Rechter Tie
opnieuw in
boekhandel
Blik achter schermen
van Neurenberg-proces
Kalender met addertje onder 't gras
Een wapenfabrikant
zonder echt geluk
Plantenboek: anderhalve kilo papier
De motieven van de rechters
Ziekten en
taal van de kat
WOENSDAG 28 FEBRUARI 1979
Uitgeverij Elsevier heeft het alleszins prijzens
waardige besluit genomen de complete serie boe
ken rond de legendarische figuur 'Rechter Tie',
een creatie van de in 1967 overleden auteur dr.
Robert van Gulik, opnieuw uit te geven. Deze
maand kwamen de eerste twee afleveringen van
de zeventiendelige reeks van de persen gerold:
'Fantoom in Foe-Lai en 'Vijf gelukbrengende
wolken'. De thans zeer gevierde thrillerschrijver
Janwillem van de Wetering werd bereid gevon
den de complete serie van een inleiding te voor-
Lange tijd zijn de oude drukken van de toenmalige
uitgeverij Van Hoeve niet verkrijgbaar geweest.
Tweedehands exemplaren werden voor buiten
sporige prijzen verhandeld. Geen wonder wan
neer men bedenkt dat het fenomeen 'Rechter Tie'
voor de oudere generatie een regelrecht begrip is
en dat diens populariteit onder haar niet weg te
cijferen is. De ouderen weten dat Van Gulik zijn
held in de bibliotheek van Tsjoen-King vond. De
roemruchte rechter heeft dan ook echt bestaan en
wordt door het Chinese volk nog steeds als een
soort vaderfiguur beschouwd.
Ware held
RechterTieisniet zonder reden een ware held bij de
Chinese lezer. Hij was een fraaie breedgeschou
derde man met een lange baard, een geschoold
zwaardvechter, een gevorderde in de Chinese
bokskunst en hij kon zelfs met de lange vechtstok
omgaan. Bovendien was hij dapper en begaf hij
zich, in de meest gekke vermommingen, onder de
mensen. En dan waren er aspecten, die hij met
Van Gulik gemeen had. De rechter had onder an
dere medicijnen gestudeerd, kende net als zijn
schepper geneeskrachtige kruiden, en had een
aap met wie hij veel sprak.
In het eerste deel 'Fantoom in Foe-Lai' lost rechter
Tie op scherpzinnige wijze zijn eerste moord op,
namelijk die op zijn voorganger. Tie is dan 33. In
het titelverhaal van de bundel 'Vijf gelukbren
gende wolken' gaat het om een vrouw die opge
hangen is aan een zijden koord.
Spannend
De in 1910 in Zutphen geboren Van Gulik vertelt de
mysteries op dermate knappe en spannende ma
nier datje tot op de laatste regel nog niet weet wie
de moordenaar is. Degene die je als lezer verdenkt
blijkt in de meeste gevallen geen grijntje kwaad te
hebben gedaan. De Rechter Tie-boeken zijn de
tectives waarbij je de nagels afbijt vanwege de
spanning en de vingers aflikt vanwege het leesge
not. Al lezende wordt je gedreven het verhaal in
één ruk uit te lezen. Enig minpunt, voor zover je
daarvan mag spreken, zijn de tientallen, als drup
pels water op elkaar lijkende, Chinese namen, die
in het begin van het verhaal tamelijk verwarrend
werken.
Ambassadeur
Wellicht zal Robert van Gulik van dat euvel geen
last hebben gehad want hij kende deze Oosterse
taal als zijn broekzak. Als één van de eersten in
ons land verwierf hij in 1925 cum laude de doc
torstitel in de Chinese en Japanse letterkunde.
Tien jaar later trad hij in diplomatieke dienst en
reisde naar Japan. In de jaren die volgde werd hij
als diplomaat over de gehele wereld uitgezonden.
Zijn benoeming tot ambassadeur in Japan in 1965
was de bekroning op zijn diplomatieke loopbaan.
SJAK JANSEN
Fantoom in Foe-Lai en Vijf gelukbrengende wol
ken, uitgegeven bij Elsevier, Amsterdam. Prijs
per deel: 13,90.
Wie de "Kalender Almanak
1979-1980" koopten leest kan vrij
makkelijk tot de slotsom komen
dat hij in grote lijnen bijna alles
weet van kalenders. De almanak
is een fraai uitgevoerd boek met
een bijna overdadige hoeveel
heid feiten en voorzien van een
mooie uitvouwposter waarop alle
kalendersystemen zijn gegroe
peerd rond de astrologische
sterrenhemel.
Kalenderliefhebbers kunnen die
boven hun bed hangen. Dan we
ten zij iedere dag of de joden, de
Arabieren, de Chinezen of welk
ander volk ook met een eigen
kalender niet toevallig een of an
dere feestdag vieren.
Een blik in de almanak leert dan
bijvoorbeeld dat woensdag 19
september de 262e dag van ons
jaar is en de 26e dag van de islami
tische maand Shawwal; de 27e
dag van de joodse maand Elloel,
de 28e dag van de Hindoestaanse
maand Bhadra en de Chinese
maand Hsiang; dat die dag de dag
is van de Heilige Januarius en
Gezellen; dat de oude Egyptena-
ren die dag het feest vierden van
de God Thot die Het Woord
zocht; dat Mahler op die dag zijn
zevende symphonie voltooide in
1908; dat op die dag in 1957 de
Technische Hogeschool van
Eindhoven werd geopend; dat
het de geboortedag is van Caesar
die in 63 voor Christus werd ge
boren en tegelijkertijd de ver
jaardag van de Engelse manne
quin Twiggy, geboren in 1949.
Leuk om te weten, nietwaar? Met
enige trots venneld uitgeverij
Rostrum te Haarlem dan ook in
de aankondiging van de almanak
dat deze "anders dan andere ka
lender voor elk wat wils biedt".
Daar schuilt dan ook een flinke ad
der onder het gras. De "Kalender
Almanak" pretendeert een be
paalde volledigheid die hij niet
heeft. De samenstellers vermel
den namelijk alleen het ingewik
kelde rekenwerk dat ten grond
slag ligt aan de kalenders. Het
lijkt wel alsof alle kalenders hun
oorsprong vinden in sterrekun-
dige berekeningen.
den zich verder door niet, zelfs
niet in zeer kort bestek, te verkla
ren dat het joodse Paasfeest de
uittocht uit.Egypte herdenkt. Of
iets te vertellen van de achter
gronden van Jom Kippoer, de
joodse Grote Verzoendag.
Zouden de makers van de almanak
in hun eigen leven nog wel erva
ren hoe belangrijk herdenkings
dagen zijn voor de eigen plaats
bepaling is die tijd? Neem bij
voorbeeld de Dodenherdenking
van de vierde mei: daardoor we
ten we dat we niet zomaar ergens
leven, maar na de Tweede We
reldoorlog met alle gevolgen
vandien.
Dat is slechts ten dele waar.
De willekeurigheid waarmee de
zogenaamde "historische feiten"
zijn opgesteld bewijst dat de sa
menstellers zich niet of nauwe
lijks bewust zijn van de samen
hang tussen kalender en ge
schiedenis.
Hoe het mogelijk is dat zij de ge
boorte van Twiggy en Ceasar
over één kam scheren is mij geen
raadsel. De samenstellers verra-
De "Kalender Almanak" is zo
doende een laatste stap tot een
algehele degradatie van de ka
lender tot een op de kosmische
kringloop gebaseerde samen
stellers dat er twee belevingen
van de tijd zijn: liniair en cyclisch
("alles gaat altijd maar door" en
"alles keert altijd weer terug").
Dat is wel de grofste misvatting uit
het hele boek. Ik kan er geen wis
kundige omschrijving van mijn
beleving van de tijd tegenover
plaatsen. Want die beleving heeft
niet met logica te maken, maar
met geschiedenis.
Astrologen en andere rekenhoof
den moeten zich eens wat be
scheidener opstellen. Zolang zij
blijven denken dat alle elemen
ten van de kalender hun oor
sprong vinden in de standen van
zon, maan en sterren en dat de
rest hoogstens aardige maar bij
komende feiten zijn graven zij de
grafkuil voor de kuituur steeds
dieper uit.
Totdat we geen grond meer onder
de voeten hebben.
FEICO HOUWELING
"De Kalender Almanak", uitgave:
Rostrum, Haarlem; ook in Bel
gië verkrijgbaar. Prijs in Neder
land; 24,95. Omvang: 96 blad
zijden met uitvouw poster.
Robert Jackson
"Dynastie des doods" door Taylor
Caldwell. In de vertaling van
M.L. Ohl verschenen bij de Zuid-
Hollandsche Uitgeversmaat
schappij in Amsterdam 24.50).
"Een natie zal zich niet vrijwillig in
een oorlog begeven uitsluitend
en alleen om macht en geld aan
enkelingen te verschaffen. Dus
moesten er prachtige slagzinnen
worden uilgevonden om de be
volking te misleiden, die ervan
overtuigd moest worden, dat
haar vaderland, haar kinderen en
haar leven moet worden be
schermd. Vaderlandsliefde, die
grenst aan godszaligheid - op
zichzelf een der edelste deugden -
werd verdraaid en misbruikt om
de doelstellingen van slechts en
kele mensen in elk land te dienen,
in het bijzonder de wapenfabri-,
kanten en de bankiers".
Het is een citaat van een brief, die
de auteur Taylor Caldwell aan de
Nederlandse uitgever van zijn
boek schreef. Caldwell had dus
duidelijk meer voor ogen dan het
verhaal alleen toen hij begon aan
zijn beschrijving van de geschie
denis van een wijdvertakte fami
lie van met elkaar wedijverende
persoonlijkheden. Een geschie
denis waarin de wapenproduktie
centraal staat. Caldwell wilde de
'Het Proces van de Eeuw" (de motieven van de rechters van Neurenberg)
door Bradley Smith. Uitgave van In den Toren, Baarn. Prijs 35.
Eén van de grote kwesties waar
voor de geallieerden direct na het
einde van de Tweede Wereld
oorlog kwamen te staan, was hoe
af te rekenen met de schuldigen
aan het van 1939 tot 1945 durende
inferno. Het plan om op grote
schaal executies uit te voeren -
het is wel degelijk overwogen -
werd ter zijde gelegd. Ten eerste
omdat dat een politieke en geen
juridische maatregel zou zijn. En
als er nu iets was waar men na
1945 naar snakte was dat de zaak
van het recht - en niets anders dan
dat.
Bovendien: een nieuwe generatie
zou in de toekomst kunnen gaan
vragen wat nu eigenlijk de mo
tieven waren geweest van de na
zi-leiders, wat zij tot hun verdedi
ging hadden aangevoerd. Vragen
waarop geen antwoorden ter be
schikking zouden zijn als men tot
executie zonder gedegen proces
voering overging. Dat zou van de
nazi-leiders over twintig, dertig
jaar wel eens martelaren kunnen
maken. Zoiets moest voor alles
worden vermeden.
Het proces van Neurenberg in
1945/46, dat het gevolg was van
het geallieerde besluit om op ju
ridische wijze de nazikopstukken
aan te pakken, voegde een geheel
nieuw hoofdstuk toe aan het in
ternationale recht. Neurenberg
was een novum. Volgens hen die
vol ongeduld uitzagen naar het
vonnis dat over de nazi's zou
worden geveld, duurde het alle
maal verschrikkelijk lang voor
het juridische kader was gescha
pen waarbinnen "Neurenberg"
kon plaatshebben.
Maar wat is lang? Als men ziet wat
er allemaal moest gebeuren (het
opsporen van documenten, het
ineen laten vloeien van Anglo-
Amerikaanse, Franse en Russi
sche rechtsopvattingen) in een
kapotgeslagen wereld, waarin de
koude oorlog al voelbaar werd,
dan is het tijdsbestek waarin
Neurenberg zijn beslag kreeg
zelfs tamelijk kort te i
Vier punten
De acte van beschuldiging in
Neurenberg telde vier punten:
misdrijven tegen de vrede, mis
drijven tegen de menselijkheid,
schending van de regels van
oorlogvoering en deelneming aan
een samenzwering tot het voeren
van een agressie-oorlog alsmede
het begaan van misdrijven tegen
de vrede (dat laatste punt was
nodig om het nazi-regime in zijn
geheel te treffen en ook overal
doorheen glippende sujetten als
Hjalmar Schacht aan te kunnen
pakken).
De V.S., de Sowjet-Unie, Engeland
en Frankrijk hadden elk een
hoofdaanklager, plaatsvervan
gende aanklagers, een rechter en
een plaatsvervangend rechter.
De verdediging werd gevormd
door Duitse advocaten op wier
houding in de oorlogsjaren wei
nig aan te merken was.
In de beklaagdenbank zaten niet de
kopstukken van het Derde Rijk:
Hitier, Goebbels, Himmler en
Bormann waren dood of vermist.
Het waren, met uitzondering van
Goering, voor een deel zelfs
tweederangsfiguren die plaats
namen. Mensen al Fritsche en
Von Neurath hoorden er nauwe
lijks thuis, maar zij zaten er als
vertegenwoordigers van organi
saties en episodes van het Derde
Rijk die bestraffing verdienden.
paar
De aanklacht bevatte ook
blunders. Als dan misdaden te
gen de menselijkheid in de acte
van beschuldiging was opgeno
men, waarom stond dan in het
hoofdproces van Neurenberg de
commandant van Auschwitz,
Höss, niet terecht. En waarom
kozen de aanklagers als represen
tant van de Duitse industriële
kongsi de oude Gustav Krupp,
die "gedachten noch blaas" on
der controle kon houden, een se
niele baas die niet eens terecht
kon staan.
Toen de Amerikaanse hoofd
aanklager Jackson de oude
Krupp dooreen ander wilde laten
vervangen, grepen de rechters
hard in: "Dit is een hof van justi
tie en geen spelletje waarbij ie
mand de plaats van een ander kan
innemen als hij ziek wordt". De
plaats van de oude Krupp (en dus
die van de industrie) bleef leeg.
Documenten
De Amerikaanse aanklagers in
Neurenberg liepen snel van sta
pel. Ze wilden, met hun over
macht aan materiaal, een proces
waarbij het zwaartepunt viel op
de documenten en niet op getui
gen. Maar zij werden al vlug door
de rechters in hun voortvarend
heid beknot. Alle documenten
moesten, wilden zij als bewijsma
teriaal worden aanvaard, regel
voor regel publiekelijk worden
voorgelezen. (Dat had het'voor
deel dat de vertalingen automa
tisch beschikbaar kwamen).
Dit bleek zeer, zeer vertragend te
werken; eindeloos ook moesten
zaken worden herhaald. Zo ver
velend werd het op zeker mo
ment dat een Franse tribunaal
hulp in slaap viel en zo hard
snurkte dat de handelingen er
hinder van ondervonden. De be
klaagden dommelden ook vaak
weg, aldus Bradley Smith. En
zelfs de rechters hadden moeite
er steeds het hoofd bij te houden.
De president van het hof, de keu
rige Brit Lawrence, boog zich op
zeker moment naar zijn Ameri
kaanse collega Biddle en vroeg
hem of hij zich een tekstregel uit
een ondeugend musical-liedje
herinnerde.
De Amerikaanse aanklagers wilden
voor alles aantonen dat de nazzi's
zich hadden schuldig gemaakt
aan de planning van een agressie-
oorlog, de rest achtten zij bijzaak.
"Wat het Amerikaanse team een
voudig niet wilde zien was dat de
zaak in 1945-46 in feite draaide
rond de massale nazi-program
ma's van mensenmarteling en
uitroeiing. Het smartelijke ge
schreeuw van de slachtoffers van
de Gestapo en SS, van hen die
geestelijk en lichamelijk waren
gemarteld, werd in Neurenberg
niet duidelijk gehoord. Getuigen
van deze gruweldaden werden
maar spaarzaam aan het woord
gelaten", aldus Bradley Smith.
Het zich vastbijten op de "sa
menzwering" beheerste echter
niet de gevoelens van de rechters,
zoals later uit de vonnissen zou
blijken.
Nederland
De aanklagers, van wie Jackson
zelfs een pijnlijke nederlaag leed
tegen Goering, maakten het hof
vele principiële zaken niet dui
delijk. Zij wilden tal van nazi-or
ganisaties misdadig laten verkla
ren, maar hoe het dan precies
verder moest was hun niet dui
delijk. Andere kwesties: was er
sprake geweest van een groot
scheepse samenzwering en
waaruit bestond precies het be
ramen van een agressie-oorlog,
waren al evenmin duidelijk ge
worden. De rechters lieten daar
om de openbare zittingen verder
"dreunen", bespraken achter de
schermen de vitale problemen en
Een "vrolijk moment - de beklaagden barsten in lachen uit als bepaald bewijsmateriaal wordt aangevoerd.
Op de voorste rij ,v.l.n.r. Hermann GoeringRudolf Hess, Joachim von Ribbentropen veldmaarschalk Keitel Op
de achterste rtj: grootadmiraal Karl Dönitz, grootadmiraal Rader en Baldur von Schirach
Een belangrijk deel van "Het Pro
ces van de Eeuw" gaat over die
overwegingen in de raadkamer.
Bradley Smith heeft daarvoor tal
van tot dusver vertrouwelijke
documenten kunnen inzien, hij
heeft ook de beschikking gehad
over notities, dagboeken van
rechters en ingewijden.
De acht mannen die de problemen
van Neurenberg moesten oplos
sen, waren - het spreekt bijna
vanzelf - voortreffelijke juristen.
Maar onder hen bevond zich geen
rechtsgeleerde met een gedegen
ervaring. Wat voor alles ontbrak
was een grote persoonlijkheid die
richting gaf aan de zaken, aldi/s
Bradley Smith. De rechters beza
ten weinig kennis van de Duitse
historie en hoe nazi-Duitsland
was georganiseerd, leerden zij
pas tijdens het proces.
Ze werkten hard en ze waren, voor
zover Bradley heeft kunnen vast
stellen, onafhankelijk, d.w.z. ze
stonden niet onder de druk van
de regering van hun eigen land.
Hun overleg vond plaats in goede
sfeer. Conflicten waren uiteraard
niet te vermijden, werden ook
stevig uitgevochten. Maar aan het
eind was men altijd bereid een
compromis te aanvaarden. Nim
mer dreigde er echt een breuk. De
beide Russen gedroegen zich niet
anders dan de Amerikanen, En
gelsen en Fransen.
Fouten
soms voormgenomen.
Ze hadden hun sympathieën
(Speer!). Maar uit al hun
overwegingen in raadkamer
blijkt hoeveel moeite zij zich ga
ven de zaak van het recht te die
nen. De nazi-leiders kregen in
Neurenberg de ruimte die zijzelf
aan anderen nimmer hadden ge
geven.
De met het proces gepaard gaande
beraadslagingen hebben ver
moedelijk in 1945/46 een gigan
tisch bloedbad voorkomen dat
weer tot nieuwe onlusten en
nieuwe haat zou hebben kunnen
leiden.
Het boek van Bradley Smith geeft
een voortreffelijk beeld van wat
zich voor en achter de schermen
van Neurenberg heeft afge
speeld.
RUUD PAAUW
Moussault's encyclopedie van het
plantenrijk. Samengesteld onder
leiding van Anthony Huxley.
Uitgeverij Moussault. Prijs
f69,50.
Het lijkt er op dat naarmate de na
tuur meer wordt bedreigd het
aantal boeken over dieren en
planten toeneemt. In die boeken
wordt vaak op zeer summiere
wijze aandacht besteed aan de
bedreiging van het milieu, terwijl
men daarnaast zeer fraaie pren
ten afdrukt alsof er niets aan de
hand is. Een troost is misschien
dat wanneer er nergens meer on
gerepte regenwouden en zeldza
me plantensoorten te vinden zijn,
we ons aan de hand van foto's
kunnen herinneren hoe het was.
Dit boek van Moussault maakt op
de regel al geen uitzondering.
Schitterende foto's, afgewisseld
door verantwoorde wetenschap
pelijke verhalen over kruisbe
stuiving en ongeslachtelijke
vermeerdering van planten.
Temidden van de 232 pagina's heeft
de samensteller plaats gevonden
voor precies tien bladzijden
waarin aandacht wordt besteed
aan de bescherming van be
dreigde soorten. Het is om treurig
van te worden, vooral als je be
denkt hoeveel bomen er nodig
zijn geweest om deze bijna an
derhalve kilo zware prachtuitga
ven tot stand te brengen.
BAS VAN KLEEF
kuiperijen en conflicten van die
genadeloze zakenlieden duide
lijk aan de kaak stellen.
Hij doet dat uiterst boeiend. Hij
heeft een fascinerend gegeven in
handen, waarbij hij gelukkig niet
alleen in zwart en wit schildert
maar aanvaardbare nuances weet
aan te brengen.
Alleen heeft men af en toe het idee
film of toneelstuk bezig te zijn
dan aan de literaire benadering
van een zeer menselijk brok ge
schiedenis. Emoties, karakterei
genschappen worden bij hem
veelal niet door het verhaal ge
schilderd. Men kan ze niet des
tilleren uit gedragingen en woor
den van de hoofdpersonen, maar
men krijgt ze zeer uitvoerig en
zorgvuldig gegarneerd kant en
klaar voorgeschoteld. Het is een
overijverigheid die af en toe wat
irriterend overkomt.
Het neemt niet weg dat als men
door de rijstebrij van karakterbe
schrijvingen en verdere detaille
ringen heen is en men heeft ein
delijk de onderlinge verhoudin
gen tussen de talrijke broers, zus
ters, aanverwante familie, neef
jes, nichtjes en wat dies meer zij
in de gaten dan is het een toch wel
levendige beschrijving van een
stevig stuk Amerikaanse ge
schiedenis. Met als hoofdfiguur
een wapenfabrikant, die dan in
zaken wel succesvol mag zijn,
maar door wie - zoals men uit
Caldwells brief wel zal begrijpen -
het echte geluk verborgen blijft.
KOOS POST
K. Sheppard, De ziekten van de kat.
Uitgeverij De Driehoek. Amster
dam. Prijs 12.50. De taal van
uw kat. Frank Manolson en Da
vid Hardy. Uitgeverij Elsevier.
Prijs 35.-
Twee recente uitgaven voor de lief
hebber van katten. "De taal van
uw kat" besteedt op uitgebreide
wijze en aan de hand van fraaie
foto's aandacht aan de afkomst
van onze huiskat, aan de ver
schillende rassen en aan de nood
zakelijke verzorging. Daarnaast
wordt uitvoerig ingegaan op de
levenscyclus van de kat, wat
vooral nuttig'kan zijn voor hen
die overwegen met hun kat te
fokken.
Feitelijk heeft het boek weinig
nieuws te melden, maar dat kan
ook haast niet, gezien het onder
werp dat al vele malen in boeken
is besproken. Men moet het maar
beschouwen als een aardig kijk
boek dat daarnaast ook nog
bruikbare informatie bevat.
"De ziekten van de kat" is van een
geheel andere aard. Dit werkje
gaat bij de behandeling van de
ziekten van de kat uit van de ho-
meopatisehe geneeswijze. Dat is
de geneeswijze die er zich bij de
behandeling van ziekten op ba
seert dat de ziekte moet worden
bestreden door middelen die op
zich de ziekte veroorzaken.
Hahnemann bewees ruim honderd
jaar geleden dat medicijnen die
werden toegediend aan een ge
zond mens in staat waren symp
tomen teweeg te brengen die ge
lijk waren aan die welke men bij
de zieke mens wilde laten ver
dwijnen.
De homeopatische geneeswijze
gaat uit van het beginsel dat stof
fen die in grote hoeveelheden
toegediend ziekten veroorzaken
in kleine gedeelten toegediend
genezing geven. Hahnemann
ontdekte dat hoe kleiner de dosis
was, hoe groter de uitwerking.
"De ziekten van de kat" is een wat
onoverzichtelijk geheel; er ont
breekt bijvoorbeeld een alfabe
tisch register, wat mij bij het op
zoeken van een ziekte toch wel
makkelijk lijkt. Ook staat ner
gens vermeld waar de genees
middelen verkrijgbaar zijn.
BAS VAN KLEEF
