Arm, opgebroken Amsterdam
PAGINA 29
ZATERDAG 9 JUNI 1979
Foto links: de Leidse Iranist drs.
J.T.P. de Bruijn. Foto rechts: Cho-
meini. Hij behoort tot de vijfde
rechtsorde.
LEIDEN - Wie de sjah van Iran
vermoordt zal niet alleen vrij
uit gaan, maar hij z£i. zelfs
worden beloond met een gra
tis pelgrimtocht naar de voor
de Mohammedanen heilige
stad Mekka. Dit is een op
merkelijk aanbod van een
krantemagnaat uit Iran na het
doodvonnis die een revolu-
tionaire rechtbank in Iran
enige weken geleden terug
velde over de sjah. Intussen
gaan de revolutionaire recht
banken in Iran onverdroten
voort met het uitspreken van
doodvonnissen. Tweede
pinksterdag zijn na een pro
ces van drie dagen voor het
Islamitische gerechtshof in
Teheran drie functionarissen
uit het verdreven bewind van
de sjah terechtgesteld.
Het afsnijden van oren, het af
hakken van handen, het straf
fen met zweepslagen en het
om het leven brengen van
vermeende vijanden, zijn
volgens de Islamitsiche wet
geving geen abnormale straf
fen, "maar in een volkomen
op het westen georiënteerd
Perzië van de sjah pasten ze
niet meer", zegt de Leidse
Iranist drs. J.T.P De Bruijn
"Voor de renaissance van de
Mohammedaanse wetgeving
bestond er in Iran een heel
modern rechtssysteem, dat
op westerse leest was ge
schoeid. Na de machtsover
name door de geestelijke lei
der Chomeini is de klok ech
ter ruim duizend jaar terug
gedraaid" Inmiddels heeft
het regime van Chomeini bij
na driehonderd mensen voor
vuurpelotons om het leven
gebracht.
Enge dingen
Nadat de sjah van Perzië met
zijn familie het land was uit
gejaagd en met "vakantie"
ging, gebeuren er voor wes
terse begrippen enge dingen
in het voormalige keizerrijk
ten oosten van Turkije. Men
sen worden in grote groepen
voor vuurpelotons geleid
zonder dat zij naar Europese
normen een eerlijk proces
hebben gehad.
Perzië kwam tussen ïyil en
1940 in aanraking met het
westerse rechtssysteem. In
1940 was de invoering van de
nieuwe wetgeving in Perzië
definitief.
Wat Chomeini nu in Perzië weer
wil invoeren is de Islamiti
sche wetgeving in zijn oer
vorm, die met name op het
platte land nog wordt bele
den. Mede daardoor heeft het
Chomeini betrekkelijk wei
nig moeite gekost om in Per-
zie aan de macht te komen.
Rechtsscholen
Arabische wereld was in het
begin van de Islam een groot
aantal verschillende rechts
scholen aanwezig. Daarvan
zijn er door allerlei harmoni
saties vier als orthodox er
kende rechtsscholen over
gebleven. Deze vier gaven
zichzelf de namen van autori
teiten uit de achtste en begin
negende eeuw. Dat zijn de
Hanafiten, de Sjafiiten, de
Malikiten en de Hanbaliten.
Gezamenlijk heten die vier de
Soennitische-rechtsorde.
Chomeini behoort echter tot
een vijfde rechtsorde de zo
genaamde Sjia. Deze is ver
gelijkbaar met de vier eerder
genoemde, maar de Sjia
wordt niet door de vier er
kend. De leer van de vier
rechtsscholen lopen echter
op tamelijk ondergeschikte
punten uiteen.
Het Islamitische recht geldt dan
ook sinds circa de tiende
eeuw als voor alle tijden on
veranderlijk vastgelegd. Het
is juristen dus niet toegestaan
nieuwe leringen in te voeren.
Ze moeten zich volgens de
leer bepalen tot commenta-
riëring en uitwerking van
nieuwe casuïstiek (moraal
theologie). Volgens de Leidse
wetenschapper verschilt de
leer die in Perzië door Cho
meini wordt gepredikt in
zoverre van de Soennitische
rechtsorde dat de geestelijke
leiders meer vrijheden heb
ben in interpreteren van de
wet dan het geval is in de vier
Soennitische rechtsorden.
Het Islamitische recht is een
plichtenleer. Deze leer geeft
aan welke handelingen ver
plicht, aanbevelenswaardig
of verboden zijn. De juridi
sche begrippen van geldig
heid, nietigheid, rechtsgevolg
enz. worden slechts inciden
teel behandeld en hebben in
dit licht nooit tot een logisch
geheel kunnen uitgroeien.
Als plichtenleer omvat het Is
lamitische recht onder andere
rituele plichten waaronder
een bedevaart naar Mekka,
die iedere Moslim eens in zijn
leven moet maken. Daarnaast
bevat de leer regels van fami
lierecht, erfrecht, vermogens
recht, strafrecht en staats
recht. Een principieel onder
scheid tussen publiek- en
privaatrecht wordt niet ge
maakt.
Modernisering
Rond de eeuwwisseling zijn er
in vrijwel de gehele Islamiti
sche wereld wetboeken naar
westers model ingevoerd,
vooral op het gebied van han
dels- en strafrecht, omdat het
Islamitische recht geen op
lossing bood voor de proble
men die zich toen voordeden,
of in strijd werd geacht met de
nieuwe rechtsopvattingen die
uit het westen waren overge
nomen.
De invoering van deze nieuwe
wetten ging meestal gepaard
met het instellen van nieuwe
rechtbanken en beperking
van de competentie van de
kadi (een rechter die volgens
godsdienstige wetten oor
deelt).
Uit dit alles blijkt dat de Islam
meer is dan alleen een gods
dienst; hij is ook een wet die
het gedrag van de moslim in
alle omstandigheden van het
godsdienstige, politieke, so
ciale en persoonlijke leven
regelt. De koran is de bron
van de wet. Omdat de koran
echter alleen voor een be
perkt aantal gevallen regelin
gen bood, werd hij met de
overleveringen van de profeet
Mohammed aangevuld. Ge
leerde mannen kennen en
onderwijzen deze wetten. De
ze geleerden vervullen de
functie van geestelijk leider
en wijze man in de gemeen
schap waarvan zij deel uit
maken.
Aan de ene kant bestaat de me
ning dat het belangrijkste
voor de moslim is het nauw
gezet en streng onderhouden
van de godsdienstige en
maatschappelijke wet. Daar
naast is de opvatting van de
mystici ontstaan, waarin de
onmiddellijke verhouding tot
god door middel van asceti
sche oefeningen, medidatie
en het reciteren van koran
teksten wordt nagestreefd.
Zo kwamen er broederschap-i
pen tol stand die van elkaar
verschillen door hun initia
tiemethoden (Inwijding), de
gebedsformules en de
geestelijke oefeningen die
door hun leiders werden aan
bevolen. Zij verwierven veel
macht onder het volk en
speelden een belangrijke po
litieke rol.
Straatroof
De meeste mensen worden in
Perzië ter dood veroordeeld
op grond van straatroof. Dat
is ëén van de weinige vergrij
pen waarvoor in de Islamiti
sche wetgeving een vaste
straf is bepaald. In een hand
leiding tot kennis van de Mo-
hammedaansche wet uit 1903,
dat door bëstuursambtenaren
die naar Nederlands Indië
gingen moest worden bestu
deerd, staat dat "de vergel
ding voor hen, die strijd voe
ren tegen god en zijnen gezant
en die verderf verspreidend
in het land rondtrekken, zal
daarin bestaan, dat zij worden
gedood of gekruisigd, of dat
men hun handen en voeten
aan weerszijden afhouwt, of
dat zij uit het land worden ge-
bannnen,... tenzij zij zich be
keren, voordat gij hen in uwe
macht .krijgt; God is verge
vensgezind en barmhartig"
Uit deze openbaring zijn de
wettelijke voorschriften be
treffende de "regels" voor
"straatroof' afgeleid.
Het is opvallend hoe actueel de
ze wetten nu nog zijn", zegt
drs De Bruijn. Uit deze wet
ten blijkt ook waarom er zo
"oneerbiedig" met de geëxe
cuteerde mensen wordt om
gesprongen, want in de wet
wordt eveneens gezegd dat
"niet alleen de doodstraf aan
hem wordt voltrokken, maar
zijn lijk moet bovendien een
tijdlang smadelijk aan een
kruis (of bijvoorbeeld aan een
boom of tegen een muur) ten
toon worden gestelek
Dat is de reden", zegt drs De
Bruijn, "dat je in kranten en
op de tv in Perzië de gedode
mensen met ontbloot boven
lijf resp. op de voorpagina's
en de tv ziet. "Het is te zien dat
Chomeini exact volgens een
eeuwenoud principe te werk
gaat. Er komt geen advocaat
aan te pas. Misschien dat een
dergelijke rechtspleging zou
kunnen functioneren als er
een grote sociale controle zou
zijn, bijvoorbeeld in kleine
plaatsen op het platte land,
maar in een moderne samen
leving is een dergelijke
rechtspleging uit den boze",
zegt drs. De Bruijn.
"Chomeini neemt een leidende
positie in onder de wetsge-
leerden, niet zozeer omdat hi j
de meest geleerde onder hen
is, maar door zijn kwaliteiten
als volksmenner. De Islamiti
sche republiek die Chomeini
wil vestigen sluit aan bij de
gevoelens en tradities die nog
bij veel Perzen leven. Voor de
gewone man in Perzië is de
machtskentering niet zon
grote omwenteling. Dat ver
klaart ook wel waarom Cho
meini met name op het platte
land zo'n grote steun heeft".
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs.
Zoals in alle andere gemeenten
in Nederland, koos ook in de
hoofdstad begin september
van het afgelopen jaar de ge
meenteraad een nieuw wet
houdersteam. In Amsterdam
kostte dat overigens meer ge
meenschapsgeld dan elders
Conform het program-ak
koord van PvdA, CDA, CPN
en D'66 werd het aantal wet
houders gebracht van acht op
negen, werden de bedragen
voor het aantrekken van frac
tiemedewerkers fors ver
hoogd, en werd de aanstelling
verzonnen van ruim gehono
reerde politieke wethouders
assistenten.
Die assistenten zouden wèl door
de overheid worden betaald,
maar niet als ambtenaar. Ze
zouden als speciale taak krij
gen ,jiun" wethouder bij te
staan in de contacten met
collega's, ambtelijk appa
raat, en de eigen .politieke
achterban". Bovendien zou
den ze politieke redevoerin
gen voor „hun" wethouder
kunnen schrijven.
Verzet
WD-fractie en vakbeweging
(de Alg. Bond van Ambtena
ren in het bijzonderhebben
zich met klem van vele argu
menten tegen dit opmerkelij
ke plan verzet. Het mocht al
lemaal niet baten: de raads-
meerderheid besliste, over
eenkomstig het akkoord, dat
die politieke assistenten er
moesten komen. Dit werd ove
rigens ook Gedeputeerde Sta
ten van Noord-Holland te gor
tig. Het besluit kreeg geen
goedkeuring. Dat betekent
allerminst dat Amsterdam
van die weihouaersassisten-
ten afziet. Binnenskamers
wordt nu een nieuw slim plan
uitgewerkt, waarbij de be
trokkenen een ambtelijke sta
tus zullen krijgen.
Een goed opgetuigde gemeente
raad dusen een uitgebreid
college met tal van nieuwe ge
zichten, waaronder die van
oud-minister Irene Vorrink en
oud-staatssecretaris Jan
Schaefer. De WD-fractie
werd naar de oppositie ver
wezen, ondanks de grote bij
drage die de Amsterdamse li
beralen hadden geleverd aan
het oplossen van de beruchte
bestuurscrisis rond Han
Lammers en Roel van Duyn.
De socialisten vonden de
WD-fractie „te kritisch", te
lastig dus. Het nieuwe college,
de nieuwe raad, zijn inmid
dels negen maanden aan de
slag, en een nieuwe bestuurs
crisis staat levensgroot voor
de deur.
Schaefer
Jan Schaefer, als n
stadsvernieuwing naar Am
sterdam gehaald, is inmid
dels persona non grata in di
verse stadsvernieuwingswij-
ken. Hij zou geen van zijn ou
de beloften gestand doen, en
verspeelde daarmee binnen
enkele maanden zijn kre
diet.
Verkeerswethouder Van de Vlis
zag de toch al niet geringe
Amsterdamse verkeers
problemen onder zijn handen
groeien naar een volstrekte
chaos. Die ontwikkeling werd
niet in de laatste plaats
gevorderd door het ontbreken
van enige coördinatie in het
optreden van een aantal ge
meentelijke diensten. Dus ook
tot het volslagen ongecoördi
neerd opbTekcn van een aan
tal vitale stukken van de stad.
Dit leidt tot een aardige stel
ling, en is voer voor politico
logen: als bestuurders falen,
faalt óók het ambtelijk appa
raat.
Ook onderwijswethouder R
van de Velde, vertegenwoor
diger van de CPN in het colle
ge, kwan. in de problemen. De
adjunct-directeur van on
derwijs, belast met bouieza-
ken, bleek al jaren een beleid
te hebben gevoerd dat, om het
vriendelijk te formuleren, de
toets van het onderwijsschan-
daal niet kon doorstaan. Tot
de dag van zijn schorsing had
hij de onvoorwaardelijke
steun van de onderwijswet
houder. De PvdA-fractie bleek
weliswaar volledig overtuigd
van het falen van de wethou
der, maar trok daaruit met de
logische consequentie - uit
vrees voor een conflict met de
CPN en de risico van een
nieuwe bestuurscrisis. Maar
het onderwij sschandaal is
de wereld nog niet
Vorrink
Het ergste van allen echter ver
ging het gezondheidswethou
der Irene Vorrink. Als minster
van volksgezondheid en mi
lieuzaken in het kabinet Den
Uyl had zij al eerder te maken
met de verslaaf den problema
tiek. Van veel visie daarop
had zij in die periode geen
blijk gegeven. Maar dat zou
wel beter worden als beheer
ster van de Amsterdamse
wethoudersportefeuille van
openbhre gezondheidszorg
(OGZ), zo dacht men.
Helaas, het tegendeel bleek het
geval. In het bijzonder de
problemen van de grote groep
heroineverslaafde ex-rijks-
genoten zijn haar volledig uit
de hand gelopenEen op zich
zelf niet onredelijk plan om
tot kleinschalige opvang van
deze verslaafden te komen is
door haar ongelukkige pre
sentatie nu al tot mislukken
gedoemd. Om kleinschalige
opvang mogelijk te maken is
immers medewerking van een
groot aantal stadswijken en
buurten noodzakelijk. Om die
te verkrijgen bezocht me
vrouw Vorrink een aantal
speciaal daartoe belegde
buurtbijeenkomstenDe tour
nee werd een gigantische
mislukkingDe meeste bijeen
komsten verliet zij vèr voor de
beëindiging ervan. Overal
kreeg zij te horen dat de be
volking geen spoor van ver
trouwen had in haar beleid.
Mevrouw Vorrink is thans
met vakantie gegaan.
Valt de Amsterdamse treurnis
dus te verklaren uit het men
selijk tekort van een aantal
wethouders, van wellicht ook
burgemeester Polak? Ik vrees
dat de oorzaak dieper ligt.
Vraag is eerder, hoe kan wor
den verklaard dat juist Am
sterdam gedurende een lange
reeks van. jaren zo slecht
wordt bestuurd.
Zieke PvdA
Dieper liggende oorzaak van de
Amsterdamse ellende is de
polarisatie, ooit ingezet om
verschillen lussen politieke
partijen wat duidelijker te
maken. Die polarisatie is ont
aard in verkettering en
scherpslijperij, onverdraag
zaamheid en gebrek aan be
reidheid met anderen samen
te werken. Die polarisatie
heeft in de Amsterdamse
PvdA haar venijnigste vorm
gevonden.
Voor met-socialisten betekent
dat in de hoofdstad: in het
stof, of wègwezen. Talent
wordt weggejaagd, volg
zaamheid blijft. Dat geldt niet
alleen de niet-socialisten; ook
binnen de Amsterdamse
PvdA is iedereen die zich wat
kritisch durfde opstellen de
laatste jaren weggezuiverd.
Die super-gepola riseerde Am-
sterdamse PvdA is de zieke
man van 't land. Polarisatie
staat behoorlijke bestuur
baarheid aanwijsbaar in de
weg.
Arm, opgebroken Amsterdam.
Tijdens de bestuurscrisis van
eind 1975 waren de eigenaar
dige gebeurtenissen in het
Amsterdamse stadsbestuur
vrijwel dagelijks te vinden op
de voorpagina's van alle
kranten. Na de oplossing, in
januari 1976, was dat voorbij.
Het liep weer redelijk tn ae
hoofdstad. Nu, ruim driejaar
tater, holt Amsterdam naar
een nieuwe bestuurscrisis. Le
zers opgelet: er is slecht
nieuws op til.
