Revolutie met
honger of
welvaart in onvrijheid
Rhodesiërs werden kolonist uit noodzaak
ZATERDAG 6 JANUARI 1979
EXTRA
PAGINA 21
Door
Fred Sanders
BULAWAYO - „Uitzicht over de wereld" - zo noemde Cecil
John Rhodes de plek, boven op een granieten, rond afge
sloten heuvel in het Matopos-gebied bij Bulawayo, waar
hij eens in maart 1902 zou worden begraven. Het hele
gebied is nu een Rhodesisch nationaal park, waar zorg
vuldig geconserveerde rotstekeningen te bekijken zijn,
waar het wild vrij rondloopt en waar niet alleen de stichter
van Rhodesië begraven ligt, maar ook zijn naaste mede
werker dr. Leander Starr Jameson en majoor Allan Wil
son en zijn mannen, die strijdend ten onder gingen tijdens
een Ndbele-opstand in 1893.
Hier, in Bulawayo, is het ooit begonnen. Hier onderhandelden de afgezan
ten van de rijke Rhodes met de Ndbele-koning Lobengula, in een ach
teraf bezien merkwaardige Zucht naar een wettelijke onderbouwing -
tegenover de regering in Londen - van hun inbeslagneming van'Bata-
beleland en Mashonaland.
Hebzucht dreef Rhodes en de zijnen, zo mogen we het rustig noemen.
Hebzucht en een verlangen monumenten op te richten voor zichzelf en
voor het Britse imperium, voor koningin Victoria. Die hebzucht richtte
zich voornamelijk op het goud en de diamanten die men vermoedde in
de bodem van het land ten noorden van de Limpopo, de grensrivier van
Transvaal.
van
koloni/t
tot
ga/t-
orbeider
Dat viel lelijk tegen. Rhodesië geldt
nog steeds als een land dat rijk is
aan delfstoffen, maar de betrek
kelijk gemakkelijke rijkdom van
de diamantwinning zat er niet in.
Wat dat betreft gokte de toch al
onmetelijk rijke Rhodes ver
keerd. Hij had zijn aandacht beter
kunnen richten op de Witwaters-
rand, waar de grootste goudader
ter wereld nog steeds de rijkdom
van Zuid-Afrika onder
steunt.
Met een historische vereenvoudi
ging zou men kunnen zeggen dat
de Britse goud- en diamantzoe
kers die op Rhodes' onderne
ming in Matabele- en Mashona
land afkwamen, met de bedoe
ling snel rijk te worden, noodge
dwongen kolonisten werden. Zij
zochten hun toevlucht in de
landbouw en in de veeteelt. Een
boerenbedrijf begon men door -
juridisch keurig verantwoord -
land te confï'sceren. „Wij bouwen
het land op, en gebruikten de
zwarten als waterdragers, meer
niet", zo zei een blanke Rhodesiër
mij.
Rhodesië kende tot 1923 de merk
waardige constructie dat het land
niet werd beheerd door verte
genwoordigers van de Britse re
gering, maar door de door Rho
des opgerichte British South
Africa Chartered Company, een
prive-onderneming die' het bur
gerlijk en militair bestuur voerde
In 1923 ging het bestuur van
Rhodesië over uit handen van de
Chartered Company naar de be
volking van het land zelf.
Een vooruitstrevende regeling,
voor die tijd, waarbij werd afge
sproken dat de blanke kolonisten
zelfbestuur zouden krijgen, ter
wijl vanuit Londen erop werd
toegezien dat de belangen van de
zwarte oorspronkelijke bevol
king niet al te zeer in het gedrang
kwamen.
Bescherming
Het merkwaardige is, dat veel van
de wetten die nu, onder he,t over
gangsbewind in Salisbury, wor
den opgeheven omdat zij worden
ervaren als discriminerend, oor
spronkelijk een tweeledig doel
hadden. Zo was de Land Appor
tionment Act (later vervangen
door de Land Tenure Act) niet
alleen bedoeld om de zwarten
weg te houden uit de gebieden
die voor blanken waren gereser
veerd, maar ook andersom.
Slechts geleidelijk aan verschoof
het accent van: bescherming van
zwakke zwarten tegen opdrin
gende blanke kolonisten, naar: in
bedwang houden van emancipe
rende, zich ontwikkelende zwar
ten, die hun plaats naast of ten
koste van de blanke bovenlaag
begonnen op te eisen.
Nu, bijna honderd jaar nadat de
eerste Britten zich vestigden in
Rhodesië, begint de positie van
de blanke Rhodesiërs moeilijk te
worden. Bij tienduizenden verla
ten de blanken het land, ondanks
het feit dat het verboden is geld of
juwelen het land uit te brengen,
en de controle is streng. In augus
tus kozen 1245 blanken het ha
zenpad, in september 1776, in ok
tober 1834 en in november 2057
Ongeteld is het aantal van de
mensen die zonder meer ver
dwijnen, zonder zich officieel aan
te melden als emigrant.
Wat staat de blanke Rhodesiërs te
wachten, als zij in het land blij
ven? In de Zambiaanse hoofd
stad Lusaka zetelt sinds septem
ber (toen de RhodeSische autori
teiten, na het neerschieten door
Nkomo's troepen van een Rho
desisch vliegtuig, begonnen de
leiders van de binnenlandse ZA-
PU te arresteren) ook Nkomo's
vice-president Josiah Chinama-
'no. Een rustige, waardige man,
dank zij een tip vanuit Smiths
politieke politie ontsnapt aan in
ternering.
Rassenoorlog
„Het is niet onmogelijk dat de vrij
heidsstrijd in Zimbabwe ont
aardt in een rassenoorlog: blank
tegen zwart", meent Chinamano.
„Als men er van uitgaat dat het
regime van Smith de blanken
vertegenwoordigt, dan is er nu al
sprake van een rassenoorlog,
hoewel er wel degelijk blanken
zij n die van het begin af onze kant
hebben gekozen. Dat geldt bij
voorbeeld voor een man als de
oud-minister-president Garfield
Todd (lid van Nkomo's ZAPU -
F.S.). Toch komt er een tijd dat
ook Todd gevaar loopt op straat
te worden overvallen door op
standige zwarten, dat ook hij
wordt gedood"
Ook David Mukome in Salisbury,
als medewerker van Muzorewa
een aanhanger van de „interne
oplossing" en dus een vijand van
Nkomo en Chinamano en .hun
ZAPU, wijst op het gevaar van
een rassenoorlog. „In de „bevro
ren gebieden", waar de orde
wordt gehandhaafd door voor
malige leden van het Zanla, sa
men met recruten uit de partij
van Muzorewa, de UANC, heb
ben we vaak de grootste moeite
om de vrijheidsstrijders er weer
aan te wennen dat niet op elk wit
gezicht moet worden geschoten"
vertelt hij.
Terzijde: in Salisbury wordt gezegd
dat Mugabe's Zanla in feite de
oorlog voert, tegen de veilig
heidstroepenvan Smith. „Joshua
Nkomo en zijn Zipra beperken
zich tot wat „zachte doelen", zo
als ziekenhuizen en missiepos
ten, spectaculaire aanslagen, zo
als het neergeschoten vliegtuig
en het oliedepot in Salisbury"
zegt men bij het UANC. „Nkomo
houdt zijn troepen achter, om na
de machtsoverdracht met succes
de burgeroorlog te kunnen win
nen van Mugabe, diens partij
(ZANU) en diens leger het Zan
la".
Truc
In Nkomo's hoofdkwartier in Lu
saka wekt die beschuldiging ui
teraard flink wat verontwaardi
ging. „Wij houden geen mensen
achter", roept een boze Willy Mu
zorewa, perschef van Nkomo. „Al
onze troepen strijden in het va
derland".
,,Dit is de klassieke truc van de im
perialisten" zegt de waardige
Chinamano. „Door de jaren heen
hebben ze geprobeerd verdeeld
heid te zaaien tussen de krachten
die streven naar bevrijding. Maar
het zal niet meer lukken, die poli
tiek van verdeel en heers"
n Salisbury noemt David Mukome
als een van de voordelen van het
instellen van de „bevroren ge
bieden", dat de gewapende bot
singen tussen Nkomo's Zipra en
Mugabe's Zanla nu beter in de
hand te houden zijn. Want on
danks het bondgenootschap aan
de top is er natuurlijk wel dege
lijk een hevige rivaliteit tussen de
beide bevrijdingslegers, mede als
gevolg van stammentegenstel
lingen. Dat is een van de proble
men waar de Rhodesische blan
ken op wijzen, om aan te geven
dat met een overwinning van, of
een machtsoverdracht aan Nko
mo en Mugabe de problemen pas
echt zullen beginnen.
De Shona's, die ten tijde van Rho
de's entree in het land schatplich
tig waren aan de Ndbele, reden
waarom de Britse verdragen met
Ndbele-koning Lobengula ook
werden geacht te gelden voor
hen, vormen nu rond 80 procent
van de bevolking. Bij „one man
one vote" zullen zij zeker de
overhand krijgen. „Een. Ndbele
(14 procent van de bevolking) wil
desnoods leven onder een blan
ke", zo zei mij een oude Engelse
dame in Bulawayo, „maar nooit
onder een Shona".
Terug naar de positie van de blan
ken in het toekomstige Zimbab
we. Chinamano: „Als wij het land
overnemen, betekent dat niet zo
maar de vervanging van de men
sen aan de top, terwijl de rest
blijft zoals hij was. Alles zal ver
anderen. We willen onnodige
botsingen vermijden, maar alles
in het land, onderwijs, gezond
heidszorg, bedrijfsleven, alles is
een erfenis van het kolonialisme
We zullen de rijkdommen her
verdelen en de lonen gelijk trek
ken".
Vakbonden
desië. Ze verkeren in een over
gangsfase, van „gescheiden ont
wikkeling" naar een eenheids
centrale. Phineas Sithole is leider
van de grootste zwarte vakcen
trale. „De blanken mogen' wat
ons betreft in het land blijven"
zegt hij. „Maar op een non-raciale
basis. Zij zullen hun voorrechten
kwijtraken"
Wij gaan ermee akkoord dat er
voorlopig verschillen zullen zijn
in beloning, maar die verschillen
zullen alleen gebaseerd mogen
zijn op verschillen in bekwaam
heid. Wij zullen er verder op staan
dat de blanken hun bekwaamhe
den doorgeven aan hun zwarte
medeburgers, dat zal in de toe
komst een belangrijke rol zijn
voor de blanken in dit land. Het
geven van gelijke mogelijkheden
aan blank en zwart zal er onge
twijfeld toe leiden, dat er voof de
blanken op zijn minst geen in
komensstijging meer is wegge
legd, wellicht een daling"
Mensen die in dit land zijn vanwe
ge de voorrechten, racisten, zul
len dan vanzelf wel vertrekken
De anderen zullen blijven, hoop
'k, die zullen ervaren dat het ook
zijn voordelen heeft te leven in
een vrij land, waar geen rassen
discriminatie meer bestaat, met
alles wat daarbij hoort"
Ook d'e leiders van de blanke vak
centrale zijn ervan overtuigd dat
de blanke werknemer in Zim
babwe op zijn minst pas op de
plaats zal moeten maken, de
eerstkomende jaren. Brian Holle-
ran, secretaris-generaal van de
overkoepelende vakcentrale, zelf
voorzitter van de spoorwegwer-
kersbond zegt: „De eerste priori
teit is de verbetering van de lonen
van de zwarte arbeiders in dit
iand"
Het systeem hier is geraffineerder
dan alleen maar: zwart krijgt
minder loon dan blank. Het komt
er op neer dat bepaalde be
kwaamheden, opleidingen, een
voudig niet toegankelijk zijn voor
zwarten. Dan zijn verder de ver
schillen in beloning tussen ge
schoold, half-geschoold en onge
schoold werk zeer groot, tot wel
honderd procent. Iedereen beseft
nu dat het land zonder meer ten
onder zal gaan als we geen reke
ning houden met de aspiraties
:an de zwarte bevolking"
Phineas Sithole legt sterke nadruk
op de noodzaak de trek naar de
steden, die ook in Rhodesië hiel
en daar al is waar te nemen, te
keren. „We moeten bij de ont
wikkeling van het land sterk de
nadruk leggen op de landbouw
en wel op de traditionele, com
munale (d.w.z. per dorp, gemeen
schappelijke) manier", vindt
hij.
Onnodig te zeggen dat we hier de
problemen behandelen die zich
voordoen bij een geleidelijke
overgang van de op rassenonge-
lijkheid gebaseerde Rhodesische
maatschappij naar een westers
georiënteerd Zimbabwe, naar het
recept van bisschop Muzorewa
en Phineas Sitholes neef Ndaba-
ningi. Als de revolutie van Robert
Mugabe en - misschien - van
Joshua Nkomo inderdaad komt,
dan zal ervan geleidelijkheid na
tuurlijk geen sprake meer
zijn.
Leiding
Consumptie
De vakbondsleiders verhelen in
tussen niet, dat het bijtrekken
van de zwarte bevolking bij de
maatschappij, zoals die onder
blank beheer is gegroeid, nog
heel wat problemen zal geven.
„De zwarte mensen nemen in
overgrote meerderheid nog geen
deel aan de consumptiemaat
schappij", vertelt Hollcran. „Dat
wil zeggen dat zij, zodra ze geld
verdienen, geen wegen ter be
schikking hebben om het uit te
geven. Zo zie je heel vaak dat
mensen die zijn opgeleid voor
bepaalde banen na een paar
maanden ontslag nemen en een
eigen zaakje beginnen, omdat dat
het enige is dat ze weten te doen
met hun geld"
Rob Gimbel, 48 jaar oud, tabaks
planter en. centrale figuur in de
groep Nederlanders in Rhodesië,
mag doorgaan voor representant
van zakelijk, nuchter blank Rho
desië, met precies die dosis ar
rogantie tegenover de zwarte
medemens, die de ware kolonist
kenmerkt. Hij zegt: „Iedereen
doet alsof wij, blanken, hier in de
problemen zitten. Dat is helemaal
niet waar. Het gaat om de toe
komst van de zwarte bevolking
hier. Wat dacht je, als ik wil zit ik
morgen bij wijze van spreken in
Hilversum, dan kan ik best weer
een bestaan opbouwen".
„Maar wat moet die zwarte man, die
nu klem zit tussen de terroristen
aan de ene kant en de veiligheids
troepen aan de andere kant, waar
moet die heen, als er geen blan
ken
zijn
de
van het land op de been te hou
den?".
„Deze mensen hebben automatisch
een blanke leiding nodig. Niet
omdat wij zo goed zijn, maar om
dat hef in hun cultuur niet past
orders aan te nemen van een an
dere zwarte, van een gelijke. Dat
moet ze geleidelijk worden bij
gebracht"
Dat is het probleem van dit land,
van deze landen. Enerzijds zijn de
zwarten door de jaren heen eron
der gehouden door de blanken.
Anderzijds worden die paar
zwarten die ondanks dat toch
zich omhoog willen werken, niet
geaccepteerd door de andere
zwarten"
Gimbel vertegenwoordigt, met alle
goede wil die hij wel degelijk uit
straalt, natuurlijk precies dat pa
ternalisme, dat „weten wat goed
'is voor die arme domme zwar
tjes", waaraan de radicale bevrij
dingsbewegingen nu juist zo'n
hekel hebben. Bij die bewegin
gen bestaat bovendien een ge
zond wantrouwen tegen de al
truïstische benadering van de
„gematigde blanken", want on
danks wat iedereen zegt over de
talloze mogelijkheden elders in
dewereld, hetis buiten kijfdatde
gemiddelde blanke in Rhodesië
een rianter leven leidt dan de ge
middelde blanke in Groot-Brit-
tannië, of in Nederland.
Fluiten
Ook Holleran, de vakbondsman,
legt er de nadruk op dat het niet
lodig is zich zorgen te maken
over de toekomst van de blanke
Rhodesiërs, die volgens hem
overal ter wereld terecht zouden
kunnen - wat voor de buiten
staander een beetje klinkt als
„fluiten in het donker". Holleran
zegt: „Als Nkomo en Mugabe de
nacht krijgen, die op het
ogenblik bepaald niet kunnen
rekenen op het vertrouwen van
de blanken in het land, dan ko
nen de problemen voor de gema
tigde zwarten. Dan dreigt er een
soort Vietnam, Ethiopië, een
slachting onder de mensen die
wij nu gematigd noemen"
Voor ons blanken geeft het niet,
wij kunnen overal terecht. Als de
meerderheid van de zwarten de
voorkeur geeft aan revolutionaire
ideologie boven welvaart, best,
dan moeten ze het zelf we
ten".
Bisschop Abel Muzorewa, die zijn
eigen politieke carriëre en nog
heel wat meer op het spel heeft
gezet voor de „gematigde" oplos
sing, het interne akkoord van 3
maart 1978, is begrijpelijk fel te
gen de revolutionairen van Nko
mo en Mugabe. „Wij moeten toch
proberen te leren van de vergis
singen van andere Afrikaanse
landen", zegt hij. „Al die landen
waar ze in de eerste opwinding,
de emotie van de overgang naar
een meerderheidsbewind, de
blanken zijn gaan behandelen als
vuil..."
„Ik zou niet graag in Mozambique
willen wonen. Dat was een land
dat voedsel exporteerde. Nu
sterven de mensen er op straat
van de honger. Ga maar eens kij
ken in Guinee. Daar is helemaal
niets meer aan het land gedaan
sinds de Fransen vertrokken. De
wegen worden niet onderhou
den, de we's worden niet schoon
gemaakt. Schreeuwen over de
revolutie, dat is alles wat ze
doen"
Geen honger
„Afgezien van de ellende van de
oorlog zul je in dit land (Rhodesië
- F.S) niemand zien verhongeren,
ondanks het onderdrukkende
politieke systeem. Wij zijn vast
van plan dat zo te houden, te ver
beteren. De blanken die bereid
zijn afstand te doen van hun
voorrechten, die willen leven als
burgers naast hun zwarte mede
burgers, hebben daarbij een be
langrijke rol te ve'rvullen".
Gimbel: „Wij moeten er al het mo
gelijke voor doen, dat de zwarte
hier ook zijn plaatsje onder de
zon krijgt, daar zijn we heus wel
van overtuigd. Als men in West-
Europa daar ook van overtuigd is,
laat men dan meewerken aan
oplossingen, veranderingen, die
de zwarte bevolking als geheel
ten goede komen".
„Het is blijkbaar voor jullie in West-
Europa onverteerbaar ons te
steunen bij wat we nu aan het
doen zijn. Best, het zij zo. Maar
laat niemand zeggen dat wij hier
vechten voor ónze laatste kans
Het gaat om de laatste kans van
de zwarte bevolking hier. De eni
ge kans voor dit land om econo
misch te overleven, is als wij hier
blijven. Als jullie in West-Europa
kiezen voor de revolutie in Afri
ka, in plaats van de geleidelijke
ontwikkeling, dan moet je wel
beseffen dat dat in hoge mate har
teloos is tegenover de grote mas
sa van de betrokkenen in Afri
ka".
Zimbabwe-Rhodesië heeft op het
ogenblik ruim 10,000 academisch
gevormden onder de zwarte be
volking van ruim zes miljoen
Niet verschrikkelijk veel, maar
zeer veel meer dan bijvoorbeeld
Zambia.dat in 1964, toen het land
onafhankelijk werd, niet meer
dan 15 zwarte afgestudeerden
had. Zimbabwe-Rhodesië is een
tamelijk groot land, vruchtbaar,
rijk aan: delfstoffen, prima kli
maat, grote mogelijkheden voor
toerisme, ruimte genoeg voor ie
dereen, blank zowel als zwart.
Maar de burgeroorlog breidt zich
uit. het lijkt er niet op, dat op kor
te termijn aan de onderhande
lingstafel een einde zal worden
gemaakt aan de bloedige strijd.
Elke aanslag, elk bombardement,
vergroot de bitterheid, de haat
Het einde is nog niet in zicht.
