Trijfel
Mahlers treurnis om
een verloren liefde
PRINS FILIBERKE
VRIJDAG 18 MEI 1979
VARIA
PAGINA 29
Het woord wolkenkrabber is een
vrije vertaling van het Ame
rikaanse woord skyscraper.
Als je even bij dit woord stil
staat, en het een keer of zeven
hardop uitspreekt (wolken
krabber, wolkenkrabber,
wolkenkrabber, wolkenkrab
ber, wolkenkrabber, wolken
krabber, wolkenkrabber,wol
kenkrabber) .begin je al gauw
te beseffen dat het eigenlijk
een nogal gek en gedurf woord
is. Een heel beeldend, dichter
lijk woord ook. De wolk als een
rugzwemmer in de hemel, die
door de punt van het „huizen
hoge" torengebouw op zijn
rug gekrabd wordt...
Vermoedelijk zal de een of an
dere journalist dit woord als
eerste geïntroduceerd hebben,
niet vermoedend dat hij
daarmee een van de grootste
successtories in de interna
tionale woordenschat zou
aahboren, want in alle talen
die mij bekend zijn, is skys
craper nagenoeg letterlijk
vertaald. Het Nederlands, dat
inplaats van „hemelkrabber"
toch liever op „wolkenkrab
ber" gokte, staat daarin niet
alleen. Het Duits maakte er
„Wolkenkratzer" van, en het
Servokroatisch „oblakoder",
wat letterlijk „wolkentaster"
betekent. Maar het Frans
(gratte-ciel)het Spaans (ras-
caciélos) en het Russisch nje-
boskrjob) hebben voor de let
terlijke vertaling van skys
craper", dus voor „hemel
krabber" gekozen.
Torenhuis
De van Dale van 1925 definieert
wolkekrabber als „torenhoog
huis in N. York en elders". De
recente Van Dales houden het
op skyscraper, torenhuis, in
N.-York en elders". Het
handwoordenboek van Koe-
Door
Nico
Scheepmaker
n
schreven definitie: „toren
huis, hoog huis van twaalf en
meer verdiepingen" .De Ame
rikaanse Webster houdt zich
liever op de vlakte: seer hoog
gebouw".
Op de boot van de Circle Line
die in drie uur om Manhattan
vaart, heb ik de alwetende
gids gevraagd
hoog gebouw als wolkenkrab
ber begon te tellen, en op hoe
veel wolkenkrabbers New
York kon bogen? Hij had geen
idee. Ik vertelde hem hoeveel
indruk op mij, als jong et je, de
eerste wolkenkrabber in Am
sterdam had gemaakt, toen
mijn vader hem aanwees.
Toch telt die „wolkenkrabber"
op het Victorieplein maar
twaalf verdiepingen en is hij
maar veertig meter hoog. Hij
vertelde toen dat hij uit een
dorp in Minnesota kwam,
waar hij al erg geïmponeerd
was geraakt door een gebouw
van zes verdiepingen, het eni
ge gebouw daar dat meer dan
twee verdiepingen telde. Die
„wolkenkrabber" van ons,
ontworpen door architect JF.
Staal en in 1931 voltooid, stel
de ook toen al niets voor ver
geleken met wat er in Ameri
ka gebeurde. In datzelfde jaar
immers werd het Empire Sta
te Building voltooid, een ge
bouw van negeneneènhalve
Amsterdamse wolkenkrab
bers op elkaar. Op het Victo
rieplein staat dus weinig
meer dan één sneetje Empire
State Building!
Hoog huis
De definitie van Koenen: ,fioog
huis van twaalf en meer ver
diepingen"lijkt sterk geïn
spireerd op onze non-wolken
krabber op het Victorieplein.
Het eerste gebouw dat een
skyscraper genoemd werd,
stond overigens niet in New
York maar in Chicago: tien
verdiepingen, waarvan de
muren door een stalen frame
werden gedragen. Dat was in
1885. De man die aan een ge
bouw van tien verdiepingen
al de naam van hemelkrab
ber" verleende, moet wel over
een rijke fantasie hebben be
schiktMoeten we nu alle to
renhuizen hoger dan tien ver
diepingen als wolkenkrab
bers beschouwen, of nemen we
de twintig verdiepingen van
het Flatiron Building op Ma
dison Square als maatstaf?
Dit befaamde gebouw uitl902
geeft van zichzelf toe dat het
als een der eerste wolken
krabbers mag woren be
schouwd. Welnu, in de World
Almanac van 1929 worden al
78 gebouwen in New York
vermeld van 20 en meer ver
diepingen hoog (onze eerste
wolkenkrabber van 12 ver
diepingen moest toen dus nog
gebouwd worden!). En de
World Almanac van 1979
vermeldt nu al 102 wolken
krabbers in New York van
meer dn 152 meter (501 feet)
hoog! Dat betekent, met de
Almanac van 1975 erbijdat
er in vier jaar tijd 13 wolken
krabbers van meer dan 150
meter hoog (dus zeg maar 13
anderhalve Domtorens) bij
gekomen zijn!
Wolkenkrabber
Bij die 102 van minimaal 150
meter hoog, moeten so-wie-so
nog 53 wolkenkrabbers van
meer dan 20 verdiepingen
worden geteld; die wel in de
Almanac van 1929 stonden,
maar te laag waren geworden
voor de Almanqc van vijftig
jaar later. En natuurlijk zijn
er in die halve eeuw nog en
kele honderden „lage" wol
kenkrabbers van meer dan 20
verdiepingen gebouwd, die
niet hoog genoeg zijn om nu
nog vermeld te worden: Als we
wolkenkrabbers beginnen te
tellen vanaf 20 verdiepingen,
telt New york dus zeker tussen
de 300 en 400 wolkenkrab
bers.
LEIDEN - Ziekte van
Ferdinand Leitner, die
morgenavond het Re
sidentie-Orkest zou lei
den, heeft een belang
rijke programmawijzi
ging tot gevolg gehad.
Zijn vervanger, Kirill
Kondrasjin, naast Hai-
tink, vast dirigent van
het Concertgebouwor
kest, heeft zijn keuze la
ten vallen op de Ouver
ture "Die Hebriden"
van Mendelssohn,
"Lieder eines fahren-
den Gesellen" van
Mahler (solist is Wolf
gang Schone), en op de
"Vierde" van Brahms.
Mahler was 24 jaar, toen hij in
1884 zijn liederencyclus
"Liêder eines fahrenden Ge
sellen" voltooide. De gedich
ten hiervoor waren een keuze
uit een aantal door hem zelf
geschreven verzen, waarin hij
het verdriet beschrijft van de
dolende jongeling, die treurt
om een verloren liefde. Het is
bekend, dat hierin een stukje
autobiografie is verwerkt, en
dat voor deze cyclus Johanna
Richter "model" heeft ge
staan, een zangeres die meer
om haar fysieke kwaliteiten
werd geprezen dan om haar
kunstzinnigheid. Haar stem
hield het midden tussen een
lyrische en een dramatische
sopraan, en ze heeft ook cole-
ratuur-rollen vervuld. Ze
kwam gelijk met Mahler in
1883 bij de opera in Kassei,
Mahler als "Musik- und
Chordirektor", Johanna
Richter als zangeres. De kri
tieken uit die dagen zijn wei
nig lovend, dit wil zeggen
over haar kunstzinnige kwali
teiten. Ze zou "vals" hebben
gezongen en haar maatgevoel
was nauwelijks ontwikkeld.
Maar Mahler, de kritische
Mahler die een ieder ongena
dig de mantel kon uitvegen
wanneer iets fout ging, was in
alle staten van "lyrische"
aanbidding wanneer het Jo
hanna Richter betrof, en
hoorde van haar slechts al dat
zuivere, dat hij haar om ande
re redenen dan de strikt mu
zikale toedichtte.
Dat Johanna Richter beroemd
is geworden dankt zij aan de
"Lieder eines fahrender» Ge
sellen" waarin Mahler van
zijn onstuimige liefde voor
haar getuigt, die op niets was
uitgelopen. Hartstochtelijk,
emotioneel en diep melan
cholisch zijn deze prachtige
liederen, die vooral door Die
trich Fischer Dieskau op on
navolgbare wijze zijn ver
tolkt.
Het zijn er vier. Het eerste
"Wenn mein Schatz Hochzeit
macht" klinkt triest, met een
opleving in het middendeel
wanneer hij troost vindt in de
natuur "Ach, wie ist die Welt
so schön", maar het slot is
diep melancholisch. Opval
lend mooi is de instrumenta
tie, waarin de houtblazers-
groep een prachtige sfeerte
kening geeft.
Vrolijker begint het tweede
lied: "Ging heut'morgen
über's Feld", maar ook hier
weer eindigt hij triest en ver
loren.
In het derde lied: "Ich hab" ein
glühend Messer in meiner
Brust", laat Mahler zich gaan,
hartstochtelijk en emotio
neel, met weer die geweldige
sfeertekening, die deze cyclus
kenmerkt. Het slot, het vierde
lied: "Die zwei blauen Augen
von meinem Schatz, die ha-
ben mich in die weite Welt ge-
schickt", eindigt getroost en
verstild.
Mahler is meer componist dan
dichter. Zijn gedichten zijn
taalkundig vrij zwak, maar
zijn muziek geeft een inhoud
en diepte, die niet met woor
den zijn te vangen. Het is deze
keer aan Wolfgang Schone,
Kirill Kondrasjin en het Resi
dentie-orkest om hieraan ge
stalte te geven.
BEP RIJNDERS
Galerie De Poort, Herensteeg 11. Ten
toonstelling van diverse Leidse kunste
naars. Geopend tot 28 mei, za. van 13-17,
zo. van 13-16 en donderdag van 19-21
Galerie Pulchri Studio, Passage 10,
Oegstgeest. Tentoonstelling Peter Wil-
lemse - tekeningen en olieverfschilderij
en. Geopend van 11 mei tot begin juni
(zo. en 24 mei gesloten).
Ars Aemula Naturae, Pieterskerkgracht
9. Eerste cursistenexpositie, geopend tl
m 23 mei; Tweede cursistenexpositie,
geopend van 1 t/m 7 juni, ma. t/m vr. van
19.30-21.30 uur, za., zo. en tweede Pink
sterdag van 12-16 uur, eerste Pinkster
dag gesloten.
De Lakenhal, Oude Singel 28-32. Ten
toonstelling werk van Jan van Tongeren.
Geopend van 4 mei tot 17 juni.
Galerie De Oude Rijn, Stille Mare 4.
"Voorjaarstentoonstelling", geopend
van 12 mei t/m 30 juni, woe. t/m za. van
14-17 uur (24 mei gesloten).
Academiegebouw, Rapenburg 74. Ten
toonstelling Roger Busschots - etsen.
Geopend t/m 31 mei, ma. t/m vr. van 9-17
LAK-Foyer, Levendaal 150. Tentoon
stelling Ben Overdevest - Moderne foto
grafie. Geopend t/m 31 mei.
Galerie De Hollandsche Tuyn, Brugge-
straat 1, Leiderdorp. Tentoonstelling
Jan Onnekes - aquarellen en Willem
Kind - klein plastiek. Geopend van 22
april t/m 22 mei, za. en zo. van 14.00-17.00
Lijnbaansgracht 17 te Bayonne,
Makiri Smits 17 300 zw Kp. St. Vincent
nr Hartlepool,
Mare Liberum 17 te Tees,
Maria Smits 17 930 zw Teneriffe nr Ge-
KLEINE VAART
I Arctic 16 200 o Newfoundland r
logne.
Breekant 16 450 z Madagascar nr Manil-
Dutch Faith 17 140 zo Kp. Villano,
Spirit 17 te Rotterdam.
16 vn Londen nr Lowestoft,
Holwerda 16 te Sfax,
17 525 ono Bermuda nr Hamilton,
Danielsen 16 rede Alexandrie.
^.Frisian Mariner 16 vn Rotterdam nr
CBordeaux,
Midsland 16 vn Rotterdam nr Leith.
GROTE VAART
Abida 16 85 nno Port Said nr onbekend,
Acteon 16 vn Reunion nr Perz. Golf,
Alamak 16 t.a. rede Benghazi,
Alphacca 17 te Kaapstad.
Aludra 17 te Genua verw.,
Amersfoort 16 vn Puerto Cortes nr Cris
tobal.
Amsteldiep 16 80 zo Muscat nr Abu
Baarn 16 vn Buenaverntura nr Esmaral-
des.
Capinula 17 te Fahal,
Chevron Naples 16 rede Singapore.
Chevron the Hague 17 Kopenhagen
Diloma 16 vn Rotterdam nr Hound-
Incotransspirit 17 te Panamakanaal
Khasiella 16 vn Genua nr Cagliari,
Sl&fjvt 15 WAT
AAN H66ÊM... <3££
SÉCAA»? Mggf? VCWZ
VAU-gMCe 1AKKÉN,
JO WH POP.».
cwa-m'och,
,ref?r<?juisT i£T5
TWASGSi'pe.
WE HEBBEM VE POP PENDOOS UIT
HPT M4ÖAZIJM 6EHAALD,KlUDEieEN
-i IEDE£ tf?IJ6TEeÉÉM
FRED BASSET
De avonturen van Jommeke
'f7 Luister, Flip, vlieg eens
tot daarbovenhou de
wachters in de gaten,
zodra de kust veilig is
verwittig mij
WJ£~Üerdorieis dat ge/uk hebbendeze gaat
BEIGNETS
Pel drie bananen af.
halveer ze in de leng-
n snijd de helften
dan elk in drie stuk
ken. Laat de ringen
i blikje
goed uitlekken
Strooi suiker o'
banaan en ananas
druppel er wat n
over. Laat ze zo
uur staan. Splits e
ei en roer een 1
slagje van 125 g ge
zeefde bloem, de e
dooier, mespunt
zout. tien eetlepels
melk (geleidelijk
toevoegen),
lepel vanillesuiker
en een eetlepel ge
smolten boter. Klop
het eiwit stijf
schep dat pas vlak
u de beignets
wilt gaan bakken
luchtig door het be
slag. Doop elk stukje
banaan en c
het beslag en bak dy
Leidse bioscopen
16 jr.
Kindervoorstelling: "Peppi en Kokki",
za. en woe. 2.30 uur. zo 2.00 uur
Nachtvoorstelling: "American hot wax",
vr. en za. 11.30 uur. 16 jr.
LIDO 1: "The Deerhunter", da. 2.30 en
8.00 uur. 16 jr.
LIDO 2: "Battlestar Calactica", da. 2.30,
7.00 en 9.15 uur, zo. ook 4.45 uur, al.
LIDO3: "Animal House", da, 7.00 en 9.15
uur, do., vr., ma. en di. ook 2.30 uur, al.
Kindervoorstelling: "De reddertjes", za.
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur. (Diacones-
senhui^ en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur ELisabeth-ziekenhuis)
Kraamafdeling: dag. van 11.15-12.00 uur
(alleen voor echtgenoot van 15.00-16.00
uur en van 18.30-19.30 uur. Babyshow
laatste kwartier van middag- en avond-
Kinderafdeling: dag. van 15.00-18.30
da.
Nedlloyd Adelaide 17 te Whangarei
Nedlioyd Algoa 16 vn Kaapstad nr Port
r Suezkanaal,
Nedlloyd Chatham 16 te Douala verw.,
Nedlloyd Dejima 16 vn Hong Kong nr
Nedlloyd Katwijk 16 400 o Durban nr
Kaapstad,
Nedlloyd Kembla 17 te Manzanillo
Nedlloyd Madison 16 vn Bremerhaven
nr Antwerpen,
Nedlloyd Nagasaki 16 500 z Abidjan nr
Kaapstad.
Nedlloyd Rockanje 16 te Kotka verw.,
Nedlloyd Rouen 16 vn Newportnews nr
Houston,
Nedlloyd Wissekerk 17 te Bangkok
Obelix 16 195 w ten n Colombo nr Ba-
Ondina 17 te Bangdar Mahshahr,
Patro 16 vn Portland nr Curacao,
Salland 17 te Amsterdam.
Trident Amsterdam 16 vn Amsterdam nr
Hamburg,
Trident Rotterdam 16 vn Cartagena nr
Waterland 16 vn Santos nr Rio Grande.
Zwijndrecht '6vn DhiladelohianrGent.
i 9.15 u
2.30 uur, 16 jr.
Kindervoorsteling: "Toir
da. 2.30, 7.00 e
4.45 uur. al.
REX: "Callgirl-bv", da. 2.30,7.00 en 9.15
uur, zo. ook 4.45 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Vrouwen die ervan
houden", vr. en za. 11.30 uur, Hi jr.
Bioscopen Alphen
EURO 1: "Juliana in 70 bewogen jaren",
da 1.30 uur, 16 jr.
"Herfstsonate". da. 6 30 en 9 00 uur. zo.
4.00. 6.30 en 9.00 uur. 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Bobby Deerficld",
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis:
Middagbezoekuur: 13.45-14 30 uur.
Avondbezoekuur 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: vaders extra van
18.00-18.30 uur. Kinderafdeling dage
lijks van 14.00-19.00 uur. (Niet meer dan
2 bezoekers per patiënt).
Bezoek aan ernstige paf ienfen. wanneer
ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofdver
pleegkundige hiervoor speciale kaarten
verstrekken.
Bezoektijden Kinderklimek:
Dagelijks:
Bezoektijden kinderafdeling:
Elke dag:
14.15-15.00 uur
18.30-19.00 uur
daü van Alphen aan den Rijn
Ir Rijnoord: le en 2e klas 11-11.3
ijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag:
14.15-15.00 uur
18.30-19.30 uur
Voor de prematurenafdeling gelden de
Jgende bezoekuren (alleen voor ou-
Rijnoord:
13.30-14.15 en 18.30-19.30 uur 3e klas
13.30-14.15 en 18.30-19.30 uur Kraamaf
deling 13.30-14.45 alleen voor echtgeno
ten 19-20 uur. Kinderafdeling voor ou
ders 18.-18.30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (020-175000.
12.15 l
16 i;
EURO 2: 'The Deerhunter", da. 8.00 uur.
do., vr.. ma en di. ook 1.30 uur, 16 jr.
Kindervoorstelling: "De Hofnar", za zo.
en woe. 2.00 uur
Nachtvoorstelling: "Duck you sucker",
za 12.15 uur. 16 jr.
EURO 3: "Kentucky fried movie", da.
1 45.6.45en 9.15 uur, zo. 1.45.4.15,6.45en
9.15 uur. za. ook 12.15 uur, 16 jr
EURO 4: "De vrolijke hoogstandjes in
Tirol", da. 2.00, 7.00 en 9.30 uur. zo. ook
4 30 uur. 16 jr.
Nachtvooistellir.g: "De spiegel der lus
ten". za. 12.15 uur, 16 jr.
Bioscoop Voorschoten
GREEN WAY. The game of death", do
en di 9 00 uur, vr. en za. 9.15 uur, zo. 8.45
uur, 16 jr.
"Odds and Even", vr. 7 00 uur, za 4 00 en
7.00 uur.zo. 4 00 en 6.15uur, ma. 8.00 uur.
12 jr.
"Joe panthei
al
•li.-.:
Ban
c((hidc) lieutus
18 mei 1979
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
-Namens de Engelsche regee
ring is dezer dagen, door den
burgemeester van Oude Pekela,
aan den oud-koopvaardijkapi-
tein H. Pott een fraai bewerkte
zilveren beker overhandigd
met vergulden voet en banden
en aan de binnenzijde eveneens
zwaar verguld, bestolen in een
keuriafoudraal. Het sierlijk in
schrijf luidt, vertaald: 'Aange
boden door de Engelsehen re
geering aan kapitein H. Pott.
van den schoener "Pavadette".
van Oude Pekela, uit erkente
lijkheid voor zijn menschenmin
en goedheid, betoond aan de
schipbreukelingen van het schip
"Esmok", van Liverpool, die hij
heeft opgenomen op zee, 6 Nor
1867". De beker was vergezeld
van een vereerend schrijven.
Dat twaalf jaren verliepen tusr
schen de redding en de erken
ning, verklaart kapitein Pott
aldus. Voor twaalf jaren .op een
stormachtigen ochtend in volle
zee. seinden hem Engelsche
schipbreukelingenin booten
ronddobberende, om redding
Niet zonder gevaar voor eigen
schip en bemanning, maar op
andrt
z y II
endde hij den steven, naderde
de booten en werd een schip in
nood gewaar, dat de Fransche
vlag voerde. Een Engelsch en
een Fransch vaartuig waren in
ctantwi ng geweett. Kortom -
alle schipbreukelingen. 22
Franschen en 23 Engelschen,
werden geredDe Engelsche ka
pitein was vol erkentelijkheid,
maar waarschijnlijk is hij ter
stond na het ongeluk naar Chi
na gegaan, ter kustvaart, en
heeft nu. in zijn vaderland te
ruggekeerd .op het feit gewezen.
De Franschen hebben ternau
wernood met een half woord
hun dank betuigd
Vijftig jaar geleden
-Het Duitsche luchtschip "Graf
Zeppelin heeft gisteravond een
noodlanding moeten maken op
het vliegveld Cuers ten Noorden
van Toulon in Zuid-Frankrijk
Tegen negen uur gelukte het het
luchtschip veilig te meeren. Pas
sagiers en bemanning verlieten
rustig en zonder eenig letsel de
"Graf Zeppelin"De voomaam-
ste oorzaak van deze noodlan
ding. waarbij de Duitschers de
volle medewerking der Fran
sche autoriteiten genoten, was
een krachtige mistral,een koude
noordwesten-wind op de zuid
kust van Frankrijk.
