Txiki: eerste
martelaar van
de Baskische
onafhankeliikheidsstriid
NIEUWSNET
HP
deTïjd
Terrorisme in
Baskenland (1)
jtm
EISEVIERS
DONDERDAG 8 FEBRUARI 1!)7I>
PAGINA 17
Het Baskenland is het nieuwe
jaar ingegaan met een onge
kende vorm van geweld. Er
gaat bijna geen dag voorbij
of er wordt bij een aanslag
iemand gewond of gedood.
Rechtse en linkse extreme
groeperingen hebben bezit
genomen van de straten. Het
grootste gedeelte van de
Baskische bevolking ziet dat
de terreur geen oplossing
biedt voor de dagelijkse
problemen. Er heerst een ge
voel van machteloosheid.
Onze correspondent in Madrid,
Peter Hattink, maakte een
reis door het Spaanse en het
Franse Baskenland. Hij be
zocht niet zonder risico en
kele sleutelfiguren, die een
fundamentele rol spelen in
de escalatie van geweld. In
de verkrampte sfeer die het
Baskenland in zijn macht
heeft, werd Peter Hattink
beurtelings aangezien voor
een agent van Interpol, een
Franse Bask en in één geval
zelfs voor een lid van de Bas
kische afscheidingsbewe
ging ETA.
Dat ETA-Militair, de meest ra
dicale groepering in het
Baskenland, niet over één
nacht ijs gaat, bleek uit het
feit dat leden van de politie
ke vleugel van ETA-Militair
onze correspondent vertel
den dat hij drie dagen lang
door hen geschaduwd was.
Pas daarna was het ijs ge
broken. Het door de antiter
reurwet opgeheven tele
foongeheim wist Peter rHat-
tink te omzeilen door het
maken van afspraken in co
detaal. Om de Spaanse en
Franse autoriteiten niet on
nodig te irriteren, heeft onze
correspondent geen gebruik
gemaakt van de hem in ver
trouwen aangeboden moge
lijkheid de grens tussen bei
de landen illegaal te passe-
In drie artikelen belicht onze
correspondent enige facet
ten van het terrorisme in het
Baskenland. In het vierde
artikel geeft hij een korte
analyse van het daar heer
sende politieke spannings
veld.
Door Peter Hattink
Als ik morgen sterf
Hoeft niemand om mij te
treuren
Nooit zal ik onder de
aarde zijn
lk ben de wind van de
vrijheid.
Txiki
Barcelona26 september
1975.
ZARAUZ - Ion Paredes Mano-
tas, alias „Txiki". schreef deze
tekst in de modelgevangenis
van Barcelona. De 20-jarige
jongen, afkomstig uk een
naar het Baskenland geëmi
greerd arbeidersgezin uit Ex-
tremadura, werd de volgende
dag in Barcelona terechtge
steld, omdat hij als lid van de
ETA had deelgenomen aan
terreuracties. Txiki wordt in
het Baskenland gezien als de
Ché Chevara van de Basken.
de eerste martelaar, die stierf
in de Baskische onafhanke
lijkheidsstrijd. Foto's, pos
ters, stickers en schilderijen
van hem sieren de muren van
Baskische café's, kappersza
ken, boekwinkels en huiska
mers. Peter Hattink zocht de
moeder van Txiki op in Za-
„Is hij te vertrouwen?", vraagt
de moeder van Txiki angstig.
„Ja", antwoord mijn begelei
der Alfredo, „anders had ik
hem niet meegebracht". „Hij
heeft een gezicht als een po
litieagent", zegt de moeder
van Txiki met een grimmig
gevoel voor humor. Een cy
nisch gelach heeft het ijs ge
broken.
De benauwde zitkamer heeft
iets weg van een intieme
rouwkamer. Boven de bank
hangt een reusachtige kleu
renfoto van Txiki tegen de
achtergrond van de „Ikurri-
na", de Baskische vlag. Op de
lijst van de foto zit een sticker
in de kleuren van de Cata
laanse vlag met het opschrift
„Amnestie", een woord dat
op Txiki nooit van toepassing
is geweest.
„Ik heb niet geweten dat Txiki
lid was van de ETA. Achteraf
had ik het eigenlijk wel kun
nen vermoeden, want hij
wond zich erg op als een van
zijn vrienden iets met de poli
tie te maken had. Txiki was
een zwijgzame jongen. Hij
werkte als arbeider in een
plast'icfabriek. Net zoals de
jongens van zijn leeftijd
kwam hij 's nachts wel eens
laat thuis of ging hij, zoals hij
altijd zei, met zijn vrienden
een paar dagen op pad. De
schrik sloeg mij pas om het
hart toen de Guardia Civil op
13 augustus, ruim een maand
voor zijn dood, huiszoeking
kwam verrichten. De politie
vertelde mij dat hij lid was
van de ETA".
Txiki: eerste martelaar
i mi
mm
Nachtmerries
„Elke keer als er iemand van de
ETA wordt doodgeschoten
heb ik nachtenlang nacht
merries. Alles komt dan weer
terug. Hoe Txiki eenzaam
voor een vuurpeloton in Bar
celona stierf. De moeilijkhe
den die ik had om zijn stoffe
lijk overschot naar Zarauz
over-te laten brengen. In het
begin vroegen zij mij daar
30.000 gulden voor. Het heeft
tien maanden geduurd voor
dat Txiki op de gemeentelijke
begraafplaats van het dorp
bijgezet mocht worden. Ik
moest de gouverneur van
Guipuzcoa op mijn erewoord
beloven dat hij in alle stilte
opnieuw begraven zou wor
den, want de autoriteiten wa
ren bang voor rellen. Uitein
delijk kostte het overbrengen
maar 3000 gulden. De bevol
king van Zarauz was ontzet
tend solidair. Ik kreeg wel
vier familiegraven aangebo
den om Txiki tijdelijk bij te
zetten totdat zijn eigen graf
klaar was".
Het graf van Txiki is een Bas-
kisch nationalistisch monu
ment. De Baskische kunste
naar José Luis Zumeta heeft
het oeroude Baskische sym
bool „La Burru", het kruis
met de vier hoofden dat de
eensgezindheid moet voor
stellen, op een moderne ma
nier verwerkt met eigen tek
sten, die de drang naar de
Baskische vrijheid weerge
ven. De twee ronde schuiven
stellen de hoofden voor van
Txiki en zijn vader, die in het
familiegraf rusten. Links
staaten als zij mij voortij
dig doden zal mijn laatste
zucht overvloeien in de eerste
glimlach van een ander".
Naast de „La Burru": „Men
heeft de wind willen stoppen
met kogels".
Als ik voor het graf van Txiki sta
herinner ik mij de dag van zijn
executie. Het was een somber
broeierige herfstdag in Ma
drid. Op straat een beklem
mende spanning. Velen voel
den zich schuldig over het
geen dat op die ochtend was
gebeurd. Vijf terroristen wer
den op verschillende plaatsen
terechtgesteld. Twee leden
van de Baskische afschei
dingsbeweging ETA en drie
leden van het Revolutionaire
Patriottisch Antifascistische
Front FRAP. Pas de avond
tevoren kregen de advocaten
van de vijf terroristen te ho
ren dat de executie de vol
gende morgen zou plaatsvin
den. Er was nauwelijks tijd
voor een verdediging.
De officiële beschuldiging te
gen Txiki luidde dat hij een
overval had gepland op een
bank. Bewijzen dat Txiki be
trokken is geweest bij de
moord op een politieagent
zijn nooit op een overtuigen
de wijze geleverd. De reactie
in Europa op de terechtstel
ling van de vijf terroristen
was overweldigend. De negen
ambassadeurs van de Euro
pese Gemeenschap werden
tijdelijk teruggeroepen. Oud
premier Joop den Uyl was in
Utrecht aanwezig op een anti-
Spanje betoging.
„Zijn dood is niet voor niets
geweest", vertelt de moeder
van Txiki met een droevige
trots. „Zijn dood heeft de
ogen van veel mensen open
gemaakt. Of er veel veranderd
is? Nee, ik dacht van niet. Het
enige verschil is dat de politie
mij nu niet langer lastig
valt".
Pak slaag
Het zusje van Txiki verduide
lijkt „Op 3 november, ruim
een maand na de dood van
Txiki kwamen twee politiea
genten het huis binnen om te
vertellen dat mijn broer Mi
guel gearresteerd was. Miguel
was met vrienden op excur
sie. Wij schrokken geweldig
en mijn moeder, nog onder de
indruk van de dood van Txiki,
verloor haar zelfbeheersing.
Een van de politieagenten
sloeg mijn moeder met de
kolf van een pistool. Daarna
kreeg ik klappen en een le
raar, die op visite was, kreeg
eveneens een pak slaag. Bij de
klappen viel een patroon uit
het pistool, die wij later heb
ben teruggevonden in een
schoen. Mijn moeder liep de
deur uit om hulp te halen bij
de buren".
„Ja!", schreeuwt de moeder van
Txiki impulsief: „Zij wilden
ons uit Zarauz weg hebben. Ik
weet zeker dat zij mijn andere
zoon vermoord zouden heb
ben. Gelukkig was hij niet
thuis! Ze hadden het liefst
gewild dat wij weer terugge
keerd waren naar Extrema-
dura, waar wij elf jaar geleden
vandaan waren gekomen op
zoek naar werk. Toen ik een
aanklacht had ingediend te
gen het gedrag van de po
litieagenten vertelde men mij
dat zij alleen maar een plastic
kinderpistool bij zich hadden.
Over de gevonden patroon,
die wij als bewijs aanvoerden,
werd niet gepraat. De politie
had Miguel gearresteerd tij
dens zijn excursie, omdat hij
er „verdacht" uitzag. In wer
kelijkheid was het een in el
kaar gezet plan om ons uit Za
rauz weg te jagen. Dankzij het
ingrijpen van de rechter heb
ik sinds die tijd geen last meer
gehad".
- Sympathiseert u mét de
ETA?
„Ach... ik draag ze allemaal een
warm hart toe. Voor de ande
ren (de politie - red.) kan ik
geen waardering opbren
gen".
Domme vraag
Mijn begeleider Alfredo legt mij
later uit dat deze eenvoudige
vrouw uit Extremadura het
allemaal niet meer zo kan vol
gen. Zelf bedenk ik dat het
een domme vraag van mij is
geweest. Na de dood van Txi
ki is de ETA zo dikwijls opge
splitst dat het onmogelijk is
voor te stellen waar hij bij ge
zeten zou hebben als hij nog
in leven was geweest. Vol
gens velen uit de beweging
was Txiki iets bijzonders. Zo
als mijn begeleider Alfredo
zei: „Ik denk dat er onder de
broers van Txiki geen is, die
van hetzelfde gehalte is als de
vermoorde vrijheidsstrijder".
Het 8-jarige zoontje van Al
fredo, die alle namen van de
omgekomen leden van de
ETA uit zijn hoofd kent, stemt
hiermee in.
- Is de ETA ooit solidair met u
geweest na de dood van Txi
ki? Heeft de ETA ooit iets
voor u gedaan9
Zijn moeder „Nee. Ik heb nooit
iets van hen gehoord. Maar
stel je voor dat de ETA alle
families moet onderhouden
van de leden, die zijn gevallen
in de vrijheidsstrijd. Dan kan
de ETA wel aan de gang blij
ven. Het enige contact dat ik
heb is met de moeder van
Xanki uit het dorp. Haar zoon
is bij een actie van de ETA in
1972 gedood. Wij gaan samen
dikwijls naar de mis en om de
dag bezoeken wij de begraaf
plaats".
- Gelooft u in een onafhankelijk
Baskendland?
„Ik weet het niet. Misschien.
Het zal lang duren eer dat het
Na veel gesprekken komt het
volgende beeld van Txiki tot
stand.
Een idealist uit Extremadura,
die grote bewondering had
voor Ché Chevara. Een jon
gen met hoop. Aan de voor
avond van zijn dood schreef
hij nog een revolutionair
pamflet dat eindigde met de
woorden: „In afwachting van
mijn executie". Executie tus
sen aanhalingstekens. Hij
moet de hoop hebben gehad
dat zijn doodstraf op het laat
ste moment omgezet zou
worden. Txiki was zelfs be
gonnen Baskisch te studeren,
terwijl hij het Spaans nog
steeds met taalfouten schreef.
Een kind van twintig jaar uit
Extremadura, dat van het
Baskenland zijn vaderland
wilde maken. En bereid was
hiervoor iets te doen.
Bij de onvermijdelijke keuze van
onderwerpen streeft Nieuwsnet
naar een maximum aan objectivi
teit. Uitgangspunt is- wat heeft de
lezer nodig om in de nieuwsvloed
van alledag door de bomen het
bos te kunnen zien en om tot een
goed gefundeerd oordeel te kun
nen komen". "Uitgangspunt is
nadrukkelijk niet: wie heeft er
volgens ons gelijk, wie heeft onze
sympathie? De particuliere me
ning van redacteuren blijft bui
ten de nieuwsartikelen".
Dit zijn twee citaten uit het hoofd
redactioneel commentaar dat het
eerste nummer van het nieuwe
weekblad Nieuwsnet begeleidt.
Wat dan ook direct opvalt bij
Nieuwsnet is dat een groot deel
van de artikelen niet is onderte
kend, zoals bij alle andere opi
nieweekbladen wel het geval is.
En dan de inhoud. Weinig echte
verrassingen in dit eerste num
mer. Een interview met oud-mi
nister en nu bankier Duisenberg,
waarin hij zegt dat als er inplaats
van Bestek 81 gekozen was voor
het alternatieve financieel-eco-
nomische plan van Den Uvl, we
niet op maar onder de nullijn wa
ren gekomen. Verder in Nieuws
net een verhaal over de "interna
tionalisatie" van Philips. En in
derdaad alle partijen worden in
het stuk aan het woord gelaten.
Ook veel aandacht voor buiten
landse onderwerpen in Nieuws
net. Op de omslag prijkt het ge
zicht van de Iraanse premier Bak-
tiar. Binnenin een "exclusief' in
terview met de sjah door een
oud-medewerker van de Iraanse
persdienst. Tot wereldschok
kende uitspraken komt de ver
bannen vorst niet.
Wat verder nog opvalt in het nieu
we weekblad is het veelvuldig
gebruik van schematische over
zichten om iets te verduidelijken.
De nadruk die wordt gelegd op de
vormgeving van de tekeningen
die de schema's begeleiden zorgt
echter vaak voor een averechts
effect.
Het eerste nummer van Nieuwsnet
heeft nog niet bewezen dat de be
staande opinieweekbladen er een
concurrent hebben bjjgekregen.
Integendeel.
i/n
VRkJ NEDERLAND
In Vrij Nederland wordt stilgestaan
bij de geboorte van Nieuwsnet, of
hoe de redactie "een stuk smoel"
moest geven aan het nieuwe blad.
Volgens VN heeft de uitgever van
het Nieuwsnetde VNU.erviertot
acht miljoen gulden ingestoken
en heeft het blad vijfjaar de tijd
om zich waar te maken.
Annemarie Grewel, beroemd ge
worden door op de treden als fo
rumleidster van de laatste twee
VPRO grand gala's zegt in een in
terview over haar voorzitter
schap van de Amsterdamse uni
versiteitsraad: "Als voorzitter
moetje zitvlees hebben, 't Is soms
een lange zit. Luisteren hoef je
niet. Welnee, als ik altijd geluis
terd zou hebben naar wat er in de
UR te berde gebracht werd dan
was ik al lang gek geworden".
Deze week opnieuw veel speur
werk in Vrij Nederland. Het
wordt zo langzamerhand wel
voor de echte fijnproevers onder
de VN lezers. Feike Salverda en
Frans Peeters schrijven het zo
veelste artikel over de KLM ter
wijl Wim Wennekes weer eens de
dubieuze praktijken van de mu
ziekindustrie onder de loupe
neemt.
Een groot deel van het kleurkatern
is gewijd aan de werkzaamheden
van premier Dries van Agt. "Een
portret van de meest afwezige
minister-president die Neder
land in jaren heeft gehad", aldus
VN.
Het is een zeer amusant verhaal
geworden zonder veel nieuws
echter. Of het zou moeten zijn dat
minister Van der KlaauW tijdens
een bezoek aan de Duitse bonds
kanselier Schmidt door een on
handige beweging een dienblad
met bier en limonade over het
pak van Van Agt uitstortte. De
premier schijnt daar nog weken
lang gepikeerd over geweest te
zijn.
MAGAZINE
De Bibeb van Elsevier, Alice Op-
penheim, ging op bezoek bij de
president van de Nederlandsche
Bank. Jelle Zijlstra. "De maat
schappij is veel onrustiger ge
worden. de politiek gejaagd en
nerveus", zegt hij. "Regeren is
veel moeilijker geworden".
In Elsevier eveneens aandacht voor
een VARA-crisis, ditmaal rond
de Ombudsman. Volgens ver
slaggever Coen van Harten wil de
huidige ombudsman, Frits Bom,
een nieuw soort ombudsman in
het leven roepen. In
wezen pleit Bom voor de ophef
fing van dat instituut en voor de
instelling van een sociale Jack
van Bell"", aldus Elsevier.
Hoofdredacteur, en binnenkort
ook Veronica-commentator
Hoogendijk heeft het over de
koers van de WD. Volgens Hoo
gendijk hoeft de VVD zich niet
zozeer zorgen te maken over de te
volgen koers, als des te meer,
over de presentatie van hun poli
tiek". Ook in Elsevier het eerste
verhaal uiteen serie van drie over
intriges, gevaren en spanningen
op de moeilijke weg naar vrede in
het Midden-Oosten. Een speur
tocht achter de schermen.
HP had een gesprek met minister
van buitenlandse zaken Van der
Klaauw. De kritiek op het bui
tenlands beleid van de vorige re
gering die bijna is uitgegroeid tot
een nationale rel had hij niet zo
bedoeld. "Ja het is dom gefor
muleerd geweest, wantje kunt er
inderdaad uit lezen dat het tegen
Van der Stoel is gericht. Maar dat
was verre van mijn bedoeling.
Het ging er meer om hoe het be
leid onder de vorige regering, het
buitenlands beleid, overkwam".
Volgens hem zit het verschil met
het vorige kabinet vooral in de
toon.
In de Haagse Post ook aandacht
voor het ter ziele gaan van de hou
ten speelgoedfabriek SIO. Er is
nu nog eén fabriek van dergelijk
speelgoed over in Nederland, die
van de gebroeders Sliedrecht in
Waddinxveen. Ook daar ging HP
een kijkje nemen. Het omslagar
tikel van de HP gaat over de na
dagen van de vele mijnwerkers in
het zuiden van Nederland.
Wat zoekt een homo in de kerk?,
vraagt De Tijd zich af op de voor
pagina. Jet Kunkeler bezocht een
discussieweekend over homo-
sexualiteit en de kerken. Een van
de deelneemsters zegt: "Soms
denk ik dat mensen als Gijssen en
Simonis een hot line met God
hebben en op grond daarvan pre
cies weten wat goed en wat niet
goed is. Als is ooit een keer bü
God kom zal ik Hem wel vragen
of het goed is in een homofiele
relatie te leven. Maar ik wil daar
niet op wachten". In het blad na
tuurlijk ook veel aandacht voor
het bezoek van de paus aan Mcxi-
Vcrder een gesprek met professor
Kloosterman, hoofd van de
vrouwenkliniek en negen jaar
geleden voorzitter van de Staats
commissie Abortusvraagstuk.
Kloosterman zegt: "Abortus lijkt
een pervertering van ons vak.
Toch is dat niet zo"
hervormd
nederland
In Hervormd Nederland staat een
gesprek afgedrukt met Andrew
Young, de Amerikaanse verte
genwoordiger bij de Verenigde
Naties. Young ziet weinig heü in
een economische boycot van
Zuid-Afrika, tenminste niet op
dit moment. Volgens hem kan de
Zuidafrikaanse regering nog net
veel bloedvergieten voorkomen
als ze zich laat dwingen een intel
ligentere houding in te nemen te
genover de meerderheid van het
volk. Welke dwangmiddelen
daarvoor moeten worden ge
bruikt wil Young echter niet zeg
gen.
Eveneens in Hervomd Nederland
het ontmoedigende relaas van
iemand die inplaats van hele da
gen werken overging tot het de
len van de werkweek met zyn
vrouw. Allerlei wettelijke rege
lingen zijn tegen deze vorm van
verdeling van de beschikbare ar
beid nog niet opgewassen.
Paula Wassen wordt aan de tand
gevoeld over de emancipatie. Op
de vraag van Cees Veltman hoe
lang het nog duurt voordat de
emancipatie is doorgezet moet ze
het antwoord schuldig blijven.
"Geen idee. Soms gaat het ontzet
tend hard, dan weer erg lang-
Voorlopig is er dus genoeg werk
aan de winkel voor de vrouwen.
Wellicht kan de VNU speciaal
voor hen er oog een nieuw blad
tegen aan gooien. Vrouwen zijn
toch ook een gat in de markt?
MARK KRANENBURG
