„China speelde met vuu a Van der Stoel hield zijn adem dagenlang in... EISEVIERS DONDERDAG 15 MAART 1979 Dc stoom lijkt een beetje van de ketel af. China zegt al enige dagen dat het zijn invasiemacht uit het noorden van Viet nam terugtrekt. Vietnam eist een „schit terende overwinning" voor zich op, maar is niettemin tot onderhandelen be reid. Sowjet-partijleider Leonid Brezjn- jev leek vorige week vrijdag in niets op de door Chinese diplomaten zo gemin achte „Russische ijsbeer", veeleer, en tot opluchting van de hele wereld, op de (eveneens uit Peking afkomstige) „pa pieren tijger". Hij zwaaide niet met vu rige zwaarden tegen China, hij dreigde niet met wraakacties of grootscheepse steun voor de Vietnamese bondgenoot, hij trok in feite de ontsteking uit de tijd bom die in het Verre-Oosten onder de wereldvrede was gelegd. »ct zo ernstig? Speelde Peking echt met vuur? Waren de risico's van „de straf expeditie" tegen de Vietnamezen voor nei uunreken van geweld op internatio nale schaal inderdaad zo groot als in vele hoofdsteden ter wereld is gefluis terd? Vragen die ons al wekenlang bezig houden. Vragen ook die daarom zo huivering wekkend klinken, omdat jc hier, ver van het Oostaziatische strijdtoneel, en opge zadeld met een hoogst partijdige, ondui delijke frontverslaggeving, het gevoel hebt totaal geen vat op de gebeurtenis sen te krijgen, en dat niemand eigenlijk in staat is het uit de hand lopen van zo'n ordinaire burenruzie te voorkomen. Met logica was er nog wel een aantal sussen de antwoorden te bedenken: „China zou het wel uit het hoofd laten, op een conflict met dc militair oppermachtige Sowjet-Unie aan te sturen; Moskou zou wel uitkijken zich ten behoeve van zijn jongste bondgenoot (Hanoi) in een oorlog te storten; Amerika en West-Europa staan er buiten, sterker nog, het Westen is eigenlijk lachende derde bij deze marxistische burenruzie". Logisch of niet, feit is dat internationale conflicten, wereldoorlogen, juist kunnen uitbreken omdat de ene partij zich nou net niet door de ander laat voorschrijven welke houding of welke tegenactie lo gisch of rationeel is. Het gevoel van onbehagen, onrust, vrees zelfs, wordt nog versterkt doordat er de ze dagen, deels samenvallend met het onheilspellende wapengekletter in het Verre-Oosten, ook in het'Midden-Oosten ontwikkelingen gaande zijn waarvan niemand de ernst en de betekenis hele maal kan overzien. Een orthodox-isla mitische volksbeweging is in staat het bewind van de sjah in Iran, toch een van de sterkste in heel Azic, zomaar onder de voet te lopen. Diezelfde islam-revival voert Pakistan terug naar voor-kolonia le tijden waarin een inquisitie-achtigc dictatuur van de godsdienst past. In Af ghanistan idem. De beide Jcmens raken slaags en dreigen er de na het dicht draaien van de Iraanse oliekraan be langrijkste redder in de westerse bezine- nood, Saoedie-Arabië, bij te betrekken. Andere olieproducenten aan de Golf ne men de pro-PLO-houding van de kenne lijk almachtige ajatollah in Teheran over en beginnen toekennen van Pales tijnse rechten als pressiemiddel tegen olie-afnemers te gebruiken. Midden-Oostenkenners zien ten slotte het uit pure financiële noodzaak naar vrede hunkerende Egypte als volgende doelwit van de mohammedaanse reformatie. Waarmee in eerste instantie Israël, maar direct daarna toch ook de westerse be langen in dit explosieve stuk wereld sterk benadeeld lijken te zullen worden. Carter wuift met de ene hand de vredes-: palm en stuurt met de andere oorlogs schepen naar de benarde Golf. We krij gen het onbehaaglijke gevoel dat er heel veel heel vlug uit de hand loopt. Is die vrees overdreven? Reinier van de Loo vroeg oud-minister van buitenland se zaken Max van der Stoel, kenner van het internationale politieke toneel bij uitstek, de beheerste diplomatie in eigen persoon, naar diens mening. En die me ning is nogal verbijsterend. Hij heeft na de Chinese invasie de adem ingehouden. Hij vindt dat Peking inderdaad met vuur heeft gespeeld. De wereldvrede is vol gens hem wel degelijk in groot gevaar geweest. DEN HAAG - „China speelde met vuur. Ik heb me met ingehouden adem dagenlang afgevraagd: hoe rea geert Moskou? Een supermogendheid kan zijn pres tige natuurlijk niet onbeperkt laten aantasten. En dat prestige stond wel degelijk op het spel toen China, de hele internationale rechtsorde aan zijn laars lappend, voor eigen rechter ging spelen en een bondgenoot van de Sowjet-Unie aanviel. Nu China vindt dat het zijn straf heeft uitgedeeld, blaast het af, maar ik denk dat de terugtocht eerder te verklaren is uit het feit dat de operatie helemaal niet zo vlot verliep als de Chine zen hadden gehoopt, en vooral uit een wel wat erg laat» opgekomen vrees voor verdere complicaties en in ternationale escalatie". ÜP Max van der Stoel geeft het ronduit toe: hij begrijpt en onderschrijft de gevoelens van onbehagen en vrees voor een wereldconflict, zoals die bij veel mensen hebben ge leefd en mogelijk nog leven. Hij vindt het „hoogst onge past", dat sommigen in het Westen zich handenwrijvend en onbezorgd zaten te ver kneukelen over de commu nistische broederstrijd. Avonturisme Er heerst in Peking sinds de dood van Mao een ongekend soort avonturisme. Ik ken vi- ce-premier Deng. Hij straalt dat ook uit. De Chinezen zijn aan een totale heroriëntatie van hun wereldbeeld bezig. De toenadering tot Amerika en de verdere verslechtering van de verhouding met de Sowjet-Unie zijn er de meest extreme voorbeelden „Daarbij komt nog het al lang in China bestaande fatalisme over de onvermijdelijkheid van het conflict met de Rus sen. Of liever de vrees voor de onvermijdelijkheid. De Chi nezen zijn ervan overtuigd dat het ooit zo ver komt. Niet voorniets zijn ze al jaren bezig het Westen te waarschuwen voor de „Russische agressie ve bedoelingen", niet voor niets gaan ze te keer tegen onderhandelingen over wa penbeperking". „Maar Peking weet ook best dat het de "Russen militair (nog) niet aankan. Ze hebben voor hun invasieplan in Vietnam dus duidelijk erop gespecu leerd dat ze een beperkt risico konden en moesten lopen om de Vietnamezen op hun plaats te zetten. Daarbij gin gen zij er dus van uit dat ze hun actie zo beperkt konden houden in tijd en omvang, dat Moskou zich niet tot ernstige tegenmaatregelen geroepen zou voelen". Doodeng „Het doodenge is echter, dat dit soort militair avonturisme maar al te gemakkelijk uit de hand kan lopen. Bij de drei gende afgang (tegen de zeer ervaren Vietnamese divisies) kan de vrees voor prestige verlies leiden tot een nood greep naar het kernwapen. Vul de rest van de opeenvol gende escalerende gebeurte nissen dan maar in". „Ik vind dat wij westerlingen een duidelijk taak hebben te genover de Chinezen: al onze Peking-reizigers, diplomaten en handelsmensen, moeten hun die boodschap duidelijk fatalisme, hun avonturisme. Ik ben voor normale betrek kingen tussen Amerika en China, tussen de EG en Chi na, tussen Nederland en Chi na, maar wij hebben de taak hen die boodschap duidelijk over te brengen. Ik geloof niet dat ze in Peking echt door het dolle heen zijn, maar een waarschuwing tegen het soort geldingsdrank als nu te genover de Vietnamezen is gedemonstreerd, is dringend nodig. China moet duidelijk worden gemaakt dat het zich zelf gemakkelijk in een nieuw isolement manoeuvreert door dit soort acties. En ze hebben juist westers krediet, onze technologie, onze know-how en handelsbetrekkingen broodnodig om, zoals zij zelf zo graag willen, eindelijk ook echt een grote mogendheid te worden met een gezonde le vensstandaard voor bijna een miljard inwoners en met in ternationaal respect voor po litieke stabiliteit". Pruisen" „Overigens moet ik zeggen dat ook de Vietnamezen duide lijk risico's hebben genomen door als buur van China zo provocerend militair op te treden, zo nadrukkelijk naar tSni Max v.d. Stoel uitbreiding van hun in vloedssfeer in buurlanden te streven en vooral zo intensief partij te kiezen voor China's grootste tegenstander, de Sowjet-Unie. Het onlangs ge sloten vriendschapsverdrag tussen Moskou en Hanoi, het toetreden tot de Comecon (de Oosteuropese 'EG'), en de met Russisische instemming uitgevoerde invasie in Chi na's beschermeling ftartipu-. cha, waren natuurlijk pro-, vocaties van de eerste orde. Ik kan me best voorstellen dat de Vietnamezen door China worden betiteld als de 'Prui sen van Indochina'. Uiteindelijk lijkt er echter van dc hele Chinese opzet niet zo bar veel terecht te komen. Hanoi heeft zijn aanwezig heid in Cambodja niet noe menswaardig verminderd, van een 'blitz-krieg' met da verend snel succes is geen sprake, van een echt de les le zen evenmin. Mogelijk is de vrees voor een mislukking nu de aanleiding tot de aftocht geworden". Interessant is nu, te zien hoe er aan beide zijden concessies worden gedaan, ondanks propagandistische bewerin gen van het tegendeel: China heeft de eis van een Vietna mees vertrek uit Kampuchea laten vallen, en Hanoi is be reid de terugtrekkende Chi nezen ongemoeid te laten en over grenscorrectie te gaan onderhandelen. Des te be ter". Stel je voor „Stel je voor dat de Chinese di visies vanuit de Vietnamese grensprovincies richting Ha noi waren opgerukt. Dan had Moskou het niet bij zijn serie mondelinge waarschuwingen kunnen laten. Dan was Leo nid Brezjnjev in een positie gekomen van 'hou me vast, want anders...'. Ik acht het van buitengewoon groot belang, dat Brezjnjev zo koel en nuchter is opgetre den. Ik moet bekennen dat ik met rode oortjes naar ziin speech van vorige week vrij dag heb geluisterd. Zou hij acties aankondigen? Niet meer uit de spiraal van steeds sterker wordend verbaal ge weld kunnen komen, zodat het waarmaken van zijn waarschuwingen onvermij delijk werd? Niets van dat al les. Brezjnjev had zijn winst al uitgeteld: niet Vietnam (en hij dus) maar Peking stond in ternationaal te kijk. China had zich de ergernis van zijn nieuwe liefde Washington op de hals gehaald. Wat minister Blumenthal in Peking zei, was echt keihard naar diplo matieke maatstaven. Ameri ka heeft overduidelijk laten weten hoogst ongelukkig te zijn met de Chinese agres- Dat Deng tijdens zijn bezoek aan de VS Amerikaanse steun zou hebben gekregen of zelfs maar zou hebben gevraagd voor zijn plannen tegen Viet nam, sluit ik beslist uit. Brezjnjev moet dat ook heb ben beseft. Anders dan 'zijn' staatspersburea Tass, dat wel van een Chinees-Amerikaan se samenzwering sprak, repte de Russische president met geen woord over welke rol van de Amerikanen dan ook". Schaars „Hij wist wel beter. Je moet niet vergeten dat Russische di plomaten geen „Draufgan- gers" maar schakers zijn. Dat hebben ze tijdens de Cuba- crisis ook bewezen. Moskou wint niets bij een oorlog met China, maar heeft er evenmin belang bij de Amerikanen te gen zich in het harnas te ja gen. Volgens mij is er Brezjnjev uitzonderlijk veel aan gelegen, met Carter tot een tweede SALT-akkoord te komen. Dat zelfde geldt trouwens voor de Ameri kaan. Exact dat was dan ook de hoofdmoot uit de rede van de Rus: hij was bewonderings- waardig gematigd jegens China en opvallend positief over SALT (Amerikaans- Russisische vermindering van strategische bewapening - VdL.). Ik denk dat juist Brezjnjev de eer toekomt, te hebben voorkomen dat het Chinese avontuur uit de hand liep. Nu geloof ik overigens niet dat Moskou meteen tot een grootscheepse actie zou zijn overgegaan. Ik geloof meer in de mogelijkheid van het langzaam opvoeren van de druk. Een rechtstreekse aanval op de Chinese kernin stallaties in Sinkiang of een invasie van een legereenheid over de beruchte grensrivier Oessoeri (Mantsjoerije) zou pas aan het slot van een hele reeks stappen liggen". Scenario „Ik kan me wel een scenario voorstellen: Moskou stelt een spectaculaire luchtbrug naar Hanoi in, maakt vervolgens een niet mis te verstaan ge baar in de vorm van het zen den van vrijwilligers, „advi seurs" zo je wilt, stuurt flot tieljes naar de omstreden Pa- racel-eilanden of naar de monding van de Rode Rivier (bij Haiphong, Vietnam), ens ceneert een aantal grensinci denten en ten slotte, in uiter ste nood, een aanval. Zo'n omzichtigheid stempelt Mos kou echter nog niet tot een papieren tijger of een mach teloze reus. Het tekent hun bedachtzaamheid. Ik geloof ook niet dat het China's be doeling is geweest, zoals in Vrij Nederland gesteld, de Russen uit te dagen, integen deel. Hun tijdige terugrocht bewijst dat wel". Midden-Oosten „Dat soort speculaties ontstaat echter snel in zulke spannen de, ongrijpbare situaties. Ik ben het met u eens dat dat on grijpbare, enigszins angst aanjagende, ook in het Mid den-Oosten opdoemt. De re cente gebeurtenissen in Iran, Pakistan, Afghanistan, de Jemens, en de Golfstaten, het 'terug naar af van de oude is lamitische waarden a la Cho- meini, de steeds sterker wor dende steun voor de Palestij- nen in de vorm van 'olie-druk' op het Westen, de verdere isolering van Israël en Egyp te. dat alles voert ook in dit dichterbij gelegen deel van Azië tot de-stabilisatie. Wat president Carter nu ook mag bereiken, een vredes verdrag tussen Egypte en Is raël lost lang niet alles op. Dacht u dat de Palestijnen, als ze eenmaal zelf wat te vertel len hebben op de Westoever en in Gaza, daarmee genoe gen zouden nemen? Zij eisen meer. Veel meer. En een ver drag maakt er de situatie in het hele Midden-Oosten niet beter op. Egypte zal nog verder geïso leerd raken in de Arabische wereld. Het heeft de vrede bitter hard nodig. Het land is uitgemergeld door de oor logskosten. Maar het kan zich niet permitteren nog verder af te drijven van de andere isla mitische staten. Zo'n volks beweging als van Chomeini in Iran kan dan heel wel ook in Egypte de kop opsteken. Sa- dat heeft er zijn hoofd ver ge noeg voor uitgestoken, hoe wel ik meen dat hij toch heel wat dichter bij zijn volk staat dan de sjah. Er gebeurt inderdaad erg veel tegelijk op het ogenblik. Ik acht het einde van al die on rustbarende ontwikkelingen ook nog niet in zicht. Er heerst werkelijk een flink stuk zorgwekkende onzeker heid. En om dan in de opposi- tiebanken te zitten en je op volger te kritiseren of door hem gekritiseerd te worden, is voor mij dan ook heel wat minder interessant dan wer kelijk bij het buitenlandse beleid betrokken te zijn in tij den als deze". Aldus een ex- minister. Zijn handen lijken te jeuken. jhervormd nederland De politieman is al bezig zijn Euro pese uniform aan te trekken. Hervormd Nederland belicht de steeds nauwere politionele sa menwerking tussen de landen in de Europese Gemeenschap. Ook doemen de contouren op EG-verdrag tegen terrorisme. Volgens HN dreigt Nederland in dat geval zelf af te zakken tot het peil van het meest repressieve land van de EG, t.w. West-Duits- land. 'Immers, in het strafrecht geldt niet de wet van de commu nicerende vaten. De strenge lan den zullen niet geneigd zijn toe schietelijker te worden', zo wordt een uitspraak van prof. Nagel, oud-hoogleraar strafrecht in Leiden, aangehaald. De strijd tegen de kernwapens wordt weer eens breedvoerig be licht. De gematigd progressieve Amerikaanse senator Hatfield 'kraakt' het komende Salt II-ak- koord met de Russen: "Als je iets maar vaak genoeg beperking van de kernwapens noemt gaan de mensen geloven dat het dat is". Minister Van Aardenne van eco nomische zaken, voorstander van kernenergie, krijgt een veeg uit de pan waarbij de termen 'gren zeloze arrogantie' en 'gemis aan inzicht' vallen. Verder wordt nog gewezen op de grote mate van eenstemmigheid tegen de kern bewapening tijdens de onlangs gehouden Hervormde synode. Henri Faas, voorlichter van de Eu ropese Gemeenschap maar voor al vermaard vanwege zijn vroege re parlementaire rubriek Wan- delganger in de Volkskrant, vindt de eenwording van Europa een onontkoombaarheid "Er is geen alternatief. Evenmin als er een al ternatief is voor de Drentenaren om binnen het Nederlandse staatsverband te leven". Henri Faas doemt ook op in De Tijd. Ditmaal niet als geïnter viewde maar als beschouwer van Jelle Zijlstra, 'de sterke man met de zachte hand'. Oud-premier Zijlstra, thans directeur van de Nederlandse bank, heeft zijn bio grafie laten schrijven. Volgens Faas blijkt uit die biografie dui delijk dat Zijlstra niet van poli tiek houdt en wel omdat hij niet tegen kritiek kan. Faas schrijft: "Waarmee niet gezegd wil zijn dat hij 's nachts in zijn bed ligt te woelen als iemand 'iets onvrien delijk over hem heeft gezegd. Eerder in deze zin: als hij vindt dat iets wetenschappelijk juist is, moet men bij hem niet meer aan komen met andersoortige op merkingen, want die komen niet verder dan zijn enkels". Herman Hertzberger, de veelge prezen ontwerper van het Utrechtse muziekcentrum Vre- denburg, toont zich in een uitge breid vraaggesprek niet al te op timistisch over de bouwmoge lijkheden in Nederland: "Ik denk dat ik maar een kamertje ga hu ren in Parijs om eens na te den ken. Daar gebeurt tenminste nog wat. Zelfs in België gebeurt meer dan in Nederland". De Leiderdorpse schrijver Kees Holierhoek. bekend van scripts voor tv-senes als Waaldrecht en Klaverweide wijt de veelal nega tieve kritiek ten aanzien van Ne derlandse tv-drama's aan een in dit land bestaande allergie voor emotioneel gebruik van de Ne derlandse taal op tv. Holierhoek: "Ik heb een aardige passieve kennis van de Engelse taal. Als ik wel eens Engelse series hoor denk ik: wat wordt hier slecht geacteerd. Maar in Nederland valt niemand daarover". Voorts in De Tijd een reportage van het kick boxen, een vechtsport waarbij zo'n beetje alles mag be halve spugen en iemand de ogen uitsteken. Het publiek weert zich ook geducht. "Sla de krullen uit z'n kop' is nog één van de vrien delijkste aanmoedigingen. In HP een treurig stemmend ver haal over de abortuspraktijken in West-Duitsland waar op papier een legale abortus mogelijk is maar weer in de praktijk veel vrouwen naar het buitenland, worden 'gejaagd'.. Ieder jaar ko men er tussen de 60.000 en 65.000 Duitse vrouwen naar Nederland om zich te laten aborteren. Aan vaarding van het wetsontwerp De Ruiter/Ginjaar zou voor deze vrouwen een moeilijke toestand scheppen. "Als Holland wegvalt staan wij volledig in de mist", zegt iemand van een Duitse ac tiegroep. Warren Beatty, de Amerikaanse filmacteur die betiteld wordt als Hollywoods echte superman, voelt zich geen echte acteur. "Ik heb in 18 jaar maar 15 films ge maakt, dat kun je nauwelijks veel noemen. Ik ben geen acteur, ik ben iemand die af en toe acteert. Een echte acteur speelt wanneer en zo vaak als hij kan, hij moet spelen. Ik maak af en toe een film". Beatty, broer van Shirley McLaine, blijkt zeer geïnteres seerd in politiek. Die belangstelling heeft hij gemeen met de 45-^jarige Frits Bolkestein, buitenland-specialist van de WD-fractie, die zich razendsnel omhoog heeft gewerkt. Hoe zo iets in zijn werk gaat? Bolkestein: "Ik zat al een tijd bij de Shell en ik had aardige vooruitzichten. Maar het voldeed me niet. Toen ben ik gaan kijken of er politiek voor mij een kans inzat. Ik was jaren weg geweest, ik kende in de WD niemand. Ik ben op m'n fiets ge klommen en heb het land afge fietst. Ik heb bij wijze van spre ken op alle deuren waar WD op stond geklopt en gezegd wie ik Verder in HP een artikel over de disco-rage ('Het treurige eindsta tion van twintig jaar pop') en een verhaal over de pogingen van Eu ropese top-ondernemers om bij de Chinezen in het gevlij te ko- Vrij Nederland verwijt de Partij van de Arbeid een onwerkelijke oppositie. De socialisten krijgen dit verwijt naar het hoofd geslin gerd omdat zij op het punt van inkomens- en loonpolitiek voor keur tonen voor overleg tussen werkgevers en werknemers bo ven ordening en plannen voor het parlement. Redacteur Feike Sal- verda ziet hierin zelfs aanleiding om te schrijven: "Zo onbetrouw baar het CDA is tegenover coali tiepartners, zo onbetrouwbaar is voorlopig de PvdA in haar eco nomische politiek". Ook minder vleiende kwalificaties zijn er voor het Ogem-concern dat 'roofbouw' heeft gepleegd op de Nederhorst-bouwbedrijven. De handelwijzen van Ogem- topmensen als Udink en Boers- ma worden kritisch doorgeno men. Evenmin vriendelijke op merkingen worden gemaakt aan het adres van de Nederlandse makelaars voor wie op het ogenblik 'magere jaren' zijn aan gebroken. In VN is het deze week bijna alle maal kommer en kwel want de misère van de metaal-arbeiders in het Franse plaatsje Longwy wordt ook al breed uitgemeten. En van de artikelen over de oer conservatieve Westduitse presi dentskandidaat Carstens en de (nog) in het zadel zittende Oe- gandese president Amin wordt men ook al niet vrolijker. Verder nog in VN het verhaal van de ondergang van het vrou wenblad Elle en de metamorfose van bokser Rudie Koopmans. In het kleurenkatern de perikelen van 'de kleine boer'. Jonkvrouwe Wttwaal van Stoetwe gen veegt in EM alle welzijns werkers, advocaten, gedetineer den en anderen die klagen over de omstandigheden in de Bijl merbajes de mantel uit. "De mensen hebben het daar uitste kend" en "Het is daar een para dijs" zijn enkele van de kreten van het vroegere CHU-kamerlid die zich destijds een felle voor vechtster toonde van verbetering van vrouwen-gevangenissen. Een maand voordat de Bijlmer bajes officieel werd geopend is de freule er een kijkje gaan nemen op eigen houtje. Haar conclusie: "De dames worden als ladies be handeld". Peter Faber, momenteel de meest gevraagde acteur van ons land, voelt niet veel voor televisiewerk. "Al die omroepen houden jaren lang regisseurs in vaste dienst uit wier handen niets creatiefs meer komt. ze zijn vastgeroest en heb ben zichzelf in feite overbodig gemaakt. Zo'n sleur is vernieti gend voor elke vorm van creativi teit". Elseviers-redacteur Philip Mok volgde president Carter tijdens zijn vredesmissie in het Midden Oosten op de voet. Een verslag van Carters reis die volgens Phi lip Mok behalve het bereiken van een vredesakkoord nog een an der belangrijk doel voor ogen had: zijn tot een tragisch mini mum gezonken prestige in eigen land te redden. Aandacht voorts voor de troebelen bij de VARA. Adjunct-directeur Ben Eikerbout die is opgestapt zegt: "De crisis van de VARA is geen identiteitscrisis maar een gezagscrisis". BERT PAAUW

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1979 | | pagina 27