Sjah laat
onzeker
Iran na
Relus ter Beek
getuigt in
Letelier-proces
SJAH-BEWIND IN EIGEN LAND MISLUKT
Aardbevingen
in Iran
Spanning in Z. -Libanon naar hoogtepunt
WOENSDAG 17 JANUARI 1979
WASHINGTON (GPD/ANP) - Het Nederlandse PvdA-tweede
kamerlid Relus ter Beek heeft als getuige in het Letelier-proces in
Washington de verklaring van de openbare aanklager Eugene
Propper ondersteund, waarin een verband wordt gelegd tussen
de moord op Letelier en diens geslaagde poging om een investe
ring van de Stevingroep in Chili geen doorgang te laten vinden.
Ter Beek memoreerde de vier ontmoetingen die hij in 1976 met
Letelier had gehad. Hij werd vooral ondervraagd over de tegen
gehouden investeringen van de Stevingroep, over de rol van het
instituut voor een nieuw Chili in Rotterdam en de poging van
Letelier om de Nederlandse regering ertoe te bewegen zich tegen
de lening van de wereldbank aan Chili uit te spreken.
Tijdens het drie kwartier durende verhoor liet Ter Beek zich in niet
mis te verstane bewoordingen uit over het huidige Pinochet-be-
wind in Chili, dat hij als onwettig en fascistisch kwalificeerde.
Het was voor het eerst dat er tijdens het proces dergelijke scherpe
politieke uitspraken werden gedaan.
Tweejaaren vier maanden nadat een bom in zijn auto een luidruch
tig einde maakte aan het leven van de voormalige Chileense
minister van buitenlandse zaken Orlando Letelier en dat van zijn
assistente Ronnie Moffit, staan in de Amerikaanse hoofdstad drie
Cubanen in ballingschap terecht als uitvoerders van deze ern
stigste daad van terrorisme die Washington tot nu toe heeft ge
kend. Een vierde verdachte. Chileen-Amerikaan, met duidelijke
bindingen zowel aan de Chileense geheime politie DINA als de
CIA, treedt op als kroongetuige voor de aanklager.
De rechtszaak, in een zwaar bewaakte en beschermde zaal van het
Washingtonse districtsgerechtshof, moet het vooralsnog stellen
zonder de aanwezigheid van de eigenlijke beklaagde: het regime
van de Chileense dictator Pinochet, dat ten minste de inspiratie
moet hebben verschaft voor de moord op zijn gevaarlijkste poli
tieke tegenstander, die in ballingschap via een reeks contacten
als restant van een loopbaan bij de Inter-Amerikaanse Ontwik
kelingsbank, als ambassadeur van Chili in de VS en als minister
van buitenlandse zaken onder de marxist Salvatore Allende, ui
terst effectief en op brede schaal, verzet pleegde tegen het onder
de voet lopen van de Chileense vrijheid.
Op 21 september 1976 werden de stoffelijke resten van Letelier met
moeite vrijgemaakt uit een zojuist op de Sheraton Circle ontplof
te automobiel, in een buurt die als „Embassy Row" bekend staat.
Een handvol Nederlandse getuigen komt voor de aanklager ten
tonele: de PvdA-buitenland-specialist Relus ter Beek, de journa
listen Theunissen (van De Groene) en Vuysje (van de Haagse
Post).
Nederlandse getuigen, die de aanklager, Eugene M. Propper, moe
ten bijstaan in het aantonen van het motief voor de aanslag:
Letelier was voor de junta zo gevaarlijk geworden dat hij uit de
weg moest worden geruimd. Propper is anderhalve maand gele
den in Nederland geweest om te zoeken naar getuigen, enkelin
gen in een lange reeks met zulke illustere namen als die van
voormalig minister van buitenlandse zaken Kissinger en vroeger
directeur van de CIA, Richard Helms.
Dagenlang is rechter Barrington Barker, een strenge, gebrilde heer
van ruimschoots middelbare leeftijd, bezig geweest aan een
zorgvuldige selectie van een jury - een geheel zwarte groep van
twaalf mannen en vrouwen zal nu over schuldig of onschuldig
moeten oordelen naeen proces dat zeerlangdurig gaat worden en
zowel voor de Chileense regeringals voor de VS nog verrassende
momenten kan opleveren. Immers, maandag heeft de verdedi
ging luidkeels betoogd dat de aanslag op Letelier het resultaat
was van een samenspannen van de Chileense DINA en de Ame
rikaanse CIA - een opvatting die in de folklore rond de zaak vrij
algemene ingang heeft gevonden.
Guillermo Novo Sampol, zijn broer Ignacio en ene Alvin Ross Diaz
staan in elk geval terecht, twee andere Cubanen die bij de aanslag
waren betrokken zijn nog voortvluchtig en Michael Townlev, de
Chileense agent, Amerikaan van geboorte, die de bom in de auto
zette, zal het getuigenis verschaffen dat de basis vormt van de
betogen van de aanklager.
Inmiddels echter verblijft Michael Vernon Townley ergens tussen
de coulissen. De man die als Amerikaan, na een verblijf van
twintig jaar in Chili werd uitgewezen, als onderdeel van Chileen
se pogingen om de relatie met Washington te verbeteren. De VS
heeft ook gevraagd om uitwijzing van drie voormalige functiona
rissen van de DINA, onder wie de voormalige chef, generaal
Contreras. Dictator Pinochet, zoekend naar een uitweg, heeft de
kwestie verwezen naar Chili's hoogste gerechtelijke autoriteit, in
de veronderstelling dat deze eerst uitspraak zal doen als het pro
ces in Washington achter de. rug is.
ADVERTENTIE
DAALDEROP
BISTRO-GRILL
t.w.v. 165.-.
Met zijn 1600 W maakt
u snel de lekkerste hap-
Een geschenk van
DAALDEROP B V. te
«Pr >3**^
Tiel.
Lb.v. Nat. Puzzelactie „Het Gehandicapte Kind"
UTRECHT - „Wij proberen eeuwen in en
kele tientallen jaren ineen te schuiven en
wij proberen de westerse industriële en
technologische revolutie in te halen". Dat
zei de sjah van Iran in december 1954 in
een rede voor de nationale persclub in
Washington. I
Nu 25 jaar later, kan worden gezegd dat het
doel, dat de „koning der koningen" zich
destijds stelde, hem vrijwel zeker zijn
troon heeft gekost.
Het is eigenlijk nauwelijks voor te stellen:
Iran zonder de sjah. Zoals de Franse Zon
nekoning, Lodewijk de Veertiende uit
riep: „De staat ben ik", zo heeft Moham
mad Reza Sjah Pahlevi vooral de laatste
kwart eeuw van zijn 38-jarige periode als
onbetwist leider van Iran, de wereld toe
geschenen.
Op papier leek het streven van de sjah zo
mooi. Maar hij schoot al vroeg zijn doel
voorbij, doordat hij de Islamitische
geestelijkheid in een hoek drukte, zoals
elke dictator slechts .jaknikkers" in zijn
omgeving duldde en geen enkele voeling
had met het gewone volk.
Mohammad Reza Sjah PahleVi werd op 26
oktober 1919 in Teheran geboren. Toen hij
zeven jaar oud was liet zijn vader, de ko-
zakkenkolonel Reza Khan, die in 1921 de
macht in handen had genomen, zich tot
keizer van Iran kronen.
Mohammad Reza kwam in Zwitserland,
waar hij op school ging, in contact met de
westerse wereld. Op 16 september 1941
nam hij onder dwang van Engeland en de
Sowjet-Unie de plaats op de pauwentroon
van zijn vader over, omdat deze laatste
duidelijk sympathiek stond tegenover het
Duitsland van Hitier.
In het begin van de jaren vijftig rezen er
binnenlandse politieke problemen. Het
nationale front onder leiding van premier
Mossadeq probeerde de verregaande be
voegdheden van de sjah in te perken en de
olie-industrie te nationaliseren. In augus
tus 1953 kwam het tot een uitbarsting. De
sjah vluchtte naar Rome, maar kon drie
dagen later weer terugkeren na een door
de Amerikaanse Centrale Inlichtingen
Dienst (CIA) opgezette militaire coup te
gen Mossadeq.
Sinds die tijd was de sjah een nog trouwer
bondgenoot van de Verenigde Staten dan
hij al was geweest. In zijn pogingen om
van Iran voor het einde van deze eeuw een
van de machtigste industriële mogendhe
den ter wereld te maken, had de sjah hulp
nodig, die hij door de olierijkdom van zijn
land overal kon kopen. In de allereerste
plaats bij de Amerikanen. Maar ook bij de
Westduitsers, Nederlanders, Japanners,
Engelsen en Fransen. Zij hielpen hem
Iran te industrialiseren. Maar niet tot
meerdere glorie van het Iraanse volk,
maar tot die van de sjah en de rijken in het
land.
Om de boeren aan zich te verplichten, riep
de sjah in 1963 de „witte revolutie" uit, een
van opzet gigantische landbouwhervor
ming, die een eind moest maken aan het
grootgrondbezit. Alle grootgrondbezit
ters moesten hun land verkopen aan de
staat, op één dorp na. Als prijs kregen zij
een bedrag dat tienmaal zo groot was als
het bedrag dat zij jaarlijks aan inkomsten
van dat land voor de belasting hadden op
gegeven. Hoewel voor veel grootgrondbe
zitters deze prijs tegenviel - zij hadden te
weinig voor de belasting opgegeven -
konden zij toch met deze financiële com
pensatie een aandeel verwerven in de in
dustriële ontwikkeling van het land. De
sjah en zijn familieleden gingen hen
daarin oVterigens voor er is in Iran nau
welijks een belangrijke onderneming te
bedenken, of de Pahlevi's hebben er een
wezenlijk aandeel in.
Intussen was het de bedoeling dat de boeren
van de staat grond zouden kopen over een
periode van vijftien jaar. Maar aangezien
zij geen geld hadden, moest er worden
geleend, wat uiteindelijk betekende dat
zij slechts „voor de bank" werkten. Het
resultaat was een trek van het platteland
naar de stad, waar inmiddels de indus
triële ontwikkeling goed op gang was ge
komen. Voor de voedselvoorziening van
Iran was deze ontvolking van het platte
land desastreus: het land dat vroeger
voedsel exporteerde, moet thans voedsel
importeren.
Bij de verwerkelijking van zijn plannen kon
de sjah geen oppositie gebruiken. Met de
politieke oppositie maakte hij korte met
ten. Daartoe had hij de beschikking over
de zo gevreesde geheime politie, de Sa-
vak, die overal was en mensen ongestraft
kon martelen, kortom een ware terreur
uitoefende.
De religieuzen die hun positie en die van de
kerk door de modernistische plannen van
de sjah bedreigd zagen, stelden zich wel te
weer, maar werden of verbannen of in de
gevangenis gezet.
Zijn tweede belangrijke steunpilaar was het
leger, dat hij met behulp van de Amerika
nen tot een van de modernste van de we
reld maakte. De Verenigde Staten waren
des te gewilliger om de sjah bij te staan,
omdat Iran een uiterst strategische plaats
inneemt in het gebied van de olierijke
Perzische Golfen omdat de sjah graag „de
politieagent" in dit deel van de wereld
wilde zijn.
Maar de man die op internationaal terrein
zo n belangrijke rol speelde, mislukte op
nationaal terrein.
De sjah kwam gisteren
Sadat werd ontvangen.
hij in Assoean met veel eerbetoon door de Egyptische president
TEHERAN (UPI) - Het noordoos
ten van Iran is gisteren getroffen
door een aardbeving.
In het eerste officiële bericht over
de aardbeving in de streek van
Qaen gistermorgen tegen elf uur
(Ned. tijd), zei radio Iran dat het
aantal slachtoffers en de schade
aanzienlijk' waren.
De berichten over de aardbeving
bereikten Teheran druppelsge
wijs, als gevolg van de verwarring
die het vertrek van sjah Moham
med Reza heeft verwekt.
Het geofysisch instituut van Tehe
ran zei dat het de aardbeving niet
had kunnen registreren door de
stakingsacties van de sjah vijan-
dig-gezinde elektriciteitsarbei
ders, die de seismografen hebben
stilgelegd.
Volgens radio Iran was het epicen
trum van de aardbeving gelegen
bij de stad Qaen, die aan omvang
rijke schade ontkwam. Maar drie
dorpen eromheen werden zwaar
getroffen.
Om half één gistermiddag (Ned.
tijd) heeft zich volgens het Franse
persbureau AFP een nieuwe
aardbeving voorgedaan in de
provincie Chorassan in het
noordoosten van Iran. Masjaad -
een stad waar zich hevige onlus
ten hebben voorgedaan in de
campagne tegen de sjah - is er de V
hoofdstad van. !k\^4 Lip. 1 4 --v -
Radio Iran deelde mee over deze
tweede aardbeving nog geen ge- Een standbeeld van de sjah werd gisteren in Teheran neergehaald. Na
gevens te hebben. het vertrek van de sjah heerste in de hoofdstad een uitgelaten stemming.
TEHERAN-PARIJS (GPD)-Teheran, de Perzische hoofd
stad, verkeerde dinsdag na het vertrek van de sjah en zijn
familie, in een feestroes, maar het gevaar van een kater
blijft levensgroot. De emoties na maandenlange demon
straties tegen het gehate bewind van de Pahlevi's ont
laadden zich in het neerhalen van standbeelden van de
sjah; wildvreemden vielen elkaar spontaan om de hals,
hossende menigten riepen om de komst van de ajatollah
Chomeini, de in Parijs in ballingschap levende moslim
leider.
(Van c
correspondent)
DAMASCUS - De spanning in
Zuid-Libanon stijgt naar een
hoogtepunt. Israëlische com
mando's bliezen gisteren twee
huizen op die behoorden tot een
Palestijnse terroristenbasis op 2
kilometer ten zuiden van de
Zuidlibanese havenplaats Tyrus.
Het was een vergeldingsactie
voor de Palestijnse aanval op een
hotel in Maalot afgelopen zater
dag. Palestijnse woordvoerders
in Beiroet verklaarden dat de
twee opgeblazen huizen „leeg
staande boerderijen" waren, en
dat ook de Israëlische marine het
Palestijnse vluchtelingenkamp
Jlashadiya vanuit zee had be
schoten.
Alle betrokken partijen bij het
Zuidlibanese conflict proberen
de spanning kunstmatig op te
voeren, nu over 48 uur de Veilig
heidsraad van de Verenigde Na
ties het mandaat van de, VN-troe-
penmacht in Zuid-Libanon (Uni-
fil) moet verlengen.
Hoewel de Palestijnse infiltraties in
het VN-gebied de laatste weken
zijn toegenomen en de militaire
geloofwaardigheid van de Unifil
een knauw gekregen heeft met de
aangekondigde terugtrekking
van de Franse en Iraanse batal
jons en het nog weken kan duren
voordat in vervanging in de vorm
van Nederlandse en Deense troe
pen kan worden voorzien, moet
Israël in de eerste plaats verant
woordelijk gesteld worden voor
de zeer onzekere situatie in Zuid-
Libanon. Er bevinden zich nu
acht Israëlische tanks 6 kilometer
diep op Libanees territorium, en
Israëlische helikopters en jagers
vliegen alsof er niets aan de hand
is dagelijks over Zuid-Liba-
Belangrijker is dat Israël de op
standige christen-rechtse milities
van Said Haddad - die een strook
van 10 kilometer diepte langs de
gehele Libanees-Israëlische
grens controleren - gebruikt om
i de Unifil
"1 de Unifil -
i VN-resolu-
1 het Libanese
i de feitelijke
verdere ontplooiing v
te dwarsbomen.
Het is juist de taak var
zoals omschreven i
ties 425 en 426 - c
staatsgezag tot a
Libanees-Israëlische grens door
te voeren, maar zij stuit daarbij al
tien maanden lang op tegenwer
king, vertaald in beschietingen
en intimidaties van Haddads vrij-
scharen, die letterlijk vrij spel
hebben in het uiterste zuiden
omdat zij altijd militair en poli
tiek kunnen terugvallen op Is
raël.
Unifil-commandant generaal Ers-
kine probeert zijn troepen te
doen rouleren om hen zodoende
afwisselend in verschillende de
len van Zuid-Libanon te laten
opereren. Erskine wijst overi
gens Israëlische kritiek dat de
Unifil zijn taak niet afdoende zou
vervullen gezien het feit dat Pale
stijnse commando's door VN-li-
nies heen Israël konden berei
ken, beslist van de hand: Unifil
heeft de gewapende Palestijnse
elementen in Zuid-Libanon (cir
ca 600 man) onder controle, maar
de VN-macht zou nog effectiever
tegen Palestijnse infiltraties
kunnen optreden, als de Unifil
met dag in, dag uit geprovoceerd
en bezig gehouden zou worden
door de door Israël gesteunde
christen-milities in het zuiden.
Behalve in het noorden van het
land, waar soldaten het vuur zou
den hebben geopend op demon
stranten, kwam het gisteren niet
tot confrontaties tussen leger en
bevolking. Of dat zo zal blijven, is
een groot vraagteken. Het kabi-
net-Baktiar ontbeert nog steeds
de steun van de ongekroonde op
positieleider Chomeini en van de
generale staf van de strijdkrach
ten, die pro-sjah is.
Chomeini hult vooralsnog het tijd
stip van zijn terugkeer naar Iran
in nevelen. Volgens zijn woord
voerder zal dat zeker niet deze
week zijn. Gisteren feliciteerde
hij het Perzische volk met het
vertrek van de sjah; hij noemde
dat „slechts een eerste stap op
weg naar de totale overwinning".
De sjiitische leider riep tegelijk
de Iranezen op deel te nemen aan
een tegen het „onwettige kabi-
net-Baktiar" gerichte religieuze
demonstratie, vrijdag in Tehe-
Hij verklaarde ook dat de regenten-
raad, die de keizerlijke macht
waarneemt gedurende wat offi
cieel de tijdelijke afwezigheid
van de sjah wordt genoemd, moet
aftreden. Iran moet een islamiti
sche republiek worden, aldus
Chomeini, die de bevolking
maande zich rustig te houden en
provocateurs geen kans te geven
wanorde te stichten.
De sjah en keizerin Farah Diba ver
trokken. vergezeld van enkele
hoffunctionarissen, gisteren di
rect nadat ook de Majlis, het Per
zische parlement, zijn vertrou
wen in het kabinet-Baktiar had
uitgesproken. Een eerder aange
kondigde persconferentie werd
afgelast, tegen enkele Iraanse
verslaggevers zei de sjah, volgens
ooggetuigen duidelijk geëmotio
neerd, dat de monarchie voor
Perzië behouden moet blijven.
Hij zou pas in Iran terugkeren
wanneer zijn gezondheidstoe
stand dat toeliet.
's Middags arriveerde de keizerlijke
Boeing 727 - de geruchten willen
dat het toestel persoonlijk door
de sjah werd bestuurd - in Cairo.
De keizerlijke familie werd door
de Egyptische president Sadat in
diens buitenverblijf in Assoean
ontvangen. Verwacht wordt dat
de sjah daar tot vrijdag zal blijven
en dan naar de Verenigde Staten
zal reizen.
De sjah werd in Assoean op aller
hartelijkste wijze door president
Sadat als „regerend staatshoofd"
met eresaluten en volksliederen
ontvangen.
Politieagent
3remicr Baktiar verklaarde in het
parlement dat Iran niet langer de
politieagent van de Perzische
Golf zal zijn. Hij kondigde een
drastische verlaging van de mili
taire uitgaven aan. „Wij zullen
een leger in stand houden dat
slechts tot taak heeft het land te
verdedigen".
In Teheran, waar nog altijd een
avondklok van kracht is, waar
schuwde de militaire gouverneur
van de stad dat provocateurs en
opruiers zullen worden gearres
teerd en afschrikwekkend be
straft. Legereenheden zouden
volgens deze verklaring, die door
de radio werd uitgezonden, stra
tegische punten in de stad bezet
ten en regerings- en gebouwen
bewaken.
Ondanks de beloften van het kabi
net-Baktiar - onder meer straf
vervolging voor leden van de ge
heime dienst Savak, wijziging
van de buitenlandse politiek - is
er van toenadering tot de belang
rijkste oppositiegroeperingen
geen sprake. Gisteravond werd
bekend dat de vice-voorzitter van
het Nationaal Front, Dartus Fo-
rouhar, in Parijs is aangekomen
voor besprekingen met Chomei
ni. Het is volgens politieke waar
nemers vrijwel zeker dat het tot
een politiek akkoord komt tussen
de geestelijke leider en het Front,
waarin op de Moskou-gezinde
Tudeh-partij na. alle oppositie
groeperingen zijn vertegenwoor
digd. In dat geval zou, tenzij het
leger ingrijpt, de regering-Bak-
tiar geen lang leven meer zijn be
schoren.
Uiteenlopend
In de Arabische wereld werd uit
eenlopend gereageerd op het ver
trek van de sjah uit Iran. In de
Arabische oliestaten aan de Golf
ziet men de sjah met lede ogen
vertrekken. Men vreest een pe
riode van langdurige chaos in
Iran en dientengevolge een ern
stige aantasting van de algehele
veiligheidssituatie in de strategi
sche Perzische Golf, waardoor de
zogenaamde olieroute in gevaar
zou kunnen komen. De Iraanse
strijdkrachten namen bij het vei
ligstellen van deze plicroute een
dominante positie in. De Ameri
kanen probeerden met een de
monstratie-Squadron F-15 de
verontruste Saoedi's een steuntje
in de rug te geven.
In Syrië en in Palestijnse kringen is
met vreugde kennis genomen
van het vertrek van de sjah, maar
de aanwezigheid van de Perzi
sche keizer in Egypte wordt sterk
veroordeeld. In „radicale" Arabi
sche landen, zoals Syrië, Libië en
Zuid-Jemen, heeft men de sjah
altijd als „steunpilaar van het
Amerikaanse imperialisme" ge
zien en als de olie-leverancier van
de vijand: Israël. Een uitzonde
ring op deze politieke stelling-
name vormt Irak. dat op dit mo
ment naar een politieke unie met
het anti-sjah Syrië streeft, maar
ësd blijft vo
erslaa
lut io
de i
ïairc volkswoede der Sjne-
lie in Irak een onderdrukte
derheidsgroepering vor-
