Groeten
uit het
reusachtige Rusland
Al!
V(2)(n]
Met ons laatste geld in
Tokio aangekomen.
Overnacht op het vlieg
veld. De volgende dag
gelijk naar Intourist.
Als in godsnaam de te
rugreis met de trein
door Siberië maar snel
geregeld kan worden,
anders gaan we in dit
dure land failliet.
In Jakarta had Aeroflot voor
speld dat het binnen twee
weken rond kon zijn, in Sin
gapore dat het langer zou du
ren, in Bangkok werd ge
waarschuwd dat alles afhing
van Moskou (soms komt de
hele aanvraag terug en moet
een nieuw reisplan opgesteld
worden), in Hong Kong zei
den een paar Fransen dat het
in Parijs maanden had gekost
om trein en hotels te boekeh.
Intourist verwijst ons naar een
Japans-Russisch Reisbureau.
Twee weken later is alles ge
fikst en zijn we zeshonderd
dollar lichter.
Reusachtig
Vanuit het vliegtuig zien we de
enorme ijsschotsen die het
nog onmogelijk maken met
de boot naar Wladiwostok te
gaan. Wij landen in Chaba-
rovsk, 400 kilometer gelegen
van de kust achter bergrug na
bergrug, besneeuwd, bevro
ren, met daartussen ontzag
wekkend brede rivieren.
Door de sneeuw op het ijs:
karresporen.
Maandenlang hebben we door
de tropen gezworven, tussen
het lome Oosterse volk. De
kleine pezige Chinezen, de
breed grijnzende Balinezen
als ze dansen in de nacht, de
lemen huizen, de tempels met
hun zwierige daken die het
ritme hebben van de bergen,
daar waar de dagen en nach
ten beleefd worden zonder
gedachten aan verleden of
toekomst.
Het is avond als we het platform
optaxiën. Het is overweldi
gend: het plompe, geel ge-
stucte gebouw met een front
als van een Romeinse tempel,
een koepel met een rood
stralende ster. De stramme
soldaten in de koude sche
mer. De bleke vlezige Russen,
de afgetrapte bussen, de
bladderige verf. dé zware,
trage, sombere mensen. Het
massieve, het stille. Hel is
voelbaar dit is een reusachtig
land. Tussen Azië en het Wes
ten.
Kil
Een waterig kopje koffie voor
veelteveel kopeken. In de
aparte Intourist-wachtkamer
voor buitenlanders is het ang
stig stil, terwijl in het eigen
lijke station de bonkige Rus
sische mannen en vrouwen
dicht op elkaar in de kou zit
ten.
Het is 's ochtends vroeg, guur
weer, de mensen hebben zich
dik ingepakt. Zware grauwe
jassen, vale gezichten.
Het stationsgebouw is hoog en
hol, met kille stenen vloeren.
Zoals alle stationsgebouwen
in Siberië. Rond het verveloze
buffet staan wachtenden met
grote glazen dampende koffie
met veel melk in de handen.
Met opgetrokken benen slapen
vrouwen in de schoot van hun
man, bontmuts diep over de
oren, de zakken bagage, va
liezen en dozen naast hen op
de grond.
De Transsiberië express op het slation van Irkoetsk
's Nachts, terwijl de kou voel
baar is tot op het bot, hangen
er zwervers rond, vage dron
ken figuren die met hun rode,
zatte koppen lam aanhangen
tegen de bagagekluizen.
Oerkracht
Voor Azië is het een heel nette,
luxueuze trein. Geen boerin
nen met kippen, geen mensen
die tussen de bankén op de
grond slapen op oude kran
ten, geen huisvuil van bana
nenschillen en palmbladeren
met resten rijst. (Wellicht dat
dat soort taferelen zich af
spelen achter de beslagen rui
ten van de lokale treinen die
we af en toe passeren.
In elke wagon is er een juffrouw
die voortdurend voor thee
zorgt, elke dag stofzuigt, de
ramen lapt en de w.c.
schoonmaakt.
Na de uitgelaten drukte in an
dere Aziatische treinen - de
ramen open en gezelligheid
alom - is dit zeer Russisch:
een opera over de radio ter
wijl de trein zich plechtstatig
een weg baant door het glooi
ende landschap, zwijgende
mannen staren uit over het
besneeuwde Siberië. Het is
vaak bedompt warm. Uit de
coupes komt een weeë geur
van zweet en onopgemaakte
bedden. Kleine tableaux vi-
vants als je langsloopt: de in
trainingspakken gestoken
mannen, dikke vrouwen met
kinderen op schoot die een
ochtendmaal van zuur bruin
brood verorberen. En de trein
schommelt dag en nacht
voort.
Nee, geheel verlaten is het land
niet; maar juist het enkele
groepje houten huizen met
rook kringelend uit de
schoorsteen, de rondschar
relende paard en wagen, dat
ondergesneeuwde houthak-
kerskamp en de telegraafka
bel langs de scheefgezakte
palen, juist deze over honder
den kilometers verspreide
stille getuigen, dat geeft het
land een oerkracht, een pri
mitieve onverzettelijkheid.
Avond
(Irkoetsk, na drie dagen ryden,
midden in Siberië.) Een pia
norecital van de Moskouse
pianist Nikolai Petrov.
Subliem. Enkele zeer.mystie-
ke stukken waarbij je elk
moment verwacht dat God
Zelve uit de piano zal opstij
gen. Het patronaatszaaltje is
vrijwel leeg. Achterin zit een
armoedig geklede man die
onmiddellijk snurkend in
slaap valt. Buiten snerpt een
ijzige wind, de sneeuw wordt
over de spekgladde verlaten
Elke wagon van de Transsiberië express heeft zijn "eigen" juf
frouw. Zij zet de onontbeerlijkethee, stofzuigt elke dag. lapt de
ramen en maakt de w.c.'s schoon...
straat gejaagd. Een antieke
auto draait de hoek om, een
tram scharrelt in de verte, het
wiegende licht van een voor
oorlogse lantaarn valt over de
houten gevels van de huizen.
Kolen
Langs de route veel sporen van
bosbouw. Later zijn onder de
dooiende sneeuw ook akkers
te herkennen rond dorpen
met brede modderige straten.
Maar soms ook passeren we
ineens een industriële mil
joenenstad, zoals Nowosi-
birsk. Zo'n stad kondigt zich
vanachter de horizon al aan
met rookpluimen van enorme
omvang. De spierwitte wol
ken van koeltorens steken
sprankelend af tegen de
kristalheldere vrieslucht. Uit
de fabrieksschoorstenen
bulkt roetzwarte rook. Aan de
randen van de industrieter
reinen liggen schroothopen
van weggegooide zware ma
chinerie. Het water rond deze
steden is niet dichtgevroren.
Rond het centrum zijn mono
tone woonwijken gebouwd
vol geprefabriceerde flats.
Een paar keer per dag wordt een
station aangedaan. Soms
worden kolen ingeladen voor
het warmstoken van de cou
pes en het theewater. De koks
van de restauratiewagen
slaan brood in en verhande
len tegelijkertijd de spaarza
me lekkernijen als koffie en
chocola aan de plaatselijke
bevolking. Passagiers schep
pen even een luchtje en ko
pen bij stalletjes op de sta
tions levensmiddelen. Soms
is er kaas, er zijn wat koeken,
brood en jam, soms worsten
en bier, een keer werden
warme maaltjes verkocht van
aardappelen, uien en zuur
kool. Lange rijen vormen zich
bij de ijsverkopers die on
geïnteresseerd en traag hun
goede waar van de hand doen.
De laatste vier dagen, van Ir
koetsk naar Moskou, is er van
het toch al schamele menu in
de restauratiewagen nog
maar een maaltijd te krijgen:
goulash
Huisvuil
Rusland is een arm land. Je
kunt het zien in de winkels
waar alle goederen schaars
zijn, je kunt het ook zien aan
het soort huisvuil: alles wordt
tot het laatst toe gebruikt. In
de arme landen van het Verre
Oosten vist een zwerver roes
tige spijkers uit het open riool
om ze weer te verhandelen. In
het rijke Japan lag tussen de
ordelijke dozen afval een stof
fig stapeltje oude maar nog
puntgave paraplu's; ik nam er
een opvouwbare uit; in Rus
land een luxe-model waar
velen begerige blikken op
werpen.
Jeans
Hoe het in Moskou met die
Olympische Spelen zal gaan
is duister. Nu al zijn cafeta
ria's en restaurants in het cen
trum overvol, staan er lange
rijen in de meeste winkels. En
tot overmaat van ramp zitten
er achter de balies van Intou
rist vaak zeer zure juffrou
wen. De verwende Westerse
tourist zal heel wat ergenis
moeten verbijten. Ongetwij
feld zal in ieder geval de han
del in jeans een ongekende
top bereiken.
In die krankzinnige metro (ba
rokke bogen, klassieke zui
len, rococobeeldhouwwerk,
plechtig glas-in-lood) onder
een mozaïek van Lenin die
voorgaat in de glorieuze re
volutie schiet een jongen naar
voren met de eeuwige vraag:
jeans?
Ze betalen een half maandloon
voor een Levi's; statussym
bool om in hun kennissen
kring de blitz te maken. Een
dertigjarige ingenieur kun je
als een kind van blydschap la
ten dansen door hem een
plastic winkeltas uit Hong
Kong te geven.
Wagner
Er kunnen zesduizend mensen
in de zaal. Maar kaarten voor
het Bolsjoi-ballet zijn moei
lijk te krijgen. Voor de ingang
van de zaal wordt levendig
gehandeld. Als iemand ook
maar eventjes een kaartje laat
zien schieten kooplustigen
van alle kanten toe. Een zit
plaatsachterin moet vier keer
zo duur betaald worden.
Op hel podium vecht Don Qui-
chotte op een echt paard met
echte windmolens.
Bij de uitvoering van Wagners
Rheingold is het er ook alle
maal: regen, donder en blik
sem en soms wordt het hele
toneel omgetoverd tot een
onderwaterlandschap waarin
nymfen rondzwemmen.
Het kostte toen drie kwartier
van vergeefs bezoekers aan
schieten tot eindelijk een jon
geman in een stil hoekje zijn
twee kaartjes wel kwijt wilde
voor tien dollar.
Volgens kremlinologen is Wag
ner weer in de gratie: bij deze.
nieuwe produktic was een lid
van het Politbureau aanwezig
en aan het slot applaudiseer-
de hij. Sinds de Tweede We
reldoorlog was Wagner, als
favoriete componist van Hit-
Ier besmet geweest.
Grootheidswaan
Hitler had ook een favoriete ar
chitect: Albert Speer. Samen
maakten Zé waanzinnige
plannen voor een radicale
vernieuwing van het centrum
van Berlijn. Avenues moes
ten de breedste ter wereld
ff"
Hel is koud in Siberië. De assen van de trein
-rT
PAGINA 25
{7
oo
worden, er moest een triomf
boog komen tweeënhalf keer
zo groot als die in Parijs, en
een vergaderzaal waar meer
dan 150.000 mensen in kon
den staan onder een koepel
van buitenwerelds formaat
(250 meter hoog en 270 meter
in doorsnee). Dat alles in een
quasi-klassieke styl met
Griekse zuilen en driehoekige
tempeldaken, veel tierelan
tijnen in groteske proporties.
Al die plannen zijn volstrekt
de mist ingegaan. Maar de
d romen van Herr Speer zyn in
Moskou werkelijkheid ge
worden: Stalins grootheids
waan van na de Tweede We
reldoorlog heeft bizarre spo
ren nagelaten.
Er werden onafzienbare plei
nen aangelegd, brede wegen
geflankeerd door kolossale
gebouwen in de hierboven al
beschreven bombastische
sti)l. De universiteit die werd
gebouwd is een van de meest
omvangrijke gebouwen ter
wereld met een toren als van
een gigantische kathedraal.
In de metro voel je je soms als
in de gangen van een woest
paleis.
Het is verbijsterend, maar op
den duur zeer vervelend.
Dan is het beter vertoeven in de
oude hofjes op de andere oe
ver van de Moskwa of in het
eeuwenoude Kremlin. Daar
toont de stad haar oude, unie
ke gezicht: byzantyns. Zou
die eeuwenoude cultuur nog
leven? Ineens wordt de vraag
heel dringend: wat zit er ach
ter de facade, welke krachten
sluimeren in dat zwijgzame
volk?
Passanten
Van Moskou naar Berlyn is
vierentwintig uur met de
trein. Vlak land waar rivieren
buiten hun oevers zyn getre
den, boerderijen verdronken
In de skyline van Warschau is
onderweg nog een doorStalin
geschonken "kathedraal" te
herkennen. Ook Oost-Berlijn
met z'n grote grijze gebouwen
en stille straten lijkt nog tot
die afgesloten wereld te beho
ren.
In de Sowjet-Unie leven tien
tallen verschillende volkeren,
sommige met een indruk
wekkende traditie. Wat is er
met hun culturen gebeurd?
Ooit hebben de Russen hun
ziel geuit in prachtige ikonen,
kleurige kerken Nu lijkt alles
zo gry s. Men zwijgt. We waren
passanten in een afgesloten
Slapende reus
Na middernacht komen we aan
in Berlin-Zoo. Onderdak ge
vonden in hel station in een
klein zaaltje voor daklozen
Men slaapt op bij elkaar ge
schoven stoelen. Bij het op
staan blijken een paar bejaar
de dametjes er nog best deftig
uit te zien in nette bontman
teltjes. Bij het weggaan wordt
keurig gegroet Auf Wieder
sellen.
Buiten zien we voor het eerst
weer: luxe winkels vol eten,
mensen in allerhande kleuri
ge en uitdagende kleren,
smetteloze bussen en trams,
reisbureaus, sexbioscopen,
tydschrifien tleurenfo-
to's op mooi papier, heftige
reclames. Verwende mensen
We wandelen naar de muur
Staan op een uit kijkpost en
zien nog een maal die andere
wereld een slapt nde reus
strekt zich uit tussen het Wes
ten en het Verre Oosten.
