "Het is verre van een
voudig, de politiek. Als je het
goed doet is het een hondebaan,
als je het slecht doet een luize-
baan", zegt Suzanne Bischoff die
door interviewer Wim Bavelaar
wordt omschreven als een weinig
feministisch ogende volksverte
genwoordigster. Wat dat dan ook
mag betekenen.
Prins Charles, de toekomstige ko
ning van Engeland, wordt opge
voerd als een onzekere en eenza
me figuur die moeite heeft zijn rol
in het leven te vinden. Ten op
zichte van vrouwelijk schoon be
toont Charles overigens weinig
schroomvalligheid. Vele dames
hebben reeds zijn levenspad ge
kruist maar aan een huwelijk lijkt
de prins vooralsnog niet te den
ken. Bij de bookmakers is lady
Sarah Spencer favoriet.
Onder de kop 'CDA-kembom on
der het kabinet' wordt de moei
lijke positie van defensie-minis
ter Scholten gekenschetst. Hij
moet op het punt van de kernwa
penvernieuwing opboksen tegen
grote weerstanden in de kamer
fractie van zijn eigen CDA. Vol
gens EM zijn de argumenten van
de minister straks sterke troeven
in het kamerdebat waarin onge
twijfeld ook de "exponenten van
de anti-moderniseringslobby",
De Boer en Fnnking, zich zullen
Jos Brink, die niet uit de publici
teitsmedia is weg te branden,
heeft een nieuwe musical. Mas
kerade. geschreven. Die musical
schijnt leuk te zijn, volgens EM.
hervormd
nederland
FNV-voorzitter Wim Kok heeft
geen ambitie in een politieke car
rière. Hij zegt "Ik ben belang
stellend maar passief PvdA-lid.
Ik word voor meer dan honderd
procent opgeslokt door m'n
werk. En ik heb niet het gevoel
dat ik erg geschikt ben om in de
politieke slangenkuil te opere
ren. In de politiek viert het indi
vidualisme hoogtij. In de vakbe
weging is veel meer sprake van
collegiaal bestuur en gezamenlijk
beleid. Ik zou er veel moeite mee
hebben over te stappen".
In de rubriek Het Vingertje wordt
staatssecretaris Smit-Kroes on
der de loep genomen. "U bent
misschien ook al ziek van alle
krantenfoto's van mevrouw
Smit-Kroes. Natuurlijk doet ze
dat voor een deel zelf. Dat erkent
ze ook ronduit. Ook haar beleid
moet verkocht worden en ze ziet
er niet tegenop van de splitten in
haar rok gebruik te maken om
haar doeleinden te bereiken. Dat
is één kant van de zaak. De ande
re kant is dat de Nederlandse
kranten er ziekelijk alert op zijn
om juist haar met haar fratsen
(een helm op, een T-shirt aan van
Blij dat ik rij) op grote foto's af te
drukken"
BERT PAAUW
