Harold
Pinters
stukken
opnieuw ontdekt
6®neel, eatereÉ, tellet en apei-a in geiaaen
DONDERDAG 6 SEPTEMBER 1979
PAGINA 29
De Engelse toneelschrijver Harold Pinter gaat een in
het oog lopende plaats innemen tijdens het komen
de seizoen bij het repertoiretoneel. Dat komt voor
een deel omdat maar liefst twee van onze grootste
gezelschappen Pinters nieuwste stuk Bedrog (Be
trayal) gaan spelen. In januari is de première daar
van bij De Haagse Comedie en een maand later
komt het Publiekstheater ermee uit. Bepaalde af
spraken, tussen de groepen moeten er voor zorgen
dat ze elkaar het pbliek niet afsnoepen. Echte lief
hebbers zullen waarschijnlijk toch de gelegenheid
niet voorbij laten gaan om de twee versies ter verge
lijking te gaan zien. Verder gaat toneelgroep Cen
trum dit seizoen - als alles doorgaat - vijf stukken
vèn Pinter spelen en dat gebeurt omdat Centrum
het dertigste speeljaar ingaat.
Centrum kan zich voor ons land
de Pinter-ontdekker noemen.
In 1962 speelde deze groep
Het Verjaardagsfeest en de
veertien daaropvolgende ja
ren volgden er nog tien stuk
ken van deze Engelse auteur
Het zou voor Centrums ver
jaardag natuurlijk leuk ge
weest zijn als het gezelschap
ook de hand had kunnen leg
gen op Betrayal, maar daar
over wordt niet getreurd, de
groep komt nu met een soort
„Pinter-retrospectief', een
terugblik die opnieuw een
enscenering oplevert van Het
Verjaardagsfeest. Ton Lutz,
artistiek leider en regisseur
bij het Publiekstheater komt
de voorstelling bij Centrum
als gast regisseren.
Pinters vroegste stuk heet De
Kamer, een kort werk dat
Centrum nu weer gaat spelen,
op dezelfde avond gevolgd
door de eenakter Een Beetje
Pijn. Jacques Commandeur
krijgt de regie van beide
stukken. Ook in De Kamer
laat de schrijver een ogen
schijnlijk alledaagse situatie
in een onbestemde dreiging
omslaan. Op een koude win
termiddag wordt een ouder
echtpaar opgeschrikt uit de
behaaglijke warmte van hun
kamer. Er staat een jong paar
voor de deur dat de kamer van
de oudjes komt bezichtigen,
omdat het in de mening ver
keert dat deze vrij komt
Dreiging ook in Een Beetje
Pijn. Een stomme luciferver
koper houdt zich zwijgend op
bij het tuinhek voor het huis
van een echtpaar van middel
bare leeftijd. Die merkwaar
dige en indringende aanwe
zigheid brengt de twee men
sen aan het praten en dat leidt
tot ongevraagde bekentenis
sen. Daarna zal het tussen de
twee nooit meer zijn als vroe
ger.
Verder staan op de Pinter-ver-
langlijst van Centrum nog
twee korte stukken: De Min
naar en De Collectie. Wanneer
deze uitkomen en wie ze zal
regisseren is nog niet be
kend.
Van de eveneens Engelse
schrijfster Fay Weldon gaat
Centrum Action Replay (Ne
derlandse titel Overspelen)
opvoeren. Peter Oosthoek zal
dit stuk regisseren, waarin we
drie vrouwen kunnen volgen
over een periode van vijfen
twintig jaar. Op diverse mo
menten in het stuk laat Fay
Weldon haar personages de
keuzemogelijkheden, die ze
op dat moment voor handen
hebben, uitspelen, om ze ver
volgens te confronteren met
de daaraan verbonden gevol
gen. Een intrigerende opzet
van de schrijfster, die op een
deels amusante, maar vaak
ook ontroerende manier een
scherp levensbeeld van deze
heeft neergeschre-
Franz into April is de titel van
het stuk van Pam Gems, dat
dit gezelschap onder regie
van Eddy Habbema gaat
spelen. Deze eveneens Engel
se schrijfster (van wie het ach
terliggende seizoen met suc
ces Mara, Has, Fern en Pink in
een vrije produktie werd op
gevoerd) beschrijft de ont
moeting tussen de psycho
analyticus Franz Müller en
een Engelse verpleegster. Die
confrontatie speelt zich af in
een luxe therapie-inrichting
aan de westkust van de Ver
enigde Staten. Een licht iro
nische kijk op de psychothe
rapie, waarbij Gems zich ba
seert op Fritz Perls, grond
legger van de Gestalt-thera-
pie. Een toneelstuk waarin
humor en ontroering samen
gaan en waarin de psycho
therapeut zijn mannelijk
chauvinisme uiteindelijk niet
geheel meer kan verbloemen.
Aantrekkelijk voer, niet al
leen voor psychologen, maar
ook voor een breder
publiek.
Verder Engels repertoire bij
Centrum: Sundance van Meir
Z. Ribalow, A Mad World my
Masters van Barrie Keeffe
(van wie dit seizoen ook de
twee eenakters En nou ik... en
Vergeet 't Maar worden door
gespeeld) en Wheelchair
Willy, een rauw stuk van Alan
Brown, waarvan ik eind vorig
jaar in Royal Court in Londen
een indrukwekkende opvoe
ring zag. Een schokkend re
laas over mensen in een uit
zichtloos bestaan.
Naast het eigentijdse Engelse
toneel richt Centrum zich ook
weer op nieuw Nederlands
werk. Van Ton Vorstenbosch
en Guus Vleugel komt De Mi
raculeuze Come-back van
Mea L. Loman op het reper
toire. Verder nog een nieuw
stuk van Jaap van de Merwe
en Hoe laat is 't? van Herman
Lutgerink. Speciaal voor de
korte stukken, die de groep
vooral in de lunchtheaters wil
spelen, zijn opdrachten ver
strekt aan een aantal Neder
landse schrijvers zoals Joop
van Tijn, Ischa Meijer, Willem
G. van Maanen, Adriaan Dit-
voorst en Gerben Hellin-
ga.
Produkties die Centrum uit het
vorige seizoen doorspeelt zijn
Werk (van Martin Schouten)
Roosje (van Harald Müller)
Het Prijsdier (van Gilly Fra-
ser), En nou ik-Vergeet 't
maar (korte stukken van Bar
ry Keeffe) en zo mogelijk De
Pornograaf (van Lodewijk de
Boer). Ook Keefman, de door
Jacques Commandeur in
dringend gespeelde eenakter
van Jan Arends, zal bij vol
doende belangstelling nog
kunnen worden ge-
Al het vorige seizoen maakte
Publiekstheater naast het
klassieke repertoire, waar
voor dit Amsterdamse gezel
schap de achterliggende jaren
vooral koos, wat meer ruimte
voor eigentijds toneel met als
seizoenafsluiter Gerben Hel-
liga's stuk over Pisuisse
Mensch Durf te Leven. Even
als de prachtige voorstelling
van Tsjechovs Drie Zusters
zal deze produktie dit seizoen
worden doorgespeeld. In het
nieuwe seizoen richt Pu
bliekstheater zich nog meer
op hedendaags repertoire en
op toneel dat model staat voor
theater-ontwikkelingen, zo
als die zich bijvoorbeeld door
de invloed van het absurdis
me hebben voorgedaan. Be
gonnen wordt met een
avondvullende produktie die
uit twee stukken bestaat Ubu
Roi van Alfred Jarry en De
Kale Zangeres van Eugéne
Ionesco.
Andere hedendaagse stukken
bij Publiekstheater zijn Ha
rold Pinters Bedrog en Rotter
van de nu iri West-Berlijn
werkende auteur Thomas
Brasch. Bedrog zag ik vorig
seizoen in Londen in het Na
tional Theatre in een voortref
felijke opvoering onder regie
van Peter Hall, artistiek leider
van dit Engelse gezelschap.
Bedrog (Betrayal)
is in dit knap geconstrueerde
stuk in alle toonaarden aan
wezig. Pinter hanteert op in
telligente wijze een flash
back-methode. Het spel be
gint met de slotfase, waarin
het holle resultaat van enkele
bedrogs-intriges in alle ont
luistering zichtbaar is. Scène
voor scène wordt de kijker te
ruggevoerd naar het begin,
het ontstaan van een drie
hoeksverhouding. Geen Pin
ter zoals we uit zijn andere
stukken gewend zijn - van
daar dat de Britse pers aan-
Veel eigen-
tijds toneel
bij de
repetoire-
gezel-
schappen
Harold Pinter
Johnny Kraaykamp - speelt Shakespeare - (archieffoto)
vankelijk misschien wat aar
zelend reageerde en zich nog
al bedrogen voelde uitkomen
- maar wel een helder en
menselijk gegeven. De van
oorsprong Engelse regisseur
Adrian Brine gaat het regisse
ren. Hij krijgt een uitgekiende
bezetting met Sigrid Koetse,
Eric Schneider en Siem
Vroom.
Thomas Brasch, die als schrij
ver vanaf 1972 oorspronkelijk
in de DDR werkte, geeft in
zijn toneelspel Rotter een
beeld van de mens die altijd,
ongeacht het regime of de
omstandigheden, te gebrui
ken is. Rotter is een stuk over
opportunisme, dat zich uit
strekt van het begin van de
jaren dertig in Duitsland tot
in de jaren vijftig. Rotter is
een man die zich laat gebrui
ken door de nazi-ideologen.
Na de oorlog stelt hij zich in
dienst van de wederopbouw
van zijn land en weet zich op
te werken tot bouwopzichter.
Zijn einde komt nadat hij tij
dens de juni-staking van 1953
door zijn ondergeschikten
wordt gemolesteerd. Gerrit
Kouwenaar vertaalde dit
stuk, dat in 1978 naar aanlei
ding van de opvoeringen in
Stuttgart, door het tijdschrift
Theater Heute tot stuk van
het jaar werd uitgeroe
pen.
Ander toneel van Duitse oor
sprong bij Publiekstheater
Moeder Courage van Bertolt
BFecht. Het stuk over de op
portunistisch e marketenster
Anna Fierling, die tijdens de
oorlog op niets ontziende wij
ze de tering naar de nering
weet te zetten. Annet Nieu-
wenhuyzen zal Moeder Cou
rage spelen en Petra Laseur
haar stomme dochter Katrin.
Voor de regie komt Peter
Oosthoek, artistiek leider bij
Centrum, even als gast bij het
gezelschap in de Stads
schouwburg werken.
Arthur Schnitzlers Verlei-
dingsspel (Komödie der Ver-
führung), dat deze groep ook
gaat' spelen, begint aan de
vooravond van de eerste we
reldoorlog. Drie Weense
vrouwen, afkomstig uit ver
schillende milieus, trachten
het naderend onheil te ont
kennen door het aanknopen
van liefdesverhoudingen.
Schnitzler, ooit eens de mees
ter der erotische psychologie
genoemd, laat deze vrouwen
al tastend op hun plaats van
bestemming aanlanden. Hans
Croiset en Laurens Spoor
gaan het stuk regisseren.
Het derde Amsterdamse gezel
schap, Baal (waarmee geen
rangorde in waarde wordt
bedoeld), heeft een seizoen
voor zich dat er voor deze
groep nogal warrig uitziet.
Baal moet Shaffy uit. Lieven
is Shaffy, het ontwikkelings
theater dat nieuwe initiatie
ven helpt ontplooien, ont
groeid. Baal verhuist naar
Frascati, maar zal daar in ver
band met een grondige ver
bouwing niet eerder dan april
1980 terecht kunnen. Vóór die
tijd komt de groep nog met
een komedie van Jean Paul
Sartre: Nekrassov. Het stuk
draait om de journalist Sibi-
lot, die zich voor zijn krant
bezighoudt met anti-commu
nistische propaganda, en de
oplichter George de Valera
die zich in Parijs voor een
gevluchte Sowiet-minister
uitgeeft. Zo helpt De Valera
de journalist Sibilot aan ko
pij, want terwijl de koude
oorlog van de jaren vijftig
voortwoekert, komt de zoge
naamde Nekrassov in Sibilots
artikelen met talloze sensa
tionele „onthullingen". Een
komedie met grimmige ach
tergrond, onder regie van
Rudolf Lucieer. Deze pro
duktie is de laatste van Baal in
Shaffy.
Lodewijk de Boer en Louis An-
driessen werken samen in
opdracht van Baal aan een
muziektheaterproject dat als
werktitel George Sand
draagt. Zoals bekend had de
schrijfster-journaliste George
Sand een stormachtige ver
houding met Alfred de Mus
set. Sand had ook een jaren
lange relatie met Chopin. Met
hem maakte zij verscheidene
reizen, onder meer naar Mal-
lorca waar de kloosterver-
trekken waarin het tweetal
verbleef nog altijd een toeris
tische bezienswaardigheid
zijn.
Inmiddels heeft Baal nu de
première uitgebracht van
Tasso in Weimar, het stuk van
Mia Meijer en Gerardjan
Rijnders, dat vorig jaar we
gens een ongeval van een van
de acteurs moest worden uit
gesteld.
Btalf S© C@inn)©<°fe
De Haagse Comedie brengt vijf
premières in de Koninklijke
Schouwburg. Naast Bedrog
van Pinter (onder regie van Jo
Dua en in dezelfde vertaling
van Gerrit Kouwenaar,
waarmee ook Publieksthea
ter dit stuk gaat spelen) be
staat het speelplan van het
Haagse gezelschap uit Ge
leerde Vrouwen (Molière),
Kleine Eyolf (Ibsen), Volpone
of De Vos (Ben Jonson), Ko
mieken (Trevor Giffith). Ook
worden er twee nieuwe pro
dukties gemaakt voor het
HOT. Dat zijn A Prayer for my
Daughter van Tomas Babe en
Geschiedenis van de Ameri
kaanse Film van Christopher
Durang. Op het repertoire
blijft Het Wederzijds Huwe
lijksbedrog van Pieter Lan-
gendijk, dat De Haagse kome
die uitbracht om het 175-jarig
bestaan van de Koninklijke
Schouwburg te vieren.
Geleerde Vrouwen, een hoog
tepunt uit het werk van Mo
lière, is een 17e eeuwse satire
op vermeende geleerdheid,
op literaire pedanterie. Guido
de Moor gaat het stuk regisse
ren. De vrouwenrollen wor
den gespeeld door Francine
Dreessen, Lies Franken, An-
ne-Marie Heyligers, Rick Ni-
colet en Maria Stiegelis.
Kleine Eyolf, een familiedrama
over menselijke verantwoor
delijkheid, komt onder regie
van Kees Coolen, die eerder
Hedda Gabler en Pijlers van
de Samenleving van Ibsen
ensceneerde. Edda Barends,
Anne-Wil Blankers en Jules
Hamel staan voor de belang
rijkste rollen.
Guido de Moor zal de hoofdrol
spelen in Volpone, Jonsons
sprankelende stuk over vals
heid, bedrog en lichtgelovig
heid. Wim van Rooij zal het
regisseren. De komedie Ko
mieken, die over aankomen
de komieken en hun integri
teit gaat, zal door Lodewijk de
Boer worden geregisseerd en
Eric van Ingen, Gees Linne-
bank en Allard van der
Scheer spelen de belangrijk
ste rollen. Een andere gastre
gisseur in Den Haag is Willem
Nijholt, die De Geschiedenis
van de Amerikaanse Film
gaat ensceneren. Christiaan
Nortier doet de regie voor de
andere HOT-produktie.
dtelb®
Zuidelijk Toneel Globe, dat
voor het eerst vanuit het zui
den des lands gaat werken,
komt met vijf premières.
Twee daarvan komen Uit het
Duitse taalgebied: Leonce en
Lena van Georg Buchner en
het hedendaagse stuk Zeit
geist (oorspronkelijke titel
Blut am Hals der Katze) van
Rainer Werner Fassbinder,
dat een kleine-zaalproduktie
wordt.
Ulrich Greiff regisseert Buech-
ners ironisch-romantische
komedie en Paul Vermeulen
Windsant neemt Fassbinders
stuk voor zijn rekening.
Globe komt ook met een nieuw
Nederlands toneelwerk. Dat
is De Kwekeling, geschreven
door Ger Thijs. Als basis voor
dit stuk over een jonge on
derwijzer die op de verkeerde
plaatsen in het leven terecht
komt, gebruikte Thijs eigen
jeugdervaringen. Gerardjan
Rijnders gaat het regisseren.
Rijnders gaat eveneens Bloed
van de Hongerlijders, ge
schreven door Sam Shepard,
regisseren. Een stuk over
boerenmensen in het land
van de grote belofte: Ameri
ka. Met onder meer Elisabeth
Andersen en Allard van der
Scheer. Tennessee Williams'
geladen familiedrama Tram
lijn Begeerte komt ook bij
Globe op het repertoire en
wel onder regie van Paul
Vermeulen Windsant.
Het Ro Theater, dat in het afge
lopen seizoen een opmerke
lijke voorstelling bracht van
De Knecht van Twee Mees
ters, opent het nieuwe seizoen
met Shakespeares King Lear.
Opmerkelijk in deze produk
tie, die door de twee Oost-
duitse regisseurs Mandred
Karge en Matthias Langhoff
geregisseerd wordt, is dat
Johnny Kraaykamp de rol
van Lear zal spelen. Het was
artistiek leider Franz Marij-
nen die Kraaykamp enga
geerde en hij vindt de komiek
Kraaykamp bij uitstek ge
schikt voor deze dramatische
rol. King Lear zal by het Ro
Theater zeker geen conven
tionele opvoering krijgen.
Het regisseursduo Karge-
Langhoff (dat bij ons
Pentisileia regisseerde),
werkt al zeventien jaar samen
en heeft overal in Europa
naam gemaakt door een eigen
aanpak en nieuw geintrodu-
ceerde speelvormen. Na King
Lear komt het Ro Theater met
nog twee nieuwe produkties:
De Meiden van Jean Genet en
een stuk over Reinaert de
Vos.
Reinaert de Vos krijgt een
nieuwe bewerking van Ernst
van Altena. Peter Tuinman
brengt die tekst als verteller
op het toneel, bijgestaan door
Marieke van Leeuwen. Murij-
nen doet de regie.
P© A|pip©D
Toneelgroep De Appel uit Den
Haag gaat de voorstelling
Zerken in het nieuwe seizoen
nog enige tijd doorspelen.
Daarnaast is gewerkt aan Het
poppenhuis (Nora) van Hen-
rik Ibsen, onder regie van
Eric Schneider. Van Ibsen
wordt wel gezegd dat hij met
dit stuk de vrouwenbeweging
pas goed op gang hielp, dat
zijn stuk sterk gericht was op
de bewustwording van de
vrouw. Zelf ontkende de gro
te Noorse schrijver dat. Hent
van der Horst vertaalde het
stuk voor De Appel. Sacha
Bulthuis speelt Nora en Ro
bert Prager diens echtgenoot,
de advocaat Helmer.
Onder regie van Christiaan Nor-
tier gaat De Appel de roman
Noorderlicht van F. Borde-
wijk op het toneel brengen.
Kees van Iersel maakte er een
toneelbewerking van. Een
spel over familiemacht en in
trige, waaraan een zeer per
soonlijk motief ten grondslag
ligt. Verder buigt de groep
zich nog over een stuk van
Maxim Gorki en zal Eddy
Habbema er nog een regie
komen doen. Wat hij wil gaan
spelen is nog niet bekend.
Tlh)©©!?©?
Met zes grote en twee kleine
zaalprodukties belooft to
neelgroep Theater de toneel
liefhebber in elk geval een
seizoen met variaties. Trage
die, komedie en blijspel wis
selen elkaar om beurten af.
Begonnen wordt met Oscar
Wilde's The Importance of
Being Ernest, dat bij Theater
Het Belang van Ernst is gaan
heten (eerder altijd gespeeld
in ons land als De Ernst van
Ernst). Ger Thijs doet de regie
en de talentvolle Paul Gallis
ontwierp het decor. Eric van
der Donk speelt mee en ook
nog Elise Hoomans, die dit
seizoen afscheid neemt als ar
tistiek leider bij de groep om
dat zij 65 jaar wordt. Gerrit
Komrij vertaalde Wilde's ver
rukkelijke komedie.
Eind september gaat Molières
Don Juan in première. Dit
stuk over de legendarische
vrouwenjager wordt geregis
seerd door Jochen Neuhaus.
Ten Times Table van Alan
Ayckbourn gaat bij Theater
Tafel van Tien heten en wordt
geregisseerd door Eric
Thompson uit Engeland, die
al eerder bij Theater regis
seerde. Dolf Verspoor ver
taalde het stuk. Verder speelt
de groep De Nachtegaal
Zong, een toneelspel van Ce
cil P. Taylor, dat in Engeland
speelt tegen de achtergrond
van de tweede wereldoorlog.
De regie is nog niet be
kend.
In een nieuwe vertaling van Ger
Thijs en Jochen Neuhaus, die
dit seizoen beiden de nieuwe
artistieke leiding van Theater
vormen, speelt het gezel
schap onder Thijs' regie Woy
zeck, een tragedie van Georg
Büchner. Woyzeck is Buch-
ners onvoltooide. De laatste
jaren schijnt er onbekend ma
teriaal van de schrijver te zijn
ontdekt, waardoor er een an
der licht op Woyzeck is ko
men te staan. Voor Theater
reden een nieuwe enscene
ring te maken van dit stuk
over de simpele soldaat die de
storm in zich voelt woeden als
hij zijn vrouw op ontrouw
heeft betrapt.
De Duitse regisseur Karl Kneidl
komt naar Theater voor de re
gie van In de Jungle van de
Steden van Bertolt Brecht
Het stuk over het grote ge
vecht tussen de houthande
laar Shlink en George Garga,
wiens geestelijke vrijheid
Shlink wil kopen.
Nieuw Duits repertoire speelt
Theater in de kleine zaal met
Mensch Meier van Franz Xa-
ver Kroetz. Hier gaat het om
een haarscherp initièrend
verslag van een alledaags
„klein" familiedrama: een
huisvrouw en moeder die zich
bewust wordt van haar be
staan, zich bevrijd van knel
lende banden. Renè Lobo
gaat het stuk regisseren. De
andere kleine zaalproduktie
is Wat de Butler Zag, ge
schreven door Joe Orton. Een
stuk over logica en waanzin,
vol humor geschreven. Andy
Daal, die vorig seizoen als re
gisseur debuteerde met een
mooie voorstelling van Klein
Leed, doet hiervan de re
gie.
