nma
Zwarten kunnen niet
blijven
hopen
Michael Heizer:
kunstenaar
met bulldozer
CEE
Zuidafrikaanse anglicaanse bisschop Desmond Tutu:
Tentoonstelling in Kröller-Muller
Bezoek onze Winkler Prins
Encyclopedieën Expositie
12 t/m 19 september
BOEKHANDEL DE KLER
Grote Winkler Prins 80
ie
DINSDAG 11 SEPTEMBER 1979
(Van één onzer verslaggever)
AMERSFOORT - De 48-jarige zwarte anglicaanse bis
schop Desmond Tutu, de secretaris-generaal van de
Raad van Kerken in Zuid-Afrika, heeft een soort „Mar
tin Luther King-mentaliteit". Hij is een midden-per
soon, een man van het lijdzame verzet. Duidelijk aan de
kant van de zwarte onderdrukten staande, wil hij de
weg naar een dialoog met de regering openhouden.
Maar toch, hoe lang kan hij dat volhouden? Wanneer
breekt de tijd aan, dat hij wordt gedwongen om zich
harder en actiever op te stellen? Die vragen bleven on
beantwoord tijdens zijn kort geleden aan Nederland ge
brachte bezoek als onderdeel van een rondreis langs een
aantal Westeuropese landen en kerkelijke organisa
ties.
Toch geeft hij wel enige indicatie in
die richting. De nieuwe Zuidafri-
kaanse minister van ontwikke
ling en samenwerking, dr. Pieter
Koornhof, heeft kort geleden
verklaard, dat de pasjeswet tegen
het einde van dit jaar wordt op
geheven en dat de gedwongen
verhuizing van zwarte Zuidafri
kanen zo veel mogelijk zal wor
den vermeden.
„Wij zijn tot nu toe altijd geconfron
teerd geweest met mooie woor
den van de regering, die echter
nooit werden gevolgd door actie
Je kunt niet eeuwig blijven ho
pen' op het waarmaken van
woorden door de regering. Als de
pasjeswet niet tegen het einde
van dit jaar wordt opgeheven en
de regering dus opnieuw een be
lofte niet nakomt, vrees ik dat de
zwarten zelf tot actie overgaan
Ze zullen het niet nemen voort
durend aan het lijntje te worden
gehouden. Op een gegeven mo
ment kan niets mensen tegen
houden om vrij te worden. De
zwarten weten dat van hun eigen
geschiedenis"
Begrafenis
De pasjeswet is samen met de in
standhouding van de zoge
naamde thuislanden volgens
bisschop Tutu de basis van de
apartheid. Beide zaken bestaan
nog. De apartheid is niet dood,
ook al verklaren regeringsfunc
tionarissen het tegenoverge
stelde.
,Ik heb tegen de regering gezegd,
dat ik graag op de begrafenis van
de apartheid wil komen als die
dood is. Maar ik heb het stoffelijk
overschot nog niet gezien. De
apartheid is dus niet dood en ze
ker nog niet begraven. Als ie
mand met mij wil praten over de
dood van de apartheid zal eerst de
pasjeswet moeten verdwijnen en
zal eerst de juridische status van
de thuislanden moeten verande
ren. Dat zijn de twee voorwaar
den om de zwarten ten minste
enigszins het gevoel te geven vrij
te zijn"
De bisschop erkent, dat er sprake is
van een uiterst lichte vorm van
liberalisatie van de mogelijkhe
den voor de zwarten in Zuid-
Afrika. „Maar je moet toch steeds
weer vaststellen, dat aan de sta
tus quo van de zwarten niets ver
andert. De rechten gaan naar een
kleine groep, voor grote groepen
zwarten verandert er niets. De
macht blijft bij een blanke min
derheid. Hoewel er tekenen van
verandering in Zuid-Afrika zijn,
wachten wij nog steeds op het
moment waarop de zwarte be
volking een beslissende rol krijgt
in het democratisch proces. Het
is niet overal gelijk. In Johannes
burg bijvoorbeeld is het beter
dan in andere delen van het land
Maar voor het hele land geldt wel
of je nu hoog of laag bent, werklo
ze of bisschop, je wordt beoor
deeld, gediscrimineerd en klein
gehouden op basis van de kleur
van je huid. Er zijn te veel dingen,
DESMOND TUTU
...Een kerk. mag niet gesplitst zijn op racistische gronden
die demonstreren dat de zwarten
in feite niet worden getolereerd
in hun geboorteland"
Aanbeveling
De Zuidafrikaanse Raad van Ker
ken heeft eind juli die burgers,
die op gewetensgronden de ras
senwetten overtreden morele
steun toegezegd. Veel kerklid
maten hebben moeten constate
ren, dat zij binnen het huidige
wettelijke kader geen contact
kunnen onderhouden met bur
gers van een ander ras.
,Ik beschouw deze aanbeveling
niet als een aansporing tot bur
gerlijke ongehoorzaamheid. De
mensen moeten kiezen tussen
gehoorzamen aan de wetten van
God en de wetten van de staat. De
enige keus die we kunnen doen
is: God meer gehoorzamen dan
de staat. Dat moeten we ook
doen, omdat christenen niet wer
ken op basis van huidskleur,
maar op basis van geloof. Een
kerk mag niet gesplitst zijn op ra
cistische gronden. We moeten
meer toe naar coalities van chris
tenen. Dat betekent niet alleen,
dat de zwarten het meer en beter
samen moeten doen, maar ook
dat de zwarten zo veel mogelijk
met de blanken moeten samen
werken. Er zijn veel gezamenlijke
zaken, waarvoor zij zich sterk
kunnen maken"
De zwarte bevolking van Zuid-
Afrika heeft veel geleden en lijdt
nog steeds.
,Ik ben voorstander van politieke
diplomatieke en economische
druk op de regering om aan dat
lijden een einde te maken. Het is
wel moeilijk om keihard te zeg
gen, dat een economische boycot
hét middel is om die druk uit te
oefenen. Er zijn zwarten in Zuid-
Afrika, die elke dag voedsel moe
ten lenen, maar nooit in de gele
genheid zullen zijn om het ge
leende terug te geven. En er zijn
ook zwarten, die hun maag elke
dag voeden met alleen water. Een
economische boycot en een radi
cale herziening van het investe
ringsbeleid zijn morele beslissin
gen, die wij als zwarte Zuidafri
kanen niet kunnen nemen"
Criteria
Aan de andere kant gelooft hij, dat
buitenlandse investeringen het
huidige systeem van apartheid
in Zuid-Afrika in stand houden.
De vraag is of niet juist de zwar
te bevolking het meest zal wor
den getroffen door een terug
trekking van buitenlandse in
vesteringen.
„De meeste zwarten prefereren een
lijden dat is gericht op beëindi
ging van de apartheid veruit bo
ven het huidige, uitzichtloze lij
den. Bovendien is gebleken, dat
economische welvaart vooral de
blanken vooruit helpt en op geen
enkele wijze een einde maakt aan
de apartheid. Het is een lucratie
ve bezigheid in Zuid-Afrika te in
vesteren. Er zijn vier criteria,
waaraan buitenlandse investe
ringen moeten voldoen. Zwarte
arbeiders moeten met hun gezin
nen bij de werkplek kunnen wo
nen en moeten de vrijheid heb
ben zich in vakbonden te organi
seren, de gedwongen verhuizing
van de bevolking moet worden
beëindigd en buitenlandse maat
schappijen moeten op grote
schaal investeren in onderwijs en
opleiding".
De Zuidafrikaanse Raad van Ker
ken is geen politiek orgaan, ook
al laat de blanke Nederduits-
Gereformeerde Kerk, die geen
lid is van de raad, niet na het
tegendeel te beweren.
•Als wij een politiek orgaan zijn,
wat zijn zij dan wel, nu ze hebben
toegegeven gelden uit geheime
regeringsfondsen te hebben ont
vangen. Ze hadden dat geld he
lemaal niet nodig en voor mij
blijft daarom de vraag waarom ze
die gelden hebben aangenomen.
Ze hebben zich laten gebruiken
als propaganda-agent voor een
systeem dat door en door slecht
is. De integriteit is in het geding
als een kerk dergelijke dingen
toelaat. Ik hoop, dat de blanke
christenen nu zullen ophouden te
beweren, dat de leden van de
Raad van Kerken zich met poli
tiek bezighouden"
Politicus
Bisschop Tutu heeft geen enkele
ambitie om een politiek leider te
worden.
..Dan zou ik mijn eigen positie ver
zwakken. Ik wil nu en na de vrij
making van de zwarten de moge
lijkheid hebben kritiek te leveren
op het systeem en op de mensen,
die dat handhaven. Als politicus
zou ik aan dat systeem moeten
meewerken en voortdurend van
links naar rechts en weer terug
moeten zwengelen. Daarnaast
kan je dan niet vrij praten. Het is
nu voor mij geen kwestie van vrij
kunnen praten, maar van vrij
moeten praten.
Ik krijg wel telefoontjes, waarbij
men mij de meest verregaande
verwensingen naar het hoofd
slingert en me regelrecht be
dreigt. Zorgen daarover maak ik
me niet al te veel. Ik doe Gods
werk. Zo lang Hij wil dat ik dit
doe, zal Hij als een beschermer
voor mij en mijn gezin zor
gen"
Vins in Nederland.
De bekende Russische Initiatief-
Baptistenleider en prediker
Georgij Peterszoon Vins, die deze
maand een tournee maakt door
West-Duitsland, komt ook naar
Nederland. Op dinsdag 18 sep
tember spreekt hij in de Lau-
renskerk te Rotterdam en op
dinsdag 25 in de Grote Kerk aan
de Loolaan te Apeldoorn. De bij
eenkomsten gaan uit van de Ne
derlandse stichting "Vrienden
van Friendenstimme".
"Friedensstimme" is de organisatie
van Russisch-Duitse baptisten in
West-Duitsland. De Nederlandse
stichting is ontstaan binnen de
recht-gereformeerde gezindte.
Deze voelt zich naar leer en leven
nauw verwant met deze afge
scheiden baptisten uit de Sowjet-
Unie.
Hoogleraar. Aan de theologische
hogeschool van de Gereformeer
de Kerken Vrijgemaakt in Kam
pen heeft prof. drs. D. Deddens
het ambt aanvaard van hoogle
raar in de kerkgeschiedenis en
het kerkrecht. Hij is de opvolger
van prof. J. Kamphuis.
Beroepingswerk. Hervormde
Kerk: beroepen te Nijmegen R.
van der Woude Almen; aange
nomen naar Nijmegen (zieken
huispastoraat) R. Dijkstra Velp,
naar Elkerzee-Kerkwerve J.B.
Duk Hoogezand; bedankt voor
Westerhaar J.E.W. Nicolai Ze
venhoven.
Gereformeerde Kerken: beroepen
te Winschoten H.J.K. Vaartjes
Strijen; aangenomen naar IJs-
selmuiden kandidaat J.H.
Brinkman aldaar, naar Klundert
P.H.L. Lo Hoogvliet.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Katwijk-
Valkenburg. H.M. Smit Zaam-
slag.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Benthuizen J. Koster
Barneveld; bedankt voor Bos
koop J. van Vliet Aagtekerke,
voor Heemstede J.C. van Ra-
venswaay Terneuzen.
Vertrek
Afscheid. In verband met zijn
vertrek naar Heemse neemt ds.
C.J. van der Heiden aanstaande
zondagmiddag om 3 uur afscheid
van de gereformeerde kerk van
Zwammerdam. Hij heeft vier
jaar in dit dorp gewerkt.
Ds. W.L. Tukker, die deze week 70
jaar wordt en twee en een halfjaar
in de hervormde gemeente te
Wassenaar bijstand in het pasto
raat is geweest ten dienste van de
hervormd-gereformeerde groep,
neemt zondag in de Dorpskerk
aldaar afscheid tijdens een dienst
die om half 5 begint. Hij vertrekt
naar Arnemuiden.
Tachtig jaar. Dr. J.J. Buskes te
Amsterdam hoopt zondag tachtig
jaar te worden. Op advies van zijn
dokter - ds. Buskes is lange tijd
•kDR. BUSKES
.tachtig jaar
ernstig ziek geweest - zal hij het
komende weekeinde niet thuis
zijn.
Persoonlijke blijken van sympa
thie, in de vorm van bloemen
fruit of een boekenbon, begeert
ds. Buskes niet. Wie toch iets wil
doen zou op zijn postgiro (113211,
Rooseveltlaan 228 Amsterdam)
een gift kunnen overmaken voor
het werk van zijn vriend Dom
Helder Camara en diens mede
werkers in Brazilië. De jarige
heeft twee collega's gevraagd,
hiervoor als controlecommissie
te fungeren.
Kernwapens. Zowel het gebruik
van strategische kernwapens als
de verklaarde bereidheid om ze te
gebruiken, zoals dat in de af-
schrikkingspolitiek gebeurt, is
verkeerd.
Dat is de opvatting van de rooms-
katholieke bisschoppen in de
Verenigde Staten. Kardinaal
John Krol, aartsbisschop van
Philadelphia, verwoordde dit
standpunt in een getuigenis na
mens de Amerikaanse bisschop
pen voor de commissie van bui
tenlandse zaken van de senaat.
Hij sprak deze commissie toe in
het kader van de hoorzittingen
over het Salt-verdrag.
Deze overeenkomst tot wapenbe
heersing verdient, ondanks de
beperkte strekking, steun, mits
ze onderhandelingen over echte
wapenbeperkingen inluidt zoals
die voor Salt III zijn voorzien, al
dus de bisschoppen. Het bezit
van deze wapens voor afschrik
king is slechts zolang te dulden
als er hoop bestaat op wapen
vermindering door onderhande
lingen. "Als die hoop niet langer
gekoesterd kan worden, zal de
morele houding van de rooms-
katholieke kerk bijna zeker moe
ten verschuiven naar een on
voorwaardelijke veroordeling
van zowel het bezit als het ge
bruik", menen de bisschoppen.
OTTERLO - De in 1969 als
"land-art" benoemde rich
ting in de beeldende
kunst, heeft in de Ameri
kaan Michael Heizer een
van zijn opvallendste ver
tegenwoordigers. Deze
"zwaargewicht" uit de
Nevada-woestijn kiepert
tonnen rotsen in diepe
geulen, bulldozert sporen
van enkele meters diep en
graaft kuilen met een dia
meter van 30.
De aarde is het kunstzinnig mate
riaal geworden; het doek, waarop
in plaats van de verfkwast, rups
banden de structuur aanbrengen.
Maar het zijn niet alleen deze
"earthworks" waar Heizer zich
mee bezig houdt, ook schilderij
en, etsen, tekeningen en sculptu
ren vormen onderdelen van zijn
expressiedrang. Wat ook hier op
valt is het grote formaat waarmee
Heizer werkt.
De tentoonstelling in Kröller-Mül-
ler laat alles ruim aan bod komen.
Van de "earthworks" zijn foto's
geëxposeerd. Een uitgebreide ca
talogus met veel fotomateriaal
begeleidt de expositie die eerder
dit jaar te zien is geweest in het
Museum Folkwang van Essen
(West-Duitsland).
Woestijnen
Het werkterrein van Heizer, gebo
ren in 1944 in Californië, zijn de
uitgestrekte, kale vlaktes van de
woestijn, de Nevada, waar hij zelf
een blokhut heeft staan, en de
Mojavewoestijn. Deze gebieden
vragen om een groot gebaar, als
men er in wil schilderen of mee
wil beeldhouwen.
De mens is echter beperkt, "Men
sen zullen nooit iets creëren wat
werkelijk "groot" is in verhou
ding tot de wereld - "groot" kan
het alleen zijn in verhouding tot
de mens zelf en zijn maat. De al-
lerreusachtigste objecten die de
mens ooit heeft aangeraakt, zijn
de aarde en de maan. De grootste
schaal waar hij enig begrip voor
heeft, is de afstand tussen de aar
de en de maan, en dat is maar heel
onbeduidend ten opzichte van
een denkbare schaal en denkbare
afstanden," aldus één van Hei-
zers standpunten. Dit beweegt
hem ertoe om tonnen zand te
verplaatsen, gigantische
rotsblokken aan te slepen en een
superconstructie uit aarde, beton
en staal op te richten. (Complex
One/City, 1972-1976).
Heizers ingrepen in de natuur zijn
van tijdelijke aard. De natuur zelf
maakt ze weer ongedaan. Heizer
is dan ook afhankelijk, net als an
dere land-art kunstenaars zoals
Walter de Maria, Richard Long,
Robert Smithson (in 1975 om het
leven gekomen tijdens de verwe
zenlijking van een earthwork),
van technieken als film, fotogra
fie en geluidsopnames, die voor
de registratie ervan moeten zor
gen willen meer mensen zijn lan-
dart kunnen beleven. Tevens zijn
de geulen, gaten met keien etc,
pas interessant als je ze van de
lucht uit kan waarnemen. Op de
grond loop je er misschien ach
teloos aan voorbij.
De foto's van zijn earthworks zijn
dan ook praktisch allemaal van
een behoorlijke hoogte genomen.
Ondanks het feit dat je door deze
foto's zeer indirekt betrokken
bent bij het kunstgebeuren, wat
al niet meer behoeft te bestaan
omdat de natuur het vernietigd
kan hebben, geven ze wel de in
tenties van Heizer weer. Hij wil
massa, tijd en ruimte, aspekten
die in de zestiger jaren vooral de
conceptuele kunstenaars bezig
hielden, zo duidelijk mogelijk vi
sualiseren, hun onderlinge sa
menhang en afhankelijkheid in
beelden omzetten. Massa wordt
weggenomen uit de aarde, de
leegte die ontstaat zal de ruimte
bepalen.
Het earthwork, "Double-Negative'
geeft dit goed weer. Het is een
diepe geul, 457 meter lang, 15 me
ter breed en 9 meter hoog, die
voor een groot deel onderbroken
wordt door een afgraving of
grondverzakking (het is uitge
voerd in de Virgin River Mesa)
zonder dat deze een storend ele
ment is. De geul, hoewel hij on
derbroken wordt, is als een rech
te, onafgebroken lijn te ervaren,
en heeft daardoor een sterke in
vloed op de ruimte.
Ook anders kan een bepaalde ruim
tebeleving tot stand komen, bij
voorbeeld door het storten van
een brok steen in een kuil. De
massa zal hier de ruimte bepalen.
Dat de tijd, de natuur, zijn earth
works weer ongedaan zal maken,
past in de samenhang die massa,
tijd en ruimte vertonen. Hoe Hei
zer het voor elkaar krijgt om
bulldozers te mobiliseren in een
totaal desolate woestijn, ze
240.000 ton zand te laten ver
plaatsen of 80 ton graniet te he
velen, blijft een opmerkelijk as
pect van zijn earthworks.
Nieuwe ontwikkeling
"Complex One/City" uit de jaren
19721976. is eigenlijk het begin
punt van een nieuwe ontwikke
ling bij Heizer. Hier zal de natuur,
de tijd, nauwelijks invloed op
hebben. Een aarden wal wordt
aan de twee kopzijden afgesloten
door betonnen muren (steunen).
Horizontale en verticale staalpla
ten vormen een vrijstaande con
structie om deze wal heen. Het is
min of meer een supersculptuur
die veel weg heeft van pyramides
of Maya-bouwwerken. Heizer
noemt het dan ook een city. Een
abstracte stad midden in de Ne
vada. Er zullen nog meer van deze
bouwsculpturen volgen.
De etsen, kleine schulpturen en
schilderijen van Heizer zijn even
aards als zijn earthworks. De
schilderijen, eenvoudige geome
trische vormen op zeer groot
formaat, zijn in aardse kleuren
uitgevoerd. In zijn schilderijen
speelt hij soms ook met optische
effecten of geeft hij verwijzingen
naar het Russische constructi
visme. De cirkel als vorm be
heerst zijn etsen en kleine sculp
turen in hout of steen. Veelal zijn
het losse elementen van een cir
kel die samen de cirkel kunnen
vormen.
Aan de toeschouwer om dit proces
te bedenken. Wie er een tochtje
naar de Veluwe voor over heeft,
om deze kunst van de bovenmen
selijke maat te beleven, kan tot 8
oktober in Otterlo terecht.
Een superconstructie uit aarde, beton en staal: Heizers Complex OnelCity, 1972-76.
ADVERTENTIE
