De Haan, de Baas en Ben Elke
ZATKRDAG 17 MAART lil
Door Evert van Tijn
In april werd Ben Eikerbout,nu
38 jaar, benoemd tot adjunct
directeur televisie van de
VARA. Sindsdien is het rond
hem, met alle conflicten waar
de V AR A-televisie zijn be
kendheid aan ontleent, nau
welijks meer stil geweest. Hij
werd. adjunct-directeur naast
Piet te Nuyl, om de televisie
programma's van de VARA
uit het slop te halen en om de
gonzende discussies rond de
leiding van de televisiedienst
te doen verstommen.
Sinds vorige week heeft hij geen
werk meer. De reorganisatie
van de afdeling waar hij me
de leiding aan gaf, heeft hem
zijn baan gekost. En met hem
verdween Te Nuyl, de meest
ervaren en door de wol ge
verfde televisiedirecteur van
Nederland.
Nadat Eikerbout in het mana
gement terecht kwam. ver
stomde de roep om het vertrek
van Piet te Nuyl grotendeels.
Eikerbout werd de kwade ge
nius die succesvolle pro
gramma's in de weg stond en
een aangenaam arbeidskli
maat saboteerde.
Terugblikkend is er wel het een
en ander gebeurd. In april '76
kwam Eikerbout, in december
'76 zette hij mede zijn paraaf
onder een nieuwe opzet van
een programmaschema,
waaruit de berucht gewor
den. maar inmiddels overle
den actualiteitenshow VARA-
Visie voortvloeide, in septem
ber '77 moest hij die rubriek
eigenhandig in het spoor hel
pen, in mei '78 liet de Vereni
gingsraad de televisiedirec
teuren en hun ideeën volsla
gen in de kou staan en in no
vember '78 werd het laatste
restje van het nieuwe schema
Vara-Visie, definitief opge
heven. Tussendoor waren er
nog wat andere incidenten,
zoals de kwestie-Harms. de
kwestie Johanvan Minnen, de
Kwestie-f rits Bom, de kwes
tie-Hans Jacobs, waarbij de
televisiedirectie, en Eikerbout
met name, als schuldige werd
aangewezen door de publieke
personeelsopinie.
Ondanks alle onaangenaam
heden die tussen de VARA en
Eikerbout hebben plaatsge
vonden, is het niet uitgesloten
dat hij toch nog een bijdrage
aan de VARA-televisie blijft
leveren. Voordat de moeizame
periode van zijn directeur
schap aanbrak, was hij ad
junct-eindredacteur van Ach
ter het Nieuws. In die nieuws-
sfeer keert hij weer terug. Hij
is van plan samen met Ludi
Boeken - eveneens ex-Achter
het Nieuws - documentaires te
gaan maken. ..Ook voor de
VARA, als zij ze willen heb
ben". zegt Eikerbout groot
moedig.
Het afscheid van de VARA is
hem overigens niet licht ge
vallen. ,Jiet enige dat de VA
RA ons niet kgn afstrijden, is.
dat het bestuur door ons ge
noodzaakt is zich eens wat
dieper over de organisatie te
buigen. Piet en ik vleien ons
met de gedachte dat onze op
vatting, neergelegd in nota's
die door het dagelijks bestuur
zijn onderschreven, en onze
opstelling in de reorganisatie
aangeven dat er wat bij de
VARA moet gaan gebeu-
Ben Eikerbout..."de jongeren trekken iv
HUIZEN - Ben Eikerbout heeft de VARA
verlaten. Woensdag 7 maart was hij er
voor het laatst als overtollig geraakte ad
junct-directeur televisie. Vijftien jaar was
Eikerbout te vinden bij de VARA. de laat
ste drie jaar hoogst nadrukkelijk als de
omstreden televisiedirecteur, die een be
dreiging voor het arbeidsklimaat zou be
tekenen. De onrust binnen en rondom de
VARA-televisie leidde het afgelopen na
jaar tot een reorganisatieplan, waarin de
televisiedirectie zichzelf niet kon terug
vinden. Piet te Nuyl en Ben EJkerbout
werden bijgevolg overbodig, toen perso
neel en de te hulp geroepen vakbonden het
reorganisatieplan accepteerden. In de
hooglopende ruzies die tot de reorganisa
tie aanleiding gaven en geven, was Eiker
bout de laatste anderhalf, twee jaar bij
voortduring betrokken, s
Zijn bureau op/de VARA heeft hij al leegge
maakt. In de tuin voor zijn huis prijkt een
aanhangwagen vol puin en afval. Huize
Eikerbout bereidt zich voor op een nieuwe
toekomst. Hij kan niet langer omschreven
worden als het „haantje" van de VARA.
Het haantje dat vrijwel gelijktijdig met
hem het veld moest ruimen.
„Ja, ja, maar dan geef ik toch de voorkeur
aan ,haan" en niet „haantje". Die vergelij
king doelde op de agressiviteit, he. Voor
die Haan van Swip Stolk geldt net als voor
Piet te Nuyl en mij: de VARA heeft ons de
rug toegekeerd. Dat is heel dom. Mijn doel
is altijd geweest om de VARA duidelijk te
onderscheiden, zodat wij konden opbok
sen tegen de omroepen waarvan ik altijd
gezegd heb: daar zit onze natuurlijke ach
terban naar te kijken. Dit soort vergelij
kingen zijn mij niet in dank afgeno-
„Naar mijn gevoel houdt de VARA zich veel -
te veel intern bezig met pietepeuterighe
den, waarbij te pas en naar mijn mening
vooral te onpas begrippen als democratie
en inspraak bij vallen. Er is een proces
gaande, waarin het steeds moeilijker
wordt om besluiten te nemen en de aan
dacht te vestigen op het voortbestaan van
de VARA, afgezet tegen alles wat zich aan
concurrentie voordoet. Bij de VARA moet
eerst iedereen aan zijn trekken komeft. en
daarna komt pas het produkt".
Benauwend
„De jongeren trekken naar Veronica, de
middenmoot zit bij de TROS en wij heb-i
ben wat leden betreft veel ouderen. Een
benauwende gedachte, we moeten dus no
dig doorgaan met de ene discussie na de
andere over interne rechten en de hele
ontwikkeling die buiten de deur plaats
vindt maar aan de ander overlaten. Bin
nen de televisiedienst wordt nauwelijks
gediscussieerd over de situatie die we bij
voorbeeld over tien jaar tegemoet moeten
zien. Dat merk je ook als je alle publiciteit
van de laatste jaren bij elkaar veegt. Dan
gaat het over het behoud van program
ma's en over stoelen. Over of ik wel op
mijn stoel kan blijven zitten, of ik mijn
programma wel houd. Daarom is er bij de
VARA ook geen enkele doorstroming. Al
leen nu, aan de top".
Dat zou betekenen dat jij en Piet te Nuyl
bezig zijn geweest met het geven van het
goede voorbeeld?
„We hebben gezegd dat we die reorganisatie
niet op onze slof kurnen nemen, omdat we
het er niet mee eens zijn. Het scheiden van
de taken van de directeuren in beheer en
programma druist in tegen de opvattin
gen die wij hebben over de wenselijke
structuur van een televisiebedrijf, waar je
een slagvaardig beleid moet hebben, snel
moet kunnen beslissen en de vragen die
met alle externe ontwikkelingen op je af
komen, kunt aanpakken. Dat is naar ons
gevoel onmogelijk in de gekozen struc
tuur. Met als bijkomende factor dat wij
onze functie in de reorganisatie niet kon
den terugvinden".
Arrogant
„Ik denk niet dat de VARA met het heengaan
van Piet en mij gediend is, zo arrogant ben
ik wel. Maar als je principiële bezwaren
hebt, moet je consequenties trekken. Het
is verbazingwekkend dat als je een aantal
mensen bij de VARA er uitlicht en kijkt
wat voor opvattingen die de laatste vijf
jaar verkocht hebben, er geen peil op te
trekken valt. Het is puur opportunisme,
gewoon voortkomend uit een diep verlan
gen om te blijven zitten. Er zitten nog
steeds mensen bij de VARA die hun ont
slag kregen aangezegd toen ik er vijftien
jaar geleden kwam"..
- Meijer Sluyzer heeft ooit eens gezegd: De
VARA is een poel van hartstocht, waar
heen het emotionele in het socialisme
vlucht en bevrediging vindt. Het is een
hartstochtelijk bedrijf, velen hebben er
letterlijk hun leven aan gewijd, in elk ge
val hun loopbaan aan te danken.
„Volgens mij heeft hij daar groot gelijk in
gehad. Op het moment dat er over de kwa
liteit van het produkt, televisie, wordt ge
sproken, gaat er opeens van alles meespe
len. De socialistische ideologie, socialisti
sche idealen, noem maar op. Allerlei zaken
die jLk hartstikke mooi vind, waar ik in
gróót gebracht ben, maar die naar mijn
gevoel niets te maken hebben met een effi
ciënt bedrijf'.
„Voor mensen die uit het „milieu" komen,
zoals ik, is de VARA niet zomaar een be
drijf dat jou een boterham geeft. Het hoort
bij je leefwereld. Ik zeg altijd: het kader
waarin ik opgegroeid ben, is de partij, de
vakbond, de VARA en het busje van het
Jóóds Nationaal Fonds. Dat schud je niet
even van je af. Dat is ook de reden dat er zo
weinig beweging bij die VARA-medewer-
kers zit. Het hoort bij je maatschappijop
vatting, dat je er werkt. Maar dat is wel
een handicap, het is ontzettend moeilijkje
politieke opvattingen te scheiden van de
technische kant van het werk".
„Praten over een programma verglijdt van
kwalitatieve naar ideologische argumen
ten. Sommige medewerkers kunnen ook
ontzettend blijven vasthouden aan een
programma waar niet meer dan een hand
jevol naar kijkt, omdat ze ervan overtuigd
zijn dat ze er de maatschappij mee veran
deren of verbetéren.Kcn volstrekt te goe
der trouw argumentatie, maar je weet niet
meer waarover je zit te praten".
Arbeiderspers
„Er vallen nogal wat parallellen te trekken
tussen wat er bij de Arbeiderspers is ge
beurd en nu bij de VARA gaande is. Wat
nje van de Arbeiderspers bijgebleven is, is
onder meer een opmerking van Herman
Claus. Dat een olifant, als hij op z'n vier
poten staat, niet omver te duwen is, maar
het is onbegonnen werk te proberen hem
omhoog te tillen als hij door zijn knieën
begint te zakken. Ik vrees dat de VARA in
een dergelijk proces verkeert. Niet alleen
het bedrijf, maar ook als je naar de vereni
ging en de Verenigingsraad kijkt".
Als je naar de VARA kijkt, als omroepver
eniging, lijkt het wel alsof de eisen van de
Omroepwet van inspraak van de leden,
van het actief wortelen in brede lagen van
het volk, zijn afgeleid van de VARA-situa-
tie. Het zijn toch de leden die het voor het
vertellen hebben, nog steeds.
„Op papier wel. Maar omdat ze geen maat
weten te houden, is het blijkbaar in de
praktijk onmogelijk. Wat er gebeurt, is dat
tegen de leden gezegd is: jullie hebben het
voor het vértellen. Er kwam een structuur
waarin ze het inderdaad voor het vertel
len hadden. Maar er zijn zoveel factoren,
technische, organisatorische en personele
problemen die te maken hebben met het
programma, dat je het alleen kan overzien
als je er dagelijks mee te maken hebt, als je
acht uur per dag bezig bent die problemen
op te lossen".
„Maarzo is het gegaan. Jaren lanjgis tegen de
leden gezegd; kijk, jullie zijn het parle
ment. Allereerst gaan ze zich dan ook als
een parlement gedragen en krijg je allerlei
politieke spelletjes en mensen die in zo'n
vergadering gewichtig willen doen. Je
moet het met een beetje mildheid be
schouwen. want ze doen het allemaal in
hun vrije tijd. Maar eeu bedrijf is op die
manier niet te ruimen, dat is godsonmoge
lijk. Je kunt mensen niet ongestraft vertel
len dat ze de baas zijn, terwijl ze feitelijk
niets te vertellen hebben en de consequen
ties van hun macht niet kunnen oyer-
„Vandaar ook dat streven om de organisatie
te stroomlijnen. Maar er is niets moeilij
ker dan te proberen allerlei gegroeide
rechten en situaties terug te dringen. Dat
lukt alleen maar als de doodsklok geiuid
heeft".
„Die luidt niet van de ene dag op de andere.
Zo vlug verandert het niet. In een televi
siebedrijf is het zo, dat zolang de pro
gramma's goed ontvangen wordeu. er vol
gens iedereen niets aan de hand is. Ik heb
wel eens gezegd dat al die programma's in
feite een obstakel vormen bij het oplossen
van de werkelijke problemen. Steeds
wordt gezegd: eerst moet het programma
klaar. Ondertussen rotten de moeilijkhe
den onder de oppervlakte door. Dan krijg
je eén situatie waarin mensen die zich
misdragen in een organisatie, maar een
succesvol programma maken, zich van al
les kunnen permitteren. Zulke mensen he
ten ook „onaantastbaar", maar in een
normaal bedrijf zouden tegen hen al lang
maatregelen genomen zijn".
Opportunistisch
- Koos Postema heeft over jouw optreden in
de kwestie VARA-Visie gezegd: „Ik vind
het optreden van Ben teleurstellend. Ik
vraag me af waar die opportunistische
verslaggever van Achter het Nieuws
gebleven is. Die had al lang gezegd: als het
zo niet gaat, dan doen we het anders. Het
lijkt wel of Ben bang is zijn prestige kwijt
te raken".
„Over het algemeen ben ik voor dat soort
oplossingen, als het niet gaat, iets anders
verzinnen. Maar wat VARA-Visie betreft,
van het begin heb ik gezegd dat het de lijd
moest hebben, dat je niet na een half jaar
kon gaan roepen „het werkt niet". Er werd
geroepen dat het niet werkte, omdat men
zich bij de tegenwerking neerlegde. Dat
heb ik nooit gedaan, als Koos het over die
verslaggever van vroeger heeft. Dat vond
ik toen niet noodzakelijk en ook nu
niet".
„Ik denk nog steeds dat VARA-Visie de fof-
mule was, waarmee we hadden moeten
werken. Nu zijn we, is de VARA, weer te
ruggevallen op het schema van drie jaar
geleden. Er valt w eer niets nieuws te doen,
niets tc experimenteren. Alles moet weer
in het schema gepropt worden, de zendtijd
moet als een mozaiek opgedeeld en pro
gramma's gaan elkaar weer intern becon
curreren. Postema heeft dat zelf indertijd
geconstateerd en er is niets veranderd. Tel
uit je winst".
„Het enige alternatief voor VARA-Visie was
Achter het Nieuws. Het was óf alles apart
en zelfstandig houden, óf een nieuwe ru
briek maken. Ik ben van mening dat VA
RA-Visie aan invloed won. Ik kan me nog
een onderzoek herinneren, dat in Skrien
stond en waarin VARA-Visie schitterde
als de rubriek die goed uitdiepte en met
achtergronden kwam. Dat merkte je ook
in Den Haag, politiek werd VARA-Visie
ook steeds serieuzer genomen. Dan moetje
zo'n programma de tijd gunnen".
„Koos kan wel van alles zeggen, maar Koos
haakte al af toen het niet helemaal hon
derd procent ging. Je hebt mensen nodig
die zeggen: we gaan het proberen, en dat
doen we tot aan het einde van de rit. Al
ternatieven zijn ons echt niet geboden.
Binnen het bedrijf is het pure sabotage
geweest. Het belangrijkst was de man die
de eindverantwoordelijkheid had, maar
niet loyaal was met degenen die die ver
antwoordelijkheid deelden. Jacobs heelt
dat ondergraven en daar is geen enkel ge
bouw tegen bestand".
Ouderwets
„Het bestuur heeft daar later wel een
conclusie aan verbonden, maar toen ze dat
eenmaal hadden gedaan, keerden ze weer
terug op hun schreden. In mijn ogen kun je
dan geen behoorlijk beleid voeren. Ik denk
tamelijk ouderwets. Je kunt niet met zijn
allen de baas zijn. Er moeten mensen in
staat worden gesteld om knopen door te
hakken en besluiten te nemen. Na afwe
ging van alle factoren en argumentatie en
inspraak die daarbij hoort".
„Het is een vals beeld om maar steeds te
veronderstellen dat het rechts is als er een
man is die de knopen doorhakt. In een be
drijf als dé VARA gebeurt dat dagelijks,
want iedereen is het met elkaar oneens,
smdsjaaren dag. Dan kun je niet proberen
iedereen via een middenweg zijn zin te ge
ven".
„Dat is mijn frustratie. Die voortdurende
middenweg, voortdurend proberen een
compromis te vinden, voortdurend vra
gen „hoeveel zijn er voor en hoeveel te
gen". De inhoud van* de argumentatie
speelt dan nauwelijks een rol meer. Ik kaïj.
daar wel hele beschouwingen óyeryhoui
den, maar op dé 1 a a t s t e..V e r éplgin g s -
raadsvergadering sprak ik èen bestuur
der. Die kon er ook niets aan doen, zei fpj,
maar kwaliteit was niet langer aan dé or
de. Dan denk ik; .waar zijn we eigenlijk
mee bezig. Kennelijk gaat het alleen omdi
mening van de meerderheid, omdat
ders niet te werken valt. Onzin natui
lijk".
„Jehebt natuurlijk gelijk als je zégt dat het
onderwerp van vergadering van de^Ver-
enïgingsraad „Naarven werkbare VARA'
w as. Maar als de bedoeling een werkbare
VARA ongeacht het resultaat is, hoeft het
niet. Daar zijn we ah Dat soort geluiden
heb ik jaren geleden ook al horen klinken.
Zo van dat de medewerkers het recht heb
ben om te zeggen: de VARA moet ons werk
verschaffen, en niet meer dan dat". ;M
Hoe w erkbaar is die VARA voor jou ge
weest, de laatste tijd. Heb jé er mét alle
aanvallen op jouw ideeën, beleid én je per
soon niet een geweldige hekel aan gekre-
gen? Jtt &B& j
„De afgelopen anderhalf jaar heb ik ontzet
tend te maken gehad met geruchten die
zeer kwaadaardig waren en alleen ver
spreid werden om mij op eed of andere
manier te kwetsen. Dat heb ik meestal
maar gelaten, maar ik merkte wel dat ze
steeds kwaadaardiger werden én vooral
gingen over iets dat ik als mijn persoon
lijke integriteit beschouw. Dat is iets wat
ik heel slecht verdragenkan. Mensen mo
gen het niet met the eens zijn, maar eén
ding weigerik me te laten aanwrijven. Dat
ik niet met open vizier mijn standpunten
verkondig. Als ze er dan ook nogfinaneien
bijhalen, kunnen ze me helemaal wild
maken. Ik heb juist geprobeerd zoveel
mogelijk kosten te besparen. Niet om er
meer aan over te houden dan waar ik recht
op heb". r .rr-
„Ten opzichte van een aantal VARA-mensen
heb ik wel een behoorlijke rancune opge
bouwd, maar ik wil niet rancuneus door
het leven gaan. Zelfs niet ten aanzien van
mensen die mij gedesavoueerd hebben op
niets meer dan hun eigen positietje en
meehuilden met de wolven in het bos of
zwegen. Ik denk dari, nou jongens, we heb
ben andere tijden gekend met jullie, dat
jullie steun en heil bij mij zochten. En ik
geloof dat nooit iemand bij de VARA te
vergeefs op mij een beroep heeft ge
daan".
Opluchting
„In die zin heb ik wel wat rancuneuze gevoe
lens, maar ik weiger als een frustraat door
het leven te gaan. Ik vat de gang van zaken
bij de VARA op als een niet te keren proces
en ik heb ook wel enige opluchting dat ik
op tijd mijn plan getrokken heb".
„Nog voordat alle ellende uitbrak, lag er al
een nota van de televisiedirectie bij het
bestuur over wat er allemaal niet deugde
en moest veranderen. De kerngroep tele
visie functioneerde niet meer, ontevre
denheid over het programma, onrust. De
VARA heeft jaren gekend van grote pu
bliekssuccessen. Maar door een scala van
redenen werd het programma steeds meer
gericht op de actieve elite dan op de mas
sa. Dat gaf een enorm complexe toestand,
en alles moest gericht worden op een flin
ke operatie om die goodwill terug te krij
gen. Daarmee waren inderdaad een hele
boel personele aangelegenheden gemoeid,
maar wanneer er tussen het bestuur en de
directie en de directie en het lagere éche
lon geen consistente lijn meer is, dan is het
niet uit te voeren. De kwestie-VARA-Visie,
de situatie met De Ombudsman en de af-
faire-Harms zijn daar voorbeelden van.
Het onvermogen die consistente lijn te
handhaven".
„Het is echt niet zo dat de directie van alles
heeft opgelegd. De terugbuiging van het
programmabeleid naar publiekspro
gramma's, het „vlekkenplan" voor een
nieuw programmaschema, VARA-Visie,
het werd omarmd. Ik weet me nog een ple
naire personeelsvergadering te herinne
ren, waarop het plan voor VARA-Visie
werd aangenomen. En alleen Koning
Klant was tegen. Dat heb ik gerespecteerd,
^loewel men het maar vreemd vond".
„Bij de VARA bestaat een vreemde afwij
king. Ze gaan er van uit dat als je iemands
airgumentatie of mening deelt, je hem ook
aardig vindt. Er zijn dan ook mensen ge
weest die heel verbaasd waren dat ik hun
mening niet deelde, want ik vond ze toch
aardig. Er waren ook mensen die gouden
tijden verwachtten toen ik adjunct-direc-
iteuë werd. Ik ben zo naief geweest dat ik
dat allemaal niet in de gaten had, dat ze
me plotseling als een vijand gingen bekij-
kennmdat ik het vanuit een andere ver
antwoordelijkheid niet meer met ze eens
IV as".
Teleurgesteld
„De invloed van de televisie wordt zo zwaar
overdreven. Ik heb er nooit zo in geloofd.
Het grote misverstand tussen kijkers en
programmamakers, vooral bij de VARA,
radat het een medium is waarmee je de
wereld kunt veranderen. De mensen thuis
denken daar heel anders over. Maar dat
betekent niet dat je alles maar in de wil
gen moet hangen, wel dat je je aan moet
i passen".
„Ik denk dat ik daarom zo moeilijk afscheid
kan nemen van het medium, het is omdat
ik denk dat het toch een methode is om de
mensen iets te zeggen. Niet om te proberen
tien procent meer in hun loonzakje te krij
gen. Ik ben ook ontzettend teleurgesteld in
dat opzicht".
„De VARA zou één van de bakens van de
bewaking van de morele normen moeten
zijn. Als ik optel wat ik bij de VARA heb
meegemaakt, is het misschien helemaal
niet waar wat ik ooit bij de AJC heb ge
leerd. Dat alle mensen goed zijn. Het is in
ieder geval niet zo dat die goede alleen
maar ter linkerzijde te vinden zijn".
„Toen Broeksz als voorzitter weg ging, zei
hij: „Een baas die door iedereen aardig
gevonden wordt, kan nooit een goede baas
zijn. Iemand die uitgesproken opvattin
gen heeft en van daaruit besluiten neemt,
kan ook niet verwachten aardig gevonden
te worden". Als je erop uit bent binnen de
VARA te overleven, kun je het beste mee
buigen".
