„Foxtrot" hupst de geschie
Connie in 'Alle
laatjes open...'
..die na een jaar afhaakteTrudy Labij,Gerr ie v.d.
Sinds 1965 hebben de schrijfster Annie M.G. Schmidt en
de vrije-theaterproduccnt John de Crane in het musi
cal-wezen samengewerkt. Steeds was Conny Stuart er
bij, maar zij gaf er de voorkeur aan in „Foxtrot" niet
mee te doen. In het voorjaar zien we haar echter terug in
een voorstelling, "Alle laatjes open", gebaseerd op de
teksten van Annie M.G.
Daarin verschijnt Conny Stuart samen met Willem Nij-
holt, Gerrie van der Klei, Paul Deen en twee begelei
dende pianisten, Frans Ehlhart en Dick van der Stoep.
Laatstgenoemde is de orkestleider van „Foxtrot".
Ook deze produktie wordt geregisseerd door Paddy Sto
ne. Half april is de première en men verwacht in elk
geval door te spelen tot en met het seizoen 1979-1980.
Daarvoor is het speelplan inmiddels helemaal rond.
AMSTERDAM - „Foxtrot", de
succesvolste produktie uit
een vrij bescheiden Neder
landse musical-historie hupt
op haar laatste benen. Món-
ter, met ijzeren discipline,
slopend, maar zonder uiter
lijke kentekenen van een ar
tistieke slijtageslag. Want zo
mag je het toch wel noemen,
een reeks voorstellingen die
in oktober 1977 met aarzeling
en mankementen van start
ging. Met een korte zomer-
onderbreking in 1978 hebben
ze doorgespeeld tot diep in
het huidige prolongatie-sei
zoen. Maar nu is het afgelopen
met „Foxtrot". Ondanks
stromen verzoeken stopt de
produktie. De theaters zitten
bomvol, nog steeds. Maar op 8
maart valt het doek, zoals dat
in een afgrijselijk cliché heet.
Ze hebben er dan welgeteld
395 voorstellingen op zit
ten.
Willem Nijholt, een van de
hoofdrolspelers, noemt het
„exceptioneel veel voor Ne
derlandse begrippen". „Ik
heb het ervaren als een zeer
vermoeiende periode in mijn
leven. Ik merk dat ik wat ou
der word, en dat ik niet meer
kan wat ik vroeger kon op
brengen. Foxtrot is mijn le
ven gaan beheersen. Ik heb
allerlei andere aanbiedingen
moeten afzeggen. Vooral door
deze strenge winter zijn we
erg laat thuis en vertrekken
we 's middags vroeg. Je hebt
weinig tijd voor je zelf
Hij wil best even stilstaan bij
zijn ervaringen. Als acteur is
hij een van de veelzijdigste
theaterpersoonlijkheden van
ons land. Zanger, danser, ei
gen televisieshows, veelge
vraagd in de categorie „be-
kende Nederlanders". Willem
Nijholt (45) voelt dat Foxtrot
de mensen aanspreekt, maar
hij constateert een schaduw
kant. „Het goede publiek
raakt een beetje op. Je merkt
dater mensen op afkomen die
niet zo vaak naar het theater
gaan. Als er een goede stem
ming uit de zaal op je af komt,
kost het juist onder moeilijke
omstandigheden minder
concentratie om de voorstel
ling goed te houden".
„We hebben het vooral de laat
ste maand heel zwaar. Binnen
de groep is iets van een
stemming: „We kunnen nu
wel een beetje afzwakken",
en daar hou ik niet van. Ik wil
kwaliteit geven tot aan mijn
laatste snik. Ik zie het inpak
ken bij wijze van spreken om
me heen al gebeuren. En toch
is het zo'n verschrikkelijk
goede groep. Het gebeurt zel
den dat het twee jaar lang
prima blijft zonder dat er do
den vallen...".
Langdradig
Met Willem Nijholt nog even te
rug naar Het Begin van Fox
trot. Herfst '77. Een langdra
dig, onaf stuk volkstoneel
waarmee de slimme dame
Annie M. G. Schmidt de ver
denking op zich laadde dat ze
met geen mogelijkheid op een
goed idee kon komen. Ze si
tueerde Foxtrot in de dertiger
jarèn, met de haastige mel
ding, dat het niet over die tijd
gaat. Aan jeugdherinnerin
gen, onverwerkte of verwerk
te ervaringen (abortus) kor» ze
er onzettend veel in k-vijt.
Haar zaken krijgt ze handig
en soms gehaaid rond, door
het verhaal te combineren
met actuele motieven. Paral
lellen met de jaren '70 haalt ze
daarbij moeiteloos aan. In
aanzet draait het om een soli
de plattelandsmeisje (Trudy
Labij) dat in Amsterdam een
kamer zoekt in een artiesten
pension.
Het is daar een toffe bende en
het wicht wordt vlot verliefd
op een jongeman die iets
vaags doet in het nachtclub
wezen (Willem Nijholt). Met
zijn partner (Gerrie van der
Klei) geeft hij zich uit als le
raar voor het lieve kind. Maar
toch treft ze het niet zo, want
hij is homo. Met zijn vriendje
kan ze beter uit de voeten en
na een uit de klauwen gemar
cheerd avondje raakt ze
zwanger. In gezamenlijk
overleg met de stoet vreemde
particulieren die het pension
van madame (Georgette Ha
gendoorn) bewonen, vinden
ze iets ijselijks voor haar si
tuatie. Hetgeen dan aanlei
ding vormt tot een bezonnen
slot, massaal opgeluisterd
met zang en dans.
Standpunten
Annie M. G. Schmidt heeft ge
probeerd daarin wezenlijke
standpunten neer te leggen
ten voordele van homofilie en
abortus. Ze laat ook niet af
ons te wijzen op dreiging van
oorlog en andere rampen en
voegt als moraal toe, dat de
mensheid niets geleerd heeft
van de loop der geschiedenis,
of zich er althans geen blik
sem van aantrekt.
Vooral vóór de pauze gaat dat
wat moeizaam, daarna komen
betere vondsten, maar kri
tisch beschouwd blijft het e
wat huilerig gebeuren v
de songs min of meer inciden
ten vormen die de handeling
nauwelijks vooruit hel
pen.
Willem Nijholt „In technische
zin is het een goede produktie
geworden. Maar je merkt nog
steeds dat het rammelt, door
dat er in het begin enorm in
geknipt moest worden. Op
mijn eigen rol ben ik niet zo
dol. Het is te twee dimensio
naal, niet diep genoeg, al zijn
de nummers leuk om te doen.
Het is een beetje huichelach
tig wat er gebeurt. Wij Ne
derlanders zijn zulke hypo
crieten. Na de ellende die we
te zien krijgen, klappen we
aan het eind opgelucht en
gaan naar huis. Al die sores
over werkloosheid en angst
spreken echter enorm aan.
Maar ik ervaar het alsof men
bij de buren naar binnen
gluurt door de ramen, zich
omdraait en weer wegloopt.
Ik geloof dat de herkenbaar
heid de pijler is voor het sue-
Valmanschap
Maar er staat veel tegenover bij
Foxtrot De zaak is na een
moeizame inspeelperiode als
een trein gaan lopen, een ju
weel van vakmanschap in
presentatie en techniek, vol
geoliede spirit en een bijna
on-Hollandse discipline. Men
trekt een vat vol kundigheid
open en is er in geslaagd de
zaak op temperatuur te hou
den zonder het verkillende
automatisme, dat elke lang
durig lopende produktie be
dreigt.
Niets dan fraais ook van de kos
tumering, het ballet, de cho
reografie en de regie van
Paddy Stone, de bewegings-
rrtodellen en de decoratie.
Geen enkele Nederlandse
musicalproduktie was zo
goed geschraagd als deze, ook
niet de vroegere van Annie M.
G. Schmidt: „Heerlijk duurt
het langst", „Met man en
Muis", „En nu naar Bed" en
„Wat een Planeet".
Eenmalig
Gislebert Thierens, mede-di
recteur van het Amsterdamse
impresariaat John de Crane,
noemt het „eenmalig, zoals
Foxtrot is aangeslagen. Het is
vreselijk dat we moeten op
houden in maart. We zouden
zo nog 200 uitverkochte voor
stellingen kunnen spelen. De
hele dag door gaat de telefoon
Willem Nijholt
..Ik merk dat ik wat ouder
word...
die Foxtrot graag
zouden zien en van schouw
burgdirecteuren die de musi
cal nog een week willen heb
ben. Het is echter onverant
woord dezelfde groep over de
400 voorstellingen te laten
spelen".
„Op voorhand waren we aller
minst van zo'n geweldige
tournee verzekerd. In het
verleden hebben we met
Conny Stuart altijd veel
goodwill gehad. Mensen als
Nijholt en Labij kent men,
maar ze hadden niet de po
pulariteit van Conny. Het
succes verklaren we als goed
amusement van kwaliteit,
waarbij onderwerpen worden
behandeld die de mensen
belangrijk vinden. Er worden
dingen aangesneden die gel
digheid hebben. Er wordt
stelling genomen en dat heeft
wel eens verzet opgeroepen.
We hebben zelfs boze brieven
gehad. Foxtrot roept iets op.
Het is een mengeling van
amusement en engage
ment".
Hij vertelt dat de producent al
les doet om de voorstelling
fris te houden, het routineuze
te weren. Daarvoor zit er elke
dag een company manager in
de zaal. Gislebert Thierens:
„Het ligt ook aan het publiek.
Als er niks terugkomt uit de
zaal is het moeilijker om gein-
spireed te blijven. Maar er zijn
avonden, dan gebeurt het èn
dan word je weer opge
tild". s
Rotzooien
- Wordt er wel eens gerotzooid
op het toneel?
Gislebert Thierens: „Er zijn er
maar twee of drie die dat wer
kelijk kunnen. Bij de anderen
zou het ten koste van de voor
stelling gaan. Lol op het to
neel en niet in de zaal - dat
mag niet voorkomen".
- Was er geen mogelijkheid om
Foxtrot een seizoen te verlen
gen?
Gislebert Thierens: „Een aantal
acteurs had reeds een ander
contract. Afgezien van de be
schikbare artiesten, kun je
zeggen dat we in Londen of
New York al lang een tweede
•^ast zouden hebben gehad.
Daai cp^elt men nooit langer
dan een jaar in dezelfde bezet
ting. In Nederland is het ta
lent niet voorradig. Hoewel je
de schrijfster, de regisseur en
de componist bij de hand
hebt om zo over te beschik
ken, zit het hier muurvast. We
zouden er alles aan willen
doen om een goede musical
als Foxtrot te her-maken.
Theatermensen in dit land
vinden dat echter minder
waardig. Op grond daarvan is
het ook niet te overwe
gen".
„Annie zelf zegt dat het nog be
ter zou kunnen als ze er weer
eens voor gaat zitten. We zijn
in Nederland gebakken in een
sociaal systeem. Zelfs is het
hier moeilijk om mensen als
understudy bij een voorste'-
ling te betrekken. Je krijgt ze
niet als mogelijke vërvanger
voor belangrijke rollen, zelfs
niet als ze zonder werk zit
ten".
- Denken jullie intussen al aan
een nieuwe musical van An
nie M. G. Schmidt?
Gislebert Thierens: „Annie wil
wel, maar wij durven piet
meer, tenzij de overheid ons
de kans geeft en eindelijk
eens het vastgeroeste subsi
diesysteem doorbreekt voor
een speciale produktie. Het is
onaanvaardbaar. We moeten
een half miljoen gulden in
vesteren en mogen er echt
niet van uitgaan dat Annie al
tijd een succes is. We hebben
Foxtrot zes maanden volledig
op eigen risico zonder uitko
pen in de schouwburgen ge
speeld. Ter vergelijking:
Swingpop draaide maar een
maand op eigen risico en dat
is een kleine musical met veel
minder mensen op en achter
het toneel. Artistiek is het
oninteressant als je terug zou
moeten na Foxtrot. Volgens
buitenlandse begrippen is dit
eigenlijk een kleine bezet
ting".
„Vergeet niet dat we voor acht
maanden salarissen moeten
garanderen. Het risico zit bij
ons aan één kant, terwijl ope
rettes en het Amsterdams
Volkstoneel worden gesubsi
dieerd. Met vier musicals van
deze auteur, componist Harry
Bannink en regisseur Paddy
Stone hebben we niveau be
wezen. De erkenning van de
overheid blijft echter uit. Het
is te gek dat een ondernemer
dit allemaal uit eigen zak
moet bekostigen. We vragen
niet eens subsidie, maar al
leen een financiële garantie.
Juist omdat het om origineel
werk gaat van Nederlandse
bodem, zou dit een extra re
den moeten vormen voor de
overheid".
Foxtrot heeft ruim anderhalf
seizoen gedraaid met vrijwel
dezelfde groep. De belang
rijkste wijziging was de ver
vanging van Ronnie Bierman
door Suze Broks. Rónnie
vond haar aandeel niet sterk
genoeg en na een jaar is ze
uitgestapt. Verder is er in het
ballet een aantal meisjes
„ververst", meestal op eigen
verzoek of om privé-redenen.
Annie M. G. Schmidt heeft Fox
trot „geen geval van onafge
broken uitbundige vrolijk
heid" genoemd. Ze spreek
van „treurige en bittere din
gen, verpakt in glinsterend
zilverpapier". „Ik maak geen
gebalde vuist, wil niet kiezen
tussen links en rechts. Ik wil
helemaal niet vertellen hoe
we het wél goed moeten doen
in deze rotte wereld. Ik zet al
leen verwonderde en soms
verbijsterende vraagtekens.
Na een hoop onzekerheid ben
ik niet zo bang meer.' Paddy
Stone heeft het mooi gedaan
en met de componist Harry
Bannink vorm ik een soort
Happy end
Foxtrot eindigt voor het meisje
uit de provincie aannemelijk.
De pensiongasten bren
gen het geld bijeen en
een geschorste dokter ver
richt bij haar de abortus. Zij
voelt zich vrij om te genieten
van het leven en afstand te
nemen van Zeeuwse burger
lijkheid, conventies en voor
schriften. Maar tegelijk
breekt de Tweede Wereld
oorlog uit en daarmee laat
Annie M. G. Schmidt een rela
tie zien tussen het grote maat
schappelijke gebeuren en de
zeer persoonlijke ontwikke
ling van dat meisje. In de fi
nale wordt gedanst op de vul
kaan, maar ook „de nieuwste
humane neutronenbom"
aangekondigd die „aj wat
leeft kapot maakt maar de
huizen laat staan".
Die werkwijze hanteert de
schrijfster ook in de pauzefi
nale, die het contrast schil
dert tussen de glitter van de
show en wat er achter schuilt.
Revuemeisjes zwaaien met
struisveren en Willem Nijholt
zingt dan zijn lied over de
struisvogelpolitiek zoals deze
in die jaren zichtbaar werd.
Deze levenshouding wordt in
verband gebracht met onze
huidige opstelling tegenover
crisis en fascisme.
Willem Nijholt zelf, opnieuw:
„Er zijn twee kanten. Ik heb
mijn inhoudelijke bezwaren,
maar voor het eerst speel ik
een echte grote hoofdrol in
een Nederlandse musical. Het
is een heel zware taak waar ik
succes mee heb. Ik krijg prij
zen en erkenning. Dit tweede
-seizoen heb ik echter het ge
voel creatief een beetje stil te
staan. Ik werk op een maand
salaris. Financieel word ik
dus van dit succes niet extra
beter".
Brieven
Willem Nijholt:* "Over het
homofile thema krijg ik
merkwaardig veel brieven
van mannen die aan het den
ken zijn gezet en in de knoop
liggen. Daar ga ik niet op in.
Ik antwoord niet. Ik heb het
er moeilijk mee. Daar loopt
weer zo'n zielepoot, denk ik
dan, maar anderzijds kan ik
niet de hele wereld op mijn
schouders nemen. Ik ben
geen psychiater of sociale in
stelling. Ik probeer ver
strooiing te brengen en de
mensen ook nog een beetje
mee te geven".
