Basken hebben
geen boodschap
aan het Spanje
van de Spanjes
Terrorisme
in het
Baskenland
(4 en slot)
ZATERDAG 17 FEBRUARI 1979
„Reizen en trekken zit de zigeuners in het bloed". Dit gezegde ligt elke
gadgo (burger) voor in de mond, maar het is een fabeltje. Een gemak
kelijke uitspraak, dat wel, bespaart bovendien een hoop denkwerk en
is dè oplossing voor het kwijtraken van knagende schuldgevoe
lens.
Al in het Romeinse rijk namen joden en zigeuners de beroepen op zich
die voor christenen verboden waren. Toen al waren zij de kooplieden,
handelaren, metaalslijpcrs en koperslagers en namen het noodzake
lijk reizen voor lief. De industriële revolutie was voor de zigeuners het
begin van de belemmering in het reizen. Vandaag de dag zijn alle
landen erin geslaagd precies vast te leggen hoe en waar gewoond mag
worden. De bureaucratie kent geen nomaden of zwervers, met als
gevolg dat in Europa 600.000 statenlozen opgejaagd worden van het
ene land naar het andere.
Ook Nederland stelde zijn regels op. Er moest een eind komen aan de
mensonwaardige leefomstandigheden van zigeuners, kamperend
langs vuilnisbelten of andere smerige uithoeken van stad of dorp. In
1968 trad de Woonwagenwet in werking. Regionale centra zouden er
komen voor de mensen die werden onderscheiden in zigeuners van
ras, reizigers zoals kermisexploitanten, wegenbouwers en tenslotte
mensen die uit pure woningnood in wagens wonen. Al deze groepen
mensen kwamen door elkaar op de 28 regionale woonwagencentra
terecht. Het gevolg was verpaupering, want wat moeten veertig au
toslopers en dertig scharenslijpers bij elkaar in de buurt? Ze becon
curreren elkaar op leven en dood.
Er kunnen meer gegronde redenen zijn om als zigeuner te weigeren in
een dergelijk kamp te wonen. Artikel 10 van de Woonwagenwet geeft
hem het recht een andere standplaats te vragen. Zigeunerkoning Ko-
ko Petaio en zijn grootfamilie maakten daar gebruik van. Zij wachten
al zeven jaar op de toewijzing van een definitieve standplaats in
Amsterdam.
Al zeven jaar is KokoPetalo met de hoofdstedelijke instanties i
HAARLEM - De twaalf
gezinnen tellende
grootfamilie Petaio
worstelt zich de vierde
winter door op het voor
tijdelijk toegewezen
terreintje aan de Rode
Kruisstraat in Amster
dam-Noord De twee
toiletwagens zijn be
vroren, de ene water
pomp is kapot gegaan,
zodat een deel van het
terrein en het pad naar
de weg één ijsvlakte
zijn geworden, de toe
voer van elektriciteit is
gebrekkig, riolering
ontbreekt en het terrein
is veel te klein voor 53
personen, waaronder 30
kinderen. Tot overmaat
van ramp zijn de meeste
mensen ziek.
Zigeunerkoning Koko Petaio
heeft regelmatig van zich
doen horen in de zeven jaar
dat hij met instanties in de
slag is om een vaste staan
plaats voor hem en zijn com-
pania in Amsterdam toege
wezen te krijgen. Trouw
wordt er verslag uitgebracht
van de zoveelste hoorzitting,
die brandbrief waar het ge
meentebestuur maai- niet op
antwoordt, het schandaal van
een aanbod van een terrein
dat te klein blijkt te zijn. Het
zijn de momentopnamen van
een lange strijd, waarbij Pe
taio er niet aan ontkomt te
worden afgeschilderd als
operettekoning, „the royal
gipsy of the world", maar die
glorietijd is al lang voor-
by.
De zigeunerfamilie draait dol in
de ambtelijke molens en
dreigt slachtoffer te worden
van een tweegevecht tussen
ongrijpbare giganten: de ge
meente Amsterdam en Gede
puteerde Staten van Noord-
Holland. De affaire-Petaio
kende vorige week een dra
matisch hoogtepunt: met
twaalf caravans blokkeerden
de zigeuners de toegang tot
het Provinciehuis in Haar
lem. Petaio en de zijnen wen
sten niet eerder te wijken
voordat GS een zinnige uit
spraak hadden gedaan over
de toewijzing van een vaste
staanplaats. Maar wie is Pe
taio? Waarin onderscheidt hij
zich van andere zigeuners?
Waarom wil hij per se in Am
sterdam wonen op een apart
terrein en niet in het regionale
woonwagenkamp?
Tijdens een gesprek hierover
laat Koko Petaio zich verge
zellen door Paul van Eeuwijk,
student en medewerker van
de stichting ROM, opgericht
ter behartiging van de belan
gen van alle zigeuners in Eu
ropa. Sinds 1975 wijkt Van
Eeuwijk niet van zijn zijde en
staat Petaio bij in zijn strijd
om het bestaan. Een strijd die
voor de zigeunerkoning ver
nederend en ongelijk is, want
hij kan nauwelijks lezen en
schrijven.
Opgejaagd
Koko Petaio: „Sinds de oorlog
worden wij voortdurend op
gejaagd, maar onze familie
komt al honderd iaar in Ne
derland. Een vaste staan
plaats heeft mijn opa hier niet
voor elkaar kunnen krijgen,
hij was alleen wel een slimme
jongen. Hij kreeg het Neder
lands staatsburgerschap na
goed gedrag en zeven jaar
stempelen. Hij moest aardap
pels rooien en bieten rapen,
voor een zigeuner niet zo'n
best werk".
„Ik vind dat elke Nederlandse
burger het recht heeft zich te
vestigen in de plaats waar hij
dat wil, wij hebben boven
dien aantoonbare belangen
om in Amsterdam te wonen.
Wij werken in Amsterdam
voor de NDSM, het slijpen en
verharden van metalen en
voor de ziekenhuizen doen
wij het vergouden en verzil
veren. Verder hebben wij
meer familie in Amsterdam
wonen en maken gebruik van
het onderwijs voor onze kin
deren. Ik voel mij niet thuis in
een andere gemeente. Al
duurt de toewijzing van een
staanplaats twintig jaar, ik
blijf in Amsterdam".
Paul van Eeuwijk: „De aanvra
gen van Petaio voor onthef
fing van een staanplaats op
een regionaal kamp verdwe
nen op het stadhuis in de
prullebak. Vanaf die tijd heb
ben we alle wettelijke moge
lijkheden uitgeprobeerd.
Geen zigeuner heeft dit ooit
gedaan, heeft dit ooit gekund.
Gedeputeerde Laan heeft ei
genlijk voorspeld wat er zou
gebeuren. Hij zei destijds: Pe
taio, je kunt gelijk hebben,
maar of je het krijgt is een
tweede".
Koko Petaio: „Ze hebben ons
ziek gemaakt". Hij heeft er
duidelijk moeite mee het lij
den van zijn familie te schil
deren. Legt uit waarom zij
constant geweigerd hebben
op een regionaal woonwa
genkamp te gaan staan, waar
om het voor hen een onmoge
lijke eis is. Zijn vader, zijn
moeder en een oom hebben
het concentratiekampsyn
droom. De oorlog brachten zij
door in het Durchgangslager
Westerbork, de voorpoort van
Auschwitz. Zij krijgen de
wuv-uitkering voor vervol
gingsslachtoffers. De kinde
ren van de families zijn ab
normaal langdurig ziek. Ko
ko's vrouw heeft alle kwalen
gehad die maar denkbaar zijn
en hijzelf heeft hoge bloed
druk en hartklachten.
Paul van Eeuwijk: „De families
hebben een ellendig leven
door de onzekerheid wat er
gaat gebeuren. Ze leven met
de dreiging ondergebracht te
worden in een woonwagen
kamp met omheiningen,
prikkeldraad, een slagboom
en een wachter. Dat kun je
deze mensen die ontsnaptzijn
aan Auschwitz niet aan
doen".
„Petaio: „Ik sta niet alleen. Zi
geuners in het héle land heb
ben zich met ons solidair ver-
Theo v.d. Kaay
klaard. Zij waren er ook bij
toen wij het Provinciehuis
blokkeerden. Wij hebben wel
geweten waar we aan zijn be
gonnen toen we een plaats
weigerden in een regionaal
kamp. Een derderangs burger
ben je, ook in zo'n kamp. Het
gebeurt toch nog steeds dat
de politie zonder toestem
ming de kampen binnen
komt, ruiten van wagens in
slaat, 's morgens om zeven
uur, kinderen uit bed trekt en
iedereen angst aanjaagt. Is
dat geen schandelijke manier
van optreden? Ik zal mij er
ook zeer tegen verzetten dat,
als wij nog eens een vaste
staanplaats krijgen, de ruimte
tussen de wagens tot openba
re weg verklaard wordt zoals
het overal het geval is".
Uitstappen maar
Gezeten in zijn forse witte li
mousine is Petaio een opval
lende verschijning in de stad.
De politie kan daarvan mee
praten, maar doet dat niet
openlijk. De zigeunerkoning
wordt het leven zuur ge
maakt. Eigenlijk wordt hij
door volwassen mensen ge
woon gepest.
Van Eeuwijk: „Ik woon op de
kop van de Zeedijk en Koko
heeft altijd problemen om
met zijn auto naar mij toe te
komen. Vaak zat ik naast hem
wanneer hij werd aangehou
den. „Zo, Petaio, uitstappen
maar", wordt er dan gezegd.
De agenten fouilleren, door
zoeken de auto en vinden na
tuurlijk nooit iets. Als Koko
vraagt waarom ze dat alsmaar
doen is het antwoord. „Dan
moet je hier maar niet ko
men" en ook wel: „Als het je
niet bevalt, emigreer je
maar". Op een dag is hij ze
ventien keeraangehouden. Ik
vind dit wel zo schofterig.
Laat de gemeente dan een
bord voor de stad plaatsen
„slegs vir blanke".
De gemeente Amsterdam wil
Petaio niet. Hij zou fungeren
als magneet voor andere
groepen buitenlanders. Na
vier jaar rekken is er een ter
rein beschikbaar aan de
Buiksloterdijk, maar Petaio
heeft geconstateerd dat het
kleiner is dan de wettelijke
normen voorschrijven. Bo
vendien is het ingesloten door
een school, een sportzaal en
een zanddepot. „Verschil in
intepretatie", zegt dé ge
meente Amsterdam, „wij
hanteren wel degelijk de
normen van CRM. Een even
tueel nieuw aan te wijzen ter-
Dat zal volledig onder
zocht moeten worden. De
termijn voor de standplaats
van de familie Petaio? Dat
zou ik u niet kunnen zeg
gen".
Van Eeuwijk: „En dat is nog
niet alles. Gedeputeerde Sta
ten willen wel, maar Amster
dam niet. In deze beide
grootheden voert de Partij
van de Arbeid de boventoon.
En die willen elkaar niet af
vallen. De nieuwe gedepu
teerde Korver begon ook al
dadelijk over „een minnelijk
overleg om tot èen oplossing
te komen". En dan te beden
ken dat Petaio en ik allebei lid
van de PvdA zijn. Het aller
ergste komt nog: ambtenaren
gaan ertoe over vertekende
informatie aan buurtbewo
ners te geven. Er worden be
schuldigingen geuit: de zi
geuners zouden jatten en hun
vrouwen tippelen. Het is te
krankzinnig om waar te zijn.
Wij hebben in drie wijkcentra
en drie buurthuizen recht
moeten praten wat kromge
praat is. Petaio en Van Eeu
wijk. wat een drammers,
wordt er gezegd. Ja, maar zo
ken ik er nog wel een paar!
Koko heeft hoge bloeddruk
van de procedure, maar ook
van de ongelofelijke vuilspui
terij".
Vrijheid
Vroeg of laat zal er best een vas
te plaats voor de familie Pe
taio komen. Een wijziging
van de woonruimtewet laat
de inrichting van kleinere
kampen bij steden en dorpen
toe. De bekende AROB-pro-
cedure geeft omwonenden
echter het recht de vestiging
van zigeuners nog jaren op te
houden.
Het laatste nieuws. Gedepu
teerde Staten hebben maan
dag in principe besloten als
standplaats voor de Petaio's
aan te wijzen het terrein aan
de Buiksloterdijk. „maar dan
wel met een zodanige op
pervlakte dat aan de verlan
gens van de familie Petaio
wordt voldaan". Het woord is
nu weer aan Amsterdam.
Petaio: „Ik wil deelnemen aan
de maatschappij in Amster
dam, maar ik wil mijn cultuur
niet prijsgeven. Een vaste
staanplaats, maar de vrijheid
van trekken moet blijven, an
ders kunnen de mensen el
kaar niet meer ontmoeten en
worden de huwelijken tussen
de compania's onmogelijk
gemaakt. Ik heb heel Europa
bereisd en altijd om kunnen
gaan met mensen zoals het
hoort. Wij hebben nu geen
andere mogelijkheid meer
dan hier te blijven".
De Basken voelen zich een bedreigd volk aan de rand
van de Europese maatschappij. Nu Madrid serieuze
toenadering zoekt tot de Europese Gemeenschap,
zien de Basken zich verpletterd tussen Frankrijk en
Spanje, die op economisch en juridisch gebied steeds
meer gaan samenwerken. Wat zit er achter de ogen
schijnlijk tegenstrijdige drang van de Basken om
zich van Spanje los te maken en als onafhankelijke
staat zijn plaats te zoeken in een Verenigd Euro
pa?
De Spaanse Basken hebben in
1936 en 1937 enkele maanden
geproefd van de vrijheid De
„Baskische Republiek",
weliswaar afgedwongen te
gen de zin van het republi
keinse Madrid, had een graad
van autonomie die grensde
aan onafhankelijkheid. De
Basken hadden een eigen
munt, een eigen belasting
stelsel en de mannen hadden
geen dienstplicht in het
Spaanse leger.
De burgeroorlog bracht twee
spalt tussen de Basken. De
twee zuidelijke provincies
Alava en Navarra schaarden
zich aan de zijde van Franco,
terwijl de twee noordelijke
provincies Guipuzeoa en Vis-
caya tot de laatste man voch
ten tegen het oprukkende
fascisme. De dictator, verbol
gen over zoveel tegenstand,
strafte de twee opstandige
provincies door ze, in de wet
die de historische rechten van
de Basken afnam, te om
schrijven als „verraderlijk en
schandelijk anti-
Spaans".
De Baskische cultuur, voor de
nieuwe machthebbers het
symbool van separatisme,
werd onderdrukt op een ma
nier alsof er een culturele in
quisitie plaatsvond. Groot
was de teleurstelling van de
Basken toen bleek dat de
geallieerden na de Tweede
Wereldoorlog in Europa meer
belangstelling toonden voor
de anti-communistische
houding van Franco dan voor
de vestiging van een demo
cratisch systeem in Spa -
je.
Vorige eeuw
Het Baskische nationalisme in
Spanje vindt zijn oorsprong
in de vorige eeuw. De Spaan
se centralistische liberale re
gering damde vanaf 1836,
door het uitvaardigen van
wetten, geleidelijk aan het
Baskische gewoonterecht in.
Daarnaast zorgde de indus
triële revolutie voor het ver
val van het Baskische pre-ka-
pitalistische agrarische svs-
teem, waarin grondbezitters
en pachters gezamenlijk de
grond bewerkten en de op
brengst fifty-fifty met elkaar
deelden.
Het verzet tegen deze twee fac
toren deed de Basken beslui
ten om deel te nemen aan de
drie carlistische successie
oorlogen, die alle drie uitlie
pen op een zware nederlaag.
Het Baskische nationalisme
werd pas een ideologie dojDr
Sabino Arana, de stichter van
de Baskisch Nationalistische
Partij Tegen het einde van de
vorige eeuw lanceerde hij zijn
fameuze rassentheorie, waar
bij hij er bij zijn landgenoten
op aandrong zich vooral niet
te vermengen met Spanjaar
den of andere volkeren. Zijn
racisme was gebaseerd op het
zelfbehoud van het Baskische
ras en werd Sabino Arana in
gegeven door een oer-conser-
vatief katholiek geloof-met-
oogkleppen.
Franco wist dat hij vroeg of laat
last zou krijgen met de Bas-
ken. Daarom stimuleerde hij
de vestiging van zware indus
trie in het Baskenland, waar
door de Baskische financiële
en industriële oligarchie sa
men moest werken met hun
veel kapitaalkrachtiger
Spaanse collega's. Daarnaast
zoog de Baskische industrie
een leger van werknemers uit
andere Spaanse regio's aan,
die op den duur de Baskische
identiteit zou moeten verva-
gèn. Om de Basken in de hand
te houden, verrezen er in het
Baskenland geen grote elek
triciteitscentrales. Nu krijgt
het Baskenland nog 80 pro
cent van zijn elektriciteit uit
het Spaanse Valladolid.
Dictatuur
De nachtmerrie van de dicta
tuur is voorbij en de meeste
van de onder Franco verbo
den politieke partijen zijn
gelegaliseerd. De tweeslach
tige houding over een onaf
hankelijk Baskenland van de
Baskisch Nationalistische
Partij is te dandn aan deleden
die de Baskische financiële
en industriële oligarchie ver
tegenwoordigen. Deze groep
beseft maar al te goed dat de
Baskische industrie in het
verleden alleen maar kon
Door
Peter Hattink
groeien door een grote
Spaanse afzetmarkt die,
evenals de veel kleinere Bas
kische markt, beschermd
werd door het protectionisme
van een totalitaire staat.
De Baskische industriëlen we
ten dat, in het geval van een
onafhankelijk Baskenland,
Spanje zijn importbehoeften
best van een ander Europees
land kan betrekken. Staat de
oudere generatie van de Bas
kisch Nationalistische Partij
op het standpunt dat het Bas
kenland het meest gediend is
met een stevige autonomie
binnen de Spaanse grenzen,
de jongere generatie van de
partij, die bindingen heeft
met de ETA, wil duidelijk een
onafhankelijke staat. Deze
twee stromingen binnen de
Baskisch Nationalistische
Partij vertegenwoordigen 35
procent van de Basken.
Het verschijnsel ETA is ont
staan uit de Baskisch Natio
nalistische Partij. In de jaren
'60 scheidde zich een groep
radicale jongeren af, die naar
een alternatieve oplossing
zochten voor het Baskenland.
Onder invloed van Derde-We
reldlanden en het marxisme-
leninisme ontwikkelde de
ETA een aantal lokaal ge
kleurde theorieen, die op het
ogenblik zijn uitgemond in
twee „aberzale" (links Bas
kisch nationalistisch) stro
mingen.
De meest radicale stroming is
ondergebracht in de „aber
zale" coalitie Herri Batasuna,
die streeft naar een onafhan-
Franco onderdrukte Baski
sche
cultuur alsof er een culturele in
quisitie plaatsvond.
kelijk marxistisch-leninis-
tisch Baskenland volgens het
model van Algerije. De meer
gematigde stroming, de
„aberzale" coalitie Euzkadiko
Eskerra wil een autonoom,
vrijwel onafhankelijk Bas
kenland. Beide „aberzale"
bewegingen vertegenwoor
digen samen ongeveer 10
procent van de Basken.
Het nationalistische front in het
Baskenland wordt gevormd
door de Baskisch Nationale
Partij tezamen met twee, on-
dei-ling zeer verdeelde, „aber
zale" stromingen. De belan
gen van de conservatieve
vleugel van de Baskisch Na
tionalistische Partij zijn totaal
tegenstrijdig aan de belangen
van de radicale „aberzale"
coalitie Herri Batasuna.
Socialisme
Tegenover het Baskisch natio
nalistische blok staat maar
éen partij van betekenis: de
Socialistische Arbeiders Par
tij. Deze politieke partij her
bergt alle Spaanse immigran
ten in het Baskenland die zich
niet helemaal identificeren
met de Baskische cultuur. De
partij is goed voor ruim 30
procent van de bewoners in
de Baskische provincies Gui
puzeoa, Viscaya en Alava.
Als men het resultaat van het
referendum over de democra
tische grondwet in aanmer
king neemt, waarop slechts
31,9 procent van de bevolking
in het Baskenland ,ja" zei te
gen de nieuwe constitutie,
laat het zich gemakkelijk ra
den waar deze stemmen van
daan kwamen: van de Socia
listische Arbeiders Partij. Met.
andere woorden: van de niet-
Basken in het Baskenland.
De Basken hebben de Spaan
se grondwet verworpen, om
dat deze de historische rech
ten uit de vorige eeuw, die ei
genlijk niet meer passen in
een modern geindustriali-
seerd land, niet garan
deert.
Wat te doen met een regio die
geplaagd wordt door terro
risme en waar het kabinet-
Suarez politiek gezien geen
vat op heeft? Oplossen door
de politie, die de Basken maar
in het gelid moet slaan? Of
politieke maatregelen die de
zaak recht moeten trekken?
En wat is recht? Onafhanke
lijkheid of een ruime auto
nomie binnen de Spaanse
grenzen? Wat gebeurt er met
de ruim 30 procent niet-Bas-
ken als het Baskenland onaf
hankelijk is?
Om niet in koffiedik-kijken te
vervallen, beperken wij ons
voorlopig tot de terreur. De
minimumvoorwaarden voor
de pacificatie in het Basken
land - opgesteld door ETA-
Militar en politiek aan de man
gebracht door Herri Batasuna
- zijn: volledige amnestie
voor politieke gevangenen,
het recht van de Basken om
zelf hun bestemming te kie
zen, de stapsgewijze vervan
ging van de Spaanse politie
door een autochtoon veilig
heidsapparaat en maatrege
len ter ondersteuning van de
achteruit hollende economie
in het Baskenland.
Niet haalbaar
Een nieuwe amnestie voor poli
tieke gevangenen is voor Ma
drid niet haalbaar. Na de am
nestie van eind 1977 is het le
ger noch de politie bereid
Baskische terroristen vrij te
laten. Er is echter wel een tus
senoplossing. De gestoras
pro-amnestia overwegen in
het Baskenland aparte tribu
nalen in het leven te roepen,
die de slachtoffers van de fas
cistische onderdrukking na
1977 in hun eer moeten her
stellen. Dit zijn de Basken die
te grazen zijn genomen door
leden van extreem
rechts.
In veel gevallen bleken deze ex
treem-rechtse elementen po
litieagenten of militairen te
zijn, die in hun vrije tijd voor
eigen rechter speelden. Voor
deze tribunalen moet worden
aangetoond dat het slachtof
fer uit zelfverdediging han
delde. Op deze manier hopen
de gestoras pro-amnestia een
aantal Baskische gevangenen
vrij te krijgen zonder de juri
dische orde in Spanje te ver
storen.
Het recht van de Basken op het
kiezen van een eigen be
stemming is vastgelegd in het
statuut van het Baskenland.
Dit statuut is een soort regio
nale grondwet, die door een
referendum in het Basken
land moet worden goedge
keurd en daarna bekrachtigd
door het Spaanse parlement.
Aangezien het parlement met
het oog op de nieuwe algeme
ne verkiezingen is ontbon
den, ondervindt de behande
ling van het Baskische sta
tuut een vertraging van ruim
vier maanden.
Met de onderhandelingen over
de vervanging van de Spaan
se politie in het Baskenland is
een begin gemaakt. Kernpunt
is het verschil van opvatting
tussen Madrid en de Basken,
waar de bevoegdheid moet
liggen voor de handhaving
van de openbare orde. Bij
Madrid als hoofdstad van
Spanje, waarin het Basken
land een regio is, of bij de Al
gemene Baskische Raad, de
hoogste instantie van het
Baskenland. Zowel Madrid
als de Algemene Baskische
Raad staan op het ogenblik op
hun strepen.
Maatregelen ter ondersteuning
van de Baskische economie
blijven uit. Het kabinet-Sua-
rez wil geen financiële facili
teiten verlenen aan een ge
bied waaruit de industrie zich
wegens terrorisme terug
trekt.
De Basken willen kost wat kost
een autonomie die op zijn
minst even ver gaat als die
van 1936. De regering is een
voorstander van autonomie,
maar vindt dat alle streken in
dezelfde mate een vorm van
zelfbestuur moeten hebben,
die geënt is op de karakteris
tieken van die regio's. Het re
geringsstandpunt is, dat alle
gelijk toebedeelde streken
samen het Spanje van de
Spanjes kunnen vormen. De
Basken hebben duidelijk la
ten blijken dat zij aan Spanje
geen boodschap hebben. Laat
staan aan het Spanje van de
Spanjes.
