Drie voorstellen
grondwet Rhodesië
"Politiek
Carter moet
krachtiger"
Onderhandelingen met
Rusland uitgesteld
Zweedse verkiezingen worden een nek-aan-nek-raee
ISRAËLISCHE
BEVELHEBBER
IN OPSPRAAK
Tekening in conferentie
ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1979
BUITENLAND
PAGINA 9
Volgens Kennedy
NEW YORK (AFP) - Senator Ed
ward Kennedyheeft gezegd dat
hij geen belangrijke verschillen
van mening over het economisch
beleid van president Carter heeft
maar dat hij van mening is dat die
politiek krachtiger moet zijn.
In een vraaggesprek met de New
York Times weigert Kennedy
precies te zeggen wanneer hij zal
besluiten of hij al of niet kandi
daat van de Democratische Partij
voor het presidentschap wil wor
den. Hij wilde slechts zeggen dat
"tegen het eind van het jaar of be
gin volgend jaar een definitieve
verklaring zou moeten worden
afgelegd".
De senator had kort geleden gezegd
dat zijn kandidatuur voorname
lijk zou afhangen van de wijze
waarop president Carter in de
komende maanden zou optreden
om de economische vraagstuk
ken van het land op te lossen.
(Van onze correspondent)
LONDEN - Er begint langzaam aan tekening te komen in de conferentie
over Rhodesië. Nadat de Britten hun voorstellen voor een nieuwe Rhode-
sische grondwet aan de afgevaardigden hadden voorgelegd, heeft nu ook
het Patriottisch Front zijn ideeën voor een grondwet bekendgemaakt.
Chinezen geven "technische redenen" op
MOSKOU (AP) - Chinese en Wes
terse bronnen hebben gister
avond bekend gemaakt dat China
de besprekingen in Moskou met
de Sowjet-Unie over de normali
sering van de betrekkingen tus-
sep de twee communistische
grootmachten een week heeft
uitgesteld, een Chinese delegatie,
geleid door de voormalige am
bassadeur in Moskou, Wang
Youping, zou volgens verwach
tingen morgen in Moskou aan
komen voor de besprekingen die
tussen maandag en woensdag
beginnen.
Een Chinese diplomaat verklaarde
dat de Chinese onderhandelaars
zeker niet morgen zouden komen
en deelde onofficieel mee dat de
besprekingen waarschijnlijk 23
september zullen beginnen.
Westerse diplomaten verwachten
dat China de besprekingen wel
niet meer dan een week zal uit
stellen. Zij verklaarden dat de
Chinezen "technische redenen"
opgaven als oorzaak van het
voorlopig wegblijven van hun
delegatie.
Eén van de technische redenen zou
kunnen zijn dat de Russische top
onderhandelaar tijdens de be
sprekingen, Leonid Ilyichyov, op
het ogenblik niet de Sowjet-Unie
is. Ilyichyov, reisde met de Rus
sische premier Alexei N. Kosygin
naar Ethiopië om de leiders daar
te adviseren bij de voorbereidin
gen voor de viering van vijfde
veijaardag van hun socialistische
revolutie.
De aanwezigheid van Kosygin
heeft in de Afrikaanse natie ge
leid tot veel anti-Chinese uit
spraken, met name van de kant
van de Ethiopische leider, Men-
gistu Haile Mariam.
Gisteren viel Marlam fel uit naar
"de chauvinistische expansie-
MOSKOU - De bouw van een
nieuwe amerikaanse ambassade
in Moskou is vrijdag symbolisch
begonnen met het leggen van de
eerste steen door ambassadeur
Malcolm Toon en de locoburge
meester van de stad, Nikolai Tro-
fïmov.
Het nieuwe gebouw komt op korte
afstand van de huidige ambassa
de aan de Tsjaikovskystraat.
drift van China die de vrede en
stabiliteit in zuid-oost Azië ver-
stoort" aldus een bericht van het
Russische persbureau Tass van
uit Addis Abeba.
Een Westerse diplomaat maakte
bekend dat het onmogelijk was
om vast te stellen of het Russi
sche bezoek aan Ethiopië de
werkelijke reden was van het
Chinese uitstel, "De Russen zijn
echter buitengewoon geïnteres
seerd in onderhandelingen", al
dus de diplomaat.
De betrekkingen tussen China en
Rusland zijn nogal gespannen
sinds 1960, toen de Sowjet-Unie
de meeste van zijn technische
adviseurs terugtrok uit China
juist op een ogenblik dat China te
kampen had met ernstige
problemen, waaronder natuur
rampen.
De beide landen kwamen nog ver
der van elkaar te staan toen zij in
1969 in een militaire strijd ver
wikkeld raakten rond hun ge
meenschappelijke grenzen.
De besprekingen die een einde
zouden moeten maken aan het
grens conflict zijn gedurende de
afgelopen 10 jaar zonder overtui
gend succes gebleken.
CARGLIAR1 - Reddingsploegen
bij het bergen van de overschotten
van de 31 personen die zijn
omgekomen nadat een Italiaanse
DC-9 tegen de bergen op dit eiland
te pletter vloog Het toestel, dat
donderdagnacht op weg was van
Alghero naar Cagliari, werd in een
hevig onweer door de bliksem
getroffen.
SAN SALVADOR (AP) - Twee per
sonen zijn vrijdag gedood en 27
anderen gewond geraakt tijdens
een schietpartij in San Salvador
die uitbrak toen linkse demon
stranten die het aftreden van pre
sident Carlos Humberto Romero
eisten hun mars begonnen. Dit
hebben ziekenhuisfunctionaris
sen bekend gemaakt.
Het was niet onmiddelijk bekend
wie de schietpartij begon of wie
op wie schoot.
De verschillen zyn aanzienlijk,
waarvan de belangrijkste is dat
Londen de grootste macht in
handen wil geven van een nieuw
te kiezen parlement terwijl het
Patriottisch Front die macht toe
kent aan een door het volk te kie
zen president.
Een tweede kloof die overbrugd
moet worden is dat het Londense
ontwerp voorziet in twee verkie-
zingsregisters, een algemeen re
gister en één voor de blanken.
Een derde van de leden van de
Senaat zal gekozen worden door
de „Europese" leden van het
Huis van Afgevaardigden.
Het Patriottisch Front wil van apar
te kiesregisters niets weten en
baseert zijn voorstel voor de ver
kiezingen op het „één man-één
stem"-principe, dat geen speciale
privileges voor de blanken waar
borgt. En waar het Britse ont
werp de benoeming van de top
functies in de regering in handen
geeft van de president op voor
dracht van de eerste minister (die
door de president wordt aange
steld als degene met de meeste
stemmen in de verkiezingen), laat
het Patriottisch Front die be
noemingen alleen aan de presi
dent over
Macht
Het Patriottisch Front maakt er ook
een punt van om de president alle
macht over de strijdkrachten te
geven en om ook beslissingen ten
van militaire acties te
nemen. Een vertegenwoordiger
van het Patriottisch Front zei, dat
de Britse opvattingen over de te
vormen staat Zimbabwe achter
haald waren door de ontwikke
lingen in Afrika. „Er zijn hier in
Lancaster House (waar de confe
rentie plaatsvindt) veel grond
wetten voor voormalige Britse
kolonies aangenomen", zei hij,
„die nu nog alleen maar in biblio
theken zijn na te lezen"
Hij zei dat wat de Patriottisch Front
voor ogen staat geen dictatuur is,
maar een uitvoerend president
schap zoals dat in de Verenigde
Staten bestaat. Waar het de rech
ten van de blanken in Rhodesie
betrof, liet de zegsman door
schemeren dat er geen rekening
gehouden zou worden met onder
voormalige regeringen verwor
ven grondbezit. „Er zou een her
verdeling van het grondbezit
moeten plaatsvinden", zei hij, en
dit punt zal de Britse regering
ongetwijfeld onverteerbaar vin
den.
De Salisbury-delegatie van premier
Muzorewa diende de bestaande
grondwet als zijn voorstel in. Na
een week vergaderen (waarvan in
feite niet meer dan zes uur aan
officiële gesprekken in Lancaster
House) liggen drie voorstellen nu
op tafel. De slijtageslag van ar
gumenten, tegenargumenten,
schipperen en compromissen
kan beginnen. Van belang daar
bij zal de onzichtbare rol zijn van
(Van onze correspondent)
JERUZALEM - De Israëlische op
perbevelhebber generaal Etan is
in opspraak geraakt, omdat hij
volgens het Knessetlid Uri Avne-
ry gelogen heeft inzake de moord
op vier Libanese burgers door
een Israëlische officier. Deze
zaak, die anderhalf jaar geleden
speelde na de Israëlische invasie
in Libanon, is nu pas voor het
eerst gepubliceerd, omdat de mi
litaire censuur publikatie van de
feiten heeft verboden.
Het gaat volgens informatie van Uri
Avnery om moord door luitenant
Daniël Pinto op vier Libanezen,
die hij met eigen hand heeft ge
wurgd uit wraak voor de dood
van zijn commandant, die door
een sluipschutter gedood
Luitenant Pinto werd voor deze
vierdubbele moord tot acht jaar
gevangenisstraf veroordeeld,
maar deze straf werd door de op
perbevelhebber tot twee jaar
verminderd. Generaal Etan
voerde als excuus aan dat de lui
tenant onder bijzonder moeilijke
omstandigheden had gehandeld,
terwijl zijn eigen leven bedreigd
werd, en dat de luitenant op een
missie, ver verwijderd van zijn
eenheid, naar eigen inzicht had
moeten handelen.
Volgens de feiten die Avnery heeft
gepubliceerd, was er geen sprake
van zelfverdediging, was boven
dien de luitenant niet alleen,
maar met twee soldaten, die hij
zwijgplicht oplegde, en opereer
de hij in de nabijheid van zijn
eenheid.
Aanvankelijk werd de hele zaak,
inclusief het proces, de straf en de
strafvermindering, door de mili
taire censuur tegengehouden,
totdat er iets van uitlekte in de
Knesset. Verdere feiten bleven
echter voor publikatie verboden,
omdat daardoor de moraal van
het leger aangetast zou wor
den.
Knesset-lid Uri Avnery heeft de
zaak nu in de publiciteit gebracht
door een buitenlandse krant (Los
Angeles Times en Harold Tribu
ne) in de arm te nemen en aldus
de censuur te ontwijken. Zelf ge
niet hij parlementaire onschend
baarheid en is dus ongrijpbaar
voor de justitie.
HONG KONG - Het Nederlandse containerschip Steenkerk is gisteren met 164 geredde Vietnamese vluchtelin
gen de haven van Hong Kong binnengevaren
De Steenkerk heeft de vluchtelingen dinsdag van hun zinkende boot in de Zuidchinese zee opgepiktDe vluchtelin
gen zouden in Hong Kong van boord mogen gaan omdat de Nederlandse regering had toegezegd ze te zullen
opnemen.
In Hong Kong bevinden zich nog steeds meer dan 66.000 Vietnamese vluchtelingen die wachten op hervestiging in
andere landen.
de zogenaamde frontlpnsta-
ten.
President Nyerere van Tanzania
had gisteravond na een vijfdaags
officieel bezoek aan Ierland, een
werkdiner met o.a. premier Mar
garet Thatcher en de minister van
buitenlandse zaken lord Carring-
ton. Nyerere staat vierkant achter
het Patriottisch Front, en Londen
kan zich moeilijk veroorloven
zijn visies op het probleem straf
feloos naast zich neer te leggen.
Immers was hij het niet, die een
beroep heeft gedaan op „het ge
zag en de autoriteit" van de Brit
ten?
IRA doodt
Noordierse cipier
BELFAST - In de Noordierse
hoofdstad Belfast is gisteren een
gevangenbewaker in zijn auto
doodgeschoten. Een tweede ci
pier, eveneens in de auto, werd
zwaar gewond. De "provisional
ira" heeft zich verantwoordelijk
gesteld voor de moordaanslag.
De Ira heeft de gevangenbewakers
de oorlog verklaard, omdat ze
deel zouden uitmaken van de
"Britse oorlogsmachine" in
Noord-Ierland.
Amerikaanse
senator
schuldig aan
"laakbaar
gedrag"
WASHINGTON (Reuter) - De
Amerikaanse senaatscommissie
voor ethiek heeft geconcludeerd
dat de democratische senator
Herman Talmadge uit Georgia
zich schuldig heeft gemaakt aan
financiële malversaties. Het ge
drag van senator Talmadge is
laakbaar en wordt afgekeurd, zo
luidt de unanieme conclusie van
de commissie. De commissie legt
haar bevindingen nu voor aan de
voltallige senaat, die een defini
tieve uitspraak moet doen.
De staf van Talmadge heeft decla
raties geïnd voor een bedrag van
ruim 43.000 dollar voor niet ge
maakte onkosten. Bovendien is
nagelaten zeker 10.000 dollar aan
campagne-gelden aan te melden,
zoals wettelijk is vereist. Deze
gelden stonden op een geheime
bankrekening. De senator was
van deze malversaties op de
hoogte, of had ervan op de hoogte
moeten zijn, zo meent de com
missie van zes senatoren. Tal
madge, die al meer dan 37.000
dollar heeft teruggestort in de kas
van de senaat, moet nog eens
13.000 dollar aan ten onrechte
opgestreken onkostenvergoe
dingen inleveren, zo wil de com
missie.
De senaatscommissie zal haar be
vindingen ook voorleggen aan
het ministerie van justitie, dat
moet nagaan of tot strafvervpl-
ging moet worden overgegaan.
Ook gastarbeiders actief stemrecht
(Van c
correspondent)
STOCKHOLM - Morgen worden in
Zweden tegelijkertijd provin
ciale, gemeentelijke en parle
mentsverkiezingen gehouden.
De laatste opiniepeilingen geven
de sociaaldemocratische opposi
tie samen met de communisten
slechts 1,5 procent voorsprong.
Alles wijst erop dat het een nek-
aan-nek-race gaat worden. Op
provinciaal en gemeentelijk ni
veau mogen ook in Zweden
werkzame buitenlanders hun
stem uitbrengen.
In 1976 kwam een abrupt einde aan
het vrijwel onafgebroken 44-jari-
ge bewind van de sociaal-demo
craten, die binnen één generatie
Zweden van een voornamelijk
agrarische maatschappij hadden
weten te veranderen in een hoog
geïndustrialiseeree welvaarts
staat. Een sociaaldemocratische
welvaartsstaat waarvan de mythe
in het buitenland eerst enkele ja
ren geleden begon af te brokke
len.
De internationale laagconjunctuur
en de energiecrisis eisten hun tol
en ook in Zweden werd steeds
meer gesproken over het aanha
len van de buikriem. Oorzaak van
het verlies van de sociaal-demo
craten in 1976 was voornamelijk
de door milieuactiegroepen ver
oorzaakte zogenaamde „groene
golf' tegen de zich sterk uitbrei
dende kernenergie. In de verkie
zingsstrijd haakten de liberalen
hierop in en de Centrumpartij
werd rijkelijk bedeeld met
stemmen van ontevreden sociaal
democraten. Men beloofde in een
periode van stijgende werkloos
heid 400.000 nieuwe arbeids
plaatsen en een volledige afbouw
van de zich sterk uitbreidende
kernenergie.
Na de nederlaag van de sociaal-de
mocraten, die van Zweden een
steeds meer corporatieve staat
hadden gemaakt, werd een drie-
partijencoalitie gevormd. Deze
bestond uit Conservatieven, Cen
trum- en Liberale Volkspartij.
Premier werd Thorbjoern Faell-
din, de leider van de agrarische
Centrumpartij, die een twee jaar
durende, met compromissen ge
plaveide lijdensweg bewandel
de.
Conservatieven en liberalen, net als
de sociaal-democraten voorstan
ders van uitbreiding tot twaalf
stuks van het aantal kernreacto
ren van de nu in werking zijnde
zes, wisten de premier te dwin
gen toestemming te geven tot het
opstarten van nog* twee reacto
ren; iets wat hij categorisch had
beloofd nooit te zullen doen. De
toestand in de coalitie werd dan
ook onhoudbaar. Temeer daar
ook de werkloosheid bleef stijgen
en de economie steeds wankeler
werd.
In oktober 1978 was de toestand
voor premier Faelldin onhoud
baar geworden en zag hij zich ge
dwongen af te treden. Olaullsten,
leider van de Liberale Volkspar
tij, werd premier in de minder
heidsregering. Opvallend was dat
tegelijkertijd in Zweden het wan
trouwen jegens politici in het al
gemeen steeds sterker begon te
worden. Opiniepeilingen gaven
aan dat de maatregelen van de re
gering afbreuk deden aan het ver
trouwen van de kiezers voor hun
gekozen vertegenwoordigers in
het parlement.
Lekken
Tientallen lekken in de kernreacto
ren en xq brand in de controle
kamer van een ervan deed het
debat over kernenergie steeds
hoger oplaaien. De regering zag
zich gedwongen toe te geven aan
de eisen hierover een volks
stemming te houden. Dit refe
rendum zal echter p^s op 16
maart volgend jaar plaat.'vinden.
Op die manier hoopte men een
debat hierover uit de verkie
zingscampagne te houden, het
geen dus niet is gelukt. Een der
gelijk referendum heeft slechts
een adviserend karakter.
Protestmarsen en demonstraties
met tienduizenden deelnemers
hebben de afgelopen maanden
duidelijk gemaakt dat een groot
deel van de Zweden het niet eens
is met de richtlijnen van de rege
ring voor uitbreiding van de
kernenergie. Het vertrouwen in
het economische beleid van deze
regering kreeg een klap toen mi
nister van financiën Goesta
Bohman tevoren de devaluering
van de Zweedse kroon bekend
maakte. Dat kwam de schatkist
op een verlies van miljarden te
staan. Op het ogenblik leent de
Zweedse staat miljarden in het
buitenland.
Bohman, leider van de conserva
tieve partij, heeft ook in deze ver
kiezingscampagne uitspraken
gedaan die nogal wat stof deden
opwaaien. Zo verklaarde hij on
der meer dat veel mensen in de
derde-wereldlanden best tevre
den zijn met hun lot. „Ze zijn er
aan gewend in krotten te wonen
en hoeven maar naar buiten te
gaan om bananen te plukken, dan
hebben ze te eten". Dat leidde
niet alleen tot protesten, maar
men bedeelde hem ook met de
bijnaam „Goesta Banaan"
Vergelijkt men de verkiezingspro
gramma's van de vijf grootste
partijen, dan ontdekt men veel
overeenkomsten. Volgens de
opiniepeilingen is het aantal zo
genaamde „zwevende kiezers"
groter dan in 1976 en daardoor de
uitslag natuurlijk onzekerder dan
ooit.
Winnen de sociaal-democraten,
dan is de regeringsformatie geen
punt. Krijgen daarentegen de zo
genaamd burgerlijke partijen de
overhand, dan kan een langduri
ge koehandel worden verwacht
over de post van premier en de
„zware portefeuilles".
Buitenlanders
Uniek bij deze verkiezingen is het
feit dat op gemeentelijk en pro
vinciaal niveau ook de in Zweden
werkzame buitenlanders mogen
meestemmen. In totaal gaat het
hierbij nm 227 738 mOIMO van
een twintigtal verschillende na
tionaliteiten.
In 1976 konden ze voor het eerst
gebruikmaken van hun kies
recht. Toen bleek dat de buiten
landers inderdaad wel belang
stelling hadden voor de politieke
problemen van het land waarin ze
wonen en werken. Zestig procent
van de indertijd 220.000 gastar
beiders bracht toen zijn stem uit.
Enkele problemen deden zich
toen wel voor omdat sommigen
niet op de hoogte waren van de te
volgen procedures. De afgelopen
drie jaar heeft men door een in
tensieve campagne geprobeerd
daarin verandering te brengen.
Men verwacht dan ook dit keer
een grotere opkomst.
Omdat in 1976 is gebleken dat de
gastarbeiders voornamel ijk op de
socialistische partij hebben ge
stemd, zou dit nu een voordeel
voor de oppositie kunnen bete
kenen. Men heeft folders gedrukt
in vijftien verschillende talen en
intensieve informatiecampagnes
gevoerd via radio en televisie.
Voor de Zweedse regering is de mo
tivatie in de eerste plaats dat
stemmen en dus ook verkiesbaar
zijn een democratisch recht is -
ook voor gastarbeiders. De men
sen die hier als gastarbeiders wo
nen en werken, betalen ook be
lastingen en hebben dus het recht
invloed uit te oefenen op de poli
tieke infrastructuur van het land,
zo wordt verklaard.
Het Zweedse voorbeeld heeft ook
uitgewezen dat buitenlanders die
meestemmen een voorkeur heb
ben voor de bestaande politieke
partijen van het gastland en zich
niet in de eerste plaats opstellen
als gastarbeider. In Zweden wa
rm in 1W76 maar tw.r lijsten van
buitenlanders ingediend maar
deze zijn nu beide verdwe-
De afgelopen jaren hebben zich wat
betreft de gastarbeiders maar
weinig echt ingrijpende verande
ringen voorgedaan op gemeente
lijk of provinciaal niveau. Wel
heeft men nu bereikt dat twee
gastarbeiders verkiesbaar zijn
voor het parlement. Een Finse
voor de sociaaldemocratische
put ij en een Turk voor de com
munistische partij.
Men realiseert zich in Zweden na
tuurlijk wel dat kiesrecht voor de
gastarbeiders geen alleenzalig
makend middel is om bestaande
problemen op te lossen. Maar het
recht deel te kunnen nemen aan
twee van de drie verkiezingen en
zich ook verkiesbaar kunnen
stellen, is wel een stap in de goede
richting.
