Kiesrecht
binnenkort
uitgebreid
Vier Friezen gaan per vlot de oceanen bevaren
Op platteland minder
baarmoederhalskanker
VIER DODEN BIJ FRONTALE BOTSING
Automobilist
nawilde
achtervolging
'gepakt' bij
Waddinxveen
Whs Van der Lubbe een willoos instrument?
Ook voor Nederlanders
in buitenland
SPEELGOED
IN VEEL
GEVALLEN
ONVEILIG
Bezetting
van Haags
tehuis
opgeheven
DINSDAG 31 JULI 1979
LEEUWARDEN (GPD) - Wan
neer maken jullie die over
steek? De vraag wordt gesteld
alsof het een Waddenzee
tochtje betreft tussen Harlin-
gen en Terschelling, terwijl
het toch gaat om de transat
lantische reis van het vlot
Sterke Yerke 3. Aan de Noor
derhaven in Harlingen wordt
het vlot gereed gemaakt voor
de overtocht, die morgen zal
beginnen. De Yerke zal, als
het even kan, over Wadden
zee en Noordzee eerst naar de
Engelse haven Ramsgate va
ren. Daar wordt gewacht op
het Nederlandse jacht Blue
Stone, dat het vlot veertien
dagen lang zal begeleiden
door Het Kanaal.
De Blue Stone, onder comman
do van Sake Merkus uit Delf-
strahuizen, maakt cruises op
de Noordzee. Merkus is de
man die de vier opvarenden
van de Sterke Yerke naviga-
tielessen heeft gegeven. Voor
een hunner was dat niet no
dig: Guus Schweigmann,
stuurman grote vaart. De an
dere drie bemanningsleden
zijn Chris Schweigmann,
broer van Guus en textielver-
koper. Frits Riemersma, bio
logiestudent en uitzend
kracht Leo van der Ploeg. Ze
wonen alle vier in de FÏiese
hoofdstad.
De grote trip naar het Caribi-
sche-Zeegebied is het hoofd
doel van de Yerkenaren, en ze
hadden er een lange aanloop
route voor nodig. In mei werd
het vlot Rijnopwaarts ge
bracht naar Bonn in het kader
van activiteiten voor de Ver
eniging tot Behoud van de
Waddenzee. Die club wilde
aangetoond zien dat de Rijn
de grote vervuiler van de
Westeuropese zeeën is. Dui
zend flesjes werden gedropt
in de Rijn en in de Noordzee
Ruim een derde deel is in
middels gelokaliseerd, zoals
blijkt uit brieven die bij het
secretariaat van het Yerke
Project in Leeuwarden zijn
binnengekomen. Er was zelfs
een afzender uit Zweden
bij.
.,Kun je nagaan waar de Rijn
zijn invloed laat gelden", zegt
Frits Riemersma. De vervui
ling van de zeeën gaat hem
bijzonder aan het hart. Hij zal
straks op volle zee dagelijks
onderzoekingen doen van de
toestand van het water met
behulp van een sleepnet. Dat
net sleept achter een vernuf
tig geconstrueerd drijfli-
chaam aam een aluminium
constructie met daartussen
het net.
Frits Riemersma zal elke dag
noteren welke verrassingen
de zee nu weer aan boord van
de Yerke zal brengen.
Mooie storm
De Sterke Yerke zal verder
dienst doen als weerschip -
maar wat heet schip - van het
KNMI. Liggend in de Harlin-
ger haven oogt het vlot niet
zoveel, en wie de Yerke op de
Rijn en op de Waddenzee
heeft zien varen, denkt al
gauw aan de befaamde note-
dop of de kurk, weliswaar met
zeilen, maar een stofje te
midden der baren.
Er zijn echter kleinere vaartui
gen dan de Yerke de oceanen
overgestoken en tijdens een
storm benoorden Schier
monnikoog bleek de Sterke
Yerke, voor de wind, een
storm van windkracht 8 ge
makkelijk te doorstaan.
„Mooi joh, oh, wat mooi was
dat", grijnzen de Yerke-be-
manningsleden minus Guus.
Die deed toen examen op
Terschelling.
De ervaringen op Rijn en wad
hebben de sceptici voorlopig
in het ongelijk gesteld. Op vijf
buizen bouwden de mannen
van de Yerke een staalcon
structie, met daarop een aan
tal planken, die ze vast
schroefden aan het staalfra-
me. De planken liggen 65 cm
boven het zeeoppervlak. In de
buizen, met een diameter van
76 cm en gemiddeld een me
ter of twaalf lang, worden de
levensmiddelen gestouwd.
Duizend liter moet er mee en
500 kg voedsel. Zo mogelijk
werd de provisie ingedroogd
om het gewicht te verklei
nen.
Bergen voedsel gaan aan boord,
want de jongens kunnen het
een en ander op tijdens zo'n
reis. Overigens zal er op de
Canarische Eilanden op
nieuw worden bevoor
raad.
De warme hap wordt gereed
gemaakt op een fraai for
nuisje, dat een plaatsje heeft
gekregen in de dektent. Het
fornuis is aangesloten op gas
tanks, die in een buis zijn
weggewerkt. Water wordt
verkregen door op een voet
pompje te trappen op het
dek.
Wat er ook van de Yerke gezegd
mag worden, of de vier opva
renden nu wel zo hoog nodig
de zeeën moeten onderzoe
ken en zich daarvoor dienen
bloot te stellen aan zekere ri
sico's, de uitrusting van het
vlot is goed doordacht.
Papegaai
De bemanning die in deze da
gen werk moet doen voor en
kele weken, zo schijnt het, zal
blij zijn als de Friese wal ach
ter de kim verdwijnt. Morgen
zal het gebeuren als de wind
niet uit een al te verkeerde
hoek waait. Frits Riemersma"
„Druk, druk, druk. Maar als
we over een maand zouden
vertrekken, zou het die laatste
dagen net zo gaan".
Leo van der Ploeg wordt de
voormast in gehesen. Daar in
de top moet nog een reparatie
worder, verricht. Chns
Schweigmann maakt de on
derzeese verblijven schoon
en puffend steekt hy even la
ter zijn hoofd boven het luik
in de frisse zeewind in Har
lingen. Chris hoeft zich straks
niet eenzaam te voelen in die
zuidelijke streken. Hij heeft
twee papegaaien gekocht, en
die gaan mee aan boord.
„Ze willen nog niet op mijn
schouders zitten en praten
kunnen ze ook nog niet. Maar
dat leer ik ze wel op zee. Dan
is er tijd genoeg", zegt hij.
DEN HAAG (GPD) - Nederlanders die in het buitenland
wonen kunnen zich laten inschrijven in een kiezersregis-
ter, waardoor zij kiesrecht krijgen bij de verkiezing van de
Tweede Kamer. Premier Van Agt en minister Wiegel
(binnenlandse zaken) zijn het in hoofdlijnen eens met de
plannen die daartoe ontworpen zijn door het kabinet-Den
Uyl.
In principe krijgen Nederlanders
kiesrecht, ongeacht waar zij wo-
HAARLEM (ANP) - Veertig pro
cent van het speelgoed dat door
de Haarlemse keuringsdienst van
waren wordt getest, voldoet niet
aan de normen die in het driejaar
geleden van kracht geworden
speelgoedbesluit zijn vastgelegd.
Dit blijkt uit het jaarverslag over
1978. De dienst wil nu strenger
gaan optreden.
Van de 700 monsters die werden
onderzocht moesten er 284 we
gens chemische onveiligheid,
mechanische gevaren of ver
keerde aanduidingen worden af
gekeurd. Voor 174 artikelen werd
een waarschuwing gegeven en in
veertig gevallen leidde de con
trole, die de gespecialiseerde
Haarlemse dienst voor alle zes
tien keuringsdiensten in ons land
uitvoert, tot een proces-verbaal.
De onderzoekers ondervinden veel
problemen van de verkoop van
speelgoed via ongeregelde han
del, meubelzaken, kermissen,
supermarkten, weekmarkten,
snoepwinkels en benzinesta
tions. Met name hij deze alterna
tieve verkooppunten is men niet
bekend met de eisen die de wet
aan speelgoed en verpakking
stelt. Bij plastic speelgoed werd
regelmatig een te hoge afgifte van
lood en cadmium geconstateerd.
Bij elektrische en met brandstof
gestookte fornuisjes bleek de
temperatuur op te lopen tot 320
graden Celcius wat leidde tot het
smelten van plastic handvatten
van de pannetjes en zelfs van het
wasemkapje. De stoomketel van
een auto bleek onafgeschermd en
had een temperatuur van 280
graden en lekte bovendien
stoom. Van 41 poppen moesten er
maar liefst zeventien afgekeurd
worden wegens afgifte van kleur
stoffen. Veel houten speelgoed
kon de toets der kritiek niet door
staan wegens afgifte van lood,
splinters of te kleine losse onder
delen.
Bijna 30 bedrijven boden zelf
speelgoed aan voor onderzoek.
Van de negen klachten die van de
consumenten binnenkwamen,
was er ëén van een jongen die uit
een geluksei-automaat een aan
steker haalde waarvan niet alleen
de lont maar ook het omhulsel in
brand vloog. De importeur werd
gedwongen de verkoop te staken.
Dat gold ook voor 20.000 poppen
waarvan de piepers los zaten en
de verf cadmium afgaf.
nen. Uitzonderingen willen de
bewindslieden maken voor in
woners van de Nederlandse An
tillen met de Nederlandse natio
naliteit. Deze mensen hebben
immers kiesrecht voor de Antil
liaanse staten. Ook Nederlanders
die nog nooit in Nederland heb
ben gewoond zouden geen aan
spraak mogen maken op kies
recht.
In de grondwet zal niet langer ko
men te staan dat een Nederlander
ook in Nederland moet wonen
om te mogen stemmen. Door de
moderne communicatiemidde
len is het volgens de bewindslie
den voor Nederlanders in het bui
tenland gemakkelijk geworden
om op de hoogte te blijven van de
Nederlandse politiek. Het gemis
van stemrecht werd door deze
Nederlanders vaak als on
rechtvaardig ervaren.
SCHINVELD - Vier doden vielen er gistermid
dag te betreuren bij een verkeersongeluk op
de provinciale weg van Brunssum naar Ko
ning sb osch, onder de gemeente Schinveld in
Zuid-Limburg. De vier slachtoffers zaten al
len in de op de foto getoonde totaal vernielde
auto. Bij het ongeluk waren twee personen
wagens en een vrachtwagen betrokken.
Het ongeval gebeurde doordat de bestuurder
van een personenauto, een 49-jarige Katwij-
ker, geen voorrang verleend toen hij de pro
vinciale weg opreed. Er volgde een frontale
botsing met de auto van de familie Geurts uit
Kerkrade. De laatste auto werd daarna tegen
een vrachtwagen geslingerd
Van de vijf inzittenden in de auto van de fami
lie Geurts kwamen er vier om: mevrouw S
Geurts-Janssen (31), haar 1-jarig dochtertje
Cindy, haar 4-jarig zoontje Eric en de 8-jari-
ge Roger, zoon van een buurman. De vader
van het gezin werd levensgevaarlijk gewond
(schedelbasisfractuur) in het ziekenhuis van
Brunssum opgenomen. De familie maakte
een uitstapje
Tegen de Katwijker, die geen voorrang ver
leende. werd proces-verbaal opgemaakt. Hij
was met vrouw en kinderen op vakantie in
Limburg. Zij kwamen met de schrik vrij.
DRIEBERGEN (ANP) - Na een
langdurige achtervolging over
meer dan honderd kilometer,
waarbij met hoge snelheden
werd gereden en door de politie
op de banden werd geschoten,
heeft de verkeerspolitie uit Drie
bergen gisteren de 30-jarige
A.A.K. uit Utrecht aangehouden,
nadat deze bij een benzinestation
was weggereden zonder te beta
len. Dit heeft een politiewoord
voerder gisteren meegedeeld.
De Utrechtenaar was bij een benzi
nestation in de buurt van Arn
hem weggereden zonder te beta
len. Toen de politie hem in de
buurt van Bunnik wilde aanhou
den, negeerde hij het stopteken
en probeerde de politieauto van
de weg af te duwen. Met een snel
heid van meer dan 130 km per uur
reed de man richting Den Haag.
In de buurt van De Meern reed de
man met volle snelheid de uit-
voegstrook van een benzinesta
tion op. Een motoragent die de
man achtervolgde probeerde
door de achterbanden van de au
to te schieten de man tot stoppen
te dwingen. De schoten misten
doel en de Utrechtenaar raasde
langs het benzinestation en reed
opnieuw de autoweg op. In de
buurt van Waddinxveen slaagde
de verkeerspolitie erin de man
met een politieauto in de berm
klem te rijden.
Glazenwasser
vier maanden
onschuldig
in gevangenis
VOORBURG (ANP) - Een 25-
jarige Haagse glazenwasser
blijkt vier maanden onschul
dig in de gevangenis te heb
ben gezeten, nadat een 22-ja-
rige Haagse timmerman het
afgelopen weekeinde beken
de de misdaad, waarvoor de
glazenwasser tien maanden
gevangenisstraf kreeg, te
hebben gepleegd. Het gaat
om een overval, in maart, op
een postagentschap annex
levensmiddelenzaak aan de
Koningin Wilhelminalaan in
Voorburg. De glazenwasser is
inmiddels vrijgelaten. De
timmerman is door de Voor-
burgse politie opgesloten.
ROTTERDAM (ANP) - Baarmoe
derhalskanker komt op het plat
teland en in de randgemeenten
minder voor dan in de stad. De
ziekte komt meer voor bij ge
scheiden vrouwen, dan bij hun
sexegenoten, ongeacht of die nu
gehuwd, ongehuwd of weduwe
zijn. Er is geen duidelijk verband
tussen leeftijd en baarmoeder
halskanker
Dat zijn drie voorlopige conclusies
uit een tussentijds rapport van de
GG en GD in Rotterdam. Samen
met Utrecht en Nijmegen is Rot
terdam één van de drie proefre
gio's, waar in 1976 een bevol
kingsonderzoek gestart is naar -
zoals het officieel heet - cervicar-
cinoorh.
In Rotterdam en omstreken is in
1976 en '77 bij 61.000 vrouwen een
zogenaamd uitstrijkje gemaakt
Het resultaat was dat 350 vrou
wen werden doorgestuurd naar
de gynaecoloog, omdat er afwij
kingen geconstateerd waren die
een begin van baarmoederhals
kanker zouden kunnen zijn.
Volgens dr. A. van der Lee-Bijlsma,
die het onderzoek in Rotterdam
coördineert, biedt het tussentijd
se rapport nog te weinig houvast
om een uitspraak te doen over de
oorzaak van baarmoederhals
kanker. Ze wil wel kwijt, dat de
Rotterdamse conclusies in grote
lijnen overeenkomen met die van
Utrecht en Nijmegen.
De drie proefregio's komen in het
najaar met een gezamenlijk rap
port over de eerste twee jaar van
het bevolkingsonderzoek. Dat
gaat nog steeds door. In Rotter
dam is in de stad de tweede ronde
van drie jaar begonnen. In de
Rotterdamse regio begint die te
gen het eind van het jaar
Rond het onderzoek in de drie re
gio's ontstond begin van het jaar
wat opschudding, toen het minis
terie van volksgezondheid be
sloot om de subsidie te verlagen.
Na protesten van onder meer
Rotterdam werd de maatregel
een paar maanden opgeschort,
maar de vrouwen die in de twee
de ronde van het onderzoek mee
doen, moeten daarvoor een gro
ter deel zelf betalen.
De GG en GD in Rotterdam vindt
dat niet juist, omdat het de op
komst (nu ongeveer 70 procent)
zou kunnen beinnvloeden. Rot
terdam hoopt op financiële steun
van andere instanties.
DEN HAAG (ANP) - De bezet
ting van het tehuis voor
zwakbegaafde kinderen
'Huize Angela" in Den Haag
is gisteravond opgeheven. De
negen personeelsleden stop
ten hun actie na de toezegging
van het bestuur dat zowel
personeel als ouders op basis
van gelijkwaardigheid met
het bestuur zullen kunnen
praten over een rapport dat
een commissie van het minis
terie van volksgezondheid
uitbracht naar aanleiding van
moeilijkheden bij het tehuis
De bezetters begonnen in de
nacht van zondag op maan
dag hun actie, omdat het be
stuur hen, ondanks eerder
gedane toezeggingen buiten
de procedure had gehouden
die bij het onderzoek werd
gevolgd. De personeelsleden
en de ouders krijgen nu als
nog de gelegenheid zich te ui
ten over het rapport, waarin is
geconcludeerd dat twee di-
ree tie- en vijf bestuursleden
vervangen dienen te worden.
De bezetters hebben de toezeg
ging gekregen dat "alle ar
gumenten" rond het onder
zoek van de commissie bij het
overleg op tafel kunnen ko
men en dat het overleg niet
uitsluitend over de aanbeve
lingen van de commissie zal
gaan.
De bezetters zijn 'uiteraard
verheugd" over het resultaat
van hun actie, maar betreuren
het dat zy hier maanden yoor
hebben moeten vechten.
Met paling aan de haal
OISTERWIJK (ANP) - Uit diepvriescellen van de firma Klaas-Sterk op
het industrieterrein in de Brabantse plaats Oisterwijk is gisteren 1500
kilo gerookte paling gestolen. De politic heeft de dieven en het voedsel,
met een waarde van 40.000 gulden, nog niet kunnen achterhalen.
UTRECHT (GPD) - Was Marinus van der
Lubbe een willoos instrument in handen
van de nazi's toen hij op 27 februari 1933
het gebouw van de Rijksdag in Berlijn in
brand stak? Of was hij een overtuigd ra
dencommunist die via een felle
vuurgloed een teken wilde geven aan
alle kameraden dat het fout ging in
Duitsland, waar Hitier het toppunt van
zyn macht naderde?
Het nieuwe proces dat nu is aangevraagd
(op verzoek van Van der Lubbes nog le
vende broer Jan) zal die vraag moeten
beantwoorden. De uitkomst ervan zal
niet alleen een definitief oordeel geven
over de fel omstreden uit Oegstgeest af
komstige Van der Lubbe, het zal tevens
een toetsing betekenen van de mening
van dr. L. de Jong, die in zijn geschied
werk over de oorlog buitengewoon dui
delijk is in zijn uitspraak: Van der Lubbe
was volgens hem een gedreven commu
nist, die op eigen houtje de Rijksdag in
de brand zette
Van der Lubbe, daar zijn de historici het in
ieder geval wel over eens, had een on
gelukkige jeugd: zijn ouders gingen al
vroeg uit elkaar en zijn moeder, aan wie
hij was toegewezen, stierf toen hij 12 jaar
was. Al op jeugdige leeftijd moest Mari
nus leven van een invaliditeitsuitkering:
hij had stukjes kalk in zijn ogen gekre
gen en kon daardoor, ondanks allerlei
behandelingen, zeer slecht zien. In Ne
derland liep hij twee veroordelingen op:
beide keren omdat hij de ruiten ingooide
van de instantie waarvan hij zijn zeven
gulden in de week uitkering kreeg.
..Maatschappelijk Hulpbetoon". De eer
ste keer zat hij twee weken, de tweede
keer drie maanden.
Van der Lubbe was actiefin de communis
tische jongerenbeweging De Zaaier. Bij
arbeidsonrust speelde hij vaak een rol.
Hij vulde zijn leven met voetreizen naar
verre landen, die hij maar zelden ook
echt bereikte. Zo kwam hij in februari
1933 in Berlijn terecht. Dan beginnen de
lezingen van de historici uiteen te lo
pen.
De Jong. die zich baseert op de Duitse his
toricus Fritz Tobias, is ervan overtuigd
dat Marinus eerst drie pogingen tot
brandstichting heeft gedaan, alvorens
de Rijksdag in vuur en vlam te zetten.
Volgens De Jong liep hij na zyn daad de
huismeester tegen het lijf en verklaarde
hij tegen hem „aus Protest" te hebben
gehandeld.
De lezing dat Van der Lubbe door de nazi's
zeifis aangezet tot de brandstichting (en
dat hij zelfs een schandknaap is geweest
van de SA-leider Rohm) wijst De Jong
van de hand. Vast staat in ieder geval dat
de nazi's de Rijksdagbrand hebben aan
gegrepen om af te rekenen met de bin
nenlandse oppositie in het algemeen en
de communisten in het bijzonder. Hitier
zelf moet. bij het zien van de brand, heb
ben uitgeroepen dat alle communisti
sche afgevaardigden nog dezelfde nacht
zouden moeten worden opgehangen. In
een bijzondere zitting van het kabinet
werd een „noodwet" aangenomen, die
nog diezelfde nacht door minister Frick
van binnenlandse zaken in elkaar was
geflanst en die de burgerlijke vrijheden
afschafte. Korte tijd later behaalde Hit-
Ier een enorme verkiezingsoverwinning,
die zijn meerderheid in het parlement
betekende.
De nazi's pakten nog vier andere verdach
ten op: zij wilden doen uitkomen dat de
brand door een communistisch komplot
was aangestoken. Tijdens de zitting
bleek er echter geen spoor van bewijs
tegen de drie Bulgaren en een Duitser te
zijn.
Van der Lubbes proces duurde drie maan
den. Hij maakte een zeer verdoofde, we
zenloze indruk. Hij is maanden lang in
absolute isolatie gehouden, voortdurend
geketend. Op de 43e dag van zijn proces
verklaarde hy met stelligheid dat hij de
brand alleen gesticht had. de andere ke
ren zweeg hy en liet hij de juristen maar
begaan in hun demonstratieve proces.
Op 23 december 1933 werd de doodstraf
over hem uitgesproken. De Nederlandse
regering protesteerde met klem, omdat
die doodstraf was gebaseerd op een in
aller ijl aangenomen wet, die een terug
werkende kracht had: een rechtsver
krachting zonder weerga dus. Dat pro-
test werd van de hand gewezen, evenals
een later ingediend gratieverzoek.
In Nederland werden acties tegen de .jus
titiële" moord gevoerd: de VARA zweeg
vijf minuten lang voor de radiomicro
foon. Als straf mocht de omroepvereni
ging van de minister een dag lang niet
uitzenden, maar solidair weigerden
NCRV en AVRO de zendtyd te vullen,
zodat het toen een dag lang stil was op
Hilversum.
Na Van der Lubbes executie op 10 januari
1934 hebben historici elkaar jarenlang
fel bestreden over de vraag of Van der
Lubbe een onnozele hals of een commu
nistische held was. Die stryd is kennely k
nog lang niet afgelopen.
