"Heel Leiden" haakt in op vogelactie
Akzo haalt ieder etmaal uit
Twentse bodem 5.400.000 kg zout
door
r.M p' i-è'
i!A JVté
-M
H i M W v,
"Zweedse" kunst uit Noordwijk
Hengelaars geven vangst aan reigers
SPEELPLEINEN NOORDWIJK
"VOOR HELFT ONVEILIG"
DINSDAG 23 JANUARI 1979
Herman van
Amsterdam
Tips voor deze rubriek kunt U elke
morgen tot 10.00 uur aan mij kwijt, tel.
071-144941, toestel 215. U mag ook
schrijven.
t#
V
v i fc
Astrid Kok uit Noordwijk: "Ik werk vaak weken
i'n wandkleed
De komende vijf weken zij in de expositieruimte
van woninginrichting Baalbergen aan de Kat-
wijkse Ambachtstraat wandkleden te aanschou
wen van de 27-jarige Noordwijkse kunstenares
Astrid Kok. Wandkleden, waarin nog onbekende
technieken te ontdekken zijn, die Astrid heeft
geleerd in het Zweedse Gothenbörg.
In die, in schaatskringen bekende stad, studeerde
Astrid een jaar lang aan de stedelijke kunstaca
demie en volgde ze privélessen.
Op de vraag waarom ze haar heil zo ver van huis
zocht, antwoordt ze zonder enige aarzeling: "Met
Zweden ben ik erg vertrouwd, heb er ook veel
familie en kennissen wonen. En ik wilde nou
eenmaal in die tak van kunst verder."
Iets anders is de onderwaardering van haar werk.
"Zoals een kunstschilder met verf en linnen
werkt, zo werk ik met wol en andere stoffen. En
wat velen niet geloven is dat ik vaak weken aan
zo n wandkleed werk. Doordat in zo'n kleed erg
veel uren gaan zitten, is mijn werk niet goedkoop.
Daarom verkoop ik liever aan bedrijven dan aan
particulieren", aldus Astrid Kok.
De drie oprichters van het Leidse actiecomité "die
ren in nood" hebben afgelopen vrijdag aan den lijve
ondervonden waarmee ze zijn begonnen.
van het actiecomité hopen dat
te zijner tijd de dooi zal zijn
ingetreden en de vogels hun
kostje zelf kunnen bemachti
gen. Vooralsnog blijven gif
ten voor de ruim 3000 water
vogels, die Leiden nog rijk is,
welkom. Daartoe kan men
zich wenden tot de drie heren
(tel. 125791,120817 en 124396).
De telefoon van de heren Van
Brussel, De Ridder en Ver
hoog heeft niet stilgestaan.
Nauwelijks lag de krant van
vrijdag, waarin over dit initia
tief werd bericht, in de bus of
een stormvloed van reacties
stroomde binnen. N
"Overweldigend, ik heb er geen
woorden voor", zegt de heer
A. van Brussel. "Heel Leiden
is in de bres gesprongen. Met
het voederen van de honger
lijdende watervogels in de
stad kunnen we de eerste tien
dagen weer vooruit. Ruim
dertienhonderd gulden is
naar aanleiding van het kran-
tebericht binnengekomen.
Fantastisch hoor".
Dierenliefde
De heer J. de Ridder is even
eens uiterst tevreden. "We
mogen ook de talrijke hen
gelaars aan de Herensingel
niet vergeten. Zij hebben da
genlang de kou getrotseerd
om 's avonds de reigers van
hun vangst te voorzien. Tja,
dat is watje noemt dierenlief
de. Maar hopen dat we erdoor
komen. In elk geval hebben
we nu zoveel graan kunnen
kopen om de eerste dagen de
honger van de watervogels te
kunnen stillen".
Zoals gezegd zal de nieuwe
voorraad graan over een dag
of tien zijn uitgeput. De heren
Jagersvereniging
Richt het actiecomité "dieren in
nood" zich hoofdzakelijk op
de watervogels binnen de
stadsgrenzen, de Leidse af
deling van de Koninklijke
Nederlandse Jagers vereni
ging verricht reddingswerk
buiten de bebouwde kom van
Leiden. Aardig initiatief van
het landelijk bestuur van deze
vereniging was één gulden
per lid beschikbaar te stellen
voor de noodlijdende water
vogels. Voor de Leidse afde
ling betekende dit 300 gulden.
"Weliswaar een druppel op de
gloeiende plaat, maar we
hebben er toch een behoorlij
ke hoeveelheid mais van
kunnen kopen. En dat heb
ben we aan de vogels, ver van
de bebouwde stad, gevoerd.
Want die worden vergeten",
zegt de heer S. Schermer-
Voest van de Leidse afdeling.
Etensresten
De Jagersvereniging ontplooit
nog andere activiteiten op het
gebied van dierenliefde.
Schermer-Voest: "We halen
bij zieken- en bejaardente
huizen etensresten op en
malen dat tot voer. We trek
ken ook de polder in om her
en der balen hooi neer te leg
gen. Kunnen de hazen en ko
nijnen tenminste een warm
en behaaglijk heenkomen
zoeken. Blijft over de jaarlijk
se nestkastenactie voor roof
vogels en zangvogels. Die
timmeren we in elkaar en zet
ten die links en rechts neer.
Ook voor vogels geldt dat er
niets gaat boven een warm
dak boven je hoofd".
Kwaad daglicht
De heer Schermer-Voest wil
daarmee meteen van de gele
genheid gebruik maken de
naam van zijn vereniging
eens van het kwade daglicht
te onttrekken. "Men denkt
dat wij elke dag met het ge
weer in aanslag door het veld
trekken. Maar zo zie je maar
weer. Een rechtgeaard jager
doet heus wel meer dan het
overhalen van de trekker al
leen".
De pr-man van de jagersvereni
ging komt er overigens rond
borstig voor uit best wat (gel
delijke) steun te kunnen ge
bruiken. Daartoe kan men
zich te allen tijde met hem
(tel. 768280) in verbinding
stellen. Zonnige, voedselrijke
tijden zijn vooralsnog niet in
zicht.
Ruim de helft van de 1300
Noordwijkse schoolgaande
kinderen (650 dus) vindt de
plaatsen waar zij hun vrije
uurtjes plegen te besteden
met het doen van allerlei
spelletjes niet veilig genoeg.
Dit is het voorlopig resultaat
van een nog niet afgerond
onderzoek van de werkgroep
"planologie" van de leef
baarheidsvereniging Kri
tisch Noordwijk. De afgelo
pen weken is deze werkgroep
druk doende geweest met het
ondervragen van de plaatse
lijke schoolgaande jeugd en
bovengenoemd gegeven is
het voorlopige resultaat
daarvan.
Momenteel legt de werkgroep
de laatste hand aan de en
quête. Daarna zal een rap
port worden samengesteld,
dat onder meer aan burge
meester en wethouders van
Noordwijk zal worden aan
geboden. Bedoeling is dat de
werkgroep dan om de tafel
zal gaan zitten met B en W.
Thans worden nog vraagge
sprekken gevoerd met ou
ders van de schoolgaande
kinderen.
Volgens Marianne Ohr van de
werkgroep staat één ding
vast: De helft van de Noord
wijkse speelplaatsen vol
doet niet aan de veiligheids
normen die de daarvan ge
bruik makende kinderen
stellen.
Hongerlijdende watervogels in de polders rond Leiden. Oud brood
buizen uit het boorgat op te kun
nen takelen. Nu kan een mobiele
boorinstallatie worden inge
schakeld en de kleine houten
huisjes die de installaties bedek
ken kunnen eenvoudig worden
opgetild en verplaatst.
In de Twentse zoutlaag ontstaan
door die activiteiten grote holle
ruimten, met een diameter van
wel 50 m en een hoogte van 8 m.
Te rigoureuze zoutwinning zou
tot verzakkingen in het aardop
pervlak kunnen leiden. Dicht bij
de Akzo-vestiging in Hengelo
toont het wegdek zo'n inzinking.
Daarom is de maximale produk-
tie per boring gesteld op 2Öü||)0
ton. Daarna wordt het boorgat
opgevuld met beton.
Van de bijna 2 miljoen ton die per
jaar in de locatie Hengelo wordt
geproduceerd is ruim een kwart
bestemd voor de consumptie.
Normaal wordt 10 procent als
wegenzout afgeleverd. Een soort
zout dat chemisch niet afwijkt
van keukenzout maar wel een
vochtgehalte van 2 procent heeft.
Consumptiezout krijgt een extra
droogbeurt. Opschroeven van de
wegenzoutproduktie is mogelijk
zonder dat afbreuk wordt gedaan
aan de fabricage van zout voor
ander gebruik. Normaal zit men
namelijk ongeveer 20 procent
onder de maximale capaci
teit.
Het overgrote deel van het gewon
nen zout wordt voor industriële
doeleinden gebruikt. Chemische
en plastic industrie zijn grote af
nemers. De Scandinavische lan
den zijn de grootste importeurs
van ons industriezout. Toen be
gin vijftiger jaren ook bij het
Groningse Winschoten zout in de
bodem werd aangetoond, wat
leidde tot de vestiging in Delfzijl
die nu ruim 2 miljoen ton per jaar
produceert, was het een uitkomst
voor de Noren, Zweden en Fin
nen. Die voeren nu 80 procent
van het Groningse zout in voor
hun chemische industrie.
Nu we een van de strengste winters
van de laatste jaren beleven en de
roep om wegenzout de angst voor
een tekort heeft aangewakkerd,
moet de directeur M. van Es van
de locatie Hengelo van het hart
dat vele gemeenten gedurende
geruime tijd aanvulling van hun
voorraden achterwege hebben
gelaten. Vele gemeentelijke de
pots zijn halfvol de winter in ge
gaan. De lange rij zachte winters
heeft voor de gladheidbestrijding
verantwoordelijke instanties par
ten gespeeld. Alleen rijkswater
staat heeft zich goed inge
dekt.
Want voordat de Twentse zoutla
gen werden geëxploiteerd waren
we aangewezen op import van
steenzout uit de Franse en vooral
Duitse mijnen. In de havenplaat
sen werden de brokken door
zoutcider in pekelwater omgezet
dat vervolgens in grote pannen
tot verdamping werd gebracht.
Die zoutvondst in de Twentse
bodem leidde trouwens nog niet
meteen tot exploitatie. Vooreerst
leek het goedkoper via import in
de behoefte te voorzien. Daar
kwam verandering in toen de
Duitsers tijdens de Eerste We
reldoorlog vervelend gingen
doen. Verrassend snel kwam
toen de eerste en tot nu toe enige
zout-industrie van ons land van
de grond. Rijk en particulieren
stichtten samen de NV Konink
lijke Nederlandse Zout Indus
trie.
In de zomer van 1918 werd in Boe-
kelo met de bouw van de eerste
zoutfabriek begonnen. Op de
heide bij het dorp werd in het
voorjaar van 1919, binnenkort
dus precies 60 jaar geleden, zout
aangeboord en in de loop van dat
jaar dampte de eerste zoutpan.
Want het opgepompte pekelwa
ter werd toen nog in grote ijzeren
pannen verwarmd. Het eerste
volledige produktiejaar, 1920,
kwam de Koninklijke Neder
landse Zout Industrie daar in
Boekelo tot 25.000 ton. Die hoe
veelheid produceert men nu in
Hengelo in 4 a 5 etmalen.
Tussen Enschede, Hengelo en
Boekelo staan in de weiden en
langs de wegen ruim 200 kleine
houten bouwsels. Sommige in de
vorm van een toren, andere - de
nieuwste - lijken op miniatuur
Saksische boerenschuurtjes.
Daarbinnen priemen buizen 300
tot 400 meter diep tot in de onder
aardse zoutlaag, spuiten er water
in en drijven dat als pekelwater
weer omhoog. Via de meer dan
100 km onder het grondopper
vlak aanwezige leidingen circu
leert dat water en met een gehalte
van 300 gram zout per liter wordt
het naar de grote verdampings
ketel van de Akzo op het Henge
lose industrieterrein aan het
Twente-kanaal gezogen.
Verhitting met waterdamp be
werkstelligt dan de kristallise
ring van het zout. Daarvan wordt
per 24 uur 5400 ton geprodu
ceerd. Dat is 5.400.000 kg. De hou
ten torentjes zullen geleidelijk,
op een enkel na dat als industrieel
monument wordt bewaard, uit
het Twentse landschap verdwij
nen. De hoge bouwsels waren
vroeger nodig om bij storing de
Een houten miniatuur-schuurtje waarbinnen buizen tot 400 meter diep in de onderaardse zoutlaag priemen.
Onze Nederlandse zout-industrie
zorgt tegen de winter steeds voor
een eigen voorraad wegenzout
van rond de 200.000 ton. De laat
ste jaren is daarvan nooit meer
dan 100.000 ton gebruikt. In de
zomer worden de gemeenten
aangeschreven en gestimuleerd
hun zoutdepots te vullen. „Dood
kapitaal" dacht men, in de hoop
op weer een zachte winter.
Het zou uitermate moeilijk worden
het wegenzout op te slaan en
probleemloos te strooien als niet
een anti-pakmiddel was uitge
vonden. Zonder toevoeging
daarvan wordt opgeslagen zout
na enige tijd een keiharde witte
rots. Vroeger moesten vaak gaten
in de zoutberg worden geboord
waarin dan dynamietpatronen
werden geplaatst die, elektrisch
ontstoken, de massa weer han
delbaar maakten. Door de uit
vinding van een anti-pakmiddel
kwam aan dit probleem een einde
- een kalium-ijzer-verbinding in
water opgelost waarmee het zout
wordt besproeid.
Omdat wegenzout in veel gevallen
lang blijft opgeslagen, worden
hieraan grote hoeveelheden anti-
pakmiddelen toegevoegd. Daar
naast krijgt wegenzout nog een
behandeling met een denatura-
tiemiddel waardoor de kleur wat
verandert, wat gebruik voor an
dere doeleinden tegen gaat.
Vooral het nalaten van voldoende
voorraadvorming door de ge
meentelijke gladheidbestrijders
heeft volgens de heer Van Es de
laatste weken te beluisteren
noodkreten doen klinken. Maar
in de Twentse bodem is nog ge
noeg zout. Nog wel voor honderd
jaar en langer.
Akzo zelf heeft geen expeditiemid
delen. De afnemer dient zelf voor
vervoer te zorgen. Berichten over
te kort schieten van het wagen
park van de zoutproducent mis
sen dan ook elke grond. Eenvou
dig omdat men zelf geen vervoer
heeft. Wordt in Duitsland en
Frankrijk steenzout gewonnen in
mijnen, de Nederlandse methode
van inpompen van water en het
uitpompen van pekelwater dat
dan in grote tanks wordt ver
dampt, levert sneller een beter
produkt. Voordat het fijnkorreli
ge zout wordt gewonnen kan het
nu namelijk ook gemakkelijk
worden ontdaan van stoffen als
calcium en magnesium.
In 1926 begon men af te zien van het
verwarmen van pekelwater in
grote ijzeren pannen. Die waren 9
m breed, 20 m lang en een halve
meter diep. Eronder brandde
kolenvuur in een soort oven. Zo
kwam de eerste vacuümin-
dampinstallatie in gebruik in
Boekelo. Ketels van ongeveer 25
m hoog waarin het pekelwater
met stoom wordt verhit. Tien jaar
later zou, gestimuleerd door de
aanleg van het Twentekanaal, de
zoutfabriek in Hengelo verrijzen.
Er werd met de afbouw van de
Boekelose vestiging begon-
In 1952 werd de laatste 9000 ton
daar afgeleverd. Toen was de
zoutproduktie in Boekelo verle
den tijd, 33 jaar nadat er de eerste
zoutlaag was aangeboord en
geëxploiteerd. Nu wordt vanaf de
vestiging aan het Twentekanaal
per pomp per uur 1150 m3 water
door de leidingen geperst met
een druk die ook de verst afgele
gen boring op 3,5 km afstand be
reikbaar maakt. Vierhonderd
meter diep spuit het water in de
zoutlaag, waar het als pekelwater
aan de terugweg kan beginnen.
Hoe fijner korrel, aldus de heer
Van Es, hoe beter wegenzout
werkt. Beneden een temperatuur
van -7, -8 graden wordt de wer
king echter snel minder. Een kilo
is voldoende om bij een tempera
tuur van -2 graden een hoeveel
heid van 43 kg ijs te doen smel
ten.
Samen produceren Delfzijl en
Hengelo 4 miljoen ton zout,
waarvan het meeste bestemd is
voor industrieel gebruik. Op de
binnenplaats van de Akzo-vesti
ging in Hengelo staat een bord
met daarop aangegeven hoeveel
dagen er al geen bedrijfsonge
vallen hebben plaatsgevonden.
Twee dagen lees ik. Dat is niet
veel. Het laatste ongeval betrof
een werknemer die uitgleed op
het fabrieksterrein.
Langs de wegen tussen Enschede, Hengelo en Boekelo staan ruim 200
kleine houten bouwsels, sommige in de vorm van een toren.
ENSCHEDE - Heel lang geleden zocht zeewater zich een
weg over de Twentse bodem, drong zelfs diep het huidige
woongebied van onze Oosterburen binnen en heerste hier
tientallen miljoenen jaren. Totdat een intense hitte het
zoute water verdampte.
die zijn broer had zien overlijden
aan tyfus, liet toen in Delden naar
fris drinkwater boren. Op een
diepte van ongeveer 500 meter
werd een zoutlaag ontdekt en al
les wat er aan vloeibaar naar bo
ven kwam bleek vies pekelwater.
Ten einde raad zocht de baron
toen maar via een lange pijp con
tact met de Almelose drinkwa
tervoorziening. Niettemin had hij
wel de ontdekking gedaan die het
ons nu mogelijk maakt in eigen
land in onder meer de grote be
hoefte aan wegenzout te voor
zien.
Later rukte dat water opnieuw op,
vormde een grote binnenzee en
zag zijn heerschappij weer door
een sterke temperatuurstijging
ingetoomd. Wel bleven dikke la
gen zout achter die door latere
aardbewegingen diep in de grond
verzeild raakten. Nu is er onder
de Twentse bodem op een diepte
van 300 tot 400 meter een wel 50
meter dikke zoutlaag die de rond
200 miljoen jaar geleden hier gol
vende zee achteraet.
De aanwezigheid van het zout werd
in 1887 eigenlijk bij toeval vast
gesteld. De baron Van Twickel
