ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1979
EXTRA
PAGINA 35
,«©(fi)(n)©§ l?©i
uuBti'
V©tö€©©^g© fe®yff§ll
Door
Hein ten Kortenaar
ROME - Wat doet een
paus in zijn vrije tijd?
Er is eigenlijk maar één
periode in de geschie
denis waarover we op
dat punt ruimschoots
zijn ingelicht: aan het
hof van de renaissance-
pausen moet het bui
tengewoon vrolijk zijn
toegegaan.
De lustpriëlen, jachtsloten en
vorstelijke villa's rondom
Rome, de gewaagde blijspe
len (niet zelden vervaardigd
door kardinalen) die in het
Vaticaan werden opgevoerd,
de dagenlange uitbundige
feesten en de onwettige na
komelingen tonen afdoende
aan dat de pausen uit die tijd
het zich, tussen de bestuurlij
ke beslommeringen en de
veldtochten door, niet lieten
ontbreken aan luchtig tijd
verdrijf. Het schouwspel, dat
zich in 1510 ontrolde voor de
verbijsterde ogen van de Au
gustijner monnik Maarten
Luther tijdens diens Rome
reis onder het pontificaat van
Leo X, zou volgens velen een
van de aanleidingen worden
voor de hervorming en daar
door indirect voor de Ro
meinse contrareformatie, die
een einde maakte aan de on
gepaste vrolijkheid en een
steeds strengere levensstijl
oplegde aan het pauselijk
hof.
Verzen
We weten nog van enkele pau
sen, zoals Pius II en de veel
recentere Leo XIII, die zich
vermaakten met het vervaar
digen van Latijnse verzen.
Sommige anderen vonden
nog een uitweg in het reizen
in de toen nog tamelijk uitge
strekte pauselijke staat. De
verovering van Rome in 1870
door de troepen van de Sa-
voia's, die het laatste pause
lijk bolwerk uitriepen tot
hoofdstad van Italië en het
zomerpaleis op de Quirinaal-
heuvel in beslag namen voor
gebruik door de geëxcom
municeerde koninklijke fa
milie (nu is het de ambtswo
ning van de president) maak
te ook het reizen onmoge
lijk.
De Romeinen die zich in de
eeuwen na het Concilie van
Trente met tegenzin hadden
gevoegd naar de puriteinse
leefwijze van hun celibataire
soevereinen, moesten voor
taan genoegen nemen met
een „gevangene in het Vati
caan", die zich zelfs niet meer
vertoonde op het balcon van
de Sint Pieter. Van vrije tijd
werd sindsdien in het geheel
niet meer gesproken: alleen
het idee al moest een ieder
ongepast voorkomen. De
paus at alleen, bad alleen,
werkte en wandelde alleen en
ging, a fortiori, alleen naar
bed. Totdat hij in het fascisti
sche tijdperk concurrentie
kreeg van Mussolini's raam in
Palazzo Venezia, voelden de
Romeinen zich 's nachts be
schermd door het licht in het
pauselijk studeervertrek,
hoog in het Vaticaan, waar de
Paus tot diep in de nacht
waakte, gebogen (zo moest
men wel aannemen) over
kerkelijke documenten.
Concordaat
In 1929 brachten kardinaal
Gasparri en de Duce het con
cordaat tot stand waarmee
het fascistische regime werd
gelegitimeerd en het Vaticaan
als onafhankelijke staat werd
erkend. Behalve het Vati
caanse dwergstaatje kreeg de
Heilige Stoel toen ook de be
schikking over de vroegere
pauselijke villa in Castel
Gandolfo. Al de volgende dag
verscheen Paus Pius XI op
het balkon van de Sint Pieter
om de zegen „Urbi et Orbi"
uit te spreken en sindsdien
begaf hij zich ook ieder jaar
naar het nieuw verkregen
zomerverblijf voor een wel
verdiende vakantie.
Dat ook een paus rust nodig kan
hebben wilde men wel aan
nemen, maar anders dan met
rozenkrans en brevier kon
men zich hem toch niet voor
stellen. Van Pius XII is be
kend dat hij iedere middag op
hetzelfde uur in de Vaticaan
se tuinen ging wandelen.
Maar voor de ramen van het
Ethiopisch College, die op de
tuinen-uitkijken, moesten op
dat uur alle luiken dicht en de
Vaticaanse gendarmes dien
den zich te verbergen achter
bomen en struiken om Zijne
Heiligheid niet in zijn medita
ties te storen. Toen Pius' op
volger Johannes XXIII de
gewoonte aannam om om de
struiken heen te lopen en een
gemoedelijk praatje aan te
knopen, viel hun verbouwe
reerdheid dan ook niet te
schetsen.
Luiken
Meer op hun gemak voelden zij
zich met Paulus VI, wiens
strenge figuur geheel overeen
kwam met de traditionele
pausgestalte. Weliswaar
hoefden er geen luiken meer
dicht wanneer hij in de tuinen
ging wandelen en liet hij zich
af en toe begeleiden door een
kardinaal of monseigneur
(met wie hij soms zelfs samen
had gegeten), maar het was
duidelijk dat hun gesprekken
geen lichtzinniger wending
konden aannemen dan een
gedachtenwisseling over het
laatste boek van Jacques Ma-
ritain, toch altijd nog een ty
pisch pauselijk onder
werp.
In boeken of artikelen over de
paus kon men zijn daginde
ling van uur tot uur volgen.
Vanaf het opstaan hij het och
tendkrieken tot het doven
van de pauselijke schemer
lamp werd hij in beslag ge
nomen door meditatie, gebed,
audiënties, studie en ernstige
tot stichtelijke lectuur, af en
toe onderbroken door een
schamele maaltijd. Slechts
eenmaal per jaar, tussen de
zegen „Urbi et Orbi" op
Kerstmis en de daarop vol
gende eenvoudige lunch, liet
hij zich opvrolijken door het
bezoek van zijn familieleden
en de ongedwongen hilariteit
moet daarbij niet van de lucht
zijn geweest.
Dat de laatste drie pausen op
recht getracht hebben zich te
ontworstelen aan de verstik
kende greep van dit conven
tionele, en in de grond hui
chelachtige, pausbeeld, staat
wel vast. Dat het hun niet ge
lukt is valt te wijten aan de
bekrompenheid van hun cle-
ricale omgeving. Een paus
had te passen in het raam van
een heiligenleven; voor ont
spanning was daarin geen
plaats en verrassingen waren
niet geoorloofd. Johannes'
gemoedelijkheid, zijn onver
wachte bezoeken aan een ge
vangenis en een kinderzie
kenhuis, Paulus' wereldrei
zen, waarbij hij soms in een
onheilig gedrang raakte, wa
ren tegelijk ook ontsnappin
gen uit de opgedrongen rol,
en het kostte „het hof' heel
wat moeite om de daardoor
ontstane plooien glad te strij
ken.
Verwarring
De verwarring na de dood van
de eerste Johannes Paulus is
typerend: het boek dat hij op
bed lag te lezen, zo werd de
rste
de
„Navolging van Christus"
Later werd het een ontwerp
voor een pauselijk document
of de tekst van een te houden
toespraak. Had de paus mis
schien een boekje van Sime-
non mee naar bed genomen?
Het is een aardige veronder
stelling, die de verwarring ten
volle zou verklaren, al moet
het niet makkelijk geweest
zijn dergelijke lectuur in het
Vaticaan te vinden.
Cr was een Poolse paus voor
nodig om dit hele staketsel in
de kortst mogelijke tijd om
ver te stoten. Hij komt uit een
land waar de clerus, hoe ge
trouw ook aan de kerkelijke
voorschriften, zich er niet
voor schaamt voor de eigen
lichamelijke en geestelijke
gezondheid te zorgen. Bij
hard werk hoort ontspanning,
en die kan bestaan uit sport
beoefening, vrolijke tafelge
sprekken, ontspanningslee
tuur, een film en honderddui
zend andere dingen waai
ieder gewoon mens zich ont
spant. Dat een paus ook „ge
woon" kan zijn, wilde er bij
„het hof' maar moeilijk
maar ze hebben zich er wel bij
moeten neerleggen. Er wordt
nog maar zwak tegengestrib
beld, zoals bij het bericht dat
de paus in Castel Gandolfo
een zwembad had laten aan
leggen. „Op doktersadvies"
luidde toen een officieel Vati
caans persbericht, want dat
een paus ook voor zijn lol zou
gaan zwemmen blijft de mon
seigneurs ongehoord voor
komen.
Buitenverblijf
Nu de paus voor het eerst de
zomer doorbrengt in het bui
tenverblijf van Castel Gan
dolfo, blijkt des te duidelijker
dat hij zich niet wil voegen in
het nauwe Vaticaanse keurs
lijf. Hij wil mensen zien, hij
wil met ze praten, en er waren
nog maar enkele dagen verlo
pen of hij nodigde een groep
Poolse jongeren 's avonds bij
zich uit in de tuin. Tot diep in
de nacht werd er gezongen,
gitaar gespeeld en gedanst,
gepraat en gelachen. De paus
zat tussen hen in, in een rieten
tuinstoel, en zijn diepe stem
klonk boven alles uit bij het
zingen van de oude Poolse
liederen.
Sindsdien zijn zulke bijeen
komsten een vaste gewoonte
geworden en jeugdgroepen
uit de hele wereld zijn bij de
Paus te gast geweest. Op de
grond geknield steekt hij het
kampvuur aan, soms, tot al
gemene hilariteit, heeft hij er
drie vier lucifers voor nodig.
Als een jolige hopman kruist
hij tegen het eind van de
avond de armen en hand in
hand, in een kring rondom
het dovende kampvuur, zingt
hij het afscheidslied. Als de
laatste gasten uitgeleide zijn
gedaan zoekt hij bij het licht
van een zaklantaarn de villa
op.
Waar hij het meest op tegen
heeft is het opgesloten zijn.
Hij wil naar buiten, al stuit hij
daarbij op veiligheids
problemen. Meer dan eens
heeft hij zich erover beklaagd
dat hij bij zijn bezoeken aan
Romeinse parochies omringd
wordt door een stoet gewa
pende politieagenten. In Cas
tel Gandolfo steekt hij zater
dagsavonds het dorpsplein
over, links en rechts een
praatje makend, om in de
kerk de rozenkrans te gaan
voorbidden. Soms blijft hij
daarna eten met pastoor An-
gelo Pozzi. Hij stak een be
zoek af bij de slotzusters van
Albano.
Skipet
Zijn reis eind vorige maand,
naar de geboorteplaats van
zijn voorganger werd een
krachttoer per auto, vlieg
tuig, helikopter en kabelbaan
kwam hij tenslotte in een
vliegende sneeuwstorm hoog
in de Dolomieten. Met zijn
skipet en windjack en wit-be-
stoven wenkbrauwen voelde
hij er zich kennelijk in zijn
element, tussen de rillerige en
lichtelijk verstoorde kamer
heren die hem omring
den.
Voor de rest moet de paus in
zijn opsluiting genoegen ne
men met de voorbereiding
van zijn reizen. Na Mexico en
Polen volgen, nog binnen
hetzelfde jaar, Ierland, de
Verenigde Staten en de Filip
pijnen. De uitnodigingen
blijven binnenstromen: uit
Frankrijk en Spanje, uit Zuid-
Amerika en Azië. Ónder het
motto „een paus hoort onder
de mensen" heeft hij er tot nu
toe geen enkele afgewezen en
het ziet er dus naar uit dat hij
ook in de komende jaren het
huidige ritme van de buiten
landse reizen denkt te hand
haven. Dat betekent hard
werk, zoals wel blijkt uit de
herhaalde bezoeken van
staatssecretaris Casaroli en
de zorg-doorgroefde gezich
ten van de monseigneurs, die
belast zijn met de praktische
voorbereidingen.
Wat Ierland betreft gaf het Vati
caanse persbureau al een
maand geleden een verkla
ring uit, waarin een bezoek
aan Ulster ten enenmale werd
uitgesloten. Niet onverklaar
baar, want in de huidige situa
tie zou dat niet anders dan een
provocatie zijn geweest. Gro
te verbazing werd er dan ook
gewekt toen de nuntius in Ei-
re, Gaetano Ali brand i. vorige
maand verklaarde dat „een
bezoek aan Noord-Ierland
meer dan waarschijnlijk
was". Nu intussen de IRA
Lord Mountbatten heeft ver
moord, lijkt een bezoek van
de paus in het land van ,,no
popery" wel helemaal uitge
sloten: Wie beter dan de paus
zelf zou in aanmerking ko
men voor een voorbeeldige
represaille? Het Vaticaan be
sefte dat ook en gaf alsnog een
verklaring uit dat de paus niet
naar Ulster zou gaan.
Tekenen
Een geheel onverwachte noot
werd door de paus aangesla
gen toen hij enkele weken te
rug sprak over China. Wat be
doelde hij met de „hoopge
vende tekenen" die hij de
laatste tijd had waargenomen
met betrekking tot de gods
dienstvrijheid in dat land?
Sinds de praktische afschei
ding van Rome in 1957 van de
„patriottische katholieken"
in dat land. die onmiddellijk
door het Vaticaan tot
scheurmakers waren ver
klaard, leek de Chinese Kerk
geheel ten onder gegaan in de
„culturele revolutie".
Vorig jaar dook plotseling een
tweetal bisschoppen, die van
Sjanghai en van Moekden, op
als deelnemers aan de natio
nale volksvergadering in Pe
king. Enkele weken geleden
meldde het persbureau
Nieuw China dat de katholie
ken van Peking hun nieuwe
aartsbisschop hadden geko
zen, die bij gelegenheid van
een aanstaande nationale
kerksynode zou worden ge
wijd. Een woordvoerder van
het Vaticaan haastte zich te
verklaren dat een dergelijke
benoeming, zonder toestem
ming van het Vaticaan, „in
principe" als onwettig moest
worden beschouwd.
Beschouwt de paus deze ge
beurtenissen niettemin als
„hoopgevende tekenen", en
mag men een officiële toena
dering tussen het Vaticaan en
de Chinese Volksrepubliek,
misschien zelfs een pauselijk
bezoek aan China, tegemoet
zien? Voorlopig lijkt dit voor
barig, maar juist van deze
paus kunnen ook in dit op
zicht opzienbarende initiatie
ven worden verwacht. Een
paus, die in staat is gebleken
alleen al het begrip „vrije tijd"
zo grondig omver te werpen,
kan ook op allerlei andere ge
bieden voor grote verrassin
gen zorgen. Geheel onge
woon, juist omdat hij zo „ge
woon" is, kan hg niet worden
afgemeten aan de traditionele
lijn van de Vaticaanse diplo
matie. Wie had er ooit „avon
tuur" van het Vaticaan ver
wacht? Juist, maar wie had
ooit verwacht dat een zingen
de paus de kans zou lopen
nummer een op de Duitse
hitparade te worden, zoals nu
het geval is met de plaat „Lie-
der des Papstes". waarop Jo
hannes Paulus II met stentor
stem valt te horen: Opbrengst
voor de Poolse kerk?
