Vrijwilligers
werk maakt
de mensen mondiger
In Waddinxveen heeft
koekoek huisarrest...
Liebje Hoekendijk
DINSDAG 19 JUNI 1979
door
Sjak
Jansen
Elke ochtend, steevast om tien uur, ga ik de stad en
regio in, op zoek naar mensen en dingen voor deze
rubriek Tips en wensen voor "Publiek", kunt u tot klok
slag tien aan mij kwijt, tel. 071-144941, toestel 215.
Schriftelijke reacties zijn ook zeer welkom.
Een volle zaal aandachtige, stille en analyserende schaakliefhebbers
Absolute rust tijdens schaakvierkamp
De in een alledaags grijs
kostuum geklede man
met dat robuuste pos
tuur, die zich bij de in
gang van de raadszaal
van het moderne Wad-f
dinxveense raadhuis
heeft geposteerd, doet
me sterk denken aan zo'n
in rood uniform gestoken
'homeguard' met zwart
harige hoge muts die je in
die kleine wachthuisjes
in Londen aantreft.
Die wachters die nors voor zich
uitstaren, getraind zijn in het
onderdrukken van elke glim
lach en die om de zoveel tijd
luid stampend met de glim
mende zwarte schoenen para
deren.
Dat laatste doet die dik besnor
de, stevig uit de kluiten gewas
sen man weliswaar niet. Niet
alleen omdat het hoogpolig ta
pijt zich daartoe geenszins zou
lenen, de man heeft, naar ik van
een welingelichte bron heb
vernomen, wel iets anders te
doen.
Hij is één van de twee KGB-
agenten, die de opdracht heb
ben de wereldkampioen scha
ken Anatoli Karpov straks, na
afloop van de vierkamp, heel
huids in het Russische af te le
veren.
Overzichtelijk
Voor hem dus zaak de ogen
goed de kost te geven teneinde
de geniale Rus te behoeden
voor elke potentiële bedreiging.
Zaak ook post te vatten op een
Dit zegt Liebje Hoekendijk van de
Landelijke Stichting Werkwin
kel, een instelling die zich ten
doel stelt de inschakeling van
vrijwilligers te bevorderen, en die
vanuit die invalshoek steun ver
leent aan vrijwilligerswerk.
Vrijwilligerswerk staat op dit mo
ment volop in de belangstelling;
twee weken geleden stond op de
ze pagina een verslag van een bij-
Door
Nel van Bemmei
eenkomst van de Vrouwenbond
NVV, waarop werd benadrukl
dat vrijwilligerswerk wordt mis
bruikt om de bezuinigingen van
Bestek '81 in onder meer gezond
heidszorg en bejaardenzorg op te
vangen. „Propageren van vrij
willigerswerk betekent een on
dersteuning van het verwerpelij
ke Bestek '81", luidde het
toen.
Liebje Hoekendijk vindt ook dat er
soms misbruik plaatsvindt, bij
voorbeeld wanneer staatssecre
taris Wallis de Vries tegen de ge
zinszorg zegt „Heb je niet genoeg
geld, neem dan maar vrijwilli
gers". Maar ze wil lang niet al het
vrijwilligerswerk onder deze ene
noemer scharen. „Neem nu hel
werk van de Unie van Vrouwelij
ke Vrijwilligers", zegt ze, „die
vervullen al jaren een soort van
Afwisselend met de Leide-
naar John van der Wiel geeft
Corvan Wijgerden (foto) in Het
Trefpunt uitleg van en commen
taar op de partijen.
plaats van waaruit je het 'vijan
delijk gebied' perfect kunt
overzien.
Die entree van de raadszaal is
zo'n plaats. Maar niet alleen dat.
Het is ook een plek waar bin
nenkomende toeschouwers je
aanklampen voor het stellen
van een vraag.
Menigmaal wordt de strenge
veiligheidsman dan ook naar de
stand van zaken van de schaak
partij gevraagd maar evenzo
veel keren laat hij blijken dat
zijn oren broodnodig moeten
worden uitgespoten.
Dat alles voor 'de bestwil' van
de grote schaakvedette Karpov:
'zijn gestalte is klein, zijn zetten
bennen groot'.
gastvrouwrollen in ziekenhuizen.
Daar is helemaal niets ergs aan,
en ik zie geen enkele reden om
daar negatief tegen aan te kij
ken".
Liebje Hoekendijk vindt datje op
moet passen om vrijwilligers het
idee op te dringen dat ze uitge
buit worden, dat kan erg slechte
gevolgen hebben voor het werk.
Ze noemt een voorbeeld van een
vakantieproject bij Eindhoven,
waar jonge vrijwilligers wat zak
geld kregen voor hun inzet. Alles
ging goed, tot dat één van de jon
geren van buitenaf werd gesti
muleerd om het minimumloon te
eisen. De rechter gaf de jongere
gelijk en het project ging failliet.
Sindsdien hebben zulke vakan
tieprojecten een zekere angst om
vrijwilligers in te schakelen, is de
ervaring van Liebje Hoeken
dijk.
In Vlaardingen heeft men zelfs be
taalde krachten aangetrokken,
maar daar is men niet tevreden
over; er kwamen veelal jongeren
op af die het werk als een vakan
tiebaantje beschouwen, waarin
ze snel wat kunnen verdienen.
Hun motivatie is een stuk minder
dan die van de vrijwilligers in
omringende vakantieprojec
ten.
Aan de top
„Vrijwilligers mogen nooit ingezet
worden om te bezuinigen en ie
dereen heeft recht op een betaal
de baan. Tegelijkertijd vind ik
echter dat we aan de top zitten
van de professionalisering (in
schakeling van geschoolde en be
Dat hij de onbetwiste favoriet
in deze vierkamp is, moge niet
alleen uit de stand blijken
maar tevens uit het feit dat hij
veel minder tijd nodig heeft
zijn stukken te verschuiven
dan zijn drie rivalen Hort, So-
sonko en Kavalek.
Karpov zal er wel voor waken in
tijdnood te komen en zijn laat
ste zetten vlug, vlug te moeten
doen, hetgeen zijn opponenten
wel overkomt.
„Dat is juist het meest specta
culaire van deze hele vier
kamp", aldus een Nijmeegse
student die helemaal naar Wad
dinxveen is gekomen om de
vier befaamde schakers gade te
slaan.
„Dat chaotisch zetten is ontzet
tend spannend. Dat zorgt voor
leven in de brouwerij. Vandaar
dat naarmate de matches vor
deren, het aantal toeschouwers
groter wordt. Zo was het al
thans vorige week. En dat heeft
natuurlijk ook te maken met
omliggende bedrijven die uit
gaan", aldus de Nijmegenaar.
Analyseren
Het is kwart voor één. Zichtbaar
zo fris als een hoentje bestijgen
de vier schakers, een kwartier
voordat de schaakklokken voor
het eerst zullen worden inge
drukt, de trap van het raadhuis.
Meteen reeds bij aanvang zit de
zaal redelijk vol met voorname
lijk jonge lieden. Veelal gewa
pend met pen en papier om de
zetten zorgvuldig te noteren.
Hier en daar wordt zelfs een
zakschaakspel aangewend om
een en ander ter plekke te ana
lyseren.
Zo zit er ook een wat oudere
taalde beroepskrachten - red.).
Een sterke verhoging van profes
sionalisering komt het werk niet
ten goede, en bovendien kunnen
we het niet betalen", zegt Liebje
Hoekendijk.
„Professionalisering moetje alleen
nog laten groeien, waar het echt
nodig is, bijvoorbeeld in de coör
dinatie, de organisatie, de bege
leiding en de administratie van
vrijwilligersprojecten. Want op
deze punten loopt vrijwilligers
werk vaak stuk. Een vrijwilliger
die gemotiveerd is voor hulpver
lening, is dat niet voor admini
stratie. Neem dan een beroeps
kracht voor het schrijven van en
veloppen, en het maken van be
grotingen, maar zorg als vrijwilli
ger datje de hulpverlening, die je
zelf wilt doen, niet laat afpak
ken".
,Ik geloof ook dat er een groter sa
menspel moet komen tussen be
roepskrachten en vrijwilligers.
Bijvoorbeeld bij de verzorging
thuis van een gehandicapt kind,
of bij de hulp van iemand die
thuis wil sterven: laat beroeps
krachten steun bieden waar de
mensen het zelf niet meer aan
kunnen en waar ze behoefte aan
die steun hebben. Maar beperk je
daar dan ook toe".
.Vrijwilligers in bijvoorbeeld
jeugdwerk en bejaardenwerk,
met al hun sociëteiten, clubs, en
zovoort, moeten oppassen dat ze
zich niet door een beroepskracht
opzij laten schuiven. Dat gevaar
dreigt extra doordat beroeps
kracht en te weinig worden op
geleid om vrijwilligers te bege
leiden, en te veel om het werk te
doen dat nu door de vrijwilligers
zelf wordt gedaan. Wij adviseren
vrijwilligers dan ook altijd om
geen beroepskracht binnen te
halen voor ze precies weten wat
ze hem willen laten doen".
man driftig mee te spelen.
Steeds lukt het hem de aan zet
zijnde schaker een seconde
voor te zijn. Maar evenzoveel
keren moet de man tot zijn
diepe teleurstelling ervaren dat
de heren een gans andere zet
doen dan hij telkens voorspelt.
Doodse stilte
En dat alles onder doodse stilte.
Zo stil dat je een speld kunt ho
ren vallen. Daarom is het mis
schien niet zo verwonderlijk dat
het geklik van een fototoestel
sommigen aan het schrikken
brengt. De fotograaf in kwestie
moet dat stante pede met een
berisping van de arbiter beko
pen.
Een gedeelte van het publiek
heeft beide ogen gericht op de
vier schakers, anderen geven
de voorkeur de partijen te vol
gen via twee grote schaakbor
den die door twee jongens na
elke zet worden bediend.
Eén van hen, Kees van Alphen,
verklaart dat zelfs het geringste
geroezemoes wel degelijk irrita
tie wekt bij de geconcentreerde
Betaling
„Betaling is belangrijk, maar het i>
een verarming als alles voor geld
moet", was een stelling var
Liebje Hoekendijk op het con
gres van de NVV-Vrouwenbond
Ze maakt daarbij achteraf de
kanttekening „dat ieder mens na
tuurlijk recht heeft op een be
hoorlijk inkomen". Ze vindt hel
echter jammer dat een inkomen
zo sterk aan status is gebonden,
hetgeen volgens haar vooral bij
vrouwen en werklozen tot uiting
komt: geld blijkt maar al te vaak
gebonden aan de erkenning van
het belang van iemands activitei
ten. Zij is een voorstander van
een vast inkomen voor iedereen,
en van een corvee voor de akelige
klussen.
De meeste vrijwilligere willen ech
ter niet betaald worden, is de er
varing van Liebje Hoekendijk,
omdat betaling hen het gevoel
van vrijheid zou ontnemen. „Wat
natuurlijk niet wegneemt", voegt
ze eraan toe, „dat er vooral ondei
vrouwen een enorme werkloos
heid is, en dat de keuze tussen
betaald en onbetaald werk daar
door lang niet vrij is. Je mag ie
mand ook nooit verwijten, vind
ik, dat hij of zij vrijwilligerswerk
laat vallen voor betaald werk. Die
keuze behoort aan iedereen vrij te
zijn".
Ontplooiing
Liebje Hoekendijk is ervan over
tuigd dat vrijwilligerswerk aan
de vrijwilliger zelf een flink stuk
ontplooiing te bieden heeft, en
niet zelden een opstapje biedt om
aan betaald werk te komen. Zij
ontleent dit optimisme aan haai
eigen ervaringen met mensen uit
het vrijwilligerswerk. „Als je op
zoek gaat naar mensen die zet
schakers. „Daarentegen stoort
het hun niet wanneer ik hen op
de vingers kijk om te zien welke
zet ze gaan doen."
Yoghurt
Even later verneem ik elders
dat er zich vorige week dinsdag
een aardig voorval heeft afge
speeld. Bij wijze van grap was
Karpov een beker yoghurt aan
geboden.
Wellicht herinnert u zich nog
dat die yoghurt vorig jaar tij
dens de strijd om de wereldtitel
tussen Karpov en Kortsnoy in
Baguio City grote consternatie
heeft teweeggebracht.
Door tijdens die tweekamp een
beker yoghurt te vragen wist
Karpov zijn tegenstander op
een onovertroffen manier in het
harnas te jagen. Er zou, wan
neer ik het me goed voor de
geest haal, een psychologisch
wapen in die het beker hebben
gezeten.
Het bekertje yoghurt werd door
Kortsjnoi namelijk gezien als
een sein aan Karpov om bijv. op
remise of winst te gaan spelen.
jaar geleden vrijwilligerswerk
deden, blijken ze nu heel vaak be
taald werk te doen. Dat geldt voor
mensen in het peuterspeelzaal-
werk, voor de actie „Stop de kin
dermoord" en zo zijn er meer
voorbeelden te geven. En vaak
zijn het juist weinig geschoolde
vrouwen die zo aan werk ko-
„Vrij willigere werk geeft de men
sen echt vaak een stuk emancipa
tie en mondigheid. Neem bij
voor beeld die „after-care-groe-
pen" (groepen die zich bezighou
den met de opvang van vrouwen
die een borstamputatie hebben
ondergaan - red.;. Die vrouwen
moeten samenwerken met ver-
pleegkundi gen, met röntgenolo
gen, enzovoort. Steeds weer hoor
je reacties als: „Toen ik pas be
gon, durfde ik dat niet goed, maar
nu kost het me veel minder moei
te".
Scholing
Volgens Liebje Hoekendijk heb
ben vrijwilligers weinig behoefte
aan scholing en begeleiding van
deskundigen van buitenaf; wel
hebben ze er veel aan om over
hun werk te praten, waarbij het
belangrijk is dat hun eigen erva
ringen deskundig worden beves
tigd en onderbouwd. Ook is het
belangrijk dat een vrijwilliger in
spraak heeft en bij overleg be
trokken wordt. Liebje Hoeken
dijk: „Door de overheid gebeurt
dat ook veel te weinig. Omdat
vrijwilligeregroepen niet gesub
sidieerd worden, ziet de overheid
hen domweg niet staan". Er zijn
meer knelpunten, zoals de
rechtspositie van de vrijwilliger.
Liebje Hoekendijk noemt het
voorbeeld van een vrijwilliger die
een jarenlang contact met een
zwakzinnige in een inlichting
onderhoudt. Zo'n zwakzinnige
kan zomaar naar een andere in
richting overgeplaatst worden,
zonder dat met de relatie met de
vrijwilliger rekening wordt ge
houden.
Drie andere problemen zijn opge
nomen in het rapport „Vrijwilli-
Wel, afgelopen dinsdag weiger
de de Russische grootmeester
pertinent zijn succesvolle 'wa
pen' te aanvaarden. En dat tot
verwondering van menig toe
schouwer. Maar dat terzijde.
Commentaar
Eén en al rust dus in de raads
zaal. Relaxed zitten de heren te
schaken en geregeld staan ze op
om bij de andere partij een
kijkje te nemen.
In de, een paar honderd meter
verderop gelegen, uitspanning
'Het Trefpunt' is het met die
rust wel even anders gesteld.
Daar staat de Leidse schaker
John van der Wiel met behulp
van een microfoon en een groot
bord op een podium commen
taar te geven op de partijen.
Een rechtstreekse telefoon
verbinding houdt hem op de
hoogte van de laatst gedane
zetten. Van der Wiel doet dat
om beurten met collega-scha
ker Cor van Wijgerden.
In die zaal tref ik wederom de
Nijmeegse student. Hij ver
trouwt me toe Van der Wiels
gereactiviteiten, een drietal knel
punten", Het rapport waarover
gesproken zal worden op het
congres van 23 juni.
Het eerste van de drie knelpunten
is het regelen van onkostenver
goedingen in verband met het
verrichten van vrijwilligerswerk.
Uit een onderzoek blijkt dat nog
in lang niet alle gevallen de door
de vrijwilliger gemaakte onkos
ten zoals reiskosten, telefoon,
porto worden vergoed. Het twee
de knelpunt is het gevaar van
verlies van een sociale uitkering
door het verrichten van vrijwilli
gerswerk, een gevaar dat bestaat
voor AAW, WAO, WW, WWV en
RWW. Het derde knelpunt is de
explicatie eveneens spectaku-
lair te vinden. Vooral wanneer
er uit de zaal suggesties worden
gedaan.
Suggesties over mogelijke an
dere zetten. Het is van der Wiels
taak daar direct op in te gaan.
De Nijmegenaar: „Ik vind het
uiterst knap. In wezen moet die
jongen de partij uit het hoofd
analyseren."
Levendig
De Nijmegenaar heeft gelijk
wanneer hij meent dat 'Het
Trefpunt' leven in zijn brouwe
rij heeft. Hier hoor je tenminste
puur levendige termen als 'een
tikkeltje verrassend', 'weinig
schokkende zet', 'solide ope
ning' en 'agressieve trekken om
de controle over het centrum te
vergroten'.
En in de raadszaal. Daar is
zelfs, achterin de raadszaal
waar voor de schakers de kof
fie, thee, en limonade wordt
geschonken, de fraaie Friese
staartklok stilgezet. Ja, de
koekoek heeft deze week nog
huisarrest.
onduidelijkheid in het verschil
tussen vrijwilligere werk, en
werk waarvoor het minimum
loon kan worden geeist. Deze on
duidelijkheid maakt instellingen
huiverig om vrijwilligers aan te
De Landelijke Stichting Werkwin
kel beschouwt het als haar taak
om tegen doze problemen te
vechten, en heeft als uitgangs
punt dat ieder mens het onver-
vreembaar recht heeft om zinvol
bezig te zijn. Daarbij vindt de
stichting dat op basis van een
nieuw arbeids-ethos vrijwilli
gerswerk even hoog genoteerd
moet worden als betaald
werk.
Liebje Hoekendijk
Op 23 juni heeft in Utrecht
een congres plaats over
„Arbeid anders". De orga
nisatie berust bij de Lan
delijke Stichting Werk
winkel (LSW). Deze wil de
discussie over „werken in
de samenleving" op het
congres op gang brengen
met als uitgangspunt de
gedachte dat vrijwilli
gerswerk een volwaardige
werkvorm is, en geen
franje. Bovendien wil de
LSW drie knelpunten van
vrijwilligerswerk aan het
veld toetsen: de onkos
tenvergoedingen, het risi
co om een sociale uitke
ring kwijt te raken door
vrijwilligerswerk, en de
onduidelijkheid in de
scheiding tussen vrijwilli
gerswerk, en werk waar
voor het minimumloon
kan worden geëist.
Hiervoor heeft de LSW een
rapport geschreven, geti
teld „Vrijwilligerswerk,
een drietal knelpunten".
Een groot aantal instellin
gen is om commentaar op
het rapport gevraagd, en
onder anderen minister
Albeda van sociale zaken
en Wim Kok van de FNV
zullen hun commentaar
waarschijnlijk op 23 juni
komen toelichten. Ook zal
het congres in drie groe
pen uiteen gaan om over
de drie knelpunten te pra
ten. De resultaten van
rapport en congres wor
den vervolgens naar de be
trokken ministeries ge
stuurd (CRM, sociale za
ken, volksgezondheid en
milieuhygiëne, enz.) met
het dringend verzoek om
de knelpunten te verhel
pen.
De Landelijke Stichting
Werkwinkel is in 1973 ont
staan tegelijkertijd met
het televisieprogramma
„Werkwinkel". Liebje
Hoekendijk was daar van
af het eerste moment bij
betrokken. De Stichting
wierf vrijwilligers voor de
vrijwilligersprojecten
waarover een programma
werd gemaakt. Toen in
1976 het veld enigszins
verzadigd raakte met
vrijwilligers, is een nieuwe
Stichting zich bezig gaan
houden met ondersteu
ning van vrijwilligers
werk, door vooral aan
dacht aan de structuur en
de organisatie ervan te be
steden. Bovengenoemd
congres is daar een van de
gevolgen van. Ieder vrij-
willigersproject kan de
Stichting om steun en ad
vies vragen. Het adres van
de Stichting is Potgieter
straat 37 in Utrecht. Daar
kan men zich opk opgeven
voor het congres. De toe
gang is gratis.
BUSSUM - „Het bestaan van vrijwilligerswerk
zet vraagtekens bij het doorslaggevende belang
van geld. Dat is de reden dat het me zo bezig
houdt".