Charles
Burki
over
leefde
de bom
Parijse theatershows raken in het slop
MAANDAG 3 SEPTEMBER 1979
EXTRA
PAGINA 11
Door Pieter v.d. Vliet
De „vergeten" data zijn voorbij: 9 en 15 augustus. De dag
dat de atoombom op Nagasaki viel. De dag dat Japan capi
tuleerde.
Sinds 9 augustus staan op de lijst met ongeveer 50.000 men
sen die aan de gevolgen van de bom bezweken, de namen
van zes Nederlanders uit het krijgsgevangenenkamp Fu-
kuoka 14 in Nagasaki.
Onze verslaggever Pieter van de Vliet sprak met een van de
overlevenden uit het kamp.
De zon is weg, opeens. De
lucht lijkt vloeibaar me
taal. Overal is vuur. Het
is 9 augustus 1945, elf
uur 's morgens. De
tweede atoombom is op
Japan gevallen. Na Hi
roshima nu Nagasaki.
Het krijgsgevangenen
kamp Fukuoka 14 is
ook getroffen; onder de
500 man, voornamelijk
Nederlandse burgers
en- KNIL-militairen,
zijn slachtoffers.
Gewondenverzorger van het
KNIL, Charles Burki, is op
dat moment een nummer:
9409. Krijgsgevangene van de
Japanners in Fukuoka 14.
Met acht anderen werkt hij
aan het bomvrij maken van
een rijstschuur. Daarvoor
moet de schuur onder een.
dikke laag vette grond wor
den bedolven.
„Met een mandje klei liep ik
naar de schuur. Ik had een
korte broek en jas aan, een
muts op en ik droeg laarzen
uit een Rode Kruis-pakket. Ik
was de enige die bij al die hitte
helemaal was gekleed. De an
deren waren halfnaakt"
„Het was een paar minuten voor
elf. Zon, warmte, zweet. Het
gezoem van een vliegtuig, of
vergiste ik me? Het zoveelste
mandje klei. Nog een paar
slappen, dan was ik bij de
schuur"
Het is elf uur. Een felle zon in
een strakblauwe lucht. Dan is
de zon weg, opeens.
Burki, naar zijn zeggen op dat
moment 700 meter van de
plaats waar de bom viel, her
innert zich vooral het plotse
linge. Het totaal onverwachte.
In een onderdeel van een se
conde overal vuur. Zo veel en
zo fel dat schaduwen ver
dwijnen.
Vuurzwammen
„Zonder schaduwen hadden de
dingen om mij heen niets we
zenlijks meer. Sponsachtige
vuurzwammen verplaatsten
zich razendsnel, veranderden
abrupt van vorm. Bloem
koolachtige brokken vuur,
kronkelig als enorme hom
pen hersens, verdwenen en
verschenen, grillig en onbe
rekenbaar. Reusachtige
vuurbollen vol bibberende,
trillende, lillende, kladderige
vlammen"
,Ik dacht brandbommen. Ik
dook in elkaar, zette mijn
kraag op. De hitte was ontzet
tend. Misselijk en duizelig
voelde ik me. Ik besefte nog
flauw dat ik een paar meter
van de schuur was en bereikte
waggelend de ingang. Daar
kwam de beng, de luchtdruk.
Het leek of mijn oren knap
ten. Ik werd de schuur inge-
slingerd. In een droomtoe
stand beleefde ik de dood.
Doodgaan is niet erg en doet
geen pijn, weet ik zeker
„Na ik weet niet hoe lang voelde
ik mijn vingers op de stenen
trillen. Het was pikdonker. Ik
kon absoluut niets zien. Ik
ben blind, dacht ik. Wanhoop
overviel me. Maar de duister
nis trok langzaam weg. Door
een waas zag ik dat de schuur
nog overeind stond; alleen de
bakstenen achterwand was
weggeblazen. Mijn bril en
muts waren verdwenen, on
vindbaar. In de rug van mijn
jas zaten twee meer dan
vuistgrote, zuiver cirkelvor
mige brandgaten. Ik voelde
de brandplekken schrijnen.
Maar veel meer last had ik van
mijn schouder en arm, die
ontwricht leken"
Geslaagd
Vijfendertig jaar later in zijn
keurige Haagse flat aan de
Parkweg. Een buurt waar
maatschappelijk geslaagde
mensen wonen. De woonka
mer is overwegend atelier.
Streng geschilderde naakten,
heel precies. Opvallender zijn
tekeningen aan de wand van
opengewerkte motors, voor
namelijk DAF's. Zo gedetail
leerd kan zelfs een fotograaf
niet werken.'
Hèt schilderij staat klaar. Op de
ezel. Die negende augustus
om precies elf uur (toeval?)
laat hij het zien. Een baaierd
van vuur. Het felle geel doet
pijn aan de ogen.
„In werkelijkheid was het fel
ler, briljanter, gemener. Het
verblindde", zegt hij. Het
klinkt niet verontschuldi
gend of berustend, maar con
staterend. Al heeft hij nog
zo'n fotografisch geheugen, al
Charles Burki, overlevende Nagasaki, met het schilderij waarop hij zichzelf heeft afgebeeld tijdens de
ontploffing.
kan hij alles Pietje precies op
papier zetten, een atoomex
plosie kun je eigenlijk niet
navertellen, niet naschilde
ren. Denk ik.
,Ik wist ook niet wat het was
Dat kon ik ook niet weten.
Vrijwel niemand wist het. Wie
had er nou van uranium ge
hoord? Ik dacht aan brand
bommen, maar ook zo'n
bombardement had ik nooit
echt meegemaakt. Alleen ge
zien in de verte. Wat ik dacht?
Ik had kunnen denken: dit is
de dag des oordeels, maar dat
dacht ik niet. Het waren een
heleboel indrukken tegelijk
in een paar seconden voordat
ik bewusteloos raakte"
,Ja. Later. Toen kwam er een
Amerikaanse journalist die
me rare vragen stelde. Of ik
last had van haaruitval. Die
Amerikanen zaten er, geloof
ik, een beetje mee in hun
maag"
Hoe hij de bom zag, is te zien in
zijn onlangs verschenen boek
„Achter de kawat", waarin hij
zijn kampherinneringen
heeft opgetekend. Er staan
veel tekeningen in die hij in
een kist onder de grond voor
de Japanners verborgen heeft
weten te houden. Kawat is
Japans voor prikkel
draad.
Citaat: „We kampeerden op de
trottoirs (van Nagasaki) tus
sen de smeulende ruines. Als
bescherming tegen zon en re
gen hadden we van zinken
platen afdakken gemaakt
voor de zieken. Hun etterende
wonden zagen er verschrik
kelijk uit en de weinige ver
banden kregen door pus en
straatvuil alle kleuren van de
regenboom Toen kwam
de vliegenplaag! Bij duizen
den kwamen ze aanzetten en
vlogen op de stinkende won
den en verbanden af. Je kon
ze niet wegslaan, want dan
sloeg je op de wonden. Na een
Tekening van een man vlak na de atoombom op Nagasaki.Door
de enorme hitte en luchtdruk wordt de huid van het gezicht gebla-
paar uur had je al maden, die
zich meteen door de verban
den heenvraten"
Er staat een tekening van een
man bij, met bellen als bub
belgum op zijn wangen.
„Door de intense hitte en de
luchtdruk werd de opperhuid
als cellofaan weggeblazen.
Opkomend wondvocht ver
oorzaakte dikke blazen"
Burki herinnert zich dat de ette
rende wonden naar kaas ro
ken.
Maar zo begint het interview
niet.
Het begint met een alleen
spraak van Burki. Zacht, on
stuitbaar vertelt hij over zijn
mooie, intelligente dochters.
De jongste, Marine, heeft bo
vendien talent, schildert in
een lieflijk stukje Frankrijk
een vreemd soort mensdieren
of diermensen, die mooi zijn
in hun wanstaltigheid.
Neen, ze is niet geïnspireerd
door de atoombom. Hoe kom
ik daarbij. Hij is gewoon trots
op zijn dochters. Nee, hij wil
er niet mee aantonen dat hij
en zijn kinderen ondanks de
atoombom nergens mee zit
ten. Hij is niet bang voor de
gevolgen van de onzichtbare
straling. Geen angst dat ze na
generaties zichtbaar zullen
zijn. „Angst is zinloos". Hij
lijkt verbaasd over zulke vra
gen.
„Mijn bloed is een paar keer on
derzocht. Nooit iets. De dok
ter zei: u bent een man van 59.
Nee, niet tegenspreken, u
bent 59. Ik was toen 69".
Later, na wat doorvragen, zegt
zijn vrouw - zij overleefde een
Japans vrouwenkamp: „Ma
rina heeft wel eens gezegd:
gek eigenlijk dat papa hele
maal niets heeft".
Plakboeken
We gaan verder met het door
bladeren van dikke plakboe
ken. Veel opengesneden mo
toren. Een ontwerp voor een
nieuw model brommer. Om
slagen van boeken over span
ning en liefde, hoofdzakelijk
op slagvelden en in zieken
huizen.
„Die bom met al zijn doden",
zeg ik.
„Die heeft ons leven gered",
zegt hij.
„De Jappen hadden ons afge
maakt. Waar moesten we an
ders die zogenaamde loop
graven voor graven. Massa
graven zouden dat zijn ge
worden als de atoombom niet
was gevallen. Van de Jap kun
je alles verwachten".
Over Harrisburg begin ik maar
niet eens.
Hij vertelt over zijn sinds zijn
jeugd bedreven liefhebberij:
het met de hand vangen van
gifslangen. Hij laat fossielen
zien die hij heeft opgegraven
in zijn geliefde Frankrijk. De
versteende dieren zijn vol
gens hem een slordige 160
miljoen jaar oud. Misschien is
er heel lang geleden ook wel
eens een bom gevallen.
„We overleven het", zegt hij.
„We komen anders terug. We
passen ons aan. Insecten zijn
op een bepaald moment ook
bestand tegen bestrijdings
middelen".
Die atoombom. Daar is hij echt
niet kapot van. Integen
deel.
Veel erger heeft hij de torpede
ring van de Tomahokoe Ma-
roe ervaren, een Japans schip,
waarmee 800 krijgsgevange
nen uit Nederlandsch-Indië
naar Nippon werden ver
scheept, om daar dwangar
beid te verrichten.
Uitvoerig en gedetailleerd te
kent hij op kladjes hoe hij aan
het met suiker en mensen af
gestampte ruim heeft weten
te ontkomen. Hij heeft het
over wonderen, voorzienig
heid. „Normaal gesproken
had ik toen dood moeten
zijn". Na tien uur in zee te
hebben gelegen pikte een Ja
panse walvisvaarder hem
op.
„Als ik dit vertel voel ik weer
kippevel", zegt hij.
Dat had hij niet toen het over de
bom ging.
PARIJS - De Franse ballet
meisjes en -jongens moeten
tegenwoordig heel wat veren
laten. Noorderlingen zoals
Scandinaviërs en Nederlan
ders zijn door eroscentra,
peepshows en sexshops wat
minder stijf geworden. Hun
jumbojets razen 's zomers
hoog over de lichte stad heen
op weg naar het zuiden. Niet
meer om daar broeierig naar
de warmbloediger latijnen te
loeren, maar om zelf onbe
schaamd de kleren uit te
gooien en zich in adams- en
evakostuum over te geven
aan het naturisme. In sommi
ge provinciale strandplaatsen
hebben verontruste ouder
comités ook deze zomer felle
protestdemonstraties geor
ganiseerd tegen dit zedenbe
derf van vreemde oor
sprong.
Zelfs in de Franse hoofdstad
zijn op bloot beluste Japan
ners er nu achter dat ze goed
koper een kaartje kunnen
krijgen voor Deligny of een
van de andere zwembaden in
de Seine waar honderden se
cretaresses van belendende
kantoren dagelijks in mono-
kini hun lunchtijd doorbren
gen. Door deze oneerlijke
concurrentie begint de devie-
zenstroom van boeren en bui
tenlui naar de Parijse revues
gevaarlijk op te drogen. Die
revue's moeten zich nu aan
passen of verdwijnen.
De goedkoopsten zijn de thea
terrevues, die vaak ook een
zondagsmatinee hebben voor
het hele gezin. Zo bijvoor
beeld de roemruchte Folies
Bergères, waar na sterren als
Colette en Fei nandel nu Hè-
léne Martini in het zoeklicht
staat. Andere grote namen
waren Mistinguette, Maurice
Chevalier en Josephine Ba
ker, die ook in de andere grote
theaterrevues optraden. Dat
is het Casino de Paris waar
verder Tino Rossi, Edith Piaf
en Zizi Jeanmaire schitter
den; en nu opnieuw Line Re-
naud.
De formule was steeds dezelf
de: épater-le-bourgeois. Of
wel: indruk maken op de bur
german met speciale effecten,
met mooie decors, met prach
tige kleding en dan weer half
zonder. Maar het gaat slecht
met het Casino: een teken des
tijds. Als we geen mensen
mogen ontslaan, gooien we de
hele tent dicht, heeft de direc
tie vorige week gezegd. Als
dat gebeurt bezetten we de
zaak, antwoordde de com
munistische vakbond.
Omgekeerd gaat het nog steeds
goed met de peperdure for
mule van de Crazy Horse Sa
loon. Waar zakenlieden met
een ruime onkostenrekening
zich onder het genot Van een
whisky on the rocks kunnen
vergapen aan een aantal vol
ledig gedesodoriseerde maar
beeldschone jongedames, die
zich ritmisch over het
piepkleine podium bewegen
- slechts gekleed in achter
grondmuziek en diaprojec
ties.
Alcazar de Paris
Tegenover dit modernisme
staat dan weer het klassisis-
me van de eveneens peperdu
re Diner-Spectacle. Van de
nog uit het fin de siècle
stammende Moulin Rouge in
Montmartre met zijn 40 Do-
riss-girls tot aan het in de gay
twenties ontstane Lido op de
Champs Elysée met zijn nog
bekendere Blue Bells. Het
was ook hier dat men het eerst
Door
Jaap van Ginneken
met de zingende zusjes (de
Kessler Sisters) begon. En
ook stuurde men de show aan
het eind van een seizoen vaak
op reis, om de afschrijving
van de onkosten te bevorde-
Het vak begint namelijk ingrij
pend te veranderen. Het is
steeds moeilijker te rivalise
ren met de supershows die
mensen dagelijks in de eigen
huiskamer op de buis zien.
Vandaar dat er een tiental ja
ren geleden een wat ander
genre ontstaan is: dat van het
Alcazar. Naast de tientallen
zangers en dansers schakelt
men hier ook de obers en kel
ners in om de feestvreugde te
vergroten, met balonnen en
confetti, maar ook met
sketchjes en interrupties. De
groep heeft zijn thuisbasis
namelijk in een theaterres
taurant bij Saint Germain des
Prés, waar in het algemeen
een publiek komt van intel
lectuelen en artiesten.
Het is allemaal wat minder per
fect maar wat meer humoris
tisch, wat minder clean en
wat meer burlesk. Naast ver
plichte nummers zoals de
French Cancan en het Carna
val van Rio, zijn er ook paro
dieën op de Griekse tragedie
Phaedra of het ballet van de
Stervende Zwaan (die in dit
geval midden in een olieramp
terechtkomt). En verder sket
ches zoals die over de „auber
gines": de parkeerwachtsters
die de Parijse automobilisten
in een mengeling van haat en
liefde hebben vernoemd naar
de kleur van hun mantelpak
jes (welke inmiddels veran
derd is om belediging van de
ze ambtenaren in functie te
voorkomen).
Of over de Amerikaanse marine
(uiteraard in broekjes die zo
kort en strak zijn dat men
vreest voor de komende ge
neraties). Zegt de presenta
tor. „Die daar is een kind van
Jacques Chazot (een soort
plaatselijke Albert Mol).
Roept iemand uit de zaal: de
vader is zeker onbekend?
Gelach...
Zusjes
Behalve veel zingende „nich
ten" treffen we echter ook
hier zingende zusjes aan. Zin
gende tweelingzusjes, Ne
derlandse zingende tweeling
zusjes zelfs: Deborah en
Daphne Marquet uit Maas
tricht. Ze zijn al op jeugdige
leeftijd in de showbusiness
gegaan, hebben in New York
een nummer over Broadway
ingestudeerd en natuurlijk
een dat „Spiegelbeeld" heet.
Sinds twee jaar staan ze
daarmee op de Parijse plan
ken. De vaderlandse pers
heeft al gemeld dat deze jonge
twintigers meestal op dezelf
dejongen verliefd worden.
Enkele maanden geleden wa
ren ze de sterren in de tv-show
Studio Duo die Ralph Inbar
voor de TROS maakte en met
hun eerste liedje, „Monsieur",
proberen ze in verschillende
landen de hitladder te be
klimmen. Met al die drukte is
het niet verbazingwekkend
dat ze vorige week in het Al
cazar op het appél ontbraken
en met vakantie warennet als
veel andere sterren. Maar nu
is de troupe weer compleet, zo
verzekerde men mij.
Zoals steeds op elke woensdag
blijft het Parijse toneel leeg,
en treden ze op in andere Eu
ropese hoofdsteden. Dit keer
was dat op 29 augustus in Rot
terdam, waar het nieuwe sei
zoen geopend werd, en enkele
maanden later volgt Las Ve-
