Expressionistische
objecten Eva Hesse
ixrr
1
<2
PRINS FILIBERKE
OENSDAG 18 JULI 1979
lij Kröller-Muller
TTERLO - Het omslagblad van
het invloedrijke New Yorkse tijd
schrift "Artforum" toonde in mei
1970 een kunstwerk van Eva Hes
die daarmee voor het eerst een
brede publieke belangstelling zou
krijgen. Ze werd "ontdekt", ter
wijl ze in de jaren daarvoor al
veel erkenning en waardering
had gekregen-van de kring kun
stenaars en critici uit New York
waar de minimal art in het mid
delpunt van de belangstelling
stond. In dezelfde maand mei
overleed Eva Hesse aan een her
sentumor.Ze werd 34 jaar. Negen
na haar dood wordt er dan
eindelijk, tot 6 augustus, een ten
toonstelling van haar werk in
Nederland getoond. Curieus ge
noeg blijft het werk van Hesse ac
tueelondanks het feit dat het een
duidelijke neerslag is van de tijd
waarin het ontstond, de jaren
van de minimal art.
erdeeld overeen aantal zalen in de
aantrekkelijke nieuwbouw van
het Kroller-Müller museum op de
Hoge Veluwe zijn Eva Hesses
objekten opgehangen, tegen de
muurgezet.opdegrond gelegd of
vrij in de ruimte gehangen. Bij de
eerste aanblik van haar werk
krijgt men een vreemde indruk
van de vele absurde, vaak vieze,
sobere vormen. Haar materiaal
keuze werkt dit enigszins in de
hand. Fiberglas, latex, papier
maché, rubber, touw, metaal,
hout e.d. Gecombineerd of zelf
standig voorkomend, maar nooit
bedoeld om "mooi" te zijn. "Als
ik de inhoud van mijn werk zou
moeten definiëren... is het de ab
surditeit van het leven. Het heeft
te maken met tegenstellingen en
tegenspraak. Ik ben me steeds
bewust geweest dat ik orde te
genover chaos moest stellen,
draden tegenover massa, groot
tegenover klein. Ik zou willen
proberen om de meest absurde
en uiterste tegenstellingen te
vinden..." Een doos van binnen
bekleed met plastic slangetjes,
een vrij hangende massa touwen
en draden in latex gedoopt, een
Fiberglas buizen tegen de
muur, een hout°n raam omwon
den met grijs katoen waaraan een
lange stalen kabel bevestigd is
die de ruimte inschiet, alumi
nium L-vormen waarover heen
polythyleen en fiberglas, geven
die indruk inderdaad weer. Dit is
dan ook het fascinerende van
haar kunst. Vervreemdend en
absurd maar zeer expressief en
suggestief, zo zelfs dat je er nau
welijks van los kan komen. De
tijd waarin deze sculpturen, een
woord dat bij het werk van Hesse
erouderd lijkt, ontstonden
(1964/1965-1970) was de tijd van
de minimal art, een van de reac
ties op het subjectieve, emotio
nele abstract expressionisme uit
de jaren daarvoor.
Dpleiding
!va Hesse werd in 1936 geboren in
Hamburg waar het joodse gezin
drie jaar later uit zou wegvluch
ten voor het Nazisme. Ze vestig-
j den zich in New York, waar na
niet al te lange tijd haar ouders
scheiden en haar moeder in 1946
zelfmoord pleegt. Ondanks zo
veel tegenslag wist ze van jongs af
aan zeker dat ze kunstenares zou
worden. Ze volgde daartoe oplei
dingen aan het Pratt Institute, de
Arts Student League, de Cooper
Union en tol slot de Yale School
of Art and Architecture, die ze in
1959 verliet. Over haar werk uit
de tijd van 1959 tot 1961 schreef
Lucy Lippard, die haar van het
begin af aan heeft gevolgd en
goed heeft leren kennen, dat haar
kunst (voor het merendeel nog
schilderijen) onverbrekelijk ver
bonden is met de persoon er ach
ter. Hesses creaties kan je niet los
van haar zelf zien. Kunst en leven
als een ondeelbare eenheid. Tot
haar laatste werken toe is deze
biografische inslag op te merken.
In 1961 trouwt ze de beeldhouwer
Tom Dovle die driejaar later een
uitnodiging krijgt in Duitsland
een opdracht uit te voeren. Ze
mogen beschikken over een gro
te atelierruimte in een fabriek in
Kettwig-am-Ruhr, waar ze volle
dig hun gang kunnen gaan. Hier
vind Eva Hesse inspiratie, ze be-
Hang up: schilder- en beeldhouwkunst in één gevoegd en tegelijk legen-
gesteld aan elkaar, de golvende lijn contrasteert met de rechthoek
m 'w wm'
7- r
1 i i .1
ff:
f 1
1 i
i V .rV'!
1 1 1 1
'i
L'
V fj.' VI ij
1 i i 1
S i 1
"Addendum"eveneens van Eva Hesse te zien bij Kröller-Moller
zoekt veel tentoonstellingen,
maar ze blijft nog zoeken naar een
eigen vormgeving. Tekeningen
uit deze tijd die op de Kroller-
Müller expositie aanwezig zijn,
laten dit duidelijk zien. Organi
sche machine-achtige vormen
alleen in contour getekend,
enigszins lijkend op het werk van
Allen Davie, die ze op de Docu-
menta van Kassei gezien kan
hebben. Hier ook begint ze los te
komen van de schilderkunst en
gaat ze met draad, touw, papier
maché aan de slag, waarmee ze
nog geen vrijstaande sculpturen
maakt, maar reliëfs, zoals een in
cirkels gedraaid koord dat in het
midden opbolt, een grote en een
kleine, op een ondergrond van
papier maché ("Ringaround Ro-
sie"). In 1965 gaat ze terug naar
New York waar dan de minimal
art "regeert" met mensen als Carl
Andre, Donald Judd, Sol Lewitt.
Robert Morris, die ze allen leert
kennen en wier werk ze in hoge
mate waardeert. Toch zijn de
sculpturen die ze tot haar dood
zal gaan maken geenszins gelij
kend op de werken van eerder
genoemde minimal-artkunste-
naars. Haar creaties staan geheel
op zichzelf, ook al past ze mini
mal materialen (eigentijdse in
dustriële materialen, kunststof
e.d. in neutrale kleuren, grijs,
zwart of wit) toe en hanteert ze
meer malen een minimal manier
van uitdrukken: de serie of de
herhaling, "...als iets betekenis
heeft, krijgt het nog meer bete
kenis als het tien keer wordt ge
zegd. Dat is niet alleen maar een
esthetische keuze. Als iets absurd
is. wordt het absurde in de her
haling nog veel sterker..
Meest opvallend
De meest opvallende seriële
kunstwerken van Hesse op deze
tentoonstelling zijn "Accretion"
een rij van vijftig buizen fiberglas
die vrijelijk tegen de muur ge
rangschikt kunnen worden, en
"Addendum'een opeenvolging
van halve bollen bevestigd op een
plank. Uit elke halve bol komt
een draad die vrij hangt en op de
vloer rondkrult. De afstand tus
sen de halve bollen is bepaald
héus, joiueop. wü heeesm
érsi HË£1-
Z£êréi5<S£M/*/»KT MAAR
H£Ï gii-AMP cge-oee
AUUggN OM hêt
-RgUZÉM KRACHT-
krui c-re
gNI JOU PAAKAIgg.
T£ RgPPgH,
■JA, f7AA|2 MLMJ 1/APeC HEEFT
pSZEC,\> PAT- lEPEpESO AJA ACCOOP
i'AisrENT weeu k/AjpgBEA) «ee
ajaar nun noE-T «enert AFS «K
nEE pEBIZACHT PEEFT
TüÉW IK VOORBJ UW HU/S
SCHOOT UW HOMD
VOJ?EH.ÊH WILDE
De avonturen van Jommeke
door een wiskundige reeks, de
draden hangen dus ook in een
bepaalde ritmering. Tegenge
steld aan de regelmaat en streng
heid van dit systeem zijn de uit
einden van de draden die los en
chaotisch op de grond liggen.
Een rationele serie halve bollen
tegenover een irrationele wirwar
op de vloer. Het is niet altijd even
eenvoudig om haar werk meteen
te doorgronden, temeer omdat ze
weinig houvast biedt met de
spaarzame middelen, waarmee ze
te werk is gegaan. Maar ook dat is
eigen aan de minimal-artideëen:
je richten op concrete zaken, met
weinig middelen duidelijke vor
men creëren die een zo n opti
maal mogelijk beeld bewerkstel
ligen. Haar kunst is vreemd, sub
tiel, absurd, niet bestaand en ex
pressief. Een kunst van niet-
vormen. In datzelfde meinum
mer van Artforum is een inter
view met haar opgenomen (door
Cindy Nemser) dat zij besluit met
de volgende woorden: "...ik wil
met mijn kunst misschien het
gebied bereiken van datgene wat
nog niet bestaat." Vraag C. Nem
ser: "Zoals het vallen van het
scherp van de snede?" Ant
woord: "Dat is een aardige ma
nier om het te zeggen. Ja. dat zou
ik graag willen doen
Claes Oldenburg
Zoals bij Hesse sterk naar voren
komt hoezeer haar individu ver
weven is met haar kunst, hoe ze
de relatie en wisselwerking tus
sen kunst en leven tot uitdruk
king wist te brengen, zo ook vindt
men deze relatie en wisselwer
king terug bij Claes Oldenburg,
die zoals eerder op deze plaats al
uitvoerig gemeld tot 29 juli bij
Krol Ier-Muller verzamelingen
toont van in de loop der jaren bij
eengegaarde voorwerpen en rari
teiten.
JURR1AAN VAN KRANENDONK
Vriendenik /eens u een behouden
thuiskomst'. En verlies /oora! het
zwaard niet'.
niet bezorgd, EI-qoe-Hart'.
Alles komt terecht
Kom ,Ali-cha-Rel ,/!ug naar de kamelen'.Samen
zal de terugreis heel wat aangenamer zijn.
En ik beloot udat ik u t>ij mijn /ader om
r bescherming zal ragen
Daar zijn ze terug Ij
Kom, volgen'. y
f Qezeqend zij de profeetDaar zijn onze prinsen weer!!
7 Vervloektwat heeft dat te betekenen J
AH'&Sef 'S bg?i J mf, niet K
'joe-Sef heeft het zwaard l
Geen schrik hebben
AH-cha-Ke! In het
publiek zal uw vader
u niet uitkafferen.
4 eieren. 2 eetlepels
troensap, theele
pel mosterd, zout,
peper, paprikapoe
der, 2 doosjes tuin-
Kook de eieren hard.
Pel ze en snijd ze in
de lengte door. Haal
de dooiers er voor
zichtig uit en maak
ze fijn. Vermeng ze
met de sour cream,
het citroensap, de
mosterd, het zout en
de kruiderij tot een
smeuig geheel. Vul
de eieren hier weer
Was de tuinkers en
knip de blaadjes af.
Droog deze op keu
kenpapier en beleg
hier een schotel mee.
Rangschik de eieren
LUXOR: "Convooi van de angst", da.
2.30,7.00en 9 15 uur, zo. 2.15,4.30.7 00en
9.15 uur, 16 jr.
CAMERA: "Those daring young men
da. 2.30. 7.00 en 9.30 uur,a 1.
Nachtvoorstelling The French connec
tion 1" vr. en za. 12.00 uur, 16.ir.
LIDO 1: Moonraker'. da. 2.30. 7.00 en
9 15 uur, zo. ook 4.45 uur, 12 jr.
LIDO 2: "The Deerhunter", da. 8.00 uur
16 jr.
Kindermatinee: Martijn en de magiër"
da. 2.30 uur, zo. ook 4.45 uur, al.
LI DO 3: "Animal House", da. 7.00 en 9.15
uur. al.
KLEINE VAART
Dutch Glory 16 v Dordrecht nr Hamma.
GROTE VAART
Acmaea 17 v Isle of Grain nr Hamble,
Alamak 16 170 zw Kreta nr Sfax,
Aldabi 16 166 nw Lissabon nr Recife,
Alkmaar 16 v Livorno nr Genua,
Aludra 17 100 w Keywest nr Miami,
Amsteldiep 16 22 o Sabang nr Singapore,
Amsteldreef 16 480 o Tamalave nr Dar es
Salaam.
Amstelland 17 te Rio de Janeiro,
Amstelmolen 16 570 nw Belfast nr Ros-
Amstelsluis 17 te Durban,
Antilla Bay 16 650 zw Tokyo nr Chiba,
Aquarius 16 60 w Goa nr Hong Kong.
Arabian Unity 16 v Damman nr Kuwait,
Atlantic Crown 16 690 nno Azoren nr
Halifax.
i 16 v Hamburg nr Bremen.
Begonia 17 v Maracaibo nr Puerto Ca-
bello,
Brazilian Express 16 v Ancona nr Vene-
tie,
Bussum 16 200 z Hong Kong nr Shang-
Chevron Freeport 16 40 o Eastlondon nr
Europoort.
Chevron Naples 17 te Cristobal,
Crania 16 300 wzw Fastnet nr Stanlow,
Deltadrecht 16 1020 ono Puerto Rico nr
Emden,
Dione 16 v Seasands nr Le Havre,
Esso Bonaire 16420nw Kaapstad nr Rot
terdam.
Esso Nederland 16 340 z Karachi nr Sin
gapore,
European Express 16 300 w KaapComo-
rin nr Rotterdam,
Farmsum 16 540 n Azoren nr Houston,
Fossarina 16 v Auckland nr Singapore,
Fusus 16 v White Gate nr Saltend,
Getafix 16 480 wzw St. Helena nr Cape-
Hollandia 16 te Amsterdam,
Inco Transspirit 17 te Balbao verw,
Khasiella 16 te Port Sudan,
Kieldreeht 18 te Port Cartier verw,
Laconica 16 100 n Paramaribo nr Dur-
fer,
Macoma 16 500 no Kaap Verdische Ei
landen nr Landsend.
Marinula 17 t.a rede Los Angeles.
Meta 16 pass Suez nr Mina.
Mytilus 16200 no Galapagos Eilanden nr
Bayovar,
Nedlloyd Delft 16 180 ozo Saigon nr Sin
gapore.
Nedlloyd Fy 16 te Kobe,
Nedlloyd Fresco 16 v Manzanillo nr
Acapulco,
Nedlloyd Hoorn 16 v Valencia nr Port
Said,
Nedlloyd Houtman 16 v Rotterdam nr
Hamburg.
Nydlloyd Loire 16 v Suez nr Mina,
Nedlloyd Madison 16 400 ozo Colombo
nr Colombo.
Nedlloyd Main 16 230 z Calcutta nr Ma-
Nediloyd Rouen 16 160 w Gibraltar nr
Houston,
Nedlloyd Schie 16 120 no Fort Dauphin
nr Kaapstad.
Nedlloyd Steenkerk 16 v Singapore nr
Port Kelang.
Nedlloyd Waalekerk 16 470 o Marqesas
Eilanden nr Papeete.
Nedlloyd Weser 16 430 no Socotra nr
Obelix 16 t.a Dubai.
Safocean Auckland 16 115 o Kaap Agul-
has nr Kaapstad,
Salland 16 1020 o Bermuda.
Scheldeborg 16 34 no IJmuiden nr Bil
Sch'elderix 17 200 nw Madagascar nr
Per/ Golf.
Scherpendrecht 16 170 wzw Luderitsbuv
nr Le Havre,
Seatrain Rotterdam 16 240 nw Masira nr
Jeddah,
Trident Amsterdam 17 te Le Havre verw,
Zwijndrecht 16 230 zw Lissabon nr Sta
de.
STUDIO: "Waterschapsheuvel". da 7.00
en 9.15 uur. al.
Kindermatinee: "50 Jaar Mickev Mou
se". da. 2.30 uur, zo. ook 4.45 uur
TRIANON Hallelujah voor een paar
vuisten", da. 2.30. 7.00 en 9.15 uur, zq
ook 4.30 uur, 12 jr
REX: Hoe meer hoe beter", da. 2.30
7 00 en 9.15 uur, zo. ook 4 45 uur. 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Vrolijke sexexpres-
se in Tirol", vr. en za 11 30 uur. 16 jr.
Bioscopen Alphen
za. 12.00 uur. 12 ji
Nachtvoorstelling Euro 2: "Nevada
Smith", za. 12.15 uur, 16 jr.
EURO 3: "Haastige spoed is zelden
goed", da. 1 45. 6.45 en 9 15 uur, zo. ook
4.15 uur. al
Nachtvoorstelling: "All the president's
men", za. 12.15 uur. 16 ji
EURO 4: SOS Concorde", da. 2 00, 7.00
en 9.30 uur, zo. 4.30, 7.00 en 9.30 uur. za.
en woe alléén 7 00 en 9 30 uur. 12 ji
Kindermatinee: "Billie Turf', za., zo. en
w oe 2.00 uur.
Nachtvoorstelling "Kom en doe het met
mij", za. 12.15 uur. 16 jr
Bioscoop Voorschoten
GREENWAY L Animal da. 8 00 uur,
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13 00
uui tot woensdag 13 00 uur. (Diacones-
senhui^ en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur Elisabeth-ziekenhuisj
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis.
Middagbezoekuur 13.45-14.30 uur
Avondbezoekuur 18.30-19.30 uur
Kraamafdeling: vaders extra van
18.00-18.30 uur Kinderafdeling dage
lijks van 14.00-19.00 uur. (Niet meer dan
2 bezoekers per patient).
Sint Elisabeth-ziekenhuis-.
Volwassenen, dagelijks van 14.00-14 45
uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: dag. van 11.15-12.00 uur
(alleen voor echtgenooO van 15.00-16.00
uur en van 18 30-19.30 uur. Babyshow
laatste kwartier van middag- en avond
bezoek.
Kinderafdeling: dag. van 15.00-18.30
Academisch Ziekenhuis
Voor alle patiënten ibehali>e kinderen
zijn de bezoekuren als volgt
Elke dag:
14 15-15.00 uur
18.30-19.30 uur
Voor de prematurenafdeling gelden de
volgende bezoekuren (alleen voor ou
ders!
Maandag tlm vrijdag
18.30-18.45 uur
Zaterdag en zondag:
14.45-15.00 uur
Bezoek aan ernstige patiënten wanneer
voor ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofdver
pleegkundige hiervoor speciale kaarten
verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek
Dagelijks:
15.00-15.45 uur
18.30-19.00 uur
Bezoektijden kinderafdeling:
Elke dag:
14.15-15.00 uur
18.30-19.00 uur
Alphen aan den Rijn
Rijnoord: le en 'i>- klas 11-1130,
13.30-14 15 en 18.30-19 30 uur 3e kla>
13.30-14.15 en 18.30 19.30 uur Kraamaf
deling 13.30-14.45 alleen voor echtgeno
ten 19-20 uur. Kinderafdeling voor ou
ders 18.-18 30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (020-175000.
((Oud0) liemus
18 juli 1979
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Vrijdag-namiddag is een ben
de Zigeuners te Zwolle aange
komen. Het gezelschap bestaat
uit 33 mannen, vrouwen en kin
deren. Hun hoofdman, luisterde
naar den naam Galvanmi Kal-
derasch. heeft een stuk weiland
naast het terrein van de hoogere
burgerschool gehuurd; een ge
deelte daarvan hebben zij met
planken afgezet en binnen die
omheinde ruimte oefenen zij
hun bedrijf fan ketellappen int
en zijn zij voor 20 cents te kijk.
- Gisternacht is de rijksiwld-
wachter Van der Lijken, gesta
tioneerd te Overveen en bloe-
mendaal. tusschen twee uren en
halfdrie door stroopers ver-
moord. Zijn lichaam werd naar
de spoorweglijn Haarlem-Uit
geest gesleept, een meter of twin
tig van de plaats waar de
moord geschiedde.cn vertoonde
verscheidene wonden. De dood-
elijke wond is door het afsnijden
van den hals toegebracht. De
machinist van den eersten trein
komende van Uitgeest, stopte
dadelijk bij het zien van den
mantel en het lijk. dat vlak te
gen de rails lag. zoodat elk
denkbeeld aan een ongeluk on-
middelijk moest worden opge
geven. daar eerder geen trein
was gepasseerdHet parket van
Haarlem rond in de nabijheid
het door de stroopers gestolen
gevogelte, benevens groenten.
Er moet eene hevige worsteling
aan den moord vooraf zijn ge
gaan. want de verslagene was
zeer vlug en meester op alle wa
penen hoewel h 1 j slech ts met een
stok gewapend was. Hij stond
bekend als een oppassend man
en zeer ijverig veldwachter en
laat eene weduwe met drie kin
deren achter.
Vijftig jaar geleden:
8 Volgens een bericht uit Cara
cas aan de "Chicago Tribu ne" 1 s
een expeditie van Amerikaan-
sche ingenieurs en geologen, die
een onderzoek instelden naar
het voorkomen van petroleum in
Venezuela, in de oerbosschen
cUtor inboorlingen met vergifti
ge pijlen om het leven gebracht.
