to Tin]© Wfsufdtotyi
ZATERDAG 13 JANUARI 1979
Door
Ko van Leeuwen
LONDEN - Toneel zo
dicht mogelijk bij het
publiek, de acteurs en
actrices niet meer in
verheven positie op wat
in de variétévolksmond
nog steeds hardnekkig
,,de bühne" wordt ge
noemd, maar op de be
gane grond met daar
omheen de toeschou
wers. Jaren geleden is
er door enkele baan
brekers aan begonnen
en het duurde niet zo
lang of er kwamen thea
ters, meestal kleinere
dan de in alle luxe uit
gevoerde schouwbur
gen, die er speciaal op
ingericht waren. De
Brakke Grond bijvoor
beeld en vooral niet te
vergeten Mickery (toen
nog in Loenersloot)
van wie het variabele
stoelenplan in de thea
terwereld al snel furore
maakte. Theaters
waarbij vrijwel elke op
stelling speelplan-
publiek mogelijk is, zijn
nu niet meer weg te
denken en zij hebben
bijgedragen tot een
aantrekkelijke ontwik
keling binnen het to
neel.
Bij de keuze welke toneelproduK les ik wilde zien tijdens een week
toneelkijken in Londenkwam k voor de tweede maal in The
Warehousemen klein eigen theater van hei grootste Engelse reper
toiregezelschap The Royal Shakespeare Company. Het ligt in
Earlhamstreet, Covent Garden De voorstelling die er gegeven
werd,was de première van eennieuwstuk van de politiek bewus
te toneelschrijver Howard Barker: The Hang of the Gaol. Een
levendig gespeelde produktie van de RSC onder regie van Bil
Alexanderdie me meer dan ooit tijdens een naturalistisch ge
speelde toneelvoorstelling, deed inzien hoe groot de verschillen
tussen het lijsttoneel (in een onventionele schouwburg) of het
spelen op een open speelplan rjtnnen zijn
Woman, het nieuwste stuk i
In The Warehouse zit he
publiek op de begane grond
en op de eerste etage, langs
drie zijden van de speelruim
te. Voor de spelers beteken
dat dat er in elk geval één
wand is waarnaar zij zich niét
hoeven te richten. Spelen in
zo'n ruimte vergt van de ac
teurs een heel andere inzet exi
opstelling dan in de meer be
schutte ruimte van een lijst
toneel, waarbij zij zich juist
naar één onzichtbare wana
moeten richten. Er is een ont
spannen en natuurlijke speel-
trant mogelijk, alleen al door
dat er niet vooral naar die ene
open wand hoeft te worden
gespeeld. waardoor he
publiek de voorstelling kan
zien. Gelukkig hebben we in
ons land ook tal van theaters
(Toneelschuur, Shaffv, Mie
kery, Laktheater, Piccolo
enz.) die een grote vrijheid
aan het toneel geven. Maar
zoals gezegd, het was juist de
manier waarop deze Engelse
produktie door Bill Alexan
der geregiseerd was, waar
door ik het me plotseling
weer eens realiseerde.
The Hang of the Gaol is een zee
Engels toneelstuk. Opvoering
bij ons lijkt me onmogelijk
de bewerking ervan zou al te
drastisch moeten zijn. De ka
rakters in het stuk en datgene
waarover gepraat wordt, be
palen de sfeer tot een typisch
Engelse. Je zou The Hang on
the Gaol het best een politie
ke thriller kunnen noemen
Het stuk gaat over een gevan
genis die door brand wera
verwoest en we maken een
onderzoek naar de oorzaak
daarvan mee. Herbouw van
Middenhurst Prison zou 300
miljoen pond vergen en om
dat er meer dan een brand-
luchtje aan het geval zit, kom
er op last van de minister van
binnenlandse zaken een rege
ringsonderzoek.
Waardigheid
Gevangenisdirecteur Cooper
een man die vindt dat het be
wakend personeel de gedeti
neerden zo dient te behande
len dat zij hun menselijke
waardigheid behouden, blijkt
zelf de brand te hebben ge
sticht. Zijn motief daartoe
hangt samen met de alge
meen geldende opvattingen
over detentie in Engeland en
zijn persoonlijke mening
daarover. Coopers humane
houding tegenover de gevan
genen brengt ook het gevan
genispersoneel in verlegen
heid, want bij rellen of op
stootjes vallen daar de klap
pen. Binnen dit kader neemt
de schrijver Howard Barker
de Engelse democratie
scherp op de korrel, en zijn
kritiek is niet mals.
In deze Royal Shakespeare
Companv-produktie is. voor
al omdat Barker zijn karak
ters krachtig heeft uitge
werkt, uiterst effectief toneel
spel te zien. Uitmuntend is de
Schotse acteur Fulton Mac-
kay als de bijna gepensio
neerde regeringsambtenaar
die het onderzoek menselijk
maar krachtdadig leidt. Een
ruwe bolster met een bloem
rijk taalgebruik, deze mr
Jardine, zoals Mackav hem
speelt. Nigel Terry, een acteur
met een donderstem, schit
tert als de lichtelijk gestoorde
ex-gedetineerde Turk, die als
klusjesman bij Cooper op
treedt. Ook de overige RSC-
mensen halen een hoog spel
peil en houden een aantrek
kelijk tempo vast, ook in de
gedeelten waarin erg getheo
retiseerd wordt
The woman
Het grootste van de drie thea
ters van het National Mac-
beth-enscenering aan de zui
delijke oever van de Thames
het Olivier Theatre, heeft ook
geen lijsttoneel. Het is een
enorm ruimtelijk en comfor
tabel ingerichte schouwburg
waar het publiek voor onge
veer een derde deel rond het
open speelvlak zit. De stoelen
staan amphitheatergewijs en
dat betekent datje overal een
vrij zicht .het toneel hebt
Twee voorstellingen zag ik er
een al te traditionele Mac
beth-enscénering en het
nieuwste stuk van Edward
Bond, The Woman.
The Woman is beslist een thea
terbelevenis. Bond schreef
het met dichterlijke allure en
keert zich daar vooral mee te
gen oorlog, gruwelen en
wreedheden en stelt ook de
religieuze hypocrisie aan de
kaak. Ongeveer zoals deze
Engelse auteur in zijn stuk
Lear (bij ons indertijd te zien
geweest in een prachtige
voorstelling van Centrum)
zijn vertrekpunt bij Shakes
peare bepaalde, deed hij dat
nu bij Euripides.
Het is hier het leed van de Tro
jaanse Vrouwen dat hij ge
bruikt en samenperst in de
persoon van de Trojaanse ko
ningin Hecuba. In het brok
episch theater dat Bond met
The Woman creëerde, gaat
het in de Trojaanse oorlog
niet om Helena, maar om het
beeld van de geluksgodin
Fortuna. De Grieken belege
ren Troje en eisen het beeld
dat de Trojanen van hun ge
roofd hebben op. De situatie
lijkt uitzichtloos, als Ismene
de vrouw van de Griekse ge
neraal Heros, bij Hecuba gaat
bemiddelen. Na een schitte
rend gesprek tussen die twee
vrouwen biedt Ismene zich
aan als gijzelaar, opdat Troje
ongedeerd zal blijven als de
Grieken het beeld terugkrij-
gen.
Jet zal anders gaan. De armen
van Troje komen in opstand,
werpen de dynastie van
Priamus (Hecuba's echtge-,
noot, die al dood is als het
stuk begint) omver en openen
de poorten van de stad. Totale
plundering en moorden zijn
het gevolg. Heros heeft ge
zworen de laatste Trojaanse
man te verdelen en zo wordt
Hecuba's kleinzoontje
Ast.vanax uit haar armen
weggerukt. Hecuba tracht
r Albert Finney als Macbeth bij het National Theatre
zich - als een vrouwelijke Oi-
dipous - de ogen uit te rukken
om het verschrikkelijke tafe
reel dat zal volgen niet te hoe
ven aanzien. Zij is slechts bij
macht één oog te vernieti
gen.
hi het tweede deel van het stuk
zien we de blinde Hecuba - zij
heeft gezworen als teken van
rouw haar goede oog voor al
tijd bedekt te houden - terug
op een eiland. Na schipbreuk
te hebben geleden, leeft ze
daar in gezelschap van Isme
ne, die haar verstand verloren
beeft en zich niets meer kan
herinneren. Schepen vol
Griekse soldaten onder lei
ding van Heros, landen op het
eiland. Ze zijn op zoek naar
het beeld van Fortuna. dat tij
dens een storm van hun schip
is geslagen. Hecuba besluit
wraak te nemen. Zij open
baart aan Heros een droom
waarin de goden haar gezegd
hebben dat het beeld van For
tuna zal toebehoren aan de
gene die een hardloopwed
strijd tussen twee mannen
wint. De verliezer van de
wedstrijd zal moeten sterven
Hecuba alléén zal als scheids
rechter mogen optreden en de
strijd volgen met haar ene
goede oog.
List
Heros biedt zich aan en zal lo
pen tegen een kreupele ar
beider die uit zijn zilvermij
nen gevlucht is Hecuba ver
klaart de lamme tot winnaar.
In een scène kort daarvoor
hebben we als publiek echter
kunnen constateren dat He
cuba's goede oog ook blind
geworden is. Zij heeft dus in
het geheel niets kunnen zien.
maar verslaat Heros door
list.
Het is niet moeilijk verschillen
de gelijkenissen in het drie
uur durende stuk te vinden
met de hedendaagse maat
schappij. Toch houdt het stuk
geen directe beschuldigingen
in, daarvoor is het te dichter
lijk opgezet. Bond heeft er
weer erg veel ingestopt dat op
het moment zelf niet altijd
even duidelijk is. De opvoe
ring van het National Theatre
is. hoewel niet meeslepend,
toch onderhoudend. Vooral
door het spel van de twee
vrouwen Hecuba en Isme-
Mac Beth
In hetzelfde theater werd een
dag eerder door hetzelfde ge
zelschap Shakespeares Mac
beth opgevoerd.' Een weinig
verrassende visie op dit dra
ma van jaloezie, onder regie
van NT-leider Peter Hall
geassisteerd door John Rus
sell Brown. Misschien in
drukwekkend als schouw
spel, maar zonder enig reliëf
geënsceneerd. Het lijkt een
bevestiging van weinig reële
ridderromans met in de titel
rol niemand minder dan Al-
bert Finney. Finney is niet de
eerste de beste onder de Brit
se acteurs. In de jaren '60 was
hij al een van de belangrijkste
spelers van The Old Vic en nu
speelt hij al enkele jaren de
grote klassieke rollen bij het
National Theatre. Deze inte
grale Macbeth wordt ge
speeld zonder pauze. De eer
ste- simpele symboliek ont
moet de toeschouwer al voor
dat de voorstelling begonnen
is: het gehele speelvlak is
bloedrood uitgelicht.
/n deze voor mij teleurstellende
Macbeth is één scene om even
naar het puntje van je stoel te
schuiven. De maaltijd van het
echtpaar Macbeth met de
edelen, waarbij Macbeth de
geest van de door hem ver
moorde koning Duncan op
zijn stoel ziet zitten. Maar
Finney reageert er zo bruusk
op. dat de spanning niet lang
duurt. Dorothy Tutin laat een
perverse ladv Macbeth
tellende Prince Edward
Theatre. De produktie, gere
gisseerd door Harold Prince
maakt nog geenszins een in
gedikte indruk. Tim Rice en
Andrew Llovd Webber zorg
den voor de tekst en de mu
ziek. Eerst alleen bestemd
voor een dubbelelpee, maar
negen maanden na de ver
schijning daarvan werd in
Londen Evita opnieuw gebo
ren, nu in het theater. Inmid
dels heeft Evita al tot ver
scheidene overbekende hits
geleid, waarvan de grootste
wel Don't cry for me Argenti
na zal zijn.
Harold Prince zorgde voor een
uitstekende bezetting met
Elaine Page als Evita Peron
Joss Ackland als dë dictator
Juan Peron en de popster van
weleer David Essex als zan
ger-acteur in de rol van de be
commentariërende revolu
tionair Che Guevara. Rice en
Webber's Evita beoogt een ly
rische kritiek te zijn op het
verschijnsel Eva Peron, een
vrouw van eenvoudige af
komst, onbeduidend actrice
aan het begin van haar leven
i het slot
i de be-
veet
en da
el te
boeien, voor de rest lijkt Mac
beth hier teruggebracht tot
jongensboekenromantiek
waarbij uiterlijk vertoon en
illustratie hoofdzaak zijn
Vond ik Albert Finnev vorig
jaar tegenvallen als Hamlet
als Macbeth kan hij me hele
maal niet bekoren. De hek-
avond rent hij briesend rond
en van zijn innerlijke twijfels
valt nauwelijks iets te be
speuren.
langrijkste vrouw van haar
land. de vrouw die Juan Pe
ron in het politieke zadel wist
te houden. Een vrouw die al
tijdens haar leven een mythe
was en alom geliefd door haar
liefdadigheid.
Wel. dat is allemaal wel aanwe
zig in de musical en Che rela
tiveert de mythevorming
rond Eva Peron vol sarcasme
Een lied met dubbele bodem,
aan het begin, is „Oh what a
circus", waarin Che zijn be
denkingen tegen de Eva-ver
ering en de poespas er om
heen uitspreekt. In feite is het
lied ook van toepassing op de
musical Evita. die je als
prachtig opgedirkte com
merciële produktie echt niet
Webber, die nu in een kaalge-
kloven produktie nog steeds
in het Londense Palace Thea
tre overeind gehouden wordt,
voor het zevende jaar!
Evita is een kostbare produktie.
maar het dagelijks uitver
kochte Prince Edward Thea
tre brengt de ponden nu in
een ononderbroken stroom
binnen. Om elk risico van ha
pering te vermijden is er
trouwens voor een voortref
felijke tweede cast gezorgd,
waarin Colin Fay Peron is en
Susannah Fellows Eva zingt
en speelt. In de voorstelling
die ik bijwoonde verving zij
inderdaad Elaine Paige. Geen
ramp. wat acteren betreft is
de rol - zoals praktisch elke
rol in Evita - van onderge
schikt belang. Het komt aan
op het zingen en Susannah
Fellows doet dat goed. al zingt
ze minder fel en is haar stem
wat warmer dan die van Pai
ge. David Essex zit niet meer
in de produktie en in zijn
plaats staat Gary Bond. Naar
mij verzekerd werd betekent
dat ook geen opzienbarend
verschil.
Het meest heb ik genoten van
Joss Acklands vertolking van
Juan Peron. Hij laat een ge
slepen, diabolische Peron
zien met de uiterlijke straling
van een beroepscharmeur
Verder heeft Evita in het
groepswerk veel aantrekke
lijks te bieden. Een schitte
rende stoelendans van de
kolonels (generaals) waaruit
Peron als de machtigste te
voorschijn komt. Perfect
danswerk waarvoor choreo
graaf Larry Fuller tekent met
daarbij een rake uitbeelding
van de society die in een
handomdraai tot armeluis-
volk kan veranderen.
Door de hele musicalvoorstel-
ling heen zijn er authentieke
filmbeelden op een groot
projectiescherm en dat werkt
krachtig als ondersteunend
realisme bij het scherp gero-
nantiseerde verhaal dat we
krijgen voorgespeeld. Een el
pee van deze Londense pro
duktie is in het theater, maar
ook in elke platenzaak in
Londen te koop en daarop is
David Essex wel te horen.
Ironisch theater
Aangename herinneringen
zullen degenen die de voor
stellingen van Mickery vol
gen bev
Mei
eft t
Evita Peron
Ontspannend amusemen
maar ondersteund door ui
gekiend, overigens voortre
felijk gecomponeerde mt
ziek, biedt de musical Evit.
In juni ditjaar wasdepremii
re in het ruim 1600 plaatse
Ook niet als kritiek op het ge
beuren van Peron es., daar
voor blijft het geheel te wol
lig-
s'iet naar toe dus? Natuurlijk
wel. als u houdt van de handig
gecomponeerde maar uitste
kend klinkende muziek van
Andrew Lloyd Webber. Die
muziek draagt dezelfde con
structieve kenmerken als de
popmusical Jesus Christ Su-
den van Bob Goody i
Smith, vorig seizoen, in de
produktie „Ave you 'Eard the
One About Joey Baker"
Smith and Goodv waren nu in
Londen te zien in de King's
Head Theatre Club. een expe
rimenteel theatertje in de
Londense wijk Islington met
hun nieuwe produktie Des
pairing Suicidal....?
Jet stuk werd geschreven door
de uit vier personen bestaan
de groep Het geeft een weinig
hoopvol beeld van een sterk
in zichzelf gekeerde jongen,
die de wereld om zich heen
nauwelijks begrijpt. De jon-
idukt van
oude
elijks n
nzicht i
stroomt
heeft
the
per
Rici
ist haar werk haar talloze
evisites als belangrijkste
lezigheid. Alleen op zi|n
laapkamer bouwt Piers aan
•en absurd beeld van zijn
noeder. Het publiek ziet hem
bezig met wasknijpers, een
vergiet, theedoeken en tal van
uiteenlopende huishoudelij
ke voorwerpen, waarmee hij
een pop maakt die zijn inner
lijke gedachten over zijn
moeder moet weerspiegelen.
Piers strompelt mislukkend
door het leven. Op school
ging het mis, hij werd van
kostschool verwijderd, in mi
litaire dienst ook al en ook in
tal van onnozele baantjes wil
het maar niet lukken. Een le
ven vol wanhoop.
Weinig opwekkend allemaal,
maar Bob Goody (zoon Piers)
en Jim Saxon presenteren het
zwartgallige gegeven met
fijnzinnige vakmanschap en
ironische humor. Peter Rus-
sel Brewis zorgt voor een
prima pianobegeleiding en
componeerde de liedjes. Mei
Smith regisseerde het stuk,
waarin veel muziek verwerkt
is. Gespeeld op een open to
neelruimte, waarbij de loka-
ties door een sobere maar
doeltreffende belichting
worden bepaald.
Foco Novo
Blijven we bij de „fringe"-thea-
ters. (toneel in de marge» maar
daardor des te avontuurlijker,
dan tenslotte over de voor
stelling The Free Fall van de
groep Foco Novo. Deze groep
uit Londen is ook in Mickery
te zien geweest, vorig seizoen
en behoorde tot de aantrekke
lijke gasten in Amsterdam.
Foco Novo is een gezelschap
van jonge toneelmakers en
spelers, dat zich richt op to
neel vanuit de hedendaagse sa
menleving. Hun stuk The
Free Fall werd geschreven
door Colin Mortimer en het is
zijn eerste werk dat door een
beroepsgezelschap wordt ge
speeld. The Free Fall gaat
over een zeer actueel gege
ven: extreme religieuze groe
peringen en hun dictatuur ten
opzichte van de samenle
ving.
Mortimer laat in zijn stuk zien
hoe een meisje uit de mid
denklasse bij toeval terecht
komt bij zo'n totalitair gere
geerde sekte. De nog jonge en
daardoor naieve Nina onder
gaat een soort hersenspoeling
van de groep fascistoide hei-
landgelovers, die gevaarlijke
vormen aanneemt. De leden
van de groep zijn tot alles in
staat in naam van De Heer en
prediken haat ten opzichte
van hen die niet geloven Nina
moet heel haar vroegere leven
afzweren en als dank daar
voor krijgt zij ter versteviging
van haar banden met de sekte
een bepaalde verantwoording
tegenover nieuwkomers. Bij
hel zien van zo'n voorstelling
krijg je enig voorstellings
vermogen hoe zo'n massa
moord in Guyana kan gebeu
ren, want het regime verschilt
nauwelijks van dat van Nazi-
Duitsland.
Onder regie van Roland Rees
geeft Foco Novo een heldere
doeumentaire-achtige voor
stelling van het stuk, zonder
valse sentimenten toe te voe
gen. Niet alleen zien we het
gevaar van een totalitair
georganiseerde godsdienst,
maar Mortimer - en met hem
de spelers van Foco Novo -
toont ook de reacties van Ni
na's ouders etcetera. Ouders
die niet in staat zijn hun radi
caal veranderde dochter te
begrijpen, omdat hun werel
den te zeer verschillen.
Die ouders krijgen prachtig ge
stalte van Beth Ellis en Chris
Hallam. Een actrice en een ac
teur die in staat zijn heel ver
helderend ook de wrijvingen
binnen de huwelijksrelatie
van deze ouders aan te tonen.
De jonge Sharman Macdo-
nald straalt als de Nina die
Het Licht gezien heeft en is
vol deemoed ten opzichte van
haar op de proef gestelde ou
ders. Peter Wight als de sek
teleider Jacob lijkt de verper
soonlijking van- de aardse
plaatsvervanger van De
He
lil!
Na de
•rdeikv
bijwoonde werd gevolgd dor»
een discussie met tal van (uit
genodigde)religieuze groepe
ringen en met ouders vai
kinderen die in soortgelijk'
omstandigheden tere<_
kwamen. Het spijt mij n
steeds, dat ik daar niet bij k
blijven Verplichtingen
ht
opte
eilijk afscheid.
"U
