Ademhaling als maat
voor muzikale vorming'
Reconstructie 18de-eeuws muziektheater
toegelicht
Perfecte balletparodie
van Newyorkse Trocks
EREDOCTORAAT
THEUN DE VRIES
Amerikaanse componist Steve Reich over zijn eigen werk:
[^^Rrogramma
DONDERDAG 14 JUNI 1979
RADIO - TV KUNST
PAGINA 5
EINDHOVEN (GPD) -
Met schitterend balletca
baret is gisteravond in de
Stadsschouwburg in
Eindhoven Les Ballets
Trocadero de Monte Carlo
begonnen aan een serie
voorstellingen in Neder
land in het kader van het
Holland Festival.
De parodie op het klassieke Russi-
sche ballet van deze travestie-
groep uit New York is zo goed dat
je al gauw vergeet dat het hierbij
om mannelijke ballerina's gaat.
Het is gewoon een perfecte thea
tershow vol subtiele grapjes,
gekke gebaren, rare grimassen,
malle loopjes en zotte passen die
elke beschrijving tarten. Er valt
voortdurend zoveel te genieten
en het wordt technisch allemaal
zo goed en uitgebalanceerd ge
bracht, datje alleen nog door op
zettelijke en heel nadrukkelijke
grappen, eraan wordt herinnerd
dat het een parodie van travestie
ten is.
Natuurlijk is het wel even wennen
om boven de schattige ballet
pakjes en tutu's wollig behaarde
borsten te zien uitkomen en ook
de brutaal opgeschminkte ge
zichten spreken voor zichzelf.
Maar de parodie zit vaktechnisch
zo goed in elkaar, dat een ballet
van de Track's bij wijze van spre
ken net zo goed door het Natio
nale Ballet gebracht zou kunnen
worden. Dit soort travestieballet
en dit soort parodie is een stijl
geworden, een sty 1 die de Track's
als geen ander beheersen, maar
die professioneel zo perfect is
uitgekiend dat hun balletten op
het repertoire genomen kunnen
worden van willekeurig welke
balletgroep. Net zoals bijvoor
beeld een ballet van Balanchine
of Van Manen.
In dit opzicht, door die perfectione
ring en verregaande verfijning
van de parodiestijl, verschilt Les
Ballets Trockadero de Monte
Carlo nogal van de andere New
yorkse travestiegroep, de Gloxi
nia's. Die laatste groep brengt een
wat ruiger en ruwer soort ballet-
parodie en ook danstechnisch
kunnen ze minder goed uit de
voeten dan de Track's. De voor
stelling in Eindhoven was in elk
geval zo subtiel dat het geen la
chen, gieren en brullen werd. Ei
genlijk werd er niet eens zoveel
gelachen, maar des ie meer
geglimlacht en vooral, ademloos
genoten.
De voorstelling begon met de me
dedeling dat er, volgens de beste
tradities van het Russische klas
sieke ballet, een paar wijzigingen
in het programma waren aange
bracht. Waarna de speaker die
toch al zo fraaie namen als Natalia
Notgoudenuff, Boumdiyeva en
Zlotmachinskaya nog verder
verhaspelde. Vervolgens was er
in het ..Zwanenmeer" een Odette
met de oogopslag van Donald
Duck, vielen er technisch hoog
standjes te bewonderen in Le
Corsaire en werd de avond beslo
ten met een, in komisch opzicht
werkelijk geniale versie van Don
Quichotte. Een prima ballet
avond die zich eigenlijk met geen
pen laat beschrijven, maar ge
woon gezien moet worden.
De groep geeft nog voorstellingen
in Amsterdam (17 en 18 juni), Hil
versum (19 juni), Utrecht (20 juni)
en Den Haag (21 juni).
ERIC BEENKER
AMSTERDAM (GPD) - „In Amerika brengen de grote commerciële radiostations alleen
muziek van grammofoonplaten. Er bestaan geen radiozenders en festivals die opdrach
ten verlenen. Wij hebben geen radio-orkest en zelfs geen radiomuziekzuil. Amerikaanse
componisten zoals ik, jazzmensen en zelfs tot op zekere hoogte popgroepen profiteren
van de financiële mogelijkheden die nog in Europa bestaan. Daardoor lijkt het soms of
onze muziek in Europa meer weerklank ondervindt dan in de Verenigde Staten".
Reich zegt „Die microfoons wor
den niet gebruikt om het geluid te
versterken, maar om een betere
balans te krijgen. In dit geval tus
sen kleine groepen musici en
slagwerk. In de toekomst zal ik
het slagwerk meer naar voren
willen plaatsen. Tijdens de repe
tities heb ik nog veel veranderd,
omdat ik me bewust werd van de
uiterste limieten in de
klank"
Dit zegt Steve Reich, de 42-jarige
componist uit New York die tot
zijn grote vreugde opnieuw in
Nederland is. In het kader van het
Holland Festival vindt vanavond
in het Muziekcentrum in Utrecht
de première plaats van zijn „Mu
sic for a large ensemble". Dit
spectaculaire stuk wordt uitge
voerd door het Nederlands Bla
zersensemble dat is uitgebreid
tot 29 musici.
Dirigent Reinbert de Leeuw zegt
„Dit soort dingen is steeds moei
lijker te realiseren. Bij deze grote
bezetting is het een absoluut ver
eiste dat iedereen er sterk bij is
betrokken. Zo'n project is in een
normaal seizoen niet mogelijk
omdat de middelen daartoe ont
breken. De monopoliepositie van
de gesubsidieerde instellingen
op dit gebied vind ik nogal zorg
wekkend".
Op het programma staan behalve
vier stukken van Steve Reich ook
een nieuw stuk van Louis An-
driessen. „Mousoleum" dat is ge
schreven in opdracht van het
Amsterdams Fonds voor de
Kunst op verzoek en met steun
van het Holland Festival. De
voorstelling wordt op 17 juni in
Amsterdam herhaald, daarna
gaat men naar het buitenland; 18
juni Brussel; 20 juni Freiburg; 21
juni Frankfurt en 23 juni Pa
rijs.
Mentaliteit
Composities van Steve Reich zijn
eerder in het Holland Festival
van 1976 uitgevoerd door zijn ei
gen groep van 12 musici. Het idee
voor Music for a large ensemble is
ontstaan tijdens een toernee door
Europa. „We hebben er drie jaar
geleden in een café in Keulen
voor het eerst over gepraat", zegt
Reich. Hij maakt een gebaar alsof
hij papier verscheurt als hij de
eerste probeersels memoreert
„Ik vond het niet goed en heb het
Holland Festival een jaar uitstel
•gevraagd. Lang niet alles wat ik
schrijf krijgt u te horen".
Voor Steve Reich is het een uitda
ging om met andere musici dan
zijn eigen vertrouwde volgelin
gen te werken. „Dit is de grootste
bezetting die ik ooit gebruikt heb.
Het karakter van het Nederland
se Blazersensemble staat dichter
bij mijn mentaliteit dan die van
enige andere groep in Europa. Ze
zijn niet alleen erg goed, maar
bovendien geïnteresseerd en be
trokken. Ik wil in de toekomst
meer met andere ensembles
spelen. Edo de Waart heeft mij
gevraagd om iets voor 1980 te
componeren. Mijn eigen groep
bestaat uit free-lance musici.
Sommigen geven les en ze spelen
verschillende soorten muziek. Ik
denk dat het verfrissend is om
ook met anderen te werken. Als j e
steeds hetzelfde doet verandert je
muziek wel, maar je gaatje werk-
gewoonten herhalen"
Spanning
De compositie wordt door Reich
ook omschreven als een stuk ka
mermuziek in een zeer grote be
zetting. Het kan met en zonder
dirigent worden gespeeld. Vol
gens dirigent Reinbert de Leeuw
zal het ongeveer 21 minuten du
ren, misschien korter, misschien
langer. „Het is afhankelijk van de
zaal. Tijdens de uitvoering kun je
anders reageren en een deel min
der vaak herhalen. Het is een
soort spanning die de uitvoering
ten goede komt".
In feite heeft het stuk weinig met
blazers te maken. Het is by na een
half symfonie-orkest. Het omvat
alle orkestrale groepen; strijkers,
hout- en koperblazers, slagwerk
en bovendien twee vrouwen
stemmen die hier aan toe zijn ge
voegd. Een deel van de instru
menten wordt met microfoons
versterkt.
Drums
Steve Reich dirigeert sommige
stukken zelf maar voelt zich
daarbij duidelijk minder prettig
dan als componist. Hij zegt: „Ik
heb nooit iets vlug geschreven,
behalve in mijn studietijd. Het
was altijd mijn bedoeling dat
mijn stukken door iedereen ge
speeld konden worden". Hij
heeft filosofie gestudeeerd aan
Cornell University en composi
ties aan Mills College by Darius
Milhaud en Luciano Berio. In
1936 vormde Reich in New York
met drie musici een ensemble.
Hy nam in Ghana les bij een
meesterdrummer van de Ewe-
stam en hij leerde in Amerika de
Balinese Gamalan spelen. Hij
publiceerde in 1974 een boek on
der de titel „Writing about mu-
Hij zegt „In die periode ben ik me
ook met de oorsprong van de
joodse muziek gaan bezighou
den. Ik kom uit een liberaal jood
se familie. Reformed, noemen ze
dat in Amerika. Dat betekende
dat ik geen Hebreeuws kende en
geen idee had van de tradities. Ik
was al 37 jaar toen ik me voor
mijn jood-zijn ging interesseren.
Ik studeerde Hebreeuws en ging
de Dora lezen. In 1977 heb ik sa
men met prof. Herzog van de uni
versiteit van Jeruzalem de mu
ziekstijl van oriëntaalse joden uit
Jemen, Koerdistan en zelfs India
bestudeerd.
Steve Reich: Weerklank
Het ging me om het reciteren en
zingen van Hebreeuwse geschrif
ten. De muzikale structuur is
steeds hetzelfde, maar de klank is
anders. De Jeminitische vader
zingt met een neusstem, want hij
heeft geen achttien eeeuwen
Duitsland in zijn oren zitten. Zijn
zoon, die in Jeruzalem is geboren
is al "verwesterd" en zingt met
een keelstem"
Ademhaling
De traditie sterft uit in het moderne
Israël. Steve Reich weet niet of
hy het erg of niet erg moet vin-
muziek lijkt in Europa groter"
den, maar „de zaak is te gecom
pliceerd voor grapjes". Hij ge
bruikt de melodieën niet bewust.
„Het zou niet reëel zijn omdat ik
een westerling ben. Maar er zijn
wel een paar motiefjes in Music
for a large ensemble terug te vin
den en ook in het Octet dat in op
dracht van radio Frankfurt is ont
staan. De menselijke ademhaling
als maat voor muzikale structuur
interesseert me boven alles. Er is
geen bepaald systeem dat ik volg.
Wat ik componeer moet ik goed
vinden. Dat is alles".
ROELIE MEYER
DEN HAAG - De veelheid aan "ro
de lijnen" die het huidige Hol
land Festival kenmerkt, maken
er een festival van uitersten van.
Bood de openingsvoorstelling
inzicht in het theaterleven uit de
jaren twintig, in de intieme sfeer
van de Haagse Koninklyke
Schouwburg vond gisteren de
première plaats van drie stukken
die gezamenlijk een reconstruc
tie vormden van een avond mu
ziektheater uit de achttiende
eeuw. Geen opera's (die mogen
als kunstuiting uit die periode
wel bekend worden veronder
steld), maar een ballet van de
Franse componist Jean Baptiste-
Ferry Rebel (1666-1747), een
dramatische cantate van Handel
uit het begin van die eeuw en een
"duodrama" van Jiri Antonin
Benda (1722-1795).
Als bijzonderheid gold daarbij dat
deze drie werken ten tonele ge
bracht werden op een wijze die
een getrouwe afspiegeling heette
te zijn van de uivoeringspraktijk
in de periode waarin zij hun eer
ste uitvoering beleefden. Com
promissen waren daarby nood
zakelijk. Om te beginnen was nu
eens niet gebruik gemaakt van
"originele instrumenten", maar
speelde het Nederlands Kamer
orkest op het normale moderne
instrumentarium, al bood de mu
zikale leiding van Ton Koopman
de nodige garanties dat in de wij
ze van spelen de barokstijl zo
dicht mogelijk benaderd werd.
Het resultaat maakte duidelijk dat
een muzikaal purisme beslist niet
alleenzaligmakend is.Tydens het
ballet van Rebel waren er nog en
kele aarzelingen te bespeuren,
maar in de loop van de avond
groeiden de instrumentalisten in
de materie en won hun spel aan
gaafheid. Tijdens het drama van
Benda was er zelfs sprake van een
dramatische levendigheid die
met een echt barok-instrumenta-
rium moeilijk bereikt had kun
nen worden, nog afgezien van het
feit dat de onvermij del ij ké onef
fenheden in intonatie nu in elk
geval achterwege bleven.
Het ballet "Les Elements" van Re
bel werd gedanst door de English
Bach Festival Dancers die hun
eigen kostuums hadden meege
bracht. Charmant was het idee
dat men voortdurend naar bewe
gende plaatjes uit de tijd van de
Zonnekoning zat te kijken, be
geleid door opvallend program
matisch ingestelde muziek. Ver
bazend was het te constateren dat
de danskunst zoals we die nu
kennen, toen nog in haar kinder
schoenen stond. Alles was ge
richt op het minutieuze, elegante
gebaar en op het totaalbeeld, ter
wijl het dansen zelf nog niet veel
meer was dan een elegante vorm
van lopen. Voor de enscenering
van "Armida abbandonata" van
Handel en "Ariane a Naxos" van
Benda (regie Eddy Habbema)
was de hulp ingeroepen van de
Australische hoogleraar in de
theaterwetenschappen Dene
Barnett, een expert op het gebied
van de achttiende-eeuwse thea
terpraktijk, die de medewerken
den de nodige kennis op het ge
bied van houding, beweging en
mimiek had bijgebracht. Voor de
sopraan Maijanne Kweksilber
betekende dat merkbaar een
maximum aan concentratie op
haar expressie die enigszins ten
koste van haar vocale uitbeelding
ging. De styl van Handel is haar
wel toevertrouwd, maar de moei
lijkheid van een groter orkest dan
zij voor dit werk gewend is, kon
zij daardoor op de première nog
niet helemaal overwinnen. De
Franse actrice Béatrice Cramoix
en haar landgenoot Christian
Landy waren aanmerkelijk beter
vertrouwd met de materie en
zorgden uit historisch oogpunt
bezien voor het interessantste
deel van de avond. Beweging en
tekstweergave waren een studie
waard, en niet alleen voor een
student in de theaterweten
schappen, maar zij konden toch
met de indruk voorkomen dat het
melodrama terecht een vroegty-
dige dood gestorven is. De mu
ziek van Benda is zonder meer
schitterend en de bewondering
van een man als Mozart voor deze
componist is volledig begrijpe
lijk, maar een voortdurende af
wisseling van gesproken teksten
met een aantal maten muziek le
vert toch niet meer op dan een
interessante ervaring die beslist
niet voor een veelvuldige herha
ling vatbaar is.
De voorstelling was aangekleed
door Rudolf Corens, die eenvou
dige, maar smaakvolle decors
had ontworpen en in zijn kos
tuums de betreffende periode
van de achttiende eeuw met veel
raffinement en precisie benader
de. Dat zijn nabootsing niet voor
honderd procent getrouw was,
mag men hem niet kwalijk ne
men. Een toneelbeeld zoals men
dat twee eeuwen geleden gewend
was zou het armlastige Holland
Festival kapitalen gekost heb
ben. Verdere voorstellingen heb
ben nog vandaag, morgen en
overmorgen plaats in de Konink
lyke Schouwburg. De voorstel
ling van hedenavond zal geheel
via de radio worden uitgezonden
terwijl het gedeelte na de pauze
bovendien op de televisie te zien
zal zijn.
PAUL KORENHOF
GRONINGEN - De literator en his
toricus Theur. de Vries is gisteren
in Groningen gepromoveerd tot
doctor honoris causa in de lette
ren. De uitreiking in de Mart.ni-
kerk had plaats ter gelegenheid
van het 365-jarig bestaan van de
universiteit van Groningen.
Theun de Vries kreeg het eredocto
raat vooral om zijn historische
verdiensten. Zijn promotor, prof.
dr. E. H. Kossman, hoogleraar ge
schiedenis, roemde hem in een
toespraak om de manier waarop
De Vries kans heeft gezien de his
torie tot de verbeelding van het
brede publiek te laten spreken.
De 72-jarige De Vries heeft een om
vangrijk oeuvre van gedichten,
Theun de Vries.
romans, literaire kritieken,
kunstbeschouwingen, histori
sche werken, hoorspelen en reis
verslagen op zijn naam staan. In
1962 ontving De Vries de P. C.
Hooftpnjs.
NEDERLAND 1
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18 40 - Kortweg (NOS)
18.50 - De Fabeltjeskrant (NOS)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - Tom en Jerry. Tekenfilm (KRO)
19.10 - By ons inLaren. Amusementprogramma (KRO)
20.00 - Sanford en Zoon, tv-serie iKRO)
20.25 - Wat heet beter (KRO)
21.10 - 't Zand 33 (KRO)
21.37 - Journaal (NOS)
21.55 - Den Haag vandaag'NOS)
22.10 - Ariadne op Naxos, drama (NOS)
23.00 - Journaal (NOS)
NEDERLAND 2
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.55 - Journaal 'NOS)
18.59 - De Astronautjes (AVRO)
19.05 - Kizzy, tv-film (AVRO)
20.00 - Journaal (NOS)
20.27 - 'The Shootist', film met John Wayne (AVRO)
22.00 - Televizier magazine (AVRO)
22.40 - AVRO's Sportpanorama (AVRO)
23.10 - Journaal (NOS)
DUITSE TV
DONDERDAG 14 JUNI
DUITSLAND I
WDR 19.15 Der
Teufel hat ein Loch im Schuh, oder
Lessing in Leipzig. TV-film. 20.25
Filmportret.) 21.00 Journ. 21.15
Filmreport. 22.00 Amusem.progr.
22.45 Licht muz.progr. 23.30 Akt.
24.00 Licht progr. 1.55-2.00
DU7T3LAND II
Akt. 22.20 Duits Allerlei. 23.05 Do
cument. 24.00 Klass. concert. 0.55
DUITSLAND III WDR
18.00-18.15 Schooltelevisie. 18.30
tuurkunde. 20.00 Jongerenmagaz.
20.55 Akt. 21.00 Journ 21.15 Die
Dinge des Lebens (Les choses de la
vie). Speelfilm. 22.40 Inform, serie.
23.10-0.40 Report.film.
BELGISCHE TV
DONDERDAG 14 JUNI
BELGIË VLAAMS
NET 1
18.45 Tekenfilmserie. 18.50 Jonge-
renprogr. 19.17 Politiek progr. 19.37
Meded. en Morgen. 19.45 Nws. 20.10
De zoete inval (Fawlty Towers), co-
medy-serie. 20.35 Panorama. 21.25
De vervloekte koningen (Les rois
mauditsX tv-serie. 23.05-23.20
NET 2
18.45-20.10 Zie NET 1. 20.10 Filmre
portages. 20.35 Een man wil vooruit
De AVRO heeft vanavond een wijziging in haar tv-programma
gebracht en zendt nu de laatste speelfilm van John Wayne, 'The
shootist' uit 1976, uit, ter nagedachtenis van de dinsdag overleden
Amerikaanse acteur. Daardoor komen een concert van John Den
ver, alsmede de vierde aflevering uit de Engelse serie 'De Stichting
te vervallen. In 'The shootist' spelen ook mee: Lauren Bacall en
James Stewart, (Nederland II, 2027 uurj
■k AVRO's Televizier Magazine besteedt vanavond aandacht aan
de kindermoordpartij van de keizer van het Centraal Afrikaans
Keizerrijk Bokassa. De reportage bevat verschillende verslagen
van ooggetuigen. (Nederland II, 22 uurX
De KRO zendt vanavond het laatste programma van "Wat heet
beter" van dit seizoen uit. Het geeft een overzicht van alle alterna
tieve geneeswijzen die m de afgelopen seizoenen behandeld werden
zoals acupunctuur, kleurentherapie, paranormale geneeskunde
kruidengeneeskunde, natuurgeneeskunde, lichttherapie, homoeo-
pathie, reflexzone-therapieën, manuele geneeskunde, een aantal
ontspanningstechnieken en yoga. (Nederland I, 2025 uurf
DONDERDAG 14 JUNI
HILVERSUM I
NCRV
18.11 Hier en nu 18 30 (S) In bewe
ging. 18.45 (S) Leger des Heilskwar-
tier. 19.02 (S) De wereld zingt Gods
lof. 19.55 Op de man af. 20.03 (S) 't Is
Ted-tijd. 21.02 (S) Klass. orgelmuz.
21.40 (S) Literama-donderdag. 22.50
(S) Politiek bekeken. NOS:
23.02-24.00 (S) Met het oog op mor
gen. KRO 0.02 (S) De Nachtspiegel
1.02 (S) Tussen de hoezen met Win-
fried Povel. 3.02 (S) Herrie of Harry
op I. 6.02 (S) Country time. 6.50 Het
HILVERSUM II
IKON: 18.05 Kleur AVRO 1835 De
Vrije Gedachte. 18.50 P.P.: Uitz.
PVDA. 19.00 Zo hoor je nog eens
wat. 19.20 (S) In de kaart gespeeld:
klass. verzoeken. NOS: 20.00 (S)
Holland Festival 1979: Klass. ka-
mermuz AVRO 23.00 (S) Klass lie
deren 23.50 AVRO's Radiojournaal
23.55-24.00 Nws.
HILVERSUM III
NOS: 18.03 De Avondspits met de
Nationale Hitparade TROS: 19 02
(Si Poster. 20.02 <S) Europarade.
212 (i'2 S i Se - urn 23 02-24 00 (S) Hugo
van Gelderen met LP-werk.
VRIJDAG 15 JUNI
HILVERSUM I
KRO 7 03 Echo. 7.13 (S) Even na ze
ven (8 03 Echo.) 9 03 (Si Anne van
Egmond, gevar. progr 1203 (S)
Hans van Willigenburg. 14.02 (S) De
harmonie is laat vandaag. 15.02 (S)
Gastenmiddag. 17.02 (S) En zo
hoort het ook'
HILVERSUM II
VPRO: 7.00 Nws. 7.10 Ochtendgym.
7 20 VPRO-Expresse. (7.30. 8 00 en
8.30 Nws.) NOS 9.00 Gym voor de
vrouw. 9 10 Waterstanden. VPRO
9.15 Express-VPRO NCRV: 10 30
Verhaal. NOS: 10.45 Werkbank.
10.55 Progr.overz. AVRO 11.00
Schoolradio. TROS 11.20 Week in
week uit. 12.26 Meded. voor land- en
tuinbouw. 12.30 Nws. 12.36 Aktua.
NOS: 13.00 Nws. 13.11 Meer over
minder. 14.20 Op de zeepkist... komt
u maar. 14.45 't Kan van nut zyn.
15.30 Van onze redaktie. VOO: 17.00
(S) Info-Radio (17.24 Meded. 17.30
Nws.)
HILVERSUM III
EO: 7.02 (S) Ronduit op drie. 8.03 (S)
EO-Metterdaad-Mcm.8 05 (S) Tijd
sein 9.03 (S) De muzikale fruitmand.
10 03 (Si Te elfder ur<- NCRV 1103
(S) Pop Non Stop 12 03 (S) Gocie-
middag VOO 14.03 (Si Tipparade.
15.25 (S) Popjournaal. 15.30 (S)Top-
40
HILVERSUM IV
NOS 7 00 Nws 7 02 (S) Vroeg Klas-
siek. 9 00 Nws. 9.02 (S) Muziek uit de
Middeleeuwen en Renaissance 9 30
(S) Vrydagmorgenconcert Edison -
prijswinnaars 1979 (1). VOO 11.00
(S) Muziek voor miljoenen, f 11.30 In
terview 12 00 Nws. 12 02 Wie wat.
waar? kwis.) EO 1300 <S) Klank-
spiegel. 14.00 Nws. 14.02 (S) Com
munity singing. 14.20 (Si Orgelbe
speling. 14 40 (S) Plaat-Praat.
VPRo 15.00 (S) Muziek-op-vier.
Troostende muziek.
ADVERTENTIE
irvkViiiaHia;
TRANSLUCENT
TONES
M'SA
GLAGOLSKAJA
KYLIAN-LEOS JANACEK
Solisten, koor en orkest
CIRCUSTHEATER
SCHEVENINGEN KASSA: 558800
