Spiegel der poëzie
terug; keuze smaller
drempel hoger
Sukarno komt er
niet best af bij
Mochtar Lubis
Boeken
kort
Detectives van een uitstekend kaliber
Rechercheur
Baantjer:
bloemlezing
uit praktijk
DONDERDAG 12 JULI 1979
Het zal wel toeval zijn dat deel I
van de Grote Winkler Prins
Encyclopedie, achtste druk,
vrijwel gelijk op de markt
kwam met het laatste van de
informatie brengende delen
van de Grote Spectrum En
cyclopedie. Er komen wat de
Spectrum betreft nog vier
delen achteraan die als index
van het totale werk (24 delen
groot) zullen dienen.
De Winkler Prins heeft als oud
ste nog altijd verschijnende
encyclopedie in de loop der
jaren zo'n status verworven
dat haar naam vrijwel aan
duiding voor de hele soort is
geworden; zoals aspirine dat
voor een bepaald soort pijn
stillers werd. Iedere nieuwe
druk van de grote WP is dan
ook een gebeurtenis in boe
ken verkopend en boeken
minnend Nederland. Inzich
ten over informatieverwer
king en -presentatie mogen in
de loop van generaties wijzi
gen, het gezag dat de WP
steeds weer uitstraalt, lijkt los
van welke ontwikkeling dan
ook te gedijen.
Dit is de derde editie van de gro
te versie WP-encyclopedieen
van na de Tweede Wereld
oorlog. Het ziet er naar uit dat
de redactie ditmaal de diver
siteit van trefwoorden, de
lexicon-achtige taak van de
encyclopedie, heeft héront-
dekt en kiest voor kortere ar
tikelen. Dat gaat dan wel ge
paard met een ingenieus sys
teem van verwijstableaus en
andere hulpmiddelen die het
de gebruiker moeten verge
makkelijken om dwarslijnen
te trekken. En dan is er uiter
aard een royale toepassing
van visuele middelen, waarbij
wordt aangetekend dat zij
nooit de overhand krijgen in
het informatie-aanbod dat de
WP over een bepaalde zaak
geeft. Het geschreven woord
blijft het belangrijkste.
Encyclopedieënmakers moe
ten steeds meer rekening
houden met snelle veroude
ring van hun gegevens; daar
enboven neemt het terrein
waarvan we kennis dragen in
steeds hoger tempo in om
vang toe. Soms gaat dat der
mate schoksgewijs - denk aan
de informatica - dat de en
cyclopedie de grootste moeite
heeft om twee van haar eerste
taken, continuïteit en consis
tentie, waar te maken. Het
wordt al uit het eerste deel
van de WP duidelijk dat de
redactie die krachttoer om
het informatiegeweld in toom
te houden, zich als eerste doel
heeft gesteld.
In het takenpakket past ook het
streven om het vakjargon van
de steeds wassende stroom
techneuten buiten de deur te
houden. Dat gebeurt onder
meer door „sleutelsymbo
len", woordverklaringen in
de marge. Een goed idee,
maar het wordt in dit eerste
deel nog wat spaarzaam toe
gepast.
Als de encyclopedie wat verder
is gevorderd, wil ik wat meer
over het praktische gebruik
zeggen. Heel blij ben ik in elk
geval dat de WP de goede tra
ditie voortzet om bij de mees
te artikelen een bibliografie te
vermelden die ook heel re
cente boeken omvat. Nieuw is
in deze sfeer een „leeswijzer'
met een apart symbooltje
aangegeven, die literatuur
over het onderwerp voor een
groter publiek aandraagt. Zo
wordt bij het artikel „Alba
nië" werk van de Albanese
schrijver Ismail Kadare en
van onze eigen Den Doolaart
vermeldt.
De WP-redactie stelt zich voor
in elk deel, te beginnen met
onze jaartelling, een „docu
mentaire" van een eeuw te
geven. In dit eerste deel dus
de eerste eeuw en zo door tot
deel twintig. Deze „histono-
scoop" (wat een woord!) is op
zich een goed idee als orde
nend element in de veelheid.
Maar de beslissing om bij het
begin van onze jaartelling aan
te vangen lijkt meer door de
schoonheid van het model te
zijn ingegeven - de zestiende
eeuw in deel zestien - dan
door grote kommernis om het
historische. Eeuwen zijn op
zich al maten en niets meer
dan dat, maar dat men rond
het jaar 0 begint en zulke we
zenlijke aspecten (de Griekse
beschaving van een paar
eeuwen daarvóór om eens
wat te noemen) buiten het
plan laat, is onbegrijpelijk.
Misschien kan het alsnog,
want er zijn immers 25 delen
op komst.
Ik sprak aan het begin al over de
Grote Spectrum Encyclope
die die met deel 20, "Water
stof-Zwolle", zijn inventari
serend werk voltooid heeft.
Het optimale gebruik moet
nog wel een tijd wachten,
want de vier delen met tref
woorden en verwijzingen
vergen waarschijnlijk nog
wel een jaar of meer. De Spec
trum is als „lees"- en
„kijk'-werk het meest aange
name in zijn soort. De toepas
sing van verduidelijkende te
keningen is nergens zo ge
lukkig als juist hier. De arti
kelen zijn vrijwel alle van een
flinke lengte, maar zijn ge
laagd in moeilijkheid, zodat
men halverwege kan afhaken
en toch een aanvaardbaar
stuk informatie kan meene-
Ook de Spectrum doet vrij veel
aan verwijzen, maar dan
steeds aan het einde van een
segment tekst. Omdat de ar
tikelen groter zijn en dus
minder in aantal is het verwij-
spotentieel als zodanig een
stuk kleiner. Dat breekt de
gebruiker, zeker als hij vol
strekt leek is op een gebied
waar hij meer van wil weten,
wel eens op, maar misschien
dat de vier index-delen hier
paden helpen aanleggen en
effenen.
HAN MULDER
Grote Winkler Prins Encyclo
pedie, Deel 1 a-altaa (8ste
druk, uit. Elsevier, Amster
dam-Brussel).
Grote Spectrum Encyclopedie,
deel 20 waterstof-Zwolle
(uitg. Het Spectrum, Utrecht-
Ant werpen.
Mochtar Lubis: "Het land onder de
regenboog" (uitg A.W. SijthofTs
Uitgeversmij. Alphen a.d. Rijn,
geb. prijs 45,-).
In de stroom publikaties over In
donesië is "Het land onder de re
genboog" toch een heel bijzonder
boek. Alleen al de naam van de
auteur prikkelt tot nieuwsgierig
heid. Mochtar Lubis is één van de
meest prominente journalisten
van Indonesië; zijn geloof in de
vrijheid van meningsuiting heeft
nooit van compromissen willen
weten. Het kwam hem zowel on
der Sukarno als onder Suharto
op gevangenisstraf te staan. Als
Lubis een bock over Indonesië
schrijft, mag men dus uit gaan
van een onbevangen gemoed bij
de auteur.
De spiegel van de Nederlandse Poézie, in de loop der jaren
een "allemansklassieker" geworden, is terug. Het le
venswerk van Victor van Vriesland ligt vernieuwd, her
zien en bewerkt, in de boekhandels. In twee dundruk-
delen wordt de lezer een spiegel van de Nederlandse (en
Vlaamse) poëzie door de eeuwen voorgehouden.
"Een spiegel méér dan dè spiegel'
zegt Hans Warren (57), de dieh-
ter-criticus die de taak van de in
1974 overleden Van Vriesland
heeft overgenomen. Hij zegt
daarmee te doelen op het verschil
in opzet dat er tussen zijn selectie
en die van Van Vriesland is
"Ik geloof dat het zo is dat in de
opvatting van Victor van Vries
land de afspiegeling van de pro-
duktie met behoud van een zeke
re kwaliteit voorop stond. Dat
kwam er in de praktijk op neer
dat vrijwel iedereen, die iets ge
publiceerd had dat zonder veel
bezwaar onder de noemer poëzie
gebracht kon worden, ook verte
genwoordigd was. Dat is nu niet
meer het geval. De uitgever
Meulenhoff heeft mij indertijd als
opdracht meegegeven dat er
drastisch bekort zou moeten
worden. Er moet nu - met deze
uitgave - de basis worden gelegd
voor een geheel nieuwe spiegel,
die de mogelijkheid van aanvul
ling. uitbreiding en reductie in
een later stadium in zich heeft. Ik
heb, gerekend naar Van Vries
land, bijzonder rigoreus ge
schrapt. De keuze is smaller en de
drempel hoger."
Waardering
Hans Warren spreekt over het
tweede deel: de poëzie vanaf 1900
tot heden - zijn aandeel in het
werk. Het eerste deel dat de pe
riode tussen 1100 en 1900 omvat,
is - onaangetast - de keuze van
Van Vriesland gebleven.
Er liggen tien jaar tussen de laatste
Van Vriesland-druk en deze ge
heel nieuwe bloemlezing. De ver
anderingen die zich in die tijd
hebben voltrokken - vooral op
het gebied van waarderingen -
zijn duidelijk merkbaar. In 1300
bladzijden nam Van Vriesland
617 dichters met hun werk op, in
de versie van Warren zijn 245
dichters te zamen goed voor een
totaal van ruim 400 bladzijden.
Hans Warren: "Ik heb tot op rede
lijke hoogte vrij spel gekregen.
Helemaal kan natuurlijk nooit als
je tot een enigszins representa
tieve bloemlezing wil komen,
maar het is echt niet zo dat ik veel
tegen mijn zin heb opgenomen
om een zo breed mogelijk spec
trum te houden. Ik heb de lijn van
Van Vriesland verlaten, niet uit
gebrek aan respect, maar on de
nieuwe opzet zo goed mogelijk
uit te werken. Daarbij heb ik,
hoewel persoonlijke voorkeuren
ongetwijfeld meespelen, gepro
beerd om er geen privé-bundel
van te maken".
Aanvechtbaar
Warren houdt er intussen wel reke
ning mee dat de kritiek zonder al
te veel twijfels wel op een zeker
privé-karakter zal wijzen.
"Dat zal natuurlijk gebeuren.
Bloemlezen is, hoe het resultaat
ook uitvalt, altijd een aanvecht
bare bezigheid. Wie veel schrapt,
kan op veel toorn rekenen. Daar
om had ik ook veel liever een
blanco-opdracht gekregen
Zoiets als een bloemlezing die
geen enkele binding zou hebben
met welke voorafgaande ook. Ik
ben nu moeten beginnen met een
handicap en dat is de erfenis van
Van Vriesland. Men verwacht
een algemene spiegel en men
krijgt er een met een meer per
soonlijke stijl. Daar staat tegen
over dat een deel van de goodwill
die Van Vrieland ontegenzegge
lijk heeft gekregen, nu op mij
overgaat"
ik heb, alles gerekend, toch geaar
zeld voordat ik ja tegen Meulen
hoff gezegd heb. Het is en blijft
een ondankbaar karwei, veel
zoek- en speurwerk. Nee. ik zou
van soortgelijke bezigheden niet
graag mijn levenswerk maken
Tijd
Hans Warren: "Om iets te zeggen
over die handicap bijvoorbeeld
het volgende. Deel 1
ders gebleven, helemaal. Daar
door zit je al met de kwestie van
tijd. Er zijn dichters die net op de
breuklijn zitten. Horen ze tot de
figuren vanaf 1900 of daarvoor
Degenen die Van Vriesland al
behandeld had, kon ik onmoge
lijk ook nog eens in deel II mee
nemen. Zodoende heb ik nu een
wat wonderlijk begin. En verder
is er dan het verschil in keuze. Zo
ontbreekt bij Van Vriesland bij
voorbeeld een man als I. K. Bon
set. Ik vind dat niet juist."
Daar staat tegenover dat veelgele
zen auteurs als Huub Oosterhuis,
Nel Benschop en Okke Jager, om
er maar enkele te noemen, bij mij
geen plaats hebben gekregen. Ze
publiceren woorden en geen poë
zie, een mooi uitgangspunt voor
enig verschil van mening. Ik heb
dat alles niet zomaar geschrapt
omdat ik het leuk vond. Ik heb
eerder naar het goede gezocht
En dan is er mijn sluittijd, een
moeilijkheid waarmee overigens
ieder zit. Ik heb moeten afsluiten
op 31 december 1976. Dat is
moeilijk als je moet werken met
materiaal van mensen die volop
in hun produktie staan. Jacques
Hamelink bijvoorbeeld heb ik nu
bedacht met één gedicht. Nadien
is zijn nieuwste bundel uitgeko
men die - vind ik - zó goed is dat
ik in een volgende druk zeker op
dat punt moet aanvullen. Zoiets
staat niet op zich. Je kunt beter
zeggen dat het concept voor een
2 uitgave al aan het groeien
Hans Warren: "We zullen in de toe
komst ook iets aan het uitgangs
punt moeten doen. Er is eigenlijk
nooit goed rekening gehouden
met de Nederlandse poezie uit
Indonesië, de Antillen en Suri
name. Er is wel iets ingebracht,
maar toch beslist onvoldoende
Die Nederlands-Vlaamse con
structie lijkt me niet breed ge
noeg. Zuid-Afrika"7 Dat vind ik
toch niet echt Nederlands meer.
Dat is een totaal afwijkende taal
geworden met sommige herken
ningspunten. Fries staat er ook
niet in."
Verdeling
verzen - geringe vertegenwoor
diging van wie men hier te lande
tot de grote dichters rekent.
Hans Warren: "Ik heb me zoveel
mogelijk gehouden aan een ver
deling 10, 5, 3, en 1 gedichten.
Daar zit meteen iets van waarde
ring in. De grote of belangrijke
dichters komen bij mij op 10:
Achterberg, Bloem. Der Mouw,
Gerhardt, De Haan, Komrij, Leo
pold, Lodeizen, Marsman, Nij-
hoff. Van Nijlen, Van Ostayen,
Rodenko, Roland Holst en
Slauerhoff. Als ik nu zeg dat Ach
terberg in de vorige bloemlezing
met 50 gedichten was vertegen
woordigd, dan wordt duidelijk
dat op verschillende manieren
geschrapt is. Anthonie Donker
komt van 23 op drie verzen, Hen
drik de Vries van dertig op zes
Daarnaast heb ik een aantal jon
gere dichters gekozen, nieuw
dus, maar niet onbelangrijk.
Werk dat soms nog net gebun
deld is. maar dat ik er toch graag
bij wilde hebben."
vAls ik erop terugkijk ben ik we
gens de goede ervaringen toch
wel blij dat ik er mee bezig ben
geweest, al blijven er vervelende
dingen. Fouten en foutjes zijn
soms blijven staan en van een ge
dicht van Poll zijn bijvoorbeeld
enkele regels verdwenen. Dat
vind ik een ramp die heel wat
vergalt, maar ik hoop toch de uit
bouw van deze nieuwe Spiegel te
verzorgen. Het is en blijft een in
teressant karwei".
A.L. OOSTHOEK
Planten
Het nieuwe vaste plantenboek,
door Mien Ruys. Moussault's
Uitgeverij B.V., Baarn.
Prijs 85,-
Het nieuwe vaste plantenboek is
een werk, dat duidelijk de bijna
vijftigjarige ervaring in de tuin
architectuur van Mien Ruys
weergeeft. In deze, alweer zesde
druk, gaat de schrijfster onder
meer in op de veranderingen, die
ook op het gebied van het tuinie
ren zijn opgetreden.
Het boek geeft veel informatie, niet
alleen voor degenen die over on
beperkte mogelijkheden be
schikken, maar voor elk wat wils.
Vooral wordt veel aandacht ge
schonken aan beperkende om
standigheden, grondsoort, lig
ging, afmetingen van de tuin en
noem maar op.
Aan het eind van elk hoofdstuk is
een plantenlijst opgenomen, die
op een overzichtelijke wijze een
schat aan informatie geeft. Schit
terende foto's verluchtigen het
boek.
KEES VAN KUILENBURG
Parken
Parken, tuinen en landschappen
van Nederland, samengesteld
door Dick Schaap en Teun van
den Berg. Uitgegeven bij Mous-
sault te Baarn. Prijs: 55,-.
Fraai geïllustreerd en in een helde
re schrijfstijl passeren in dit lijvi
ge boekwerk talloze parken, tui
nen en landschappen de revue.
De schrijvers verhalen over de
meest interessante punten van
ligging en de totstandkoming van
flora en fauna.
Daarnaast worden in de marge aan
de hand van tekeningen en
tekstblokjes saillante détails
aangestipt.
Vaak weten wij niet dat in allerlei
steden en dorpen als het ware
vlak om de hoek de mooiste en
meest interessante voorbeelden
van park-en tuinaanleg zijn te
ontdekken. Dit boek kan daarbij
een handleiding zijn.
SJAK JANSEN
"Zwijgend als een non" en "Het
wilde eiland". Twee boeken van
Antonia Fraser, in de vertaling
van Th. Nieolaas verschenen in
het SijthofT-fonds van A.W. Sijt
hofTs Uitgeversmaatschappij in
Alphen aan den Rijn (J' 13,- per
stuk).
Lady Antonia Fraser is de dochter
van de graaf en gravin van Long
ford. Ze maakte naam met bio
grafieën van historische figuren
als Mary Stuait en een aantal ge
dichten. Nu heeft zij zich ook op
het schrijven van detectives toe
gelegd.
"Zwijgend als een non" was haar
eerste stap op dit veelbetreden
pad. Ze creëerde daarvoor de fi
guur van Jemima Shore, die na
tionale bekendheid heeft ver
worven door haar kritische tele
visiereportages. Als zodanig
wordt zij door menigeen ook be
schouwd als iemand die gemak
kelijk mysteries kan ontrafelen.
Daardoor komt zij als vanzelf in
ingewikkelde situaties terecht.
En dan is Antonia Fraser kennelijk religieuze roepingen bezig houdt
in haar element. Ze heeft zich
duidelijk nog niet helemaal kun
nen losmaken van haar verleden
als biografieschrijfster. Integen
deel. haar verhalen zijn met vele
banden verbonden met de histo
rie. En gezien de kennis van za
ken waarmee ze over het kloos
terleven schrijft moet dat wel
haast gegrond zijn op eigen
jeugdervaringen.
geven haar verhalen een intellec
tueel sausje, dat niet overal even
smakelijk is. Hoe vlot zij op zich
zelf de pen ook hanteert, hoe ge
makkelijk haar verteltrant ook is.
ze begeeft zich vaak zo diep in de
achtergrond-details dat de draad
van het gewone verhaal nog maar
moeilijk in het oog is te houden.
En de verhalen zitten in beide boe
ken - zowel het nonnenverhaal als
"Het wilde eiland" - zo ingewik
keld in elkaar dat al die detaille
ring soms storend werkt. Maar de
basis waarop zij haar geschiede
nissen bouwt is ongetwijfeld ori
gineel. Niet het gewone verhaal
tje van speurder-pakt-boef. maar
meer de ontrafeling van soms
heel gewone maar ook vaak won
derlijke menselijke emoties, die
op ongebruikelijke wijze zich
ontladen. De televisiespeurder
Jemima Shore - een charmante
vreemd is - is inderdaad op maat
gesneden om zich tussen al die
nienseluke uitingen een weg naar
het steeds verrassende einde te
Een goede greep van SijthofT om
deze detectives uit te brengen. In
hun soort van een uitstekend ka
liber.
KOOS POST
"Het land onder de regenboog" is
een geschiedenis van Indonesië,
voor het allergrootste gedeelte de
koloniale geschiedenis van het
land. Lubis heeft zich tot taak ge
steld er een geschiedenis van te
maken, vanuit een Indonesisch
gezichtsveld. Dat betekent dat hij
wil afwijken van de gebruikelijke
opzet, waarbij geschiedschrij
ving van een op Europa gerichte
kern uitgaat en het koloniaal im
perialisme als aan de periferie
wordt behandeld.
Zo'n aanpak als Lubis zich voor
stelde. is gemakkelijker aange
kondigd dan waargemaakt. Lu
bis is uiteraard mede gevormd
door de waarden en prioriteiten
van het westerse onderwijs dat
hij volgde. Zijn geschiedschrij
ving ontkomt dan ook niet geheel
en al aan die dualiteit. Daar komt
nog bij dat veel bronnen over het
koloniale tijdperk van westerse
origine zijn.
Al deze opmerkingen Oétreffen de
marge. Voorop staat dat Lubis
een heel krachtig, instructief en
tevens zeer onderhoudend boek
heeft geschreven. Het is prachtig
geïllustreerd en veroorlooft zich
juist door de prenten nogal eens
een uitstapje naar randgebieden
als folklore en culturele anthro
pologic. Een vrij uitgebreide
bibliografie tipt boeken voor
verdere studie aan. Hier blukt
overigens opnieuw zonneklaar
de nog prille staat van de Indone
sische geschiedschrijving, want
verreweg de meeste aangehaalde
werken zijn van Amerikaanse of
Europese auteurs.
Sukarno komt er niet best af bij
Lubis. Over de huidige macht
hebbers rond Suharto is hij
minder uitgesproken. Maar juist
dat zwijgen is voor mensen die
Indonesië wat beter kennen,
veelbetekenend.
HAN MULDER
'Rechercheur Baantjer van
bureau Warmoesstraat
vertelt" (deel 2). Versche
nen bij Teleboek in Am
sterdam. (f 12.50).
'Telcvisiespeurders zijn harlekij
nen. Wat zij op het televisie
scherm laten zien heeft met de
werkelijkheid mets, maar dan
ook niets te maken"
Dat is één citaat. Hier nog een
mooie: "Op gevaar af dat ik door
mijn geachte collega's in het
openbaar zal worden gestenigd
zeg ik het u openhartig: ons be
roep kweekt hypocriete, huichel
achtige figuren Het is onvermij
delijk. Wanneer een politieman
een bekeuring geeft presenteert
hij zich als een heilige, die vol
verontwaardiging het gedrag van
een ander ontoelaatbaar vindt en
daarom meent dat het met onge
straft mag blijven"
En dit is ook een heel goede "Man
nen doen dan ook zelden aangifte
contra vrouwen. Ze schamen
zich. Er is nog nooit vrijwillig een
man bij me geweest om te vertel
len dat hij door zijn vrouw was
mishandeld. En toch gebeurt dat
bijna dagelijks. U moet eens let
ten op die zwijgzame mannen
met krabben in het gezicht en
blauwgezwollen ogen. Ze zijn ïn-
Zo maar enkele greepjes uit het
tweede boekje dat rechercheur
Baantjer van bureau Warmoes
straat heel gewoon uit de praktijk
heeft samengesteld. Opnieuw
geeft het een bloemrijk beeld van
de dagelijkse gang van zaken in
Neerlands meest befaamde poli
tiebureau. Waar mensen en
mensjes het lief en leed van de
binnenstad heel gemakkelijk de
drempel overdragen.
Een lange ketting van kleine anec
dotes. heel puntig door de speu
rende auteur (of de schrijvende
speurder) aan elkaar geregen.
Met veel gevoel voor sfeer, vol
warme menselijkheid.
Maar net als in zijn eerste boekje
kan het niet laten hier en daar
even uit het kader van de anecdo-
tische "geschiedschrijving te
treden en er wat persoonlijke
overtuiging (gebaseerd op jaren
lange ervaring) tussendoor te
vlechten. Juist uit die passages
pikten wu bovenstaande citaten.
Omdat /ij eigenlijk het spre-
KOOS POST
