Bouw nu uw
neutronenb om-
schuilkelder
Sjoelen
ogen
B5EBÖB
door
Sjak
Jansen
Voetballertjes
in actie tegen
de hondepoep
Bijbel uit 1611 voor
lutherse kerk Leiden
Einde komt in zicht
van spuitbuscultuur
PAGINA 4
WOENSDAG 18 APRIL 1979
Elke ochtend, steevast om tien uur, ga ik de stad en
regio in, op zoek naar mensen en dingen voor deze
rubriek. Tips en wensen voor "Publiek", kunt u tot klok
slag tien aan mij kwijt, tel. 071-144941, toestel 215.
Schriftelijke reacties zijn ook zeer welkom.
Leidenaar Vervooren
Twee keer in de week traintVerv
an Plan-Noord op tactiek en techniek
Volgende week zaterdag (28
april) worden in "De
Meerpaal" in Dronten
sjoelwedstrijden gehou
den om het persoonlijk
kampioenschap van Ne
derland. Naar verwach
ting zullen die dag 400
sjoelers uit het hele land
aan die wedstrijden deel
nemen en één van hen is
Leidenaar W Vervooren
Sedert 1975 mag de 62-jarige Lei
denaar zich fanatiek beoefenaar
noemen van dit oude spel. Trouw
lid van de sjoelvereniging „Plan-
Noord" vervoegt hij zich twee
maal per week bij het diensten
centrum aan de Van Hogendorp-
straat. om daar tesamen met de
ruim tachtig andere leden van
zijn club er op los te sjoelen.
Het eerste wat Vervooren kwijt wil
is dat hij lang niet zo goed is in het
sjoelspel als de vijftien andere
clubgenoten die zich 28 april ook
naar de Flevopolder zullen bege
ven. Niettemin weet de Leide
naar het nodige van zijn passie te
vertellen
„Sjoelen is een Oudhollands spel.
Vroeger had je 32 stenen en kon je
160 punten behalen, maar dat is
nu veranderd. Tegenwoordig heb
je 30 stenen tot je beschikking en
kun je. tel maar na. 148 punten
halen. In tien beurten dus 1480
punten. De stenen moeten nu ook
helemaal in het vak zitten, willen
meetellen. Een paar jaar te
rug ging je nog met de vinger
langs het gaatje. En als de schijf
er dan in ging. telde die. Maar nu
is dat niet meer"
Getruct
„Een goede zaak trouwens. Want
sommige spelers waren zo ge
truct in dat schuiven met de vin
ger dat ze de schijf er altijd wel
inkregen. Niet leuk meer ge
woon. Nee, nu moet de schijf er
helemaal in liggen. Betreft het
een honderdste-millimeter-si
tuatie dan ga je er met het
schuiflatje langs en als de schijf
dan ook maar een tikkeltje be
weegt, wordt-ie 'uit' gegeven"
Vervooren weet te vertellen dat
sjoelen in wezen een samenspel
van ogen en handen is. ..Je moet
de steen daar werpen waar je hem
hebben wilt. Daar krijgje vanzelf
de nodige handigheid in. En de
tactiek en techniek moet je na
tuurlijk eveneens meester zijn
De taktiek is om de stenen over
de vier vakken te verdelen en de
techniek beheft het gooien t,n
daarbij moetje weer met dejuiste
kracht gooien. Te hard is fout, te
zacht is óók fout"
Effect
„In tegenstelling tot wat velen den
ken is sjoelen geen gooi- en
smijtwerk", luidt de stellige over
tuiging van Vervooren. „Verre
van dat. De ene keer is het een
kwestie van recht-toe-recht-an
gooien en de andere keer van
eventjes de kant schampen. En
effect maken he. door bijvoor
beeld met je duim aan de achter
kant van de steen heen en weer te
gaan. zodat-ie een tollende be
weging gaat maken".
'Nee. het is echt. niet prinsheerlijk
wil je 148 punten in de wacht sle
pen. En dat gebeurt'nog hoogst
zelden. Kun je nagaan
Ook in ons geciviliseerde
landje is het verschijnsel
'hondepoep' nog altijd een
niette onderschatten bron
van ergenis. Dat bewijst
weer eens een actie, die
een stuk of tien voetbal
lende jongelui uit het
Leidse Morskwartier mo
menteel in hun wijk hou
den. Inzet is, u raadt het de
al: hondepoep.
Die hondepoep ligt in der
mate grote hoeveelheden
op het speelveld aan de
Onyxhof. dat voetballen
op die verraderlijke gras
mat een smerige onder
neming zou zijn. Eensge
zind besloten de jonge lie
den dan maar het balletje
voor de deur te trappen
Dat weer tot groot onge
noegen van menig buurt
bewoner, aangezien de
knapen er niet voor
schroomden de bal tegen
geparkeerde auto's en rui
ten te schieten.
Een van de buurtbewoners
die zich daaraan een broer
tje dood ergerde sprak de
jongens erover aan en
eenmaal de koppen bij el
kaar gestoken kwam de
oplossing vanzelf: De
mensen vragen hun hond
niet meer op het speelveld
uit te laten.
Een stencil werd in elkaar
gedraaid en daarmee gaan
de voetballende jongelui
deze week langs de deu
ren. Ook zal een exemplaar
op het stadhuis worden
overhandigd.
Maar waar anders moeten de
mensen hun hond uitla
ten? Het stencil geeft daar
een eenvoudig antwoord
op: "Wij vragen u beleeft
uw hondje niet meer te la
ten poepen op ons speel
terrein. Laat deze behoefte
geschieden langs de stoe
prand of op straat, omdat
het daar de minste last
veroorzaakt. De drollen
worden immers door het
profiel van autobanden
vermorzeld en op die wijze
opgeruimd"
De evangelisch-lutherse kerk aan
de Leidse Hooglandse Kerk-
gjacht beschikt thans over een
zeldzame bijbel uit het jaar 1611
van A. Geens. Ouder dus dan de
zogenaamde Staten-vertaling.
De bijbel is geschonken door de
heer en mevrouw Haasnoot-Mi-
lo, een hoogbejaard echtpaar uit
Katwijk.
Dominee Happee van de Lutherse
kerk noemt de bijbel een zeer bij
zonder geschenk. „Wij zijn het
echtpaar Haasnoot zeer erkente
lijk voor dit cadeau. Het is een
familiebijbel, afkomstig van Arie
Haasnoot Nieolaaszoon (96); lid
van oude reders-en scheepskapi-
teinsfamilie te Katwijk aan Zee.
Van geslacht op geslacht is de
oude (gedrukte) bijbel in de fa
milie Haasnoot gebleven. Maar
aangezien het echtpaar Haas-
noot-Milo geen nazaten heeft,
heeft het besloten de bijbel
onze kerk te geven".
De bijbel is ter gelegenheid van het
paasfeest geschonken. Het
boekwerk heeft een plaatsje ge
kregen op de arm-lezenaar aan de
kansel.
Dominee Happee (foto) tenslotte:
"Het is een pronkstuk voor de lu
therse kerk. We zijn er erg blij
ERPE MERE - „Bouw nu uw atoom-neutronenbom-
schuilkelder Deze verrassende annonce in diverse Bel
gische kranten verwekte aanvankelijk nogal wat hilari
teit. Het lachen verging snel. Want toen kwam Harrisburg
Zelfs vreedzaam gebruik van het atoom is levensgevaar
lijk, drong eindelijk tot brede kring door
Roger de Smet. ontwerper van
bouwsels tegen enge stralen, kan
nu zelfs lachen om al die artikelen
waarin luchtigjes wordt gedaan
over de gevaren van het
atoom.
Neem nou het stukje uit dagblad
Het Volk te Gent. Ga maar rustig
slapen, is de teneur. Overheid en
industrie zorgen wel voor u. De
Smet gelooft er niks van. „Je
moet voor jezelf zorgen", zegt hij.
Al moet gezegd dat die zelfzorg
voor hem een zorg minder is. Ofte
wel, de ene z'n angst is de ander
z'n brood. Zijn brood.
De Smet blikt de toekomst deson
danks niet geheel en al onbe
zorgd tegemoet. Een toekomst
met of zonder neutronenbom. De
Smet gelooft aanzienlijk meer in
het eerste dan in het laatste. Nee,
zegt hij. Dat is geen reclame ma
ken.
Vergrendeling
Een beetje schuilplaats voor zeven
personen komt op ruim vijftig
duizend gulden. We citeren even
de brochure: „Het omhulsel be
vat minstens een twintig centi
meter dikke gepantserde deur,
alsook een even dik pantserdek
sel, dat de ingang, nooduitgang of
evacuatieweg hermetisch afsluit.
Deuren en deksels kunnen zowel
binnen als buiten de bescherm-
plaats geopend worden, doch we
bevelen een bijkomende ver
grendeling aan, om eventueel
ongewenst bezoek buiten de be-
schermplaats te houden, waar
door de veiligheid der inwoners
van een atoomschuilkelder
maximaal wordt verzekerd. Bui
ten, boven de ingangsdeur, is in
een puinvrije zone voorzien om
zelfbevrijding te vergemakkelij
ken"
Het kan ook goedkoper. De Smet is
gaarne bereid bestaande kelders
bestand te doen zijn tegen fall
out. Ze moeten dan wel zo'n twee
meter hoog zijn en zo groot dat er
plaats is voor een sas (Vlaams
voor luchtsluis) met bijbehoren
de pantserdeur. Verdere voor
waarde is dat de kelder water
dicht moet kunnen worden ge
maakt. De verdrinkingsdood
mag natuurlijk geen alternatief
zijn. Verder moet de minimale af
stand tussen de kelder en een
belangrijk doelwit - gedacht
v/ordt aan bijvoorbeeld een
stadscentrum - zo'n kilometertje
of tien zijn. De aanpassingen zo
als metselwerk, nooduitgang,
brandvrije deur en het verluch
tingssysteem (ventilatie) komen
op zo'n vijftien mille.
- De neutronenbom spaart gebou
wen en doodt mensen. Dan heb je
toch ook niks aan zijn bouwwer
ken?
De Smet „Het is te zeggen. Als de
neutronengranaat vlak boven uw
huis ontploft kunt ge het wel ver
geten. Maar op zo'n kilometer
weg, of minder nog wel, zit ge
goed".
- Helemaal geruststellend klinkt
het niet. En is het alles bij elkaar
niet wat duur?
Welnee. Spotgoedkoop, vindt De
Smet. Tenminste, als je het wilt
zien als een hypermoderne vorm
van levensverzekering.
Brok weten
Ervaring in het bouwen van schuil
kelders heeft de voormalig
bouwkundig controleur van au
toweg E-3 nog niet. Wel leunt hij
op een indrukwekkend brok we
ten van een Zwitserse fabriek,
hij de alleenverkoop
voor de Benelux heeft verwor
ven. Genoemde firma was als
eerste op de markt met dergelijke
garnituren.
Tot die garnituren behoort het
verluchtingssysteem met voor-
en gasfilter. Zuivere lucht wordt
gegarandeerd. Het ventileren kan
elektrisch of met de hand ge
schieden. De brochure meldt dat
de hoofdfilter waterdicht is en in
Zwitserland na controle door de
federale diensten is verzegeld. In
vredestijd wordt de filter afge
dekt met een plastic bescherm-
kap.
De Zwitserse firma, die via De
Smet heel wat garnituren aan de
man hoopt te brengen, heeft een
rijke ervaring op het gebied van
atoombestendige onderkomens.
Dertig jaar geleden - dus vijftien
jaar voordat ze in Zwitserland
verplicht werden gebouwd - le
verde ze de eerste. Ze heeft nu
zo'n miljoen atoomvrije plaatsjes
gecreëerd in het moederland.
Discretie
Zo'n honderd mensen, onder meer
uit Nederland, hebben voorzich
tig inlichtingen gevraagd bij De
Smet. Hij schat dat er een stuk of
vijf serieuze kandidaten bij zit
ten. Nee, nee, nee. Namen noe
men we niet. Hij onderkent het
gevaar dat mensen, die zich van
een brok veiligheid tegen het
atoom voorzien, anders voor
angsthaas worden uitgekreten.
Discretie is derhalve verzekerd.
Wel wil hij kwijt dat het door
gaans kapitaalkrachtige perso
nen betreft, onder wie opvallend
veel medici. „Het kan zijn dat de
dokters meer geld hebben of be
ter bekend zijn met de schadelij
ke werking van het kernwa
pen".
De nu nog kleine zaakvoerder pro
beert niet al te onvriendelijk te
doen jegens de overheden. Bitte
re kritiek valt in hoge ambtelijke
regionen slecht, weet hij maar al
te goed. Commercieel gezien kan
dat frankskes kosten. Al zegt hij
De Belg Roger de Smet. ontwerper van bouwsels tegen enge stralen
zich niet daaróm wat terughou
dend op te stellen.
Toch wil hij ten slotte wel zeggen
het merkwaardig te vinden dat
het ministerie van volksverdedi
ging in verhouding tot de bewa
pening zo weinig francs over
heeft voor de bescherming van de
bevolking. En dat dit eigenlijk
voor elk land geldt.
De Smet: „Het is toch dwaas. De
uitgaven voor de landsverdedi
ging bereiken nooit gekende pie
ken. Overal liggen atoomwapens
van grote verschrikkelijkheid.
De overheid zal u niet uitleggen
waar en hoeveel. Zelfs de meest
ingenieuze personen weten niet
de draagwijdte van het atoom.
Hoeveel generaties werkt het
kwaad. Of is het oneindig".
De Smet ziet het somber in. Voor
hem is het zo zeker als wat dat er
oorlog komt. Dat gebeurt volgens
hem altijd als het met de econo
mie bergafwaarts gaat.
Droogplee
Het is dan ook minder verbazing-
wekkend dat zijn ruime huis nog
over een droogplee beschikt dan
dat een atoomkelder ontbreekt.
Weliswaar maakt de rijk voorzie
ne bierkelder veel goed. Maar
toch...
De Smet haast zich te melden dat
zowel het een als het ander bin
nenkort aan zijn woning zullen
worden toegevoegd. Een bunker
èn een watercloset zullen niet
lang op zich laten wachten.
Hij weigert zich op het met ge
noemde activiteiten samenhan
gende puin te laten fotograferen.
Evenmin wenst hij naast een
kloek reclamebord voor zijn
atoomkelders op de kiek. „Ik sta
hier niet op de kermis", zegt
hij.
Boven een rood fonkelend glas bier
(zeven jaar oud en negentien pro
cent alcohol) vertrouwt hij ons
toe, soms dingen te voorvoelen.
„Ik wil u niet bang maken", zegt
hij.
Het klinkt niet geruststellend.
Het lijkt gauw met ons ge
beurd.
PIETER VAN DE VLIET
HAARLEM - In de Verenigde Staten zyn oplangs de eerste maatregelen
van kracht geworden, die een einde moeten maken aan de „spuitbuscul-
tuur". Het commercieel gebruik van de gangbare spuitbus wordt verbo
den. Een uitzondering wordt gemaakt voor bepaalde geneesmiddelen
en enkele industriële produkten. Er rust nu een absoluut verbod op het
in het groot verkopen van het aandrijfgas „freon*', de grote boosdoener,
die de afgelopen jaren de spuitbus in discrediet heeft gebracht. Ons land
is nog niet zover, maar zal vroeg of laat vrijwel zeker volgen.
Spuitbussen gaan met miljoenen tegelijk over de toonbank. Van haarlak
tot anti-vries: overal is wel een spuitbus voor. Het overmatige gebruik
van dit verpakkingsmiddel kwam in opspraak, toen een speciale milieu
commissie van het Witte Huis in de lente van 1975 in Washington een
rapport publiceerde, waarin ernstige bedenkingen werden geuit over
het gebruiken van het drijfgas freon om de inhoud uit spuitbussen te
stuwen. Men adviseerde nog geen verbod. Dat zou afhankelijk worden
gesteld van een tweede rapport.
Mocht de Academie voor Wetenschappen niet kunnen bewijzen dat drijf-
gassen onschadelijk waren, dan wilde men de produktie nog in 1978
verbieden. Zover is hèt nu. want van dat definitieve rapport, dat officieel
openbaar wordt, zijn inmiddels zoveel schokkende feiten bekend ge
worden, dat niet alleen duidelijk is dat het gas gevaarlijk is. maar ook dat
intussen de levensbeschermende ozonlaag ron'd de aarde tweemaal zo
erg is aangetast dan tot dusver werd verondersteld.
Het weinige gemak dat spuitbussen bieden, staat in geen enkele verhou
ding tot de bezwaren die ertegen kunnen worden ingebracht. Voor
spuitbussen wordt gewoonlijk als drijfgas een chemische verbinding
gebruikt die in de volksmond „freon" is gaan heten, een verbinding van
koolstof', waterstof, chloor en fluorIn hogere luchtlagen valt de stof
uiteen en gaat een vernietigende chemische reactie aan met ozon. een
„zusje" van zuurstof, op zo'n 12 km hoogte in de stratosfeer. Doordat die
laag wordt afgebroken, neemt de hoeveelheid ultraviolette straling die
de aardkorst bereikt sterk toe.
Met ernstige gevolgen voor mens en milieu, zoals het gevaar voor huid
kanker. mismaakt geboren baby's en zelfs klimaatsveranderingen. Ge
schat wordt dat inmiddels 11 a 16 procent van de ozonlaag is „opgesou
peerd".
In Europa wordt 80 procent van de chloorfluorgassen gebruikt als drijfgas
in spuitbussen. De rest is terug te vinden in de minder gevaarlijke
gesloten circuits van koelinstallaties en dergelijke.
Zijn in de Verenigde Staten inmiddels vele ogen open gegaan, in ons land
heeft vooral de PPR zich sterk gemaakt voor een verbod. Deze partij
probeerde driejaar geleden al een koopstaking te organiseren, waardoor
weliswaar de omzet van de fabrikanten tijdelijk kelderde, maar die nog
geen echte zoden aan de dijk zette. De toenmalige minister Vorrink van
volksgezondheid en milieuhygiëne liet weten geen maatregelen te ne
men, omdat zij vond dat er nog te weinig kennis over de gevolgen van het
gebruik van freon beschikbaar was
Die kennis kwam echter haast op bestelling overwaaien uit de VS, in de
vorm van een tussenrapport van de Amerikaanse Academie voor We
tenschappen. Voor Zweden overigens aanleiding om per 1 januari 1979
een absoluut verbod af te kondigen voor freon in spuitbussen.
Hoewel in ons land de Raad van de Luchtverontreiniging op een totaal
verbod aandrong, liet de huidige minister van volksgezondheid. Gin
jaar, nog in januari van dit jaar weten liever eerst op het Amerikaanse
eindoordeel te willen wachten. Wel kwam het kabinet dit voorjaar met
een verplicht waarschuwingsetiket voor freon-spuitbussen op de prop
pen, na een beleefd doch uiterst dringend advies van de Voorlopige
Centrale Raad voorde Milieuhygiëne. Een etiket dat de consument wijst
op het gevaar voor milieu en gezondheid bij gebruik van spuitbus-
Een definitief verbod voor freon zit er echter ook voor ons land zeker in.
Het waarschuwingsetiket wordt door de regering immers duidelijk ge
zien als een voorlopige maatregel. Echt grote problemen zullen er door
een verbod niet ontstaan. Freon is weliswaar goedkoop, maar er zijn
volgens deskundigen gassen genoeg die als vervanging kunnen dienen.
Na aanvankelijk tegenstribbelen zijn de Nederlandse fabrikanten ook
wel bereid die te gaan gebruiken. Bovendien zijn-waren de meeste
spuitbusprodukten ook in andere verpakkingsvorm te koop.
Intussen zou de zonaanbidder zich eens twee keer kunnen bedenken
terwijl hij zich op het strand per flitsende spuitbus beschermt tegen
teveel ultraviolette stralen.
KEES KLAADDE
