Rijmpjes en slagzinnen moeten
Ab Nicolaas op de been houden
In Sachsenhausen heb ik in hel gekeken
-
mm
ZATERDAG 17 MAART 1979
PAGINA 23
NOORDWIJK - De geldprijzen
die hij er mee wint, de verre
reizen die hij in de wacht
sleept, de cadeaubonnen die
hem worden toegekend, de
tv-toestellen die hij aan de
haak slaat; wat kan het Ab Ni-
colaas eigenlijk schelen. Prij
zen winnen is leuk, maar daar
gaat het hem helemaal niet
om. Hij geeft ze net zo lief weg
aan familie of aan de kinderen
van de buren aan de overkant.
Maar wat veel belangrijker
voor hem is; hij heeft weer
iets om zich in uit te leven.
Slagzinnen maken, rijmpjes
bedenken, plannen uitbroe
den hoe hij op een slinkse
manier de jurv kan beïnvloe
den. Daarmee bezig zijn bete
kent een brok spanning. En
dat is wat de 62-jarige
Noordwijker broodnodig
heeft. Want zonder is hij geen
half mens. Heeft hij het erg
moeilijk met zichzelf. Is hij
vaak agressief, heeft hij huil
buien. Is hij onredelijk tegen
over zijn omgeving. "Als ik
niet uitkijk", zegt hij, "ben ik
op mijn 65ste als een ver
schraald glas bier. Als limo
nade zonder prik".
Ab Nicolaas was een van de eer
ste Leidenaars die aan het be
gin van de oorlog door de ge-
stapo werd opgepakt. Ging op
transport naar het berucht
geworden concentratiekamp
Sachsenhausen. Leefde nog,
toen vier jaar later de Ameri
kanen kwamen.
"Achteraf bezien is het bijna
een unicum dat ik het er vier
jaar heb volgehouden. Dat
zijn er niet vele geweest", zegt
hij. "Mijn kracht was dat ik
optimistisch kon blijven. Al
was dat vaak tegen beter we
ten in. Steeds aan de vrijheid
blijven denken. En voor mij
was Leiden hét symbool van
de vrijheid".
"Dat kleine, kneuterige Leiden.
Ik had nog niets anders van
de wereld gezien toen. Was
nou niet bepaald een wereld
bestormer. Leiden. Waar ik in
het verzet had gezeten. Waar
ik dat eerste oorlogsjaar anti-
Duitse leuzen op muren kalk
te. In gemene kleuren. "Ne
derland vrij, de moffen er
uit". Chabloneren heette dat.
Ik was er gehaaid in. Trou
wens, éen leus hebben ze
nooit verwijderd. Die op het
postkantoor -aan de Bree-
straat. Stond tussen twee
brievenbussen in. In '74 ben
ik er nog eens naar gaan kij
ken. Nu is het gebouwtje ge
sloopt".
Kick
"Dat denken aan Leiden, dat
fantaseren erover gaf je in dat
kamp een kick. Een rugge-
steuntje als je het erg moeilijk
had. Het liefst dacht ik aan dat
gekke stadstrammetje dat
van de Plantage naar het
Groene Kerkje reed. Het was
zon kort lullig dingetje,
blauw geschilderd, met rieten
zittinkjes en een tingeling aan
boord. In mijn gedachten heb
ik 'm talloze keren het traject
laten rijden. En ik reed na
tuurlijk mee".
"Het is typisch waaraan je je
vastklampt onder zulke om
standigheden. Het beeld van
de stad dook steeds maar
weer op. Ik zal nog een voor
beeld geven. Toen in 1943 op
Hitier een aanslag was ge
pleegd verwachtten de Duit
sers dat dit het verzet zou in
spireren. Er werd rekening
gehouden met vluchtpogin
gen. Ons kamp werd daarom
een paar weken lang rondom
in de vlammenwerpers ge
zet".
"Veel gevangenen, van wie be
kend was dat ze voor de oor
loog actief waren geweest in de
vakbond of een leidingge
vende functie hadden ver
vuld, werden opgepakt en
vermoord. Dat oppakken ge
beurde meestal 's nachts. Dan
ging de deur van de slaapba-
rak open. werd met een zak
lantaarn de gezichten be
schenen en hoorde je de barse
stem van de Duitse soldaat in
formeren waar bijvoorbeeld
"Molenaar" sliep. Er was een
voortdurende angst dat op
een bepaald moment ook
jouw naam zou vallen.
HBjgpwt
■"•m.
■k Ab Nicolaas met zijn, wat hij noemt, bewegingstherapeut, de Deense dog Hassan. "In de duinen word ik nogal e
Hassan eet. Dan zeg ik: ein Deutscher pro lag".
door
Herman van
Amsterdam
In mijn barak sliep toen ook
Wout Brons van de Oude
Vest. Was vlak na mij gearres
teerd. Om de spanning af te
reageren hielden we er een
spelletje op na: winkeltje ra
den. Wout en ik kropen dan
onder dezelfde vieze paarde-
deken en probeerden ons te
herinneren welke winkels je
allemaal had in de Haarlem
merstraat. We begonnen dus
met de fietsenhandel van
Walenkamp, dan de drogiste
rij Van Dorp en zo verder. Tot
helemaal achteraan. Om de
beurteen winkel noemen. De
sport was om je ook die hele
kleine zaakjes te herinneren".
In de hel
"Vier jaar is een hele tijd. Zeker
in Sachsenhausen. Ik heb er
verschrikkelijke dingen
meegemaakt. In de hel geke
ken. Maar een mens reageert
soms vreemd. Ik weet nog dat
ik er pas in zat. Zag ik voor het
eerst iemand worden opge
hangen. Als ik op dat moment
haren had gehad waren ze me
te berge gerezen. Ik heb
enorm staan grienen. Maar bij
de 63e die ik gehangen zag
worden vertelde ik ondertus
sen een gore mop aan de man
naast mij op de appelplaats.
Hoe langer je er zat, hoe dik
ker je afweerkorst werd. Uit
gezonderd dan een paar da
gen per jaar. Bijvoorbeeld op
eerste kerstdag of op de ver
jaardag van je moeder. Dan
viel de korst er even af. Dan
bleek dat je eigenlijk toch
maar een heel kwetsbaar
mannetje was".
Na de bevrijding door de Ame
rikanen zat Ab Nicolaas bin
nen een paar dagen weer in
Leiden. "Met peper in mijn
reet, en spuitwater in mijn
botten", zegt hij. "De hoe
veelheid ervaringen in het
- kamp opgedaan heb ik nooit
kunnen verwerken. Ze zijn al
tijd de omvang van mijn
borstkas te buiten gegaan".
"Ik heb dan ook nooit rust kun
nen vinden. Ben steeds on
derweg. Eigenlijk permanent
op de vlucht. Typische ken
merken van een concentra
tiekampsyndroom. Het heeft
te maken met je incasserings
vermogen. Vergelijk het maar
met een hitteschild. Een
mens kan veel hebben. Maar
op een bepaald moment
werkt dat scherm niet meer.
Heeft zijn functie verloren. Ik
heb het bijvoorbeeld als ik in
het voorjaar in de duinen
loop. Dan liggen er van die
jonge konijntjes. Dood.
Mixematose, een slopende
konijnenziekte. De ogen door
eksters uitgepikt. Konden
niet vluchten omdat ze te
zwak waren. Als ik ze zie lig
gen slaan bij mij de stoppen
door. Dan jank ik als een kind
van tien. En je doet er niets
tegen".
Oproep
"Je probeert er wel mee te le
ven. Maar het wordt je niet al
tijd gemakkelijk gemaakt.
Neem nou vlak na de oorlog.
Ik was nauwelijks op de been
of ik kreeg alweer een oproep
om in Indié te gaan vechten.
Daar ben ik onder uit kunnen
komen. Bij de keuring heb ik
gesuggereerd dat ik aan ich-
siasleed. Had ik ingestudeerd
met een vriend van mij, een
arts. De kunst was om niet te
reageren op speldeprikken.
Dat had ik aardig onder de
knie. Ik werd afgekeurd.
Maar niet op ichsias. Up mijn
longen".
"Overgehouden aan het con
centratiekamp. Liep daar een
ernstige longontsteking op.
Een Duitse electricién wierp
zich op als amateur-medicus.
Verrichtte een operatie op
mij. Haalde er met puncties
vierenhalve lieter vocht uit.
f y-.
Nick Nicholls. zoals hij de
laatste jaren in binnen- en bui
tenland op de planken ver
scheen
Verdoofde niet en beschikte
over erg gebrekkige appara
tuur, waaronder een aqua
riumpompje. Dat ik er daarna
nog boven op ben gekomen
heb ik hoofdzakelijk te dan
ken aan mijn oude kampgab
ber Freek Bischoff von
gesproken door
Heemskerck. hij heeft me
verpleegd. Freek is later ad
judant van de koningin ge
worden".
Clownspak
En Ab Nicolaas? Hij stak zich in
het clownspak. Up aanraden
van zijn vrienden. Het zou de
beste remedie zijn tegen het
concentratiekampsyndroom.
Zijn "wilde haren" zou hij er
door kwijt raken. Als clown
heeft Ab Nicolaas het bijna
dertig jaar uitgehouden.
Stond op het toneel als Nick
Nickolls.
"De clown was precies de fi
guur die bij mij paste. Ik kon
mij verstoppen achter de plak
schmink en de rode opsteek-
neus. Helemaal mijzelf zijn.
Me los maken van dat man
netje dat ik altijd speelde. Die
probeerde zo goed mogelijk
bij zijn omgeving over te ko
men. Bij alles wat ik deed en
trouwens nog doe denk ik
steeds: als ze me in godsnaam
maar een aardige vent vin
den".
"Als clown heb ik vrijuit kun
nen lachen en huilen. Mijn
uitlaatklep zat onder de
schmink. Ik zette geen clown
op het toneel. Ik was het zelf.
En ik had redelijk succes.
Vooral bij kinderen. Mis
schien omdat ik zelf altijd een
kind ben gebleven. Althans
zo voel ik het. Ik heb altijd een
permanente angst gehad voor
die wereld om mij heen.
Steeds maar op zoek naar ge
borgenheid. Kan niet buiten
een schulp. Wil me inkapse
len".
"Zo is het jarenlang een hobbie
van mij geweest in mijn auto
te zitten. Ik ging zelfs zo ver
dat ik tussen twee voorstel
lingen door mijn warme
maaltijd er in klaarmaakte.
Tot spruitjes koken aan toe.
De auto was mijn geborgen
heid. Een hoekje waarin ik
mij kon afschermen. Het vei
lige idee van zo'n stalen dak
boven je hoofd. Alsof een va
derlijke hand je beschermt".
"Ik herinner mij nog een optre
den 's avonds in Maastricht.
Een rot toneel, een kouwe
kleedkamer. Allemaal erg
Hetzelfde als sneltekenen
maar dan de act niet op het
toneel maar met pen en pa
pier de zaal in. De tafeltjes
langs. Met een paar potlood
strepen mensen op papier zet
ten".
Op mijn lip
s steevast de vraag hoeveel
naar. Maar dan stap je na af
loop in je auto. Zette de ka
chel aan. de radio en langza
merhand voelde je je geluk
kig worden. Hoe meer ik mij
van die plek verwijderde hoe
beter mijn stemming werd.
En toen ik eindelijk terug was
in Noord wijk heb ik mijn auto
vlak bij mijn huis geparkeerd
en ben ik er nog dik een half
uur in blijven zitten. Zo
moeilijk afscheid kon ik er
Prikkel
"De laatste jaren dat ik op het
toneel stond, miste ik die
noodzakelijke prikkel, die
spanning. En dat heeft bij mij
een averechtse uitwerking.
Terwijl ik me tot dan toe hon
derd procent had ingezet op
weg naar die vage roem in de
verte, ging het op het toneel
bezig zijn me opeens de keel
uit te hangen. De minpunten
van het artiestzijn, die ik tot
dan altijd had verdoezeld, zag
ik nu heel duidelijk. Ik zag
mezelf weer terug op dat mie
zerige toneeltje met een bos-
decortje waar de avond tevo
ren de plaatselijke operette
vereniging nog triomfen had
gevierd. Herinnerde me heel
sterk hoe ik op verzoek van de
dienst welzijnszorg heb staan
etteren voor een stel ongeïn
teresseerde militairen. En zag
ik weer die toneelknecht op
mij afkomen die me in de
pauze even snel een bak lau
we koffie in de hand kwam
drukken. Zonder schoteltje,
het lepeltje er al in. Want ze
beschouwden je toch maar als
een tweederangsartiest".
"En onwillekeurig vergelijk je
jezelf met andere collega's.
Met Toon Hermans bijvoor
beeld Carre, elke avond een
volle bak, dat gordijn dat
open schuift, dat immense de
cor, publiek dat tot de nekha
ren vol zit met applaus voor
Toon".
"Voor mij hoefde het ineens
niet meer. Wilde me niet lan
ger de gehuurde lok broek
voelen. Voor een publiek dat
ik steeds meer was gaan min
achten. Gelukkig vond ik een
alternatief. Parti-tekenen.
"De theaterbureaus zagen er
wel wat in. Vroegen me wel
me te blijven schminken als
clown. Achteraf bezien had ik
dat nooit moeten doen. Up het
toneel was ik de baas. Stond
ik veilig achter een grens van
voetlicht. Kon ook niemand
vanuit de zaal zien hoe mijn
fopneus met nylondraadjes
aan mijn hoofd zat vastge
bonden. Die zekerheden vie
len in de zaal weg. Het
publiek stond boven op mijn
lip. Er vverd aan mij gesjord.
Er werd me vanuit het
publiek gedicteerd wat ik
moest doen".
"Je werd door mensen ingeslo
ten. Dat benauwde me. Soms,
als ik door mijn knieën was
gezakt om een betere schets
te kunnen maken en ik keek
rond dan zag ik alleen maar
gulpen voor me opdoemen.
En dan had ik de neiging om
om me heen te slaan. Me een
weg te banen".
Nick Nickolls, inmiddels weer
gewoon Ab Nicolaas, is nu
een nieuwe weg ingeslagen.
Omschrijft wat hij doet als
"alternatief applaus". Heeft
zich met vuur geworpen op
het meedoen aan prijsvragen.
Vaak betekent dat het beden
ken van een origineel rijmpje
of slagzin, het maken van een
tekening, het verzinnen van
een paar regels aanvullende
tekst. Dat gaat hem niet slecht
af. De prijzen stromen bin-
Een fiets, een 14-daagse reis
naar Marokko, kleuren-tv,
buitenboordmotor, een che
que van duizend gulden en
nog zo een, een zwart-wit t.v.,
autoradio, kratten bier en ga
zo maar effe door. Kinderen
uit de buurt belden kortgele
den aan of "oom Ab" zo
vriendelijk wilde zijn wat
slagzinnen voor ze op papier
te zetten. Urn op te sturen
naar een kauwgumfabrikant.
Van de tien vielen er vier in de
prijzen, waaronder een dure
hi-fi stereo installatie.
Stelregel
Zijn stelregel: doe nooit
deelnameformulier
op de bus. Dan is de kans op
een prijs nihil. Want, is zijn
redenatie, alle formulieren
worden op een grote hoop ge
gooid. Dejury piktereen paar
uit en als die leuk zijn, vallen
daar de prijzen op. De rest van
de inzendingen gaat ongezien
de vuilnisbak in. Zorg dus dat
je met je inzending opvalt.
Bijvoorbeeld door een grote
re maat envelop in te sturen.
Je inzending "aan te kleden"
en bij voorkeur te posten op
de laatste inzenddatum.
Voor de Noordwyker heeft de
formule tot nu toe gewerkt, al
zijn niet alle prijzen die hij tot
nu toe won afgeleverd bij zijn
huis in de Zuidduinen. Zo zit
hij nog altijd te wachten op
die 14-daagse reis naar Dis
neyland. Dat was de hoofd
prijs in een vorig jaar door
Amsterdamse winkeliers uit
geschreven prijsvraag.
Nicolaas verkeerde al in de ver
onderstelling dat hij ernaast
had gegrepen toen hij bij toe
val een krantje in handen
kreeg waarin de uitslag stond
vermeld. Het kon niet mis. De
eerste prijs stond genoteerd
op zijn naam en adres. Tele
foontje dus naar de KLM, die
de prijs ter beschikking had
gesteld. De reactie: voor
waarde voor het overhandi
gen van de reis was dat het
bureau dat de prijsvraag or
ganiseerde (Amsterdam Reu-
zestad) de nodige publiciteit
zou geven aan het feit dat de
KLM een Disneyland-reis ter
beschikking had gesteld. En
dat was niet gebeurd. Dus ook
geen reis.
Ab Nicolaas heeft inmiddels
een advocaat in handen ge
nomen om zijn hoofdprijs
alsnog in de wacht te slepen.
