architectuur
fascinerende
ZATERDAG 24 FEBRUARI 1979
Toen "modern" nog omstre
den was: de jaren twintig en
dertig. Er is steeds meer be
langstelling voor de archi
tectuur van die tijd. Niet
echter in Nederland zelf
maar in het voormalige ko
loniale Bandung is het
meeste ervan terug te vin
den, prima onderhouden.
Tussen beide wereldoorlogen
waren er vele, zeer uiteenlo
pende scholen. En vele, hef
tige discussies tussen hun
profeten. Bouwen is geen
lolletje.
Terug naar de natuur bete
kende: "eerlijk" gebruik
van natuurlijke materialen,
hout en steen. Trefwoord:
ambachtelijk.
Nieuwe materialen inspireer
den anderen tot gewaagde
nieuwe vormen. Beton en
staal domineerden interieur
en exterieur. Ruimte, daar
hielden ze zich mee bezig.
Over het toepassen van versie
ringen zijn vele harde woor
den gevallen, na de tierelan
tijntjes van de Jugendstil
kwam de wat strakkere
maar niet minder honte Art
Deco. Schijn en bedrog vol
gens de huiverende moder
nisten en ambachtelijken,
gewoon lekker zeiden de
liefhebbers.
Bij foto's:
1) Villa uit het vüdden van de
jaren dertig. Zwierig maar
toch ook strak van vorm,die
witgepleisterde balkons.
2) De imposante gevel van het
Savoij Homann Hotel (1938)
3) Van dezelfde architect als
voorgaande gebouwen: De
Eerste Nederlands Indische
Spaarkas. Dezelfde combi
natie Van ronde vormen en
rechte lijnen: moet indertijd
toch zeer gewaagd zijn ge
weest. midden in de stad.
4) Het interieur van de bank
benadrukt het moderne,
ruimtelijke: stalen meube
len,stalen ramen. Het is fan
tastisch hoe gaaf alles be
waard is gebleven.
5Ook deze Art Deco gevel van
een gemoderniseerde hoe-
kwinkel is nog prima in stijl
gebleven. Indonesiërs tonen
een opmerkelijk respect en
goed gevoel voor de oude
6) In het Savoy Homann is
practischJiet hele interieur
nog van 1938. Heel vreemd:
achter de blitze gevel kneu
terige zitjes met zware fau
teuils. Art Dëco glas in lood
boven de champagnebar. De
eetzaal is een kopie van de
voluptueuze zaal van de
oceanliner de Rotterdam
(Holland Amerika Lijn). En
zo authentiek is het gebouw
nog dat boven in het ronde
trappenhuis de kogelgaten
zijn terug te vinden van
Westerlings bevrijdingsa-
vontuur van 1948'
7) Grand Hotel Preanger. Art
Déco van buiten. Jugendstil
in het iiiterieur.
8 en 9) Traditionele Indonesi
sche vórmen van een Hol
landse architect: De Techni
sche Hogeschool uit 1920.
Ambachtelijk gebruik van
houtconstructies, liefdevolle
zorg voor details.
Dit zijn voorbeelden van de zo
verschillende uitgesproken
vormen die de jaren twintig
en dertig hebben opgele
verd. Juist toen was er een
bouwexplosie in Bandung,
rijkgeworden van de thee.
Nog vandaag de dag is de
oude sfeer zeer tastbaar. De
oude Indonesiërs tonen nog
veel respect voor de Hol
landse traditie. Het zal ech
ter ook gebrek aan geld voor
grootscheepse vernieuwin
gen zijn dat nog veel zo
compleet bewaard is geble
ven. In de dure winkelstra
ten, waar het grote geld om
gaat, vind je smakeloze
nieuwe gevels precies zoals
die ook oude Hollandse
binnensteden verpesten.
De traditionele Indonesische
bouwkunst gaat steeds
meer verloren. Het was een
vormgeving die vooral werd
bepaald door symboliek
(naast nut)yEen specifieke
levensfilosofie lag ten
grondslag aan de vormen:
een op palen gebouwd huis
met hoog in punten oprij
zend dak, de voorkant iets
hoger dan de achterkant, gaf
uitdrukking aan de verhou
ding tussen hemel (dak),
aarde (grote woonruimte)en
onderwereld (ruimte onder
het huis voor opslag en voor
de huisdieren): de hoger op-
strevende voorkant drukte
de hoop uit dat de volgende
generatie het nog beter zou
hebben. De kleuren hadden
-r-'-t.
Met veel dank aan de architec-
te Dorothee Segaar, die zeer
bereidwillig haar inventari
satie van Hollandse gebou
wen in Bandung beschik
baar stelde.
In de Westerse bouw speelde
vooral schoonheid, de es
thetiek,. een rol (naast het
nut) geen symboliek. De fo
to's tonen hoe geprobeerd
werd gebouwen een mooie
lijn te geven In Indonesië,
waar de traditie verdwijnt,
wordt duidelijk hoe in het
westen de traditie van
schoonheid verdwenen is,
nut en efficiëntie zijn maat
gevend geworden. Mooie
vormen, in al hun ver-
scheindenheid, waren de
westerse uitdrukking van
levensopvattingen. Maar de
vormwil (zo heet dat onder
architecten) lijkt verdwe
nen. Er is nauwelijks nog in
zet en overtuiging om tot
uitgesproken vormen te
komen. Wellicht geeft de
huidige leegte aan hoe elke
levensopvatting door twijfel
en cynisme ondermijnd is.
Het enige dat overblijft is
nut.
Niet voor niets is nu de be
langstelling voor de jaren
twintig en dertig zo groot,
toen is de vervreemding be
gonnen. "Een modern huis
wordt vereenzelvigd met
een woning waarin de Poë
zie niet kan ontluiken omdat
er levenswarmte ont
breekt", klaagt een modern
handboek uit 1935 over het
toenmalige onbegrip voor
nieuyve vormen. In Ban
dung is het allemaal nog
eens na te leven.
hun betekenis en allicht het
vele houtsnijwerk waarin
vaak tot uitdrukking kwam
dat zonder het vrouwelijke
element het leven leeg is, het
huis geen thuis.
