Mens is
nergens
zonder
insect
'Terug
naar de
boter
ham',
roepen
de
bakkers
'T GONST, KRIEBELT, STEEKT EN BIJT
Op
2 oktober
"Dag van
het brood"
ZATERDAG 22 SEPTEMBER 1979
EXTRA
PAGINA 21
DEN HAAG - „Terug naar de bo
terham!", roepen de bakkers ons
toe, nu op 2 oktober weer „de dag
van het brood" wordt gevierd.
Juist in het Jaar van het Kind
wordt er de nadruk op gelegd dat
het zeker voor kinderen aanbe
velenswaardig kan iijn het voed
selpakket te wijzigen. Maar ook
alle Nederlanders tn het alge
meen zouden het zich moeten aan
trekken dat ze te veel nogal vette)
versierde aardigheidjes naar
binnen werken en te weinig aan
da t hele gewonemaar smakelijke
en gezonde brood denken, zo vin
den de bakkers.
Sla een krant open, zet de televisie
aan en daar zijn ze: de smaak
makers, vleesmeestersbroodver
sierders en margarinemoeders,
compleet met soepfantasie, slan
krecepten en verhandelingen
over hart en bloedvaten... Want
een tikkeltje gezondheid mag er
toch wel in, wanneer je zondig-
heerlijke happen danprijst. Al
thans in deze tijd, waarin grof
bruinbrood, muesli, vliesrijst en
wortelsap de nieuwe statussym
bolen zijn geworden. De tijd,
waarin het woord gezondheid
met gouden letters wordt geschre
ven en het erop lijkt dat alleen de
kwalificatie „puur natuur" op
pak of blik nog serieus wordt ge-
De tijd ook, waarin het kind de
smaakmaker van het gezin lijkt te
zijn. Want niet zelden figureert
een glunderende kleuter achter de
hopjesvla, de niet-zo-vette-frites
of de beschuitjes-met-dik-marga-
rine. Bij de aankoop van voe
dingsmiddelen schijnt er maar
één ding van belang te zijn: de
kinderen lusten er wel pap
die best lekkere, maar vaak niet
altijd even wenselijke hapklare
brokken voor te zetten, dan moe
ten we - uitgerekend in het Jaar
van het Kind - vaststellen.dat de
jeugd van nu straks het kind van
de rekening zal zijn. Weten
schappelijk onderzoek heeft al
aangetoond: het Nederlandse
schoolkind eet verkeerd - veran
deringen in het voedselpakket
zijn zeker aanbevelenswaar
dig.
Een van die broodnodige verande
ringen is: terug naar de boter
ham. Want wij Nederlanders zijn
in de loop der jaren steeds minder
brood gaan eten, terwijl juist die
boterham een zo belangrijk be
standdeel vormt van een even
wichtig voedselpakket. Daarom
heeft het Genootschap van de
Bakkerij dit jaar voor de op 2 ok
tober te houden nationale Dag
van het Brood als thema gekozen:
„Ons dagelijks brood, juist voor
de kinderen van nu"
Die Dag van het Brood is overigens
vier jaar geleden voor het eerst
georganiseerd als een soort eer
herstel van het oude oogstfeest,
waarop de boeren dankbaar
vierden dat er weer voor een jaar
voedselvoorraad van het land
was gehaald. Anno 1979 onder
nemen bakkers in het hele land
opnieuw vele activiteiten rondom
het produkt brood op of rond de 2e
oktober. Voorlichting heeft dan
duidelijk een sterker accent dan
de verkoop.
Dat voedingsvoorlichting nog
steeds nodig is, illustreert een re
cent proefschrift van Van der
Haar en Kromhout, die in Wage-
ningen promoveerden. „Onze
jeugd heeft een ongelukkige start
voor een gezond en gelukkig le
ven", aldus spraken zij over dë
voeding en voedingstoestand van
het schoolkind in drie onderzoch
te gemeenten: Heerenveen, Har
derwijk en Roermond.
Vetzucht
o was een van de belangrijkste
conclusies uit het proefschrift dat
de serumcholesterolgehalten van
de onderzochte kinderen tot de
hoogst gevonden waarden ter we
reld moeten worden beschouwd.
Uit het onderzoek bleek ook, dat 5
procent van de onderzochte kin
deren uitgesproken vetzucht ver
toonde
De meeste te dikke kinderen woon
den in Roermond (6 procent), het
kleinste aantal in Heerenveen
(32 procent) en Harderwijk nam'
een middenpositie in met 4,6 pro
cent te dikke kinderen. Overigens
werd wel duidelijk gesteld dat
dik zijn niet direct met een hoog
serumcholesterolgehalte gepaard
hoeft te gaan, terwijl ook geen
verband is aangetoond tussen
energie-opname en serumcholes
terolgehalte.
Met deze gegevens in de hand is het
vanzelfsprekend nuttig om na te
gaan wat die onderzochte kinde
ren dan wel eten en vooral of er in
dat dagelijkse menu niet wat zou
moeten veranderen. Merkwaar
dige resultaten leverde dat
op.
Zo bleken de Heerenveense kinde
ren meer kaas, yoghurt, limona
desiroop en ontbijtkoek te nutti
gen dan de kinderen in Roermond
en Harderwijk, terwijl de Har-
derwijkse kinderen weer meer
bruin- of volkorenbrood aten en
halfvolle melk dronken dan in de
andere twee gemeenten De
Roermondse onderzochte jeugd at
grotere hoeveelheden varkens
vlees en patates frites dan de kin-
deren in de twee andere steden,
maar ze aten juist weer minder
pindakaas...
Uit verschillende onderzoekingen
naar de eetgewoonten van Ne
derlandse schoolkinderen kan de
conclusie worden getrokken dat
de vitamines- en mineralenvoor
ziening m het algemeen goed is,
evenals de hoeveelheid genuttigd
eiwit. Maar het percentage van
de energie dat door vet wordt ge
leverd is te hoog, terwijl dat van
de complexe koolhydraten (zet
meel) te laag is.
Vertaald in voedingsmiddelen kan
dan ook het volgende advies voor
een verandering (lees: verbete
ring) van het dagmenu van het
schoolgaande kind worden gege
ven: méér bruinbrood, aardap
pelen en peulvruchten (levering
van complexe koolhydraten, voe
dingsvezel en plantaardig eiwit);
méér groenten en fruit (voedings
vezel), maar minder (vooral vet)
vlees, volle melk- en melkproduk-
ten en margarine (veel verzadigd
vet) en ten slotte weinig suiker en
suikerhoudende produkten zoals
snoep en frisdranken. Vooral het
belang van een verhoogde brood
consumptie als onderdeel van dit
advies is aangetoond in een an
der recent proefschrift van De
Bekker.
Natuurlijk weten de bakkers van
Nederland uitstekend, dat nie
mand letterlijk van brood alleen
kan leven. Er zit niet alles in
brood, maar wel heel veel: zet
meel, plantaardige eiwitten, ij
zer, B-vitamines, voedingsvezel
en maar een héél, héél klein beetje
vet. Onze taal kent niet voor niets
de uitdrukking „broodno
dig".
Absoluut weerloze insecten
nemen de kleur aan van de
tak of het blad waarop zij het
liefste verblijven. Insecten
hebben bekken als lebber-
machines. stofzuigers en
dweilen, maar ook kaken als
kniptangen en shredders.
Bovendien gaat hun voort
planting met fenomenale
snelheid.
Het gebeurt nog maar zelden
dat er een nieuwe zoogdier-
soort op aarde wordt gevon
den. Nieuwe soorten insecten
worden echter dagelijks ge
vonden en beschreven over
de gehele wereld.
Onvoorstelbaar
Insecten komen voor in on
voorstelbare aantallen. Een
gemiddelde zwerm sprink
hanen bestaat uit 50 miljard
individuen. Een vierkante
meter bosgrond bevat tot een
diepte van 30 centimeter tus
sen de 50.000 en 400.000
springstaarten. Deze minus
cule beestjes zorgen voor af
braak van dode plantenresten
en voor de verspreiding van
sporen, schimmels en bacte
riën Hun leven bestaat uit het
fabriceren van de vruchtbare
humus.
Op een en diezelfde vierkante
meter leven voorts nog 100 tot
600 keverlarven, 100 tot 1000
vliegen- en muggenlarven en
tot 15.000 andere insecten
Een enkele dwaas heeft het
totale aantal insecten op aar
de wel eens proberen uit te
rekenen. Hij kwam tot een ge
tal met 15 nullen: twee mil
joen miljard individuen
De tentoonstelling „Kleine
beestjes... Grote gevolgen"
blijft nog minstens een jaar in
het Zoologisch Museum.
Daarna komt er een expositie
met als thema „Manneke -
Vrouwtje". Om de tentoon
stelling voor kinderen extra
aantrekkelijk te maken, is er
een soort speurtocht uitgezet.
Zij kunnen een formulier
krijgen om vragen te beant
woorden. Wie daarmee klaar
is, kan naar de suppoost gaan
om te horen wat goed en fout
Het Zoologisch Museum in
Amsterdam is gelegen aan de
Plantage Middenlaan 53, in
gang hoge trap. Ook naast de
hoofdingang van Artis is een
deur naar het museum, maar
die is niet voor publiek toe
gankelijk. Openingstijden
(behalve op zaterdag en
maandag): van 9 tot 17 uur Op
zondag van 10 tot 17 uur Toe
gang volwassenen f 1, kinde
ren f 0,50. Groepen reductie.
Rondleidingen op aanvraag,
tel. 020-5223624
Door
Theo v.d. Kaaij
HAARLEM - Bzzzzzz... Pats! Dat is eigenlijk de enige
vorm van communicatie tussen insect en mens. De
doodklap met een krant of verplettering via schoen
zool is het enige antwoord van de mens op het uit
nodigend zoemen, gonzen, kriebelen, steken, bijten
en hinderlijk volgen.
Wöt meer ontzag voor al wat minimaal is, kruipt of vliegt zou best
op zijn plaats zijn, want waar niemand enig benul van heeft en
biologen slechts durven te fluisteren: de mensheid is volledig in
de macht van de insectenwereld! De beestjes zelf slaan zich op de
knieën van pret bij het zien van al die vertwijfeld om zich heen
meppende mensen. Zij weten wel beter. Voor elk gedood insect
zijn in een oogwenk vijftig nieuwe aangemaakt. De mens is te
gast in de wereld.van insecten en niet andersom. Zo'n 360 miljoen
jaar na het ontstaan van het oerinsect kwam het zoogdier mens
pas een kijkje nemen.
w
Het Zoölogisch Museum in
Amsterdam openbaart deze
kennis sinds mei van dit jaar.
Het is een betrekkelijk klein
museum, gelegen in het ge
bouwencomplex van Artis en
behorend bij het Instituut
voor Taxonomische Zoölogie
der Universiteit van Amster
dam. „Kleine beestjes... Grote
gevolgen" luidt de titel van de
tentoonstelling, die om de
paar jaar plaats maakt voor
een ander.
„Wij willen laten zien dat de
mens niet kan bestaan zonder
de aanwezigheid van insec
ten", zegt Ben van Wissen,
samensteller van de tentoon
stelling. „Iedereen ziet ze als
vervelende beestjes, die nog
kunnen steken bovendien.
Maar waren ze er niet, dan
zouden alle natuurlijke ge
meenschappen van andere
dieren en mensen als kaar
tenhuizen in elkaar storten.
De insecten vormen de oud
ste diergroep ter wereld. Mil
joenen jaren geleden zijn ze
uit zee gekomen, hebben het
land veroverd en daarna de
evolutie van al het andere
mogelijk gemaakt. Men weet
het niet precies, misschien
zijn er wel twee tot drie mil
joen soorten insecten, maar
zonder die kleine, vieze
beestjes zou de aarde nooit
produktief gemaakt zijn.
De oudste landdieren met een
inwendig skelet, de amfi
bieën, leefden al van insecten
en zouden zonder hen het
land niet hebben veroverd.
De zoogdiergroep waartoe de
mens behoort, had als voor
ouder ook al een kleine
boombewonende insectene
ter. Zonder insecten zouden
er dus nooit mensen geweest
zijn".
Sexloos
Diezelfde mens laat zijn vlie
genmepper beschaamd val
len wanneer hij zich enigszins
verdiept in het sociale leven
van bijvoorbeeld de termiet.
Daar valt nog heel wat van te
leren. Wat hebben deze
beestjes gedaan om met dui
zenden tegelijk op eikaars lip
te kunnen leven zonder noe
menswaardige belangen
conflicten? Zij banden de sex
uit. In bepaalde perioden van
hun leven worden mannetjes-
en vrouwtjestermiet sexloos,
kunnen zich niet meer voort
planten en bouwen in deze
neutrale gemoedstoestand
een uiterst vreedzame sa
menleving op.
Hun sociaal leven yertoont ge
lijkenis met dat van mier,
wesp en bij. Er is sprake van
een matriarchaat, geleid door
de koningin. Een of meer
mannen zorgen voor constan
te bevruchting. De termie
tenkoningin moet zich voelen
als een batterijkip en ziet er in
werkelijkheid ook uit als een
wandelende eierstok.
In hun metershoge, grillig ge
vormde bouwwerken, ge
maakt van grond en stront,
leven de termieten hun rim
pelloos bestaan. Om de tem
peratuur binnenin de heuvels
behaaglijk te houden, ont
wierpen zij een systeem van
airconditioning. Om aan de
kost te komen, verbouwen zij
hun eigen schimmels. Sex
loos leven de termieten voort,
ieder in een eigen kaste.
Dreigen er op een boze dag toch
geslachtsorganen de kop op
te steken bij de een of andere
termiet, uit zich dat door het
groeien van vleugels. Dan is
het tijd geworden voor de
bruidsvlucht, natuurlijk met
iemand van het andere ge-
sla' ht. Het paar vliegt uit om
elders een nieuwe kolonie te
stichten. Eveneens zonder
het geweld en de verdeeld
heid die de sexuele lusten en
lasten met zich meebrengen.
Hallo mensheid, bent u daar
nog?
Sprinkhanen
Op bijna griezelige wijze tonen
de insecten dat zij de mens
heid de baas zijn. Wij mogen
hier wonen en de grond be
bouwen, maar zij zijn heer en
meester. Dat blijkt goed uit de
landbouwplagen. Hoe vaak
gebeurt het niet dat in de tro
pen plotseling de zon verduis
terd wordt door gigantische
zwermen sprinkhanen?
Wellustig vreten zij in luttele
minuten de oogst op waarvan
Dit wordt het gratenpakhuis
genoemd
voedsel van vele andere die
ren en bestuiven vele planten.
De schade die zij voor de
mens aanrichten, is naar ver
houding veel geringer dan
hun nut. Als we al in staat
zouden zijn de insecten uit te
roeien en zo dom waren dat
ook te doen, dan zou de mens
daarmee een eind maken aan
zijn eigen bestaansmogelijk
heden
Het museum laat zien hoe de in
secten de mens in bijna alles
verslaan: in spitsvondigheid,
handigheid, oorspronkelijk
heid, oorlogvoering en over
leving. De mimicry bijvoor
beeld of het boerenbedrog.
De zwakke en weerloze
zweefvlieg neemt het geel-
gevlekte uiterlijk aan van de
vervaarlijke wesp en het ge
volg is dat alle aanvallers uit
de buurt blijven. In het die
renrijk voor smakelyk door
gaande vlindersoorten tooien
zich als giftige soortgenoten
en genieten daardoor be
scherming voor het leven.
op.
De tentoonstelling laat zien hoe
de mens heeft gefaald in zijn
pogingen insecten te bestrij
den met vergif. Het resultaat
was dat al het leven gedood
werd, maar niet de insecten
waarom het ging. Er zijn nu al
insectensporten die de door
de mens vervaardigde vergif
ten beschouwen als hun
nieuwe voedselbron: ze leven
van DDT of aspirine.
„Alleen insecten kunnen ande
re insecten in bedwang hou
den", zegt Ben van Wissen,
„en dat is misschien maar
goed ook. Zij zijn de belang
rijkste schakels in het web
van de natuur. De belangrijk
ste planteneters, humusma-
kers en grondomwerkers zijn
insecten. Ze vormen het
duizenden mensen hadden
moeten eten. Het Zoölogisch
Museum heeft een kooi met
levende sprinkhanen ten
toongesteld. Elke dag moet er
een flinke bos groenvoer in,
anders vreten ze elkaar
