Levensvervulling, zelfs
bij de emmer met luiers
B5BSB5ED
KERKDIENSTEN
Leidse ex-predikant stelde
zich bloot aan Transcendente Meditatie
Het is ongeveer twee jaar geleden dat de vroegere
Leidse remonstrantse predikant dr. A. W. Cramer
(47), nu wetenschappelijk hoofdambtenaar, zich
met zijn vrouw en drie van zijn kinderen aan het
"TM-gebeuren" bloot stelde. Het zou hun goed
doen, zo verwachtten zij, tweemaal twintig minu
ten per dag met gesloten ogen een bron van rust in
zichzelf aan te boren.
Al kan hij na een paar jaar "persoonlijke instructie"
nog niet met zoveel woorden zeggen of een ander
leven zich in hen ontvouwt - "het leven van de
kinderen Gods" -, dr. Cramer weet uit ervaring nu
wèl, dat TM "werkt". Met een zekerheid die hem in
1976 nog ontbrak weet hij dat een ander leven voor
de mens "beschikbaar" is. TM is voor hem en zijn
vrouw de ideale manier geworden om zich te ont
trekken aan de "dictatuur van onze levenssitua
tie" en een bewustzijn te verwerven dat zich kan
oriënteren op een "omvattende werkelijkheid".
Daartoe moet je innerlijk vrij worden. "Vrij om je
eigen werkelijkheid als een déélwerkelijkheid te
ondergaan".
Al toen dr. cramer nog preaiKant
was (van 1955 tot 1971) hield de
vraag hem intens bezig of er een
geestelijke werkelijkheid is die
ons uit de werkelijkheid om ons
heen - die wij ervaren, ofwel: de
manifeste werkelijkheid - kan
bevrijden. Kon hij als "geestelij
ke" transcendente rrjogelijkhe-
den, die de grenzen van onze
zichtbare werkelijkheid te buiten
gaan, voor mensen toegankelijk
maken?
Niet genoeg
Hu was theoloog geworden omdat
juist die boven-zintuiglijke mo
gelijkheden in de christelijke
traditie hem fascineerden. Ook
het zeer gevarieerde landschap
bezijden de weg van de theologie
is hem vertrouwd. De laatste der
tig jaar heeft hij het in vele rich
tingen doorkruist. Alle transcen
dente mogelijkheden in het men
selijke bestaan - ook in andere
religies en in de gedrevenheid
van mensen tot het sublieme, in
hun liefde, wijsheid, moed, ge
nialiteit en kunstenaarschap -
boeien hem.
Toch was dat alles niet genoeg om
voor hemzelf en voor anderen de
transcendente mogelijkheden,
waardoor "een mens eindelijk
vrij wordt" beschikbaar te ma
ken. Het raadsel van christelijk
leven en samenleven bleef voor
hem bestaan: het heeft geen wer
kelijk andere kwaliteit dan het
leven en samenleven van al die
zoekers naar een menswaardig
bestaan.
Christelijk geloof is een helende
kracht tegen de disharmonie in
ons en tussen ons mensen, maar
dan moet het wel die andere,
transcendente werkelijkheid te
voorschijn leren brengen. Dr.
Cramer meent, dat het dit niet
doet. De geestelijke - de mens die
transcendentie zou moeten re
presenteren - heeft transcenden
tie niet beschikbaar. "Het chris
tendom in de gedaante waarmee
de westerse mens vooral de laat
ste eeuwen bijna altijd te maken
heeft gehad, hield ons voor dat
die andere werkelijkheid ontoe
gankelijk is. Want zij is heilig en
oneindig, terwijl de mens zondig
is en begrensd. En de grenzen
waarbinnen wij mensen gevan
gen zijn tonen zich nergens zo
onverbiddelijk als in onze relatie
tot God".
Oude techniek
Aan het eind van de jaren vijftig
komt er weer zo'n "wijze uit het
Oosten" naar Californië. Maha-
rishi Mahesh Yogi. Hij propa
geert een heel oude meditatie
techniek, die erop neerkomt dat
mensen tweemaal twintig minu
ten per dag, met behulp van een
"mantra" (een betekenisloze
klank), hun bewustzijn bevrijden
van de druk van gewaarwordin
gen die een "behekste wereld" in
ons oproept.
Cramer: "Die charmante monnik
uit India bleek niet alleen een in
telligente vertegenwoordiger te
zijn van een Indiase traditie die
westerse zoekers veel heeft te
bieden. Hij hield hun ook voor,
dat hun energie en activiteit veel
doelmatiger gebruikt kunnen
worden, dat zij in onze alledaagse
werkelijkheid belangrijk meer
kunnen bereiken en dat zij daar
levensvervulling kunnen vinden,
als ze maar putten uit de bron van
alle scheppende en ordenende
energie. Mediteren mag geen
emigratie zijn uit onze werkelijk
heid. Geen wegmy meren naar
ogenblikken van innerlijke rust
en vrede. Het is een opruimen
van alles wat ons belemmert om
onze transcendente mogelijkhe
den te ervaren".
Dr. Cramer weet wel dat onze "ma
terialistische" cultuur ons een
werkelijkheidsbeleving bij
brengt die ons verhindert te ver
trouwen op transcendente mo
gelijkheden. De "manifeste wer
kelijkheid" - die wij ervaren - is
zo grillig. Maar hij berust daar
niet in. Voor hem is er alle reden
om aan te nemen dat onze bele
ving ons slechts een "korst van de
werkelijkheid" laat zien en ons
met een bepaalde bewustzijns
vernauwing opzadelt. "De wer
kelijkheid is meer geestelijk van
aard dan wij hebben leren erva-
Bron van moed
Maharishi en zijn staf ontwikkel
den de "Wetenschap der Creatie
ve Intelligentie". Natuurweten
schap en oude Indische wijsheid
zijn daarin harmonisch verenigd,
zo zet Cramer in zijn boek uiteen.
In het bewustzijn van de TM-
beoefenaars zou deze "Weten
schap der Creatieve Intelligen
tie" als het ware haar experimen
tele bevestiging vinden. Het is te
Verifiëren. TM, zegt Cramer, kan
bevrijden van druk (stress), men
sen mogelijkheden geven om
psychisch en sociaal beter te
functioneren en. wat belangrijker
is, de bewustzijnsvernauwing
doorbreken waarmee de huidige
werkelijkheidsbeleving ons laat
zitten. "Die nieuwe werkelijk
heidsbeleving zal een andere
oriëntatie van ons bewustzijn
met zich brengen. Ze betekent
ook een weergaloze cultuurve
randering".
De Indiase monnik onthult voor
zijn volgelingen een riant per
spectief van onvermoede moge
lijkheden. Cramer geeft er een
bloemlezing van, al valt het hem
juist als theoloog misschien niet
zo gemakkelijk, te geloven in een
"heilsweg", zeker niet als die be
schikbaar zou komen en begaan
baar zou worden wanneer men
sen een paar keer per dag de ogen
sluiten om twintig minuten lang
een betekenisloze klank op een
bepaalde manier door hun be-
Diep triest
Dr. Cramer noemt het "diep triest",
dat ook het christendom zich
door de "materialistische" tijd
geest laat beïnvloeden. "Als het
niet meer beleefbaar kan maken
dat God het leven bevrijdt uit de
kooi van ons verziekte bestaan,
dan zijn alle woorden en sacra
menten machteloos. Natuurlijk,
de mens kan zichzelf niet verlos
sen, maar dat doet niets af aan het
feit dat verlossing óók werkelijk
heid is". Daar liggen onze wor
tels. Wij zijn mëër dan alleen
maar "oppervlakte".
TM maakt, naar dr. Cramer zelf zegt
te ervaren, de beoefenaar daar
van bewust. "Het geeft ervaring
van een absoluut, ons omvattend,
oneindig Zijn. Van een peilloze
diepte van de werkelijkheid".
Aan de mediterende zelf wordt
overgelaten of hy de transcen
dente werkelijkheid al dan niet
met een hoofdletter schrijft.
Cramer "Als hindoes, moham
medanen en christenen medite
ren, zullen z(j hun gewaarwor
ding van die werkelijkheid ieder
op eigen manier, vanuit eigen
godsdienstige traditie, betekenis
geven". De beoefenaar moet z(jn
meditatieve ervaringen dus zelf
religieus verwerken. Cramer ge
looft dat de niet door enigerlei re
ligieuze traditie gevormde medi
terende die andere (onmanifeste)
werkelijkheid zal ervaren als iets
dat hem religieus raakt, al zal die
daarbij niet-religieuze begrippen
hanteren.
De betekenis van de TM-ervaring
voor christenen ligt voor hem
met name daarin dat ze een "ver
dorrend geloven" vernieuwt en
bezielt. "De christen zal kunnen
ervaren dat het licht, dat iedere
mens verlicht, zijn bewustzijn
doorstraalt en de kleurloosheid
en duisternis uit zijn dagen ver
drijft".
Rijpe vrucht
"Maharishi brengt ons niet het huis
van het hindoe isme binnen". Met
die verzekering probeert de
christelijke theoloog Cramer de
skepsis en argwaan rond het hele
TM-gebeuren weg te nemen.
"Maharishi is vertegenwoordiger
van een cultuur die meer ervaring
heeft opgedaan met bewustzijns
veranderingen dan de onze".
Van de "rijpe vrucht van dat erf
goed, die Maharishi voor ons be
schikbaar heeft gemaakt", wil dr.
Cramer met de zynen graag eten.
Het is voor hen geen rage. Die
gaat voorbij. Verwachte resulta
ten zullen zich niet altijd snel
realiseren..Zelfs na de meditatie
kan hij nog slordig en prikkel
baar zijn. Het is onredelijk, iets
anders te verwachten. Maar TM
doet het-eelt op zijn ziel wel slij
ten. Zo wordt hij toch, naar Ma-
harishi's belofte, een "groot zie
ner". Eén van 1 procent. Maar 1
procent is genoeg
S. J. DE GROOT
die méér zijn dan een radertje in
een maatschappelijke machine
rie". "Bronnen van levensmoed
en levensvreugde", noemt Cra
mer die. "In een gezin, een be
drijf, een land, ja zelfs in onze we
reld kan één mens mateloos veel
uitmaken".
TM-organisatie heeft dr. A. Cramer te Oegstgeest
gevraagd, op donderdag 14 juni om 8 uur in het mu
seum voor volkenkunde aan de Steenstraat in Leiden
een lezing te houden over zijn boek "Licht dat ieder
mens verlicht - Over onze menselijke situatie, chris-
ten-zijn en het TM-programma"
TM is de afkorting van "Transcendente Meditatie" .een
oeroude meditatietechniek uit het Oostendie de laat
ste jaren ook in ons land opgang maakt.
Dr. Cramer, die theologie en wijsbegeerte studeerde, is
van 1955 tot 1971 remonstrants predikant geweestIn
1955 te Sommelsdijk,drie jaar later in Nieuwkoop en
in uoie Leiden en Oude Wetering .Van 1961 tot aan
zijn komst in loeiden was hij secretaris van de Vrij
zinnig-christelijke Studentenbond. Nu is hij als we
tenschappelijk hoofdambtenaar verbonden aan de
subfaculteit voor psychologie van de Leidse universi
teit.
Dr. Cramer was al vroeg geïnteresseerd in de werke
lijkheidsbeleving van het Oosten. Het TM-program
ma was voor hem de weg om het christendom op
nieuw te ontdekken in zijn diepste aspiraties. In zijn
boek vindt men het verhaal van zijn "zoeken en vin
den". Daarover zal ook zijn voordracht op 14 juni
gaan.
wustzijn te laten spelen. De poli
ticus zal oplossingen ontdeKken
voor de problemen van de sa
menleving, ondernemer en za
kenman zullen werkgelegenheid
scheppen en welvaart, de arts zal
werkelijk gezond maken, men
sen zullen plezier in hun werk en
hun leven vinden, de student zal
slagen voor zijn tentamens en de
huisvrouw zal levensvervulling
vinden zelfs bij de stofzuiger en
de emmer met luiers.
TM pretendeert zelfs, van mensen
"grote zieners" te kunnen maken.
Om dr. Cramer te citeren: "Men
sen die een nieuwe skyline van
humane creativiteit zullen teke
nen. Die de dalen van ons mense
lijke bestaan zullen overbrug
gen" En als God het geeft dat dit
Maharishi bij maar 1 procent van
mag gelukken, dan is
dat genoeg. Dan zal het bestaan
voor de overige 99 procent geen
draaikolk meer zijn
kunnen verdrinken.
"Er moeten
midden zijn die bij ons een "U-
gevoel" oproepen". Daaronder
verstaat Cramer geen machtige
man die oplossingen forceert.
"Wel genoeg n
Zelfverlossing?
TM vraagt van niemand, iets te ge
loven. Het oordeel van het con
ventionele christendom echter is,
naar dr. Cramer constateert, al
gevallen. TM zou de zelfverlos
sing van de mens prediken. Het
kan zelfs leiden tot "zelfvergod
delijking". De mens zou verge
ten, dat hy afhankelijk is van
Gods genade, door Jezus Chris
tus betoond. Daarom, zo redene
ren deze critici, kan TM alleen
maar succes hebben in een reli
gieus ontwortelde westerse sa
menleving.
Cramer meent dat aan dit oordeel
een eenzijdige visie op het chris
tendom ten grondslag ligt. Hij
houdt er voorlopig rekening mee,
dat dergelijke oordelen over het
religieuze karakter van TM en
over een daarmee gegeven nood
zakelijkheid van een conflict met
het christendom berusten op
vooroordelen, ingegeven door
een westerse bewustzijnsver
nauwing. "Christus-bewustzijn"
is, naar zijn opvatting, ondanks
alle tegenstrijdigheid tussen tra
ditioneel christendom en TM,
bepaald niet onverenigbaar met
de Maharishi-techniek.
Er zijn namelijk verschillende be-
levingsvormen van christelijk
geloof.
Eén gaat er vanuit dat de mens ge
bonden blijft aan deze wereld en
aan zijn god verloren natuur. Er
is, aldus Cramer, in deze opvat
ting geen uitweg uit de gebro
kenheid van dit bestaan. Jezus is
Gods zoon. Wij zijn zondig. Dat is
een onpeilbare kwalitatieve af
stand. Cramer begrijpt dat er by
deze christenen geen sprake van
kan zijn dat mensen door wat dan
ook aan de duisternis en het leed
van de mens kunnen ontgroeien.
Maar er is nog een andere vorm van
christelijk geloof. Die ervaart
God, Christus en het mens-zijn
anders. Daarin kan de verlossing
gestalte krijgen. "Niet meer ik
leef, maar Christus leeft in mij",
zei de apostel Paulus al. Maar, zo
vraagt Cramer, als Christus dan
die levende "Mogelijkheid" is in
de diepte van ons bewustzijn,
waarom beleven wij deze dan niet
zó, dat ze ons leven werkelijk ver
andert? Het antwoord is voor
hem "uiterst simpel". "Omdat wij
verleerden, in onszelf en onze
medemensen dat licht, dat iedere
mens verlicht, te zien en te on
dergaan. Christus, de scheppen
de en herscheppende genade, de
kracht Gods, is achter onze be-
staanshorizon verdwenen". Wij
hebben verleerd, "diepte-dimen
sies van de werkelijkheid" te ue-
leven.
LEI DEN-Herv. Gem. Hoogl. kerk lOds
Pannekoek, 11.45 oec. studentendienst;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds. Zouten
dijk Noorden: Mar. kerk L. Morsw. lOds.
v. Achterberg; Merenwijk 9.30 ds. Hor-
tensiusl 11. ds Hortensius en pastor v.
Well; Bethl. kerk Driftstr. 10 prof. dr.
Heerirtg; Bevr.kerk ZW 9 en 10.30 ds.
Boogert; Vredeskerk 10 mevr. ds. De
Mey; Waalse kerk 10.30 ds. Ribs; Acad
Z. 10.15 ds. Bakker; Diac huis 10.30 ds.
Van 't Hof; Endegeest 9 30 dienst,
jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugdkapel
G. Herder, O.Vest 13, 10.30. Maandag
Marekerk 10 ds Boogert. Voor doven
dienst zie geref. Kerk. Geref. Kerk: Zui-
derkerk 10 drs. Korte weg; Petrakerk 10
ds. Vegter O. geest; Oude Vest 10 ds
Koolstra, 7 ds. Heemskerk O.geest;
Mar.kerk L. Morsweg 10 ds. v Achter
berg; Bevr. kerk ZW 9 en 10.30 ds Boog
ert; Groenhoven 10 ds. Eringa Den Haag.
Diac. huis 10.30 ds. Van 't Hof; Acad. Z
10.15ds. Bakker. Regenboog Merenwyk
zie herv. gem.; Petrakerk 10.30 dienst
voor doven. hr. Bruining. Dolerende
Noodgemeente Groot Leiden (Pieters
kerkstraat 1): zond. 8.30 EN 5 en 5 en
mma 10 ds. Lievaart. Geref Kerk Vryg
(Herengracht 70): 10 en 5 ds Gootjes
Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9): 9 ds v
d. Boomgaard Rijswijk, 7 ds. De Joode
Geref. Gem.(N. Rijn): zond. 10 en 4.30 en
maand. 10 ds. Boogaard. Geref. Gem. in
Ned. (Bethl. kerk Drift straat): 11.30 en
5.30. Evang-Luth. Gem (Hoogl. Kerk-
gracht): 10 ds. Happee. Re-
monstr.-Doopsgez. Gem. (Pieterskerk-
straat 1): 10 hr. Knoppers. Baptistenge
meente (O.Run 3): 10 ds. v. Mameren
Evang. Christengemeenschap (Middel
stegracht 3): 10 hr Dikkes. Zendings
werk Middemachtsroep(Zoeterw. singel
21): geen dienst. Evangeliecentrum Z(jl-
singel 2: zond. 10 en di. 8 hr Zylstra
Pinkstergemeente (O Rijn 3): 3 hr. Ei
kerbout. Leger des Heils (Hooigracht)
10 en 7.30. Nieuw-Apost Kerk (H Ryn-
dijk 24): 9.30 en 4, wo. 8. Christian Scien
ce (Steenschuur 6): 10.30 Kerk van J.
Chr v. d. Heiligen der L. Dagen (Steen
schuur 6); 10.15. Zevendedagadventis
ten (Lokhorstkerk): elke zat. 9 45 bijbel
studie, 11 prediking Volle Evangelie-
gem. Bethel: 5 nam. (in school De Twee-
Sleutels, hoek Rynsburgersingel). Oud
Kath Kerk (Zoeterw.singel): 10. Rooms-
Kath kerken: Haagweg zat 7, zond en
maand 9 en 10.45: Herensingel zat 7
zond. 8.30, 9.30 en 11. maand 9.30; Run
d(jk zat 7, zond en maand. 9.30 en 11.30.
Steenschuur zat. 7, zond. 8.30. 10 11.30. 6
en 7, maand. 8.30, 10 en 11.30; Boshui-
zerlaan zond. en maand. 9.30,11 en 12.15;
Lammenschansweg zat. 7, zond. 9,10.30
en 12. maand 9 en 10.30: Haarl.str zat. 7,
zond. 10.45 en 12.15, maand. 9.30 en
10.45
ABBENES - Herv. Gem.: 9.30 ds. Den
Harder. 7 zie Nicuw-Vennep.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
hr. De Wolf Alphen, 7 dr. Haitsma. Bos
koop. Geref. Kerk: 10 hr. Tenyenhuis,
6.30 ds. Stolk. Chr. Geref. Kerk: zond.
9.30 en 5 en maand. 9 ds. De Vries, Heer-
de. R.K. Kerk: zat. 7, zond. en maand.
7 30 en 10.30
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: Adventskerk 9.30 ds. Oort 6.30
kand. Wallinga Ter Aar. jeugddienst,
Kruiskerk 9.30 kand. Wallinga.
Üpst.kerk 9.30 ds. v. d. Heiden;
Salv.kerk 6.30 ds. v. d. Broek te Bode
graven, G.H. kerk 10 dr. v. Santen, 6.30
ds. Verheul; De Bron 9 en 10.30 ds. v d.
Ree. 6.30 ds Koers, Ashram 9.30 ds. Ver
heul; Oudsh.kerk 11 ds. Oort: Sionskerk
9.30 ds Verploeg Ermelo, 2.30 ds. Ou-
wendyk, bevestiging en intrede. Maan
dag: Salv. kerk 9 ds. v. d. Heiden: Sions
kerk 9.30 kand. Lammers. Geref. Kerk
Mar. kerk 9.30 ds Vree, ha, 6.30 jeugd
dienst in Adventskerk; Salv.kerk 9.30
ds Stolk. ha, 6.30 zie herv. gem., maan
dag 9 ds v. d. Heiden; voor Noord zie
herv gem. Geref. K Vrijgemaakt 8.45
leesdienst, 6.30 ds Borgdorff. Chr. Ge
ref. Kerk: zond.9.30 en 4.30 en maand
9.30 ds Hamstra Oud Geref. Gemeente
9.30 en 4 Baptistengemeente 10 en 6.30
ds. Koekkoek. Noord (Sportl.) 10 hr. v. cl
Vlugl. Volle Evang. Gem. (school Prelu-
deweg): 10 hr. v d Hoorn. Leger des
Heils: 10 en 6.30 uur, Corn, de Vla-
mingstr. Remonstr. Kring: 10 ds. Cossee,
Dordrecht. Pinkstergem. Bethel
(R.-Kruisgeb 6 nam. Pinkstergem. AJ-
phen (R.-Kruisgeb 10 voorm. Kapel
Rijnstroom: zond. 8 nam. oecum. dienst,
pastoor Van Sasse van IJsselt Woubrug-
ge(Raad van Kerken). R.K. kerken: Bon
kerk zat. 7. zondl 8.30, 10 en 11.30.
maand. 10en 11.30; Piuskerk zat. 7,zond
9. 10.30 en 11.45; De Bron zat. 7. zond 9
en 11.30
BENTHUIZEN-Herv. Gern zond 9.30
en 6 ds. Exalto, maand9.30 ds. v. Kooten
Hillegersberg Geref. Gern 9.30 lees
dienst, 2.30 ds. Honkoop, maand. 11 ds
Honkoop
BODEGRAVEN - Herv Gern.: Dorps
kerk 9.30 ds Droogers, 6.30 ds Richter,
maandag 9.30 ds. De Vreugd; Salv kerk
9 15 zang, 9.30 ds Richter. 6.30 ds Koud
staal Bolnes; Bethl.kerk 9.15 zang, 9.30
ds. De Vreugd, 6.30 ds. Verploeg Ermelo,
maandag 9.30 ds. Droogers. Geref Kerk:
9.30 en 6.30 ds. Buitenhuis. Geref. Kerk
Vrijgemaakt: 9.30 en 4 ds. Borgdorff.
BOSKOOP - Herv. Gern.: 9.30 ds. Hey-
mans, 6.30 ds. Stelwagen (in geref kerk),
maand. 9.30 dr. Haitsma; De Stek 9.30 ds.
Dykstra. Geref. Kerk: 9.30 ds. Omta, 6.30
ds. Stelwagen. Chr. Geref. Kerk: zond.
9.30 en 5 en maand. 9.30 ds. v. Langevel-
de. Geref. Gem.: 9.30 en 6. Opwekkings
gemeente (Concordia): 9.30. Verg. v.
Gelovigen (Nieuwstraat): 9.30 en 5. R.K.
kerken: zat. 5.30 en 7, zond. 9.30 en 11,
maand. 10.
HAZERSWOUDE - Herv. Gern.: 9.30 en
6 30 ds. Geertsema. maandag 9.30 gez.
dienst in geref. kerk. Geref Kerk: 9.30 en
5 ds Versluvs, maand 9.30 gez. dienst
R.K kerk: dorp zat. 7, zond. en maand. 8
en 10; Rijndijk zond. en maand. 10; Het
Anker zat. 7. zond. en maand 8.45 en
11.15.
HILLEGOM - Herv. Gern.: 10 ds. Roth-
fusz, 7 in geref. kerk ds. Van der Wal.
Geref. Kerk: 10 en 7 ds. v. d Wal. Chr.
Geref Kerk: 10 en 5 leesdienst. R.K.
kerk Mart. kerk zat. 7, zond. 8.30, 10,
11.30 en 12.45; Jozefkerk zat. 7. zond.
8.30, 10 en 11.30
HOOGMADE - Herv Gern 10 dr v.
Vliet, gezinsdienst. R.K. kerk: zat. 7,
zond. en maand. 10.
DE KAAG - Herv. Gem: 9.30 ds. v. d.
Veer Den Haag. R.K kerk: zat 7, zond 8
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv Gem.
Dorpskerk 10 ds. Vink, ds. Gebraad.
Ontm.kerk 10 DS Gebraad, 6.30 DS. V
Niel; maand. Dorpskerk 10 ds v.d. Bo-
gerd. Gered. Kerk 9 30 EN 6.30 ds. Vro
lijk. Vliekamp Valkenburg 10.30 ds.
Schepers, gezinsdienst RK kerk: zat. 7,
zond. 9.30 en 11.15, maand. 9.30
KATWIJK AAN ZEE - - Herv. Gem.: N.
kerk 10 ds. Vrocgindewcy. 6 ds. Vink,
maand. 10 ds. Van Roon; Oude Kerk 9.45
zang. 10 ds. Van Roon, 6 ds Arkeraats;
Ichtuskerk 9.45 zang. 10 ds Boer. 5 ds.
De Jong; Pniëlkerk 9.30 ds Hovius, 6 ds.
Schuurman, maand. 9.30 ds Arkeraats;
Gr v Pr. school 10 ds. Schuurman;
Overduin 2 ds. Baas. Geref. Kerk: vr
kerk 9.30 prof. inr. Diepenhorst Zeist. 5
hr Pater A dam: Tr.kerk 9.30 en 6.30 cis
Van Halsema Geref. Kerk Vrijg 10.15
ds Ho ff, 3 30 dienst. GerefKerk Vrijg
Buiten V 8.30 en 7 ds. Roukema. Chr
Geref Kerk zond 10 en 5 en maand 9
leesdienst. Geref Gem.: 10 en 5 lees
dienst, maand 7 ds. Baavens. Volle
Evang. Gem. (Voorstraat 100): 9.45
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: 9.45 zang, 10 ds. v. d Linden. 7 ds
Nierop: maand. 9 ds. Nicolai, Zevenho
ven. Geref.fCerk: 9.30 ds. Nierop; zie ook
herv. gem.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds. Knorth, 6 30 ds.
Van Loenen; Hoofdstraatkerk 10 ds.
Doesburg; Scheppingskerk 9 en 10.30
ds. Geursen; Levthenrode 10 mevr. dsa.
v. Everdingen; Elis.ziekenh. 11 ds. Mak,
maand 10.30 viering met "Rising Hope"
H.woude. Baptistengemeente: 10 br. De
Vries. R.K. kerk zat. 7, zond. 9, 10.30 en
12, maand. 10.30.
1
[i/i
|3 LIL-
LEIMUIDEN - Herv Gern. 9.30 ds. De
Vree; camping 7 nam. ds. Hemstede te
L.dorp. Geref. Kerk: 9.30 DS Los, 7 ds.
v.d. Heiden; camping 7 nam. ds. Hem
stede te L.dorp R.K kerk: zat. 7. zond
7.30, 9.30 en 11.15, maand .9.30 en 11.15
LISSE- Herv Gem.: Dorpskerk 10 ds 't
Hooft. 7 ds. De Gelder; Pauluskerk 10 ds
De Gelder; maand. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft. Geref. Kerk: 10 en 7 ds De Wit
Geref Kerk Vrijg 8 45 en 2.45 ds Van
Kalkeren Geref. Kerk Vryg Buiten V
10.45 en 5 ds. Schuurman, maand g
combineerde dienst in Heemstede. Chr
Geref Kerk: -zond 10 en 7 en maand 9
ds v Dijken Geref Gem. zond 10 en 4
en maand. 10 ds. Hakkenberg. Oud Ge
ref. Gern 9.30 en 3 R.K. kerken: Aga-
thakerk zat. 7, zoi. J. 10 en 11.30, maand.
10: Poelpolder zat. 7. zond. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zond. 8.30. 10 en 11 45.
maand. 10 en 11.45; Engelbewaarders
zat. 7, zond. en maand. 8, 9.30 en 11.
NIEUWKOOP - Herv. Gern.: 9.30 ds.
Bronsgeest, 6.30 ds. Steenstra Wasse
naar, jeugddienst, maand. 9.30 ds. Mole
naar Scheveningen. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Nooteboom, 6.30 ds. v. d. Ree Alphen
Chr Geref. Kerk: zond. 9.30 leesdienst,
2.15 ds. Hamstra. maand. 7 nam. ds.
Hamstra. R.K. kerk: zat 7, zond. en
maand. 7.30, 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gern. 9.30 ds.
Molenaar. 6.30 ds. Damsma (geref.)
Rynsburg, maand. 9.30 ds. Molenaar
Geref. Kerk: 9.30 kand v. d. Meulen, 6 30
zie herv. gem. R.K. kerk: zat. 7, zond. en
maand. 9 en 11
NIEUW VENNEP -Herv Gem 9.30 ds
Goverts, 7 zie Raad van Kerken. Geref.
Kerk: 9.30 ds. Wijngaarden, 7 zie Raad
van Kerken Chr Geref Kerk zond. 9.30
en 3 en maand. 9.30 ds. Visser. Raad van
Kerken: 7 nam oec. pinksterviering, met
koren en orkest, in Vespohal. R.K. kerk:
zat. 7, zond. en maand. 9.30 en 11.
NOORDÉN - Herv. Gern.: 9.30 en 7 ds.
Zoutendyk, maand 9.30 ds. Van Vliet
Papendrecht. Geref. Kerk (Woerdense
Verlaat): 9.30 ds. Verwey Driebergen, 7
ds. Nooteboom. R.K. kerk: zat. 7.30,
zond. en maand. 9 en 10.30
NOORD WIJK - Herv. Gern Voorstr. 10
dr Jansen; Vinkenlaan 7 dr Jansen;
Hoofdstr. 10 en 7 ds Keuning: De Rank
10 ds Arkeraats. 5 ds Droogers Bode
graven; maand geref. kerk Hoofdstr 10
dr. Jansen, zangdienst; De Rank 10 hr.
Visser Gouda. Geref. Kerk: Hoofdstr. 10
en 7 ds. Warnink; Sole Mio 9 ds. Bouma;
Vinkenlaan 9.30 ds. Elgèrsma, 7 dr. Jan
sen; v. d. Berg-Stichting 11. Ned. Prot.
Bond 10 30 hr Klijnsma Sassenheim.
R.K. kerken: Binnen zat. 7, zond. en
maand 8. 10 en 11.30; Zee zat. 7. zond
9.30, 11.45 en 7 (Duitse dienst), maand.
10
NOORDWIJKERHOUT-Herv Gern 10
ds. Kalkman. R.K. kerk: Victorkerk zat.
7. zond. en maand. 9.30 en 11; Jozefkerk
zat. 7, zond en maand 8.30 en 10
OEGSTGEEST - Herv. Gern. Groene
Kerk 10 ds Bons; Pauluskerk 10 ds Wa
genvoorde, Gem. centr. 10.30 ds. Sasse, 7
ds. Hortensius Leiden; Endegeest 9.30
pastor Boshouwers; Van Wyckerslooth
4 30 ds De Haan Geref. Kerk 10 ds.
Heemskerk, 7 zie herv gem. Geref. Kerk
Vrijg 10.30 en 4.30 ds v Kalkeren. Ge
ref. Kerk Vryg. Buiten V.: 8.45 ds. v. d.
Berg, 4 ds. Moggre. R.K. kerk: Will, kerk
zat. 7, zond. 9, 10.30 en 12, maand. 10.30;
Bon. kapel zat. 6.30, zond. en maand. 9 en
11. Volle-Evangeliegem (gem.cetr.): 4 hr.
v. d. Brugge.
OUD-ADE- R.K. kerk: zat. 7, zond. 8.30
en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds. Lalleman. Geref.
Kerk: 9.30 hr v. d. Lamd Wassenaar, 6.30
hr. Schoenmaker. R.K. kerk: zat. 7, zond.
8.30 en 11, maand. 10. Remonstr. Ge
meente: 10 mevr. Vos.
ROELOFARENDSVEEN - R.K. ker
ken: M. Pres zat. 7, zond. en maand. 8,
9.30 en 11P. Banden zat 5, zond 8, 9.30
en 11.30.
RIJNSATERWOUDE - Herv Gern.:
zond. en maand. 9.30 ds. De Kruijf. Chr.
Geref. Kerk: zond.9.30 leesdienst. 2.15
ds. Bouw, maand. 11 ds. Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gern.: Grote Kerk
9.30 ds. v d. Bogerd, 5 ds. Van Niel,
zangdienst, maand. 9.30 ds. v. Niel; Be-
thelkerk 9.30 ds. Van Niel, 5 ds. v. d. Bo
gerd; camping 10 hr. Bergman. Geref.
Kerk; Petrakerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds.
De Raadt; Imm.kerk 9 en 10.30 ds.
Baaven, 5 ds. Damsma: Mar. kerk 9.30
ds. Dams, 5 ds. Huisman; camping 10 hr.
Bergman. Maandag Imm.kerk 9.30 dr. v.
Oeveren. Geref Kerk Vrijgemaakt: 10 en
5.15 ds. Zomer. Chr. Geref. Kerk: zond.
9.30 en 5 en maand. 9 ds. De Joode.
Evang. Christengemeente (aula mavo)
10 ds. Gravendeel. R.K. gemeenschap
(aula tuinb.school): zat. 7, zond. en
maand. 10.30.
RIJPWETERING - R.K. kerk: zat. 7,
zond. en maand. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gern.: 9 en 10.30
ds. Van der Meer, 7 gemeensch. dienst in
geref kerk, hr. Stam. mmv De Lofstem.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. Santen, 7 zie herv.
gem Chr. Geref Kerk: 10 en 5 ds. Rebel.
Ned. Prot. Bond: 10.30 mevr. Kuipers-
Postma, Leiden. R.K. kerk: zat. 7, zond.
8. 9 en 11. maand. 11.
TER AAR - Herv. Gern.: 9.30 dr. Meyers
Leiden, 6.30 ds. Groenendyk Scheve
ningen, maandag 9 ds. Stelwagen Bos
koop Geref Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Beze-
mer. R.K. kerk Langeraar zat 7. zond
8.30 en 10. maand 8 30. 10 en 11.30; Aar-
VALKENBURG - Herv. Gern.: zond. 10
ds De Vos Katwijk, 6.30 ds. Boer Kat
wijk, maand 10 ds De Raadt Geref
Kerk: 9.30 ds. De Raadt, 6.30 ds. Baayen
Rynsburg, maandag zie herv gem. Ge
ref. Kerk Vrijg.: 9.30 leesdienst, 5 ds.
Hoff. Vliegkamp Valkenburg: 10.30 ds
Schepers, gezinsdienst.
VOORHOUT - Herv. Gern. 10 ds. Bro
kerhof. R.K. kerk: zat. 7, zond. 9,10.30 en
11.45, maand. 9 en 10.30.
VOORSCHOTEN - Herv. Gern.: Dorps
kerk 10 ds Meyering, 7 ds. v. d. Schoot;
Hulp en Heil 10 ds- Verheule; aula NH
9.30 vic Byl; kapel Rijndijk 10 ds. v. d.
Schoot: Ark 10 jongerendienst. Geref
Kerk: 9.30 en 5 ds. De Zwart; Aula NH
9.30 vic. Byl. Geref. Kerk Vrijg.: 10 ds.
Veefkind R.dam, 3 ds. Gratz, Delft. R.K.
kerken: Laur.kerk zat. 7. zond. 10 en
11.30. maand. 10; aula NH zond. 11; M.
Godskerk zat. 7, zond. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gern.: Be-
thelkerk 9 ds. Roetman, 5 ds. Verboom,
10.30 ds. Verboom, 6.30 ds. Verwelius;
Hoeksteen 9.30 ds. Verwelius, 6.30 ds
Roetman; Imm.kerk 9.30 ds. Hulst, 7 ds.
Voors. Geref. Kerk: Kruiskerk 9.30 ds.
Modderaar, 5 ds. v. d Berg; Ontm.kerk
10 ds. v. d. Berg, 5 ds. Modderaar. Oud
Geref. Gem.: 10 en 6.30. Chr. Afgesch
Gem.: 9.30 en 5. Volle Evang. Gem. (Lin-
dengaarde 17a): 9.30. Remonstr. Gem.:
10 ds. Hooykaas Den Haag. R.K kerk:
Victorkerk 10; Ontmoetingskerk 8.30 en
11.45.
WARMOND - Herv. Gern. 10 ds. Den
Tonkelaar, met koor. R.K. kerk: zat. 7,
zond. 8.30,10 en 11.30, maand. 8.30 en 10.
WASSENAAR-Hctv.Gem Dorpskerk
10 ds. Steenstra. 7 ds. Dekker Loenen
aan de Vecht; Kievietkerk 10 dr. De Ru;
Messiaskerk 10 ds v. Zanten; Dorpscen
trum 9.30 ds. Tukker. Maandag Dorps
kerk 10 ds. Tukker. Geref. Kerk: 10 en 7
ds. v d. Meulen; Zuid 10 ds. v. d. Kamp.
Ned. Prot. Bond: 10.30 ds. Werner.
WOUBRUGGE - Herv. Gern.: 9.30 ds.
Stelwagen Boskoop. 6.30 ds. Blenk,
maandag 9.30 hr. Taselaar Alphen. gez
dienst. Geref Kerk: 9.30 hr v. Duin
Noordwyk, 6.30 kand. Hibma. A.dam,
maandag zie herv. gem. R.K. kerk: zat. 7,
zond. en maand. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gern.: 9.30 ds.
Nicolai. 7 ds. Van Doorn te Doorwerth,
gez. dienst in geref. kerk. Geref. Kerk:
9.30 hr. v Leeuwen, 7 zie herv gem R.K.
kerken: zat. 7,zond.en maand. 9en 10.45
ZOETERWOUDE - Herv. Gem 10 ds
Wolthaus R.K kerken: Janskerk zond
en maand. 10.30: Chr. Dienaarkerk zat 7,
zond. en maand. 9.15.
ZWAMMERDAM - Herv Gern 9.30 ds
Haakman, 6.30 hr Verhoog, Eemnes
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. d. Heiden, 6.30 ds.
