'Een
beschrijving van
de chaos die ik
achter de rug heb
ZATERDAG 11 AUGUSTUS 1979
EXTRA
WllJT)
AMSTERDAM - Kort
geleden werd Herman
van Veen bekroond
voor zijn kinder-elpee
Alfred Judocus Kwak.
Nog voor eind augustus
een op die plaat geba
seerd kinderboek op de
markt komt, nog voor
dezelfde Alfred Judo
cus Kwak in het najaar
op het Amerikaanse
publiek wordt losgela
ten, nog voor een nieu
we tv-serie voor de
jeugd op de buis komt,
nog voor het Gents to
neelgezelschap Arens
een door hem geschre
ven nieuw stuk in pre
mière gaat brengen,
nog voor hij aan een gi
gantische Europese
theatertournee begint,
nog voor hij (begin '80)
de Londense Queen
Elisabeth Hall zal be
spelen en nog voor hij
(begin '81) op de plan
ken zal staan van Car
negie Hall in New York,
brengt volgende week
Herman van Veen de
eerste door hem zelf ge
regisseerde speelfilm in
première.
„Uit Elkaar" zal die heten. Hij schreef er zelf het scenario voor en
speelt tevens de hoof drol. Monique van de Ven is zijn voornaamste
tegenspeelster in dit scheidingsdrama. En verder zien we Marlous
FluitsmaGuido de Moor, Mar jon Brandsma, Lou Landré en Joop
Doderer.
Hij begint aardig te kalen, maar de ziedende energie lijkt voorlopig
nog meer toe dan af te nemen bij deze Herman van Veen. Hij hield
zich al bezig met muziek, kleinkunst, toneel, poëzie en televisie.
Dus „film" moest er vroeg of laat ook wel een keer van ko-
„Film is iets wat me altijd ontzettend heeft gefascineerd, maar het
leek zo onbereikbaar. Mede doordat het financieel nogal wat
betekent. Maar ik heb altijd in mijn achterhoofd gehad dat ik het
zou gaan doen, zodra de kans zich voordeed. Daar kwam nog bij:
theatér is voor mij altijd het allerbelangrijkste geweest, maar het
heeft een aantal ontzaglijke nadelen, zoals de slopende werking
die het op je fysiek heeft. En zo ruim als theater ook is, het heeft
tevens een aantal beperkingen. En je wilt toch telkens nieuwe
horizonten openscheuren. Dat ik ooit bij film terecht zou komen,
was vanzelfsprekend".
- Maar voor het regisseren van films is een aantal specifieke vaar
digheden vereist, die je je dan toch eerst eigen moest maken.
Veertien jaar
„Kijk, we hebben in de veertien jaar dat ik bezig ben, een giganti
sche ervaring opgebouwd met televisie en documentaires. Tij
dens je eerste tv-ervaring ben je eigenlijk alleen bezig met jezelf:
zo goed mogelijk voor de dag willen komen. Maar na verloop van
tijd groeit je interesse voor de techniek die erachter zit, in zowel
beeld als geluid. Tv-programma's vind ik dan in wezen niet zo
interessant, omdat ze te statisch zyn. Die vier of vijf camera's zijn
maar op beperkte wijze inzetbaar. Al een jaar of tien geleden ging
ik me interesseren voor het vergroten van de hanteerbaarheid
van camera's. Ik heb nooit begrepen, tot een jaar of zeven gele
den, waarom mijn soort theater op televisie niet pakte. Dat kwam
omdat mijn soort theater uit de vloer behoort te komen, bij wijze
van spreken. En televisie probeert dat te registreren in medium
shots en close ups voornamelijk. Want als ze het in total shots
proberen, wordt ineens het belichten een probleem, tenzij men
weer zover weg gaat staan, dat je een beeld overhoudt met een
piepklein mannetje erin. Daar valt dus geen spanning meer te
„Toen ik dat in de gaten kreeg, ging ik me concentreren op film,
omdat film veel beweeglijker is. Het focust meer, het is meer een
menselijk ding dan een tv-camera: groot, log. Theater op televi
sie, ik geloof niet dat het echt mogelijk is. Theater op film wel.
Video lijkt dan weer op film. Door met die technieken bezig te
zijn, krijg je dan eigenlijk geruisloos een opleiding in de richting
film. Ik heb met ontzettend veel regisseurs samengewerkt. We
zijn eens documentaires gaan maken. Kinderseries voor de tele
visie, waar ik de regie-functie deelde. En nou heb ik besloten de
stap maar te maken: zowel de nieuwe kinderserie, als de film Uit
Elkaar, heb ik zelf geregisseerd. En ik moet zeggen: het bevalt
uitstekend. Ik hoop dat het resulteert".
- Ik vroeg me af wat er nu het eerst was: de wens nu eens een film te
gaan maken waar een onderwerp voor bedacht moest worden, of
jouw bezig-zijn met het echtscheidingsthema, waar een adequate
kunstvorm voor gevonden diende te worden?
„Uit Elkaar kan alleen maar een
film zyn. Het was niet denk
baar als theater of als liedjes,
of iets anders. Omdat het „uit
elkaar" niet alleen slaat op
een man en vrouw die uit el
kaar gaan. Maar voor mij per
soonlijk slaat het meer nog op
de „split" in jezelf. De schi
zofrenie die je overvalt na een
scheiding. Ik heb dus het alibi
van het huwelijk: man,
vrouw, kind. Maar de essentie
van de film is het gespleten
zijn. En dat laten zien, dat kan
dus eigenlijk alleen maar op
film. Omdat je met twee „ik-
ken" te maken krijgt. Het ge
geven was er het eerst... Bij
mij gaat het altijd zo: ik zie
wat en dan tast ik die ervaring
niet meer aan. Als je mensen
hoort praten, dan is dat een
dialoog, dus kan het alleen
toneel of film worden... Als je
net als ik, acht, negen jaar ge-
tobt hebt met de vanzelfspre
kende acceptatie dat na een
scheiding kinderen bij de
moeder blijven - er niet eens
bij stil gestaan hebbend dat ze
ook wel eens bij hun vader
zouden kunnen blijven - op
dat moment realiseerde ik me
dat het niet ging om een
probleem van mij en mijn
vrouw, maar van mij met me
zelf. En als ik het over mij en
mezelf heb, dan is dat een ge
geven waar je alleen via film
uit kunt komen... Inderdaad
dus, Uit Elkaar is autobiogra
fisch gefundeerd. Ik geloof
niet dat iemand iets niet-au-
tobiografisch kan schrijven,
tenzij hij reclame-schrijver is.
Maar ik heb nog nooit iets ge
schreven dat niet de waarheid
was, zoals ik die dacht waar te
„Deze film is absoluut een be
schrijving van de gigantische
chaos die ik achter de rug heb.
Van een jaar of vijf geleden.
Alleen de omstandigheden
zijn wat omgegooid. Het gaat
in mijn film dan ook per sé
niet om een schuldvraag.
Zoiets vind ik niet interessant
om ter discussie te stellen. Bij
een huwelijk dat op de klip
pen loopt, zijn alle partijen
slachtoffer. Maar ik in mijn
werk, probeer altijd aan te to
nen dat bij alles wat je over
komt, jijzelf de belangrijkste
factor bent. Jij laat het jezelf
overkomen. De mate waarin
jij jezelf kent, bepaalt hoe je
relatie is met een conflict. Er
zijn zoveel dingen die gebeu
ren als reactie op het hande
len van iemand anders, of een
politieke situatie. Terwijl ik er
altijd van uitga: als je oorlog
met jezelf hebt, hoe kun je
dan praten over een vrede die
iemand anders aangaat. Ik
hoop dat je het begrijpt. Je
dient te beginnen, vind ik,
met orde te scheppen in je ei
gen chaos. En daarom zit ik
niet in de politiek, of in het
bedrijfsleven, maar doe ik
wat ik doe. Met mijn film
maak ik een soort pamflet-
pur-sang, over de problema
tiek van een vent na een
scheiding. Meer niet".
„Alleen maar het gigantische
probleem van het conflict
waarin die man met zichzelf
zit, omdat dingen zomaar
vanzelfsprekend zijn. Een
vrouw hoeft niet slecht te zijn
om bij een man weg te gaah.
Er kunnen omstandigheden
zijn die uit de klauwen lopen.
En dan kan er toch ineens een
jongetje zijn dat vraagt: papa,
waarom woon jij niet meer bij
ons? Geef daar maar eens
antwoord op. Lag het aan de
berkebomen of aan Kle-
dingservice Amsterdam? Dat
weet je nooit echt. En de on
Scène met Monique van de Ven in "Uit elkaar
mogelijkste, alle mogelijke
oplossingen die je bedenkt,
want alles lijkt dan even een
oplossing te kunnen
zijn".
Belgisch
- Je bent ooit eerder bij een
speelfilm betrokken geweest.
Strippoppie?
„Strippoppie? Ik heb ooit ge
speeld in een film die volgens
mij Princess heette. Een Bel
gische film was dat, gemaakt
door Herman Wuys, in 1968.
Een echte entertainmentfilm.
Strippoppie? Is dat dan mis
schien de Nederlandse titel
geworden? Een distributale
vrijheid? Ik heb hem in Brus
sel een keer gezien. Hij is wel
in Nederland geweest, maar
het was volgens mij geen suc
ces. Het was overigens abso
luut geen sexfilm of zo. Ook
geen goede film. Over een fo
tograaf die stripverhalen ging
maken, geld ging verdienen
en onmenselijk werd. Een
boodschap onder de mat. Het
was heel merkwaardig. In die
film speelde een Engelse ac
trice, Virginia Mailer, de
hoofdrol, en Frans Marijnen,
die nu de grote man is bij het
RO-Theater, had de andere
hoofdrol. Wij waren gewoon
ingehuurde acteurs, zonder
verdere verantwoordelijk
heid voor die film. En Piet Pi-
ryns, die nu in Vrij Nederland
schrijft, die was iets van ka
belsjouwer of zoiets. Gek
hoor, als je ziet wat er van al
die mensen is geworden. Wel
een schitterende tijd was dat.
Maar geen goede film,
- Waarom ben je nu ook meteen
zelf de hoofdrol gaan spelen?
Een debuut als regisseur is
meestal al moeilijk ge
noeg.
„Het is niet bij me opgekomen
om het anders te doen. Ik heb
het gewoon gemaakt, zoals ik
anders een theatershow
maak. Ik ga meer films doen
in de toekomst, maar dan
waarschijnlijk wel alleen re
gisseren of alleen spelen.
Maar het leek me nu de enige
mogelijkheid om iets met film
te kunnen doen".
- En dat je Monique van de Ven
hebt gekozen, heeft dat iets te
maken met haar eerdere op
treden in Een Vrouw als Eva,
waarin het óók om een schei
ding ging? Heb je een soort te
genbeeld willen schep
pen?
Jukebox
„Nee. Ik heb haar destijds ge
vraagd voor mijn toneelstuk
Jukebox. Dat was een prettig
gesprek, maar ze wilde geen
theater doen, zei ze. Toen ik
later over een film ging na
denken, heb ik al die tijd in
mijn achterhoofd gehouden
wat er in die vijf, zes jaar met
haar gebeurd is. De vrouw die
ze speelt, daar is weinig op
aan te merken. Tamelijk neu
traal, maar wel o.k. Ik vind dat
Monique van de Ven zo'n
soort typisch Nederlandse
vrouw heel vanzelfsprekend
belichaamt. We hebben het er
wel over gehad om de rol door
Marlous, zijn eigen vrouw, te
laten spelen. Maar dat zou
niet correct zijn geweest, om
dat Marlous er niet de juiste
uitstraling voor heeft. Moni
que speelt de vanzelfspre
kende vrouw, met wie je
trouwt na je studie. Het
meisje dat je hebt leren ken
nen op de hockeyclub, met
wie je je eerste geld verdient
en je de praktijk bent begon
nen. Om het allemaal even in
dat milieu te typeren. Dat is
mijn gevoel erbij... Monique
is anders dan Een Vrouw als
Eva. Jij noemt die film niet
per toeval. Jij wilt toch weten
wat ik daarvap vind. Nou, ik
vind Een Vrouw als Eva in
orde, vanwege de thematiek
die erin wordt behandeld. Hij
lijkt me ook integer en „als
film" neem ik hem dan op de
koop toe. Ik ben ontzettend
blij dat hij zoveel succes heeft
gehad. Als ik Een vrouw als
Eva vergelijk met Soldaat van
Oranje, dan weet ik wel welke
van de twee o.k. is".
- Behalve Monique heb je eigen
lijk alleen maar toneelacteurs
gecast.
„Ja. Het gaat om tamelijk inci
dentele rollen in ronde blok
ken. Ze verschijnen, met een
kop en een staart, en verdwij
nen weer. Als voorbeelden
van ontmoetingen zoals die
dan - in de film - aan mij ver
schijnen. Ik heb uitsluitend
acteurs genomen die zoiets
ook stevig kunnen neerzet
ten. Guido de Moor, als een
journalist zoals volgens mij
het gros van de journalisten
is. Journalisten die het niet
gaat om inhoud, maar om
bladvulling. Guido als Fey-
deau-expert een boulevard
toneel-Specialist als boule
vardjournalist. Zoals je ze in
Duitsland meer tegenkomt
dan in Nederland. In Duits
land kun je het meemaken dat
je drie wijven op je hotelka
mer gedeponeerd vindt en
beneden in de hal een journa
list die het verhaal komt ma
ken... Jazeker, ik spreek nu
uit eigen ervaring. Die man zit
ook veel te lang in de film,
omdat zijn soort zich ook te
lang in mijn leven manifes
teert".
„Lou Landrè speelt een bur
german die vindt dat alles
maar moet kunnen, behalve
voor zijn vrouw. Marjon
Brandsma, een hele grote ac
trice, heeft maar een hele
kleine rol. En Marlous en Mo
nique dus. En iemand voor
wie ik een heel grote bewon
dering heb: Swiebertje! Joop
Doderer ja. in helemaal niet
een humoristische rol. Een
erg verdrietige man. Hij heeft
een monoloog van vijf minu
ten. Van „laat ze doodvallen
joh". Hij heeft het opgegeven,
de pijp aan Maarten gegeven.
Iemand waar ik zelf heel dicht
bij heb gestaan".
- Waarom heb je gekozen voor
dolby-geluid? Maar weinig
bioscopen zijn met dat ge
luidssysteem geoutilleerd,
terwijl het jullie opnamen
nogal moet hebben gecompli
ceerd.
„Kijk, geluid is 50 procent van
de film. Voor mijn gevoel he
lemaal, ik ben toch muzikant,
hé? Uit Elkaar is de eerste
niet-Engelstalige film met
dolby-stereo. Dat hebben we
dan ook maar later gehoord.
Maar ik vond voor mezelf ge
woon dat we een geluid moes
ten hebben dat niet onder
doet voor een grammofoon
plaat. Dat was het uitgangs
punt. Het geluid is vrij essen
tieel, omdat veel thema's in
Erik van der Wurffs muziek
een bepaalde gemoedstoe
stand aankondigen. Ja, wie
zal het doorhebben? Ik weet
het niet. En het is om het ge
luid in het beeld zo exact mo
gelijk geplaatst te krijgen.
Een trein die inderdaad van
rechts naar links rijdt. Dat er
diepte is gecreëerd. Dat het
geluid „stil" is, ruisarm. De
man die het dolby-geluid by
Moonraker heeft gedaan en
die ooit een Oscar heeft ge
kregen voor zijn geluid in
Ryans Daughter Gordon
MacCallum, die heeft ons be
geleid. Een fantastische
- Maar het moet de kosten be
hoorlijk hebben opgejaagd
ook. Hoe heb je die anderhalf
miljoen bij elkaar gekregen
en waarom hebben jullie het
Produktiefonds voor de Ne
derlandse Film niet willen
aanspreken?
„Het was niet simpel en het zal
nog een hele kluif worden om
het terug te verdienen, aange
zien Uit Elkaar een film is
waar ik me moeilijk van kan
voorstellen dat hij een groot
publiek zal trekken. Dat is
ook nooit de bedoeling ge
weest. Harlekijn Holland
heeft veel gefinancierd en de
distributeur heeft marginaal
meebetaald. Maar we hebben
natuurlijk als firma een zeke
re kredietwaardigheid, omdat
we ons op een breed terrein
manifesteren en met vooral
een niet geringe inbreng op
de grammofoonplatenwe-
reld. En zo hebben we op zes
punten de onderneming we
PAGINA 19
ten te dekken... Nee, een wis-
sel op Harlekijns voortbe
staan is er niet mee getrok
ken. Het is erg veel geld na
tuurlek, maar ik heb een be
paalde internationale be
kendheid die via televisie ook
verkoopbaar is. Deze film kan
na zijn roulement tv-exploita
tie krijgen. En daar zijn tame
lijk grote zekerheden te creë
ren. Maar garanties zijn er nog
niet. We zijn er ook niet tevo
ren mee gaan leuren. In Ne
derland niet en in België en
Duitsland evenmin. Het
hangt nog allemaal van het
resultaat af. Laat u eerst maar
eens zien, meneer".
„Dat we buiten het Productie
fonds zijn gebleven, dat is een
bewuste keuze geweest.
Harlekijn is een bedrijf dat
zich in wezen met uitsluitend
niet-commerciële zaken be
zighoudt. In de zin van toneel
en muziek, zijn het nooit din
gen waar je de boot even mee
binnenhaalt, Niet een kwestie
van filosofie, van ideëel of zo,
maar van wat wij leuk vinden.
En het is niet leuk om bij een
overheid aan te kloppen, zo
van: geef ons nou x miljoen
gulden, dan maken wij er een
mooie film van. Dan zit ik
toch te denken aan die men
sen die het wel doen en die ik
vaak eigenlijk niet helemaal
kosher vind. Ik zal niet zeg
gen dat ik nooit ergens subsi
die voor zal aanvragen, maar
dan toch alleen pas wanneer
ik eerst bewezen kan hebben
dat het voor een bepaald
groot of klein publiek echt
belang heeft".
-„Maar zelfs dan zie ik het me
niet doen. Dan denk ik toch
aan die mevrouw drie hoog-
achter, die een bepaald deel
van haar belastinggeld zit af
te dragen aan wat dan volgens
mij zo nodig zou moeten. Die
mensen kunnen broodnuch
ter van mijn film en mijn pri-
vè-problematiek denken: ik
kan het me wel voorstellen, al
die schizofrenie en zo, maar
dan ga je toch even lekker in
bad!... IK heb er moeite mee:
al die gebouwen met kelders
vol opgeslagen kunst, waar
kennelijk niemand op zit te
wachten en die niet wordt
geëxploiteerd door diezelfde
overheid. Een Concertge
bouw-orkest dat muziek
speelt van Mozart, Beethoven
en Brahms. Allemaal prach
tig, maar de gigantische geld
verslindende machine die
zo'n prestige-orkest toch ei
genlijk is... Dat vind ik alle
maal best moeilijk. En zodra
ik zelf subsidie accepteer,
moet ik verder wel mijn bek
houden".
- Je zei al datje meer filmplan
nen hebt. De smaak te pakken
gekregen?
„Ja. Het was werken als een
beest. De opnamen bleken
ongelooflijk uitputtend. De
montage daarna was een
feest, een soort toveren. Ik
heb de smaak zeker te pakken
gekregen. Ik ben al bezig met
de voorbereidingen voor een
film die „1968" zal heten en
die zich zal afspelen op drie
plaatsen in Europa: Berlijn,
Amsterdam en Parijs, waar ik
op een bepaalde manier jong
ben geweest. Een film die laat
zien wat in die dagen ook de
crisis was die ingreep in je
particuliere leven. Tussen
man en vrouw. En ik zeg niet
dat het me lukt, maar ik had
graag gezien dat John Len-
non er de muziek voor zou
maken. Maar hoe gecompli
ceerd het is om zo'n John
Lennon überhaupt te spreken
te krijgen! Ik moet er een half
jaar lang iemand voor vrij
maken om dat te proberen, et
is dan ook niet echt belangrijk
of Lennon het zal doen of niet,
maar ik ben vreselijk nieuws
gierig naar zijn argument om
het bijv. niet te doen. Op zo'n
manier ben ik met dingen be
zig. Dat vind ik belangrijk.
Die film wil ik dan in 1981
maken. En ik weet ook al wat
ik in 1983 ga maken. Dat
wordt een musicalfilm, de
film waarvan ik altijd gedacht
had dat het mijn eerste film
zou worden. Ik had met een
komische film willen begin
nen, waarin ik uitgebreid
zing. Maar om een of andere
reden heb ik dat voor me uit
geschoven. Ik moest eerst
nog ergens doorheen".
- Je bent altijd nogal gevoelig
geweest voor kritieken, knijp
je 'm voor volgende week.
„Ik neem kritieken altijd heel
;s, omdat ik mezelf ook
is te nemen. Ik ben
niet een of andere fliereflui
ter, die even iets doet. Als een
criticus de plank volkomen
misslaat, dan vind ik daar
niks ergs in zitten. Zo mis als
het is, het kan toch ook de
mening zijn van mijn buur
man, die er evenmin de ballen
van snapt. Het spiegelt toch
een deel van je publiek. Maar
mijn probleem is dat ik in Ne
derland te maken heb met
zes, zeven soorten van pers.
Als ik bijv. een boek publi
ceer, reageren ze niet pur sang
op dat boek, maar op basis
van het feit dat ze ook nog iets
anders van me weten. En dat
is begrijpelijk, maar unfair. Ik
heb het goddomme met mijn
toneelstukken gehad, met
mijn boeken, met mijn tv-
werk. Altijd ben ik Herman
van Veen! En nou moet-ie
zonodig zus of zo. Dat is ont
zettend unfair. Ik zal het met
mijn film ook merken. Ik ben
dan toch de arrivé En daarom
ben ik ineens heel oud. Ik ben
34 jaar. Ik maak mijn speel
filmdebuut als regisseur en
scenario-schrijver. Ik hoop
dat ze de objectiviteit in acht
zullen nemen, om in te zien
dat het gaat om niets anders
dan het debuut van een jonge,
Nederlandse filmer".
