OOK CHRISTENEN DISCRIMINEREN
«wnmiNHTO
99
KERKDIENSTEN
Ds. Herman Boswijk, de kerken en de Surinamers
r>r>
ZATERDAG 11 AUGUSTUS 1979
AMSTERDAM - Zomer 1979. Met trein- en busladingen tegelijk loopt het centrum van de Kwetsbaar
stad 's ochtends vol. Een gemêleerde menigte van toeristen, bezoekers-uit-de provincie
en mensen die om zakelijke redenen de reis hebben ondernomen. Fototoestellen, bood
schappentassen, diplomatenkoffers. Maar vooral: mensen, licht en luchtig gekleed, veel
al schuilgaand onder de meest bizarre hoofddeksels. Vele nationaliteiten, evenzovele
talen. Mensen van alle rassen, van diep-zwart tot lichtrose. Ogenschijnlijk een ongeken
de rijkdom: een multi-raciale samenleving van internationale allure. Lachende, genie
tende mensen vrijelijk beschikkend over alle vruchten van de welvaartsmaatschappij.
Maar het is een fagade, een leugen.
Op meer dan de helft van de vaca
tures in de kaartenbakken van
het arbeidsbureau staat G.S.:
geen Surinamers. Op de wo
ningmarkt is discriminatie aan de
orde van de dag. In steeds meer
dancings en discotheken zijn
kleurlingen niet welkom. Het ra
cisme neemt hand over hand toe.
Ds. Herman Boswijk heeft er vrij
wel dagelijks mee te maken.
Twee jaar geleden werd hij door
de Gereformeerde Kerken in de
classis Amsterdam gevraagd
"iets" voor de Surinamers in de
hoofdstad te doen. De opdracht
was onduidelijk geformuleerd.
Enerzijds ging het om pastoraal
werk onder de Surinaamse chris
tenen, anderzijds om het bewust
maken van de Nederlandse chris
tenen van hun verantwoordelijk
heid ten aanzien van de Surina
mers. Ds. Boswijk is nu twee jaar
bezig en in de praktijk blijkt dat
zijn werk nog een derde "poot"
heeft gekregen: rechtstreekse
hulpverlening aan Surinamers
die in de knoei zitten.
Minderheden
"Willen we als kerken in Amster
dam nog iets te zeggen hebben,
dan mogen we niet voorbijgaan
aan de grote maatschappelijke
problemen in deze stad. Als we
dat wel doen, kunnen we de tent
beter meteen sluiten." Om die re
den vormde de Amsterdamse
Raad van Kerken een "Operatio
neel Team" dat zich, verdeeld
over verschillende taakgroepen,
bezighoudt met de samenle-
vingsvragen in de hoofdstad. Eén
van die problemen is de toene
mende discriminatie van min
derheden. Naast zijn opdracht
vanuit de gereformeerde classis
heeft ds. Boswijk nu dus ook een
taak binnen de Raad van Kerken.
De tropische sfeer zit ds. Boswijk
aardig "onder de huid", zoals hij
het uitdrukt. Vanuit zijn eerste
gemeente Wons, thans onderdeel
van de Gereformeerde Kerk van
Makkum, vertrok hij in 1960 naar
Hollandia in Nieuw-Guinea waar
hij predikant was in de Evange
lisch Christelijke Kerk.
Hij bleef er driejaar, keerde terug
naar Nederland, maar stapte in
1966 opnieuw op de boot richting
tropen, dit keer naar Suriname.
Vijfjaar was ds. Boswijk predi
kant in de bakra-kerk (kerk van
de blanken) van de gereformeer
den.
Moet je in Suriname geweest zijn
om onder de Surinamers in Ne
derland te kunnen werken? "Het
is wel een belangrijk voordeel. Je
kent de taal een beetje en de sfeer.
Dat wordt erg op prijs gesteld.
Verder is het belangrijk om iets te
weten van de Broedergemeente,
de grootste protestantse kerk in
Suriname. Als ik hier in Amster
dam bij een Surinaams gezin
aanbel en zeg dat ik namens de
gereformeerden kom, gaat de
deur weer dicht. Maar als ik de
Broedergemeente noem en er
ook nog bij vertel dat ik in Suri
name gewerkt heb, zal niemand
me op de stoep laten staan".
„Als je in Suriname geweest bent,
kun de Surinamers hier beter be
grijpen. Je hebt de armoede ge
zien op de erven achter de fraaie
gevels van Paramaribo. Ik zal te
gen geen enkele Surinamer ge
makkelijk zeggen dat hij beter
ginds had kunnen blijven, want
ik weet wat het is. En wat mis
schien nog belangrijker is: ik
weet hoe Nederland dat land
verwaarloosd heeft, wat we eco
nomisch en sociaal hebben aan
gericht in Suriname".
Wakker
Het heeft lang geduurd voordat de
Nederlandse kerken iets hebben
ondernomen voor de 155.000 Su
rinamers in Nederland. Pas toen
de Bijlmer-express systematisch
en met grote regelmaat groepen
Surinamers naar Nederland
vloog in het jaar dat voorafging
aan Suriname's onafhankelijk
heid, werden de kerken wakker
geschud. De Raad van Kerken
publiceerde een folder "Als onder
u geboren" over de verantwoor
delijkheid van de kerken voor de
vreemdelingen in de samenle
ving. De Broedergemeente die
plotseling groeide van een Ne
derlandse kerk met enige hon
derden leden tot een Surinaamse
kerk met enkele tienduizenden
leden, van wie overigens slechts
enkele duizenden daadwerkelijk
lid zijn, kreeg de helpende hand
geboden. In de meeste steden en
dorpen waar Surinamers neer
streken in die turbulente maan
den vóór de onafhankelijkheid,
hebben de kerken wel iets on
dernomen ten gunste van de
rijksgenoten. Opvallend is echter
dat het meestal om initiatieven
van kerkelijke organen en instel
lingen gaat die nauwelijks gedra
gen worden door bereidheid van
gemeenteleden om werkelijk iets
te doen voor de Surinamers.
Dat is ook de ervaring van ds. Bos
wijk in Amsterdam: "Het gevaar
is niet denkbeeldig dat kerken
het minderhedenprobleem af
schuiven op een speciale func
tionaris of werkgroep en er dan
zelf niet meer naar omkijken. Zo
moet het natuurlijk niet. Het is
niet de bedoeling dat ik doe wat
de gemeenteleden nalaten. Inte
gendeel, ik moet juist zien dat ik
de kerken zover krijg dat ze hun
verantwoordelijkheid zien.
Toen ik met dit werk begon waren
er in twee wijken werkgroepen
die iets deden aan het contact met
Surinamers door middel van
speciale kerkdiensten, huisbe-
.zoek en wat hulpverlening. Ik
heb contact gezocht met deze
groepen en tegelijkertijd heb ik
me in andere wijken aangeboden
om voorlichting te geven over
Suriname en de Surinamers. Nu
komen er op meer plaatsen initia
tieven van de grond. In het najaar
wil ik eens proberen wat mensen
uit verschillende delen van Am
sterdam by elkaar te krijgen om
ervaringen uit te wisselen en
plannen te maken".
Het is geen gemakkelijke opgave
om pastoraat te bedrijven onder
Surinamers in Nederland. Ds.
Boswij k weet er alles van want hij
steekt een deel van zy n tijd in het
pastoraat van de Broederge
meente (1300 zielen in Amster
dam). Hij doet huisbezoeken in
een deel van Amsterdam en
springt waar nodig de twee pre
dikanten van de Broedergemeen
te bij.
"Je krijgt veel teleurstellingen te
verwerken. Surinamers hebben
een heel andere opvatting van
christen-zijn en van de kerk-zijn
dan Nederlanders. De broeder
gemeente is in Suriname een
volkskerk. Iedereen hoort erbij,
maar in het dagelijks lev^n bete
kent de kerk weinig. Alleen op
hoogtijdagen, bij geboorte en
huwelijk, is de kerk belangrijk.
En natuurlijk bij een begrafenis.
Wie in Nederland kerkdiensten
voor Surinamers wil organiseren
moet dus niet te veel respons
verwachten.
Wantrouwig
Het komt ook voor dat men Suri
namers ergens voor uitnodigt, te
horen krijgt dat ze graag zullen
komen en dan toch met een lege
zaal blijft zitten. Het is nu een
maal onbeleefd om een uitnodi
ging af te wijzen, dus zegt men ja,
en bedoelt nee. We moeten ook
niet vergeten dat Surinamers
wantrouwig zijn gemaakt in Ne
derland. Ze worden veel lastig
gevallen door Jehova's Getuigen
en andere secten".
Het is moeilijk te peilen aan wat
voor contact Surinamers behoef
te hebben. Ik denk dat het voor
hen belangrijker is wanneer ze
een fijne persoonlijke relatie met
Nederlanders hebben dan dat ze
zich opgenomen weten in organi
saties of andere verbanden. Als ze
in elk geval maar het gevoel heb
ben dat ze niet worden gedegra
deerd tot object van medelijden
of liefdadigheid. Dat is net zo dis
criminerend als een afwijzende
houding. Het mag trouwens ook
best eens gezegd worden dat Su
rinamers meer behoefte hebben
aan contact met hun eigen land
genoten dan met Nederlanders".
Af en toe verzuchten ds. Boswijk en
zijn vrouw wel eens dat niet een
predikant, maar een maatschap
pelijk werker het werk zou moe
ten doen waar zij nu voor staan.
„Het positieve van deze functie is
dat ik de gelegenheid heb om er
naar eigen inzicht iets van te ma
ken. Het negatieve is dat het vaak
niks meer te maken heeft met wat
ik ben, een predikant. Je bent
niet met één groep mensen on
derweg in prediking, katechisatie
en toerusting, maar je zwerft van
de één naar de ander. Je bent
overal en nergens. Toch is het
belangrijk, want de kerken moe
ten hun verantwoordelijkheid
gaan zien. De sociale problemen
onder de Surinamers zijn ont
stellend groot".
„Neem de huisvesting. Er zijn ge
zinnen met drie, vier kinderen die
nu al langer dan drie jaar in een
zogenaamd tijdelijk contract
pension zitten, met z'n vijven of
zessen in een kamer. Het zijn wo
ningen die al lang zijn afgekeurd,
maar er gebeurt niks. Inmiddels
is al lang bewezen dat Surina
mers bij het zoeken naar woon
ruimte gediscrimineerd worden.
Hetzelfde gebeurt bij het zoeken
naar werk. Meer dan de helft van
de vacatures bij het arbeidsbu
reau draagt het kenmerk G.S.:
geen Surinamers. De groep
werklozen, vooral jongeren,
wordt groter en de duur van de
werkloosheid neemt toe. Dat is
funest. Een half jaar zonder werk
is nog wel te boven te komen,
maar als het langer duurt, gaat er
iets kapot. Je raakt je moreel
kwijt, het laatste sprankje hoop.
En van het één komt dan het an
der. Drugs, alcohol, verslaving,
criminaliteit om aan geld te ko
men, prostitutie, een hellend vlak
zonder weg terug".
„De Surinaamse jongeren zijn toch
al kwetsbaar in Nederland. Het
zijn de sociaal zwakkeren die
naar Nederland zijn gekomen,
dus ze hebben geen of weinig
scholing. De taalachterstand is
groot, de aansluiting bij het Ne
derlandse onderwijs komt moei
zaam tot stand. En dan natuurlijk
de discriminatie.
We hebben momenteel een klacht
lopen bij B en W. Met een andere
predikant en een pater heb ik
namens de Raad van Kerken in
Nederland een groep Surinamers
vergezeld langs enkele dancings
en discobars. Wij konden er zon
der problemen in, maar zij wer
den geweerd. De Amsterdamse
politie weigerde een klacht in be
handeling te nemen en verwij
derde ons zelfs met harde hand
uit het bureau. We zijn nu in ge
sprek met de burgemeester. Er
moet iets aan gedaan worden,
want de discriminatie neemt toe.
Dit najaar komt er twee avonden in
de week een spreekuur waar
klachten ingediend kunnen wor
den over discriminatie van etni
sche minderheden. Het is een ini
tiatief van Frank Bovenkerk, de
socioloog die veel onderzoek
heeft gedaan naar de situatie van
Surinamers in Nederland. Hij
heeft er een vereniging voor in
het leven geroepen. Als je de ge
vallen van discriminatie zwart op
wit hebt, maakt het nu eenmaal
meer indruk. Eén ding is zeker:
we hoeven niet meer naar Zuid-
Afrika of Engeland te kijken om
blank racisme te zien.
Staan christenen anders tegenover
Surinamers dan niet christenen?
"Een moeilijke vraag. Eerlijk ge
zegd ben ik bang van niet. Als or
ganisatie doet de kerk misschien
veel goeds, maar ik denk dat
kerkleden net zo hard discrimi
neren als niet-kerkleden. Nu
moeten we daarbij wel oppassen.
Als predikant heb je vaak mak
kelijk praten. Na een kerkdienst
krijg ik dikwijls reacties in de
trant van: "Ja, maar dominee, u
hebt geen Surinaamse buren bo
ven u wonen". En dan krijg je het
bekende verhaal over geluids
hinder en etensgeuren. Natuur
lijk mag dat geen alibi zijn om te
discrimiiieren. Van christenen
mag je verwachten dat ze hun
dominante positie opgeven en
zwakkeren de hand te bieden.
Proberen een relatie aan te gaan
waarbinnen respect is voor el-
kaars leefgewoonten."
Dominee Boswijk: "Als je in Suriname bent geweest, kun je de Surinamers hier beter begrijpen. Je hebt de
armoede gezien op de erven achter de fraaie gevels van Paramaribo. Ik zal tegen geen enkele Surinamer
gemakkelijk zeggen dat hij beter ginds had kunnen blijven".
Weerbaar
De afgelopen maanden heeft ds.
Boswijk enorm veel tijd gestoken
in de begeleiding van de groep
Surinaamse drugsverslaafden
die een zwerftocht maakte door
Amsterdam. Ds. Boswijk was er
bij betrokken als bestuurslid van
de interkerkelijke stichting voor
opvang van drugsverslaafden
"De Regenboog". Deze stichting
doet veel werk onder Surina
mers. Men had een plan ontwik
keld om de "zwerfgroep" te hel
pen, maar de gemeente Amster
dam is er niet op ingegaan.
In februari begon de lijdensweg
van de verslaafden en hun hulp
verleners. Het Sosa-gebouw aan
de Vijzelstraat ging dicht, zodat
de verslaafden geen dak meer
boven het hoofd hadden. Ds.
Boswijk: "Hoe kun je hulp verle
nen als je niet weet waar deze
mensen uithangen? En hoe kun
je ze ooit uit de buurt van de he
roïnehandel houden?" Afijn, het
vervolg is bekend. Het Doelen
gebouw wérd gekraakt, er wer
den demonstraties gehouden
waarin vertegenwoordigers van
de Raad van Kerken meeliepen.
Na veel geharrewar is er nu ein
delijk een voorlopige oplossing
gevonden.
De verslaafden zijn in kleine groe
pen in zes cafés verspreid over
Amsterdam ondergebracht. De
rust is teruggekeerd, de ergste
spanningen zijn weg en nu moet
er hulp verleend worden.
Boswijk: „Er mag in de cafés wel
gebruikt worden, maar niet ver
handeld. De verslaafden gaan nu
in kleine groepjes naar afkick
centra in den lande. Dat is het
probleem niet. Binnen twee we
ken zijn ze er aardig af. Maar dan.
Hoe maak je deze jongeren so
ciaal weerbaar? Hoe help je ze
aan werk en woonruimte? En als
dat er niet is, hoe hou je ze dan
toch clean? Hóe maak je ze psy
chisch zo gehard dat ze weer te
gen de discriminatie op kunnen?
Dat vraagt natuurlijk een enorme
inzet van de hulpverleners".
Ds. Boswijk denkt dat het aantal
Surinaamse heroineverslaafden
rond de duizend ligt, de meesten
in de leeftijd van 18 tot 25. En dat
aantal neemt eerder toe dan af.
Afscheid. In de Bevrijdingskerk
aan de Montgomerystraat in Lei
den wordt op maandag 20 augus
tus afscheid genomen van ds.
Boogert, die naar Apeldoorn ver
trekt. De kerkdiensten waarin ds.
Boogert voor de laatste maal als
predikant van Leiden-Zuid-
West zal voorgaan vindt plaats op
zondag 26 augustus om half elf,
eveneens in de Bevrijdingskerk.
Het betreft een gemeenschappe
lijke (gereformeerd-hervormde)
kerkdienst.
Daklozen. Moeder Theresa heeft
voor de eerste maal een tehuis
voor daklozen in haar geboorte
land Joegoslavië geopend. Het
huis, dat door zusters der
christelijke naastenliefde wordt
beheerd, staat in Zagreb.
Samengaan. De hervormde en ge
reformeerde kerken in ons land
willen hun samen-op-weg gaan
naar de toekomst in een gecom
bineerde vergadering van beide
synodes half oktober in Lunteren
weer een stapje verder brengen.
Ter voorbereiding daartoe wor
den volgende week zaterdag in
Drechten (voor het Noorden),
Deventer (voor Overrijssel en
Gelderland), Utrecht (voor
Noord- en midden Holland)
Schiedam (Zuid-Holland) en Et-
ten-leur (voor het Zuiden) regio
nale voorbereidingsbijeenkom
sten gehouden. Er zullen voor
stellen worden gedaan over de
kyk op de verhouding tussen
kerk en wereld, de erkenning van
de verscheidenheid binnen de
kerken, de visie op de 'grenzen'
van de kerk.
Rol van de kerk. Het Hendrik-
Kraemerinstituut (instituut voor
de opleiding van werkers in zen
ding en werelddiakonaat) in
Oegstgeest start dit najaar een
cursus over het thema 'de rol van
kerken en christenen in de twee
derde wereld'. De cursus is be
doeld voor jongere leraren gods
dienst en maatschappijleer. Ook
studenten mogen er deel aan ne
men. Het subthema van de cur
sus is 'de Islam, een uitdaging
voor kerken en christenen, daar
en hier'.
Ontmoeting kerk en staat. Ter
voorbereiding van de 30ste ver
jaardag van de DDR hebben deze
week in Berlijn kerkelijke leiders
uit Berlijn, Cottbus en Halle een
ontmoeting gehad met de staats
secretaris voor godsdienstvraag
stukken, Seigewasser. De staats
secretaris herinnerde de aanwe
zigen aan de nauwe contacten
tussen kerk en DDR-regering,
die haar hoogtepunt vond in de
ontmoeting tussen Honecker,
voorzitter van de staatsraad van
de DDR, en het bestuur van de
evangelische kerk in de DDR, vo
rig jaar.
Beroepingswerk. Hervormde
kerk: Beroepen te Schaarsber-
gen W. Timmerman, Utrecht.
Bedankt voor Surhuizum S.G.J.
Goverts, Nieuw-Vennep. Beroe
pen te Giessendam D. van Vliet,
Papendrecht. Te Elburg: E.
Bouman, Heerde. Te Ridderkerk:
E.F. Vergunst, Middelharnis, die
dit beroep heeft aangenomen.
Aangeboden naar Nieuwleusden
J.D. Heikamp, Driedorp. Aange
nomen naar -Klooster ter Apel
H.J. Kuilart. Bedankt voor
Schaarsbergen H.J. Ponsteen,
Oosterbeek. Beroepen te Eiker
zee J.B. Duk, Hoogezand. Aan
genomen naar Anjum R. Reitse-
ma; naar Vriezenveen A. Egas,
Nieuwerbrug. Bedankt voor
Stolwijk P. Kolijn, Krimpen,
voor Vlaardingen: F.J.T. van Bo
ven, Gorkum. Baptistengemeen
te: Aangenomen naar Gronin
gen: P. v.d. Werf, Apeldoorn.
Christelijke gereformeerde ker
ken: Bedankt voor Zaamslag: P.
Beekhuis, Noor(ieloos.
LEIDEN - Herv. Gem.: Hoogl. Kerk 10
ds. Vink, Oegstgeest, 11.45 oec. stud,
dienst; Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. de
Jong; Maranathakerk 10 ds. v. Achter
berg (HA); Regenboog 9.30 Zr. Meijer;
Bethlehemkerk 10 ds. Hemmes; Bevrij
dingskerk 9 ds. Bakker; Vredeskerk 10
ds. Langenbach; Acad. Ziekenhuis 10.15
dr. Keuning, Noordwijk; Diacon.huis
10.30 ds. van 't Hof; Jeugdkapel Vredes
kerk 10; Goede Herder 10.30. Doven-
dienst 10 ds. Koolstra (HA). Geref. Kerk:
Zuiderkerk 10.30 ds. Hortensius; Petra-
kerk 9 ds. Hortensius; Oude Vestkerk 10
ds. Koolstra, 7 ds. Koolstra; Maranatha
kerk 10 ds. Van Achterberg; Bevrij
dingskerk 9 ds. Bakker, Sassenheim;
Groenhoven 10 dienst; Diaconessehuis
10.30 ds. Van 't Hof; Acad. Ziekenhuis
10.15 ds. Keuning; Regenboog Meren-
vijk 9.30 zr. Meijer en ds. Van Leeuwen.
Dolerende Noodgemeente Groot Leiden
(Pieterskerkstraat 1): 8.30 dienst, 17 dr.
Zeegers, Amsterdam. Geref. Kerk Vrijg.
(Herengracht 7010 en 5 ds. Gootjes.
Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9): 11 ds.
Van Langevelde, Boskoop, 5 nam. ere
dienst. Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30
ds. Boogaard. Geref. Gem. in Ned.
(Bethl.kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30
dienst. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgracht): 10.15 ds. Happee. Re-
monstr.-Doopsgez. Gem. (Pieterskerk-
straat 1): 10 prof. Heering. Baptistenge
meente (O. Rijn 3Y. 10 ds. Van Mameren.
Evang. Christengemeenschap (Middel
stegracht 3y. hr. v.d. Sande. Zendings
werk Middernachtsroep (Zoeterw.singel
21): 5 nam. hr. v.d. Keur. Evangeliecen
trum Zijlsingel 2: 10 hr. Nieuwenhuizen;
dinsdag 14 aug. 8 nam. hr. Zylstra. Pink
stergemeente (O. Rijn 3): 3 nam. ev. Van
de Bergh. Leger des Heils (Hooigracht):
10 en 7.30 dienst. Nieuw-Apost Kerk (H.
Rijndijk 24): zo. 9.30 en 4; woe. 8. Chris
tian Science (Steenschuur 6): 10.30
dienst. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der
L. Dagen (Steenschuur 6): 10.15 dienst.
Zevendedagsadventisten (Lokhorst-
kerk) 9.45 gesprek, 11 prediking, elke za
terdagmorgen. Oud Kath. Kerk (Zoe
terw.singel): 10 hoogmis. Vrij Kath.
Kerk (Vreewijkstraat): 10.30 hoogmis.
Rooms-Kath. kerken: Haagweg zat. 19,
zond. 9, 10.45; Herensingel zat. 19, zond.
8.30, 9.30, 11; Rijndijk zat. 19, zond. 9.30,
11.30; Steenschuur zat. 10 en 19. zond.
8.30, 10. 11.30, 18 en 19; Boshuizerlaan
zat. 19, zond. 9.30,11 en 12.15; Lammen-
schansweg zat. 19, zond. 9, 10.30 en 12;
Haarl.straat zat. 19, zond. 9.30, 10.45.
ABBENES - Herv. Gem.: 9.30 ds. Den
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
ds. Van Hoegee, Alphen, 7 ds. Boesen
kool, 's Gravendeel. Geref. Kerk: 10.30
en 6.30 ds. Vree. Chr. Geref. Kerk: 9.30
dienst des woords, 3 ds. Bijkerk, Putten.
R.K. Kerk: zat. 19, zond. 7.30, 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Adventskerk 9.30 ds. Beens,
Amersfoort; Kruiskerk 9.30 ds. Corts,
Bennekom; Opstandingskerk 9.30 ds.
v.d. Heiden, 6.30 ds. Bogers; Maranatha
kerk 6.30 ds. v.d. Heiden; Goede Her
derkerk 9 ds. Van Santen, 6.30 ds. Mul
der; De Bron 10.30 ds. Van Santen, 6.30
ds. Verheul; Ashram 9.30 ds. Mulder;
Sionskerk 9.30 ds. Ouwendyk, 6.30 ds.
Bouw. Ede; Oudshoornsekerk 10 ds.
Oort. Geref. Kerk Vryg.: 8.45 dienst des
woords; 6.30 ds. Borgdorff. Geref. Kerk
Vrijg. Buiten V.: 10 en 4 ds. Veltman.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Ham
stra. Oud Geref. Gemeente: 9.30 en 4
dienst; dins. 14 aug. 7.15 ds. Van
Prooyen. Baptistengemeente: 10 en 6.30
ds. Koekkoek; Noord 10 hr. Visser. Volle
Evang. Gem. (school Preludeweg): 10 hr.
v.d. Hoorn. Leger des Heils: 10 en 6.30
uur, Corn, de Vlamingstr.: dienst. Pink
stergemeente: Bethel 6 nam. in R.
Kruisgebouw; Pinkstergemeente Al
phen 10 vm. R. Kruisgebouw. Geref.
Kerk Maranathakerk 9 ds. Vree, 6.30 ds.
v.d. Heiden; Salvatonkerk 9.30 en 6.30
ds. Borman, Assen; Goede Herderkerk 9
ds. Van Santen (HA), 6.30 ds. Mulder
(HA); De Bron 10.30 ds. Van Santen
(HA); 6.30 ds. Verheul (HA); Ashram 9.30
ds. Mulder (HA). R.K. kerken: H. Pius
zat. 19, zond. 9.10.30 en 11.45;H. Bonifa-
tius zat. 19. zond. 8.30, 10 en 11.30; De
Bron zat. 19, zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 en 18
ds. Exalto. Geref. Gem.: 9.30 leesdienst,
19 ds. Boogaard, Leiden.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: 9.30 en
6.30 dr. v d. End, Ermelo; Salvatorkerk
9.30 ds. Veldman, Leerbroek, 6.30 ds.
Richter; Bethlehemkerk 9.30 ds. Rich
ter, 6.30 ds. v.d. Sluis, Zuid-Beijerland.
Geref. Kerk 9.30 ds. Fernhout, Alphen,
6.30 mr. Diepenhorst, Zeist. Geref. Kerk
vrijgem.: 9.30 en 4 ds. Borgdorff.
BOSKOOP - Herv. Gem.: Dorpskerk
9.30 ds. Stelwagen, 6.30 ds. Haitsma; De
Stek 9.30 ds. Heijmans. Geref. Kerk Zij
de 9.30 ds. Omta, 6.30 ds. Stelwagen (gez.
dienst). Geref. Gem.: 9.30 en 6 dienst.
Opwekkingsgemeente (Concordia): 9.30
dienst Verg. v. Gelovigen (Nieuwstraat):
9.30 en 5 dienst. R.K. kerken: zat. 17.30,
19, zond. 9.30 en 11.
HAZERSWOUDE-Herv. Gem.: 9.30 hr.
Goedhart, Nieuwkoop, 6.30 ds. Hartveld,
Rotterdam. Geref. Kerk 9.30 dienst, 5
ds. Nierop, Koudekerk. R.K. kerk Dorp
zat 19, zond. 8, 10; Rijndijk 10; Het An
ker zat. 19, zond. 8.45, 11.15.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds. v.
Bruggen, 19 ds. Kalkman. Geref. Kerk
10 ds. v.d. Wal, 7 gez. dienst in herv. kerk.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Leendertse,
Apeldoorn. R.K. kerk Mart.kerk zat. 19.
zond. 8.30, 10, 11.30 en 12.45; Jozefkerk
zat 19, zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem.: 10 dr. Van
Vliet. R.K. kerk zat 19, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gem.: 9.30 ds. Kolk
man (HA). R.K. kerk zat. 19, zond. 8 en
10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Dorpskerk 10 ds. Aarents. 6 ds.
Achterberg, Leiden; Ontmoetingskerk
10 ds. Driebergen, Enter, 6 ds. Aarents.
Geref. Kerk Open Hof 9.30 ds. Vrolijk,
6.30 ds. Thijs, Eindhoven. R.K. kerk St.
Jan den Dooper zat. 19, zond. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE - He™. Gem.:
Nieuwe Kerk 10 ds. Kielder, Kerkeveld,
6 ds. De Jong; Oude Kerk 10 ds. Vroe-
gindeweij, 6 ds. Schuurman; Ichtuskerk
10 ds. Arkeraats, 5 ds. Kielder, Kerke
veld; Pnielkerk 9.30 ds. Schuurman, 6
ds. Vroegindeweij; Gr. v. Prinsterer-
school 10 ds. Hovius; Hoeksteen 10 pf.
Koch (Duits); ziekenhuis Overduin 2 ds.
Baas. Geref. Kerk Vredeskerk 9.30 hr.
Brouwer; Triumfatorkerk 9.30 ds. Thijs,
Eindhoven; 5 afsch. dienst ds. Van Hal-
sema. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 8.30
en 7 ds. Roukema. Geref. Kerk Vrijg.:
10.15 leesdienst, 3 ds. Gootjes. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 5 ds. Van Heteren. Geref.
Gem.: 10 en 5 leesdienst, dond. 16/8 7.30
ds. Mijnders, Ridderkerk. Volle Evang.
Gem. (Voorstraat 100): 9.45 dienst. Geref.
Gemeente in Ned.: dins. 14/8 7.30 ds. v.d.
Berg, Gouda.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 ds. v.d. Linden, 7 ds. Klusener,
Breukelen. Geref. Kerk 9.30 en 7 ds.
Nierop.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 6.30 ds. Van Loenen;
Hoofdstraatkerk 10 ds. Van Loenen;
Scheppingskerk 9 ds. Geursen; Ley-
thenrode 10 ds. Lutmers; Elisab. zieken
huis 11 ds. Mak. Baptistengemeente: 10
samenkomst. R.K. kerk: (H. Menswo-
ring) zat. 19, zond. 9, 10.30, 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. Ni-
colai, Zevenhoven; camping 10.30 pst.
Van Paaschen. Den Haag. Geref. Kerk
9.30 drs. Los, 7 ds. Jaspers, Oude Wete
ring. R.K. kerk: zat. 19, zond. 7.30, 9.30,
11.15.
LISSE - Herv. Gem.: Grote Kerk 10.30
en 7 ds. 't Hooft; Pauluskerk 9 ds. 't
Hooft Geref. Kerk: 10 en 7 ds. De Wit.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 4.30 leesdienst.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 10.45 ds.
Schuurman, 5 hr. Veltkamp Chr. Geref.
kerk: 9 ds. Rebel, Sassenheim, 7 ds.
Carlier. Geref. Gem.: 10 en 4 leesdienst.
R.K. Kerken: Agathakerk zat. 19, zond.
10, 11.30; Poelpolder zat. 19, zond. 9 en
11.30; Mariakerk zat. 19, zond. 8.30, 10,
11.45; H.H. Engelbewaarders zat. 19,
zond. 8, 9.30, 17.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 ds. De
Vos, Katwijk, 6.30 hr. Van Eeden, Put
ten. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Noote-
boom. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds.
v.d. Mey, Middelharnis. R.K. kerk: zat.
19, zond. 7.30, 9, 10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Molenaar, 6.30 ds. Van den Heuvel,
Harmeien. Geref. Kerk: 9.30 en 7 ds.
Modderaar, Waddinxveen. R.K. kerk:
zat. 19, zond. 9 en 11.
NIEUW VENNEP - Herv. Gem.: 9.30 en
19 ds. Goverts. Geref. Kerk: 9.30 en 18.30
ds. Wijngaarden. Cjir. Geref. Kerk: 9.30
en 15 ds. Visser. R.K. kerk: zat. 19, zond.
9.30, 11.
NOORDEN - Herv. Gem.: 9.30 en 7 ds.
Zoutendijk (HA). Geref. Kerk (Woerden-
se Verlaat): 9.30 en 7 ds. 't Hart, Bodegra
ven. R.K. kerk zat. 19, zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem.: Voorstraat
10 ds Boogert, Leiden, 7 ds. Van Brug
gen, Hillegom; Hoofdstraat 10 ds. Cupé-
do, St. Michielgestel, 7 ds. Elgersma; De
Rank (Ichthus) 10 kand. Guit, Katwijk, 5
ds. Van Eyk, Gouda; Duitse dienst de
Rank 20 frau. Schilling. R.K. kerken:
Binnen zat. 19, zond. 8,10,11.30; Zee zat.
19, zond. 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Gem.:
Witte Kerk 10 ds. Bouma, Noordwijk;
Mariaschool de Zilk 10 ds. Kalkman.
R.K. kerk St. Victor zat. 19, zond. 9.30 en
11; St. Jozef zat. 19. zond. 8.30, 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Groene of
Wiilibrordkerk 10 ds. Vegter; Gemeen
tecentrum 10.30 ds. Van Leeuwen, Lo-
chem, 7 ds. Vegter; Mauritslaan 10 ds.
Sasse; Endegeest 9.30 past. Boshou
wers; Wijckerslooth 4.30 ds. Oegema.
Geref. Kerk: 10 ds. Sasse, 7 ds. Vegter.
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 en 4.30 lees
dienst. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 8.45
en 4 ds. v.d. Berg. R.K. kerk: St. Willi-
brordzat. 19, zond. 9,10.30,12; Bonaven-
tura zat. 18.30, zond. 9, 11; Rustenburch
9.30. Volle-Evangeliegem. (gem.centr.):
4 nam. hr. v.d. Brugge.
OUD ADE-R.K. kerk: zat. 19, zond. 8.30,
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds. Lalleman. Geref.
Kerk: 9.30 kand. Jaspers Focks, 6.30 ds.
Van Zanten, Sassenheim. R.K. kerk: zat.
19, zond. 9.30, 11.30,
ROELOFARENDSVEEN - R.K. ker
ken: Maria Presentatie zat. 19, zond. 8,
9.30,11; H. Petrusbanden zat. 19, zond. 8,
9.30, 11.30.
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds. De Kruijff, 7 ds. Lafeber, Alphen.
RIJNSBURG - Herv. Gem.: Grote Kerk
9.30 ds. Van Niel, 5 hr. Goedhart, Nieuw
koop; Bethelkerk 9.30 ds. v. Doorn, Al
phen, 5 ds. v. Niel. Geref. Kerk: Petra-
kerk 9.30 ds. v. Loo, Sliedrecht, 5 ds. El
gersma, Noordwijk; Immanuelkerk 9.30
ds. Koenekoop, Rotterdam, 5 ds.
Damsma; Maranathakerk 9.30 ds.
Damsma, 5 ds. v. Loo; Camping Ko
ningshof 10 kp. Poppema. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 ds. De Joode. Evang.
Christengemeente (aula mavo): 10 ds.
Gravendeel, Lisse. R.K. gemeenschap
(aula tuinb.school): zat. 19, zond. 10.30.
RIJPWETERING - R.K. kerk: zat. 19,
zond. 7.30, 9, 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9 mevr.
Brokerhof, Voorhout, 10.30 mevr. Van
Everdingen, Leiderdorp, 6.30 dhr. Hof-
fenaar. Voorhout. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Van Santen, 7 dienst. Chr. Geref. Kerk:
10.30 en 5 ds. Rebel. R.K. kerk: zat. 19,
zond. 9 en 11.
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 ds. Hane-
maaijer, Alphen, 6.30 ds. De Kruijff,
Rijnsaterwoude. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Bezemer, 6.30 ds. Los, Leimuiden. R.K.
kerk: Langeraar zat. 19, zond. 8.30, 10 en
11.30; Aardam zond. 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gem.: 10 ds.
Bakker, Katwijk, 6.30 ds. De Jong, Lei
den. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. De
Raadt. Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 en 5 lees
dienst.
VOORHOUT - Herv. Gem.: 10 ds. Bro'-
kerhof. R.K. kerk: zat. 19, zond. 9, 10.30,
11.45
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.: Dorps
10 ds. Metering, 7 ds. v.d. Schoot; Aula
9.30 ds. v.d. Schoot;'Hulp en Heilkerk 10
ds. Lentz. Geref. Kerk: 9.30 ds. De
Zeeuw; aula Noord Hofland 9.30 ds. v.d.
Schoot. Geref. Kerk Vrijg.: Bachlaan
8.30 ds. Blok, 3 leesdienst. R.K. kerken:
St. Laurentius zat. 19, zond. 10, 11.30;
aula N. Hofland zond. 9.30; Moeder
Godskerk zat. 19, zond. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Brug-
kerk 10.30 ds. v.d. Heuvel, Ede, 6.30 ds.
Verboom; Hoeksteen 9.30 ds. Roetman,
6.30 ds. Jongerden, Veenendaal; Bethel
9 ds. Verboom, 5 ds. Roetman; Imma-
nuel 10 hr. de Bruin, Reeuwijk, 5 ds. Van
Ginkel, Amsterdam. Geref. Kerk:
Kruiskerk 9.30 ds. Keizer, Barendrecht;
Ontmoetingskerk 10 ds. Pol, Veenen
daal, 5 ds. Keizer. Oud. Geref. Gem.: 10
en 6.30 dienst. Chr. Afgesch. Gem.: 9.30
en 5 ds. Verloop. Volle Evang. Gem.
(Lindengaarde 17a): 9.30 hr. v.d. Heijden.
R.K. kerk: Ontmoetingskerk zat. 19,
zond. 8.45,11.45 en 19; Victorkerk zat. 19,
zond. 10.
WARMOND - Herv. Gem.: 10 ds. Den
Tonkelaar. R.K. kerk: zat. 19, zond. 8.30,
10 en 11.30.
WASSENAAR-Herv. Gem.: Dorpskerk
10 ds. Van Heerden, Den Haag, 4.30 ds.
Tukker, 7 ds. Van Zanten; Kievietkerk
10 drs. v.d. Kloot Meyburg, Den Haag;
Messiaskerk 10 ds. Van Zanten; Dorps
centrum 9.30 v.d. Plas, Rijssen. Geref.
Kerk: 10 en 7 ds. Warnink, Apeldoorn;
Zuid 10 ds. Heinen, Utrecht. Ned. Prot.
Bond: 10.30 ds. Van Rossum, Voorburg.
WOUBRUGGE - Herv Gem.: 9.30 ds.
Bouwman, Katwijk, 6.30 hr. Bor, Alphen
(jeugd). R.K. kerk: zat. 19, zond. 1CL
ZEVENHOVEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Eveleens, Veessen. Geref. Kerk: 9.30 hr.
van Leeuwen, 7 ds. Otma, Boskoop. R.K.
kerk: zat. 19, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem.: ds. Van
Voorthuysen, Boxtel. R.K. kerken:
Rijndijk Meerburgparochie zat. 19, zond.
9.30, 11; St. Jan zond. 10 30; Chr. Die-
naarkerk zat. 19, zond. 9.15.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem.: 10 ds.
Haakman, 6.30 ds. Janse, Nigtevecht.
Geref. Kerk: 10 ds. van der Heiden, 6.30
ds. Davidse, Zevenhuizen.
