ÜTÊF'rf:
Hf f
Élf JrSSSk r
EISEVIERS
Minister Pais, financiële be
lemmering.
'11991
T
If am
■-
Oud-minister Drees, geen
turf of soep.
Waarom zou de overheid voor bepaalde goederen en
diensten - die nu gratis zijn - geen prijzen in rekening
mogen brengen? In het heilsplan van het kabinet-
Van Agt-Wiegel, „Bestek '81', werd deze rekening al
gepresenteerd. Dat was het meest zichtbaar in de
gezondheidszorg, onder meer door „hotelkosten"
voor een bepaald bedrag per dag te verhalen bij de
gebruiker (een zieke) van een ziekenhuis.
Niemand dacht aan het profijt
beginsel, omdat die term niet
werd gehanteerd in „Bestek
'81". Het was minister Albeda
van sociale zaken die uit de
school klapte en hardop ging
denken over de serieuze
voornemens van het kabinet
om het profijtbeginsel in de
praktijk te brengen. Daarbij
gaat het om het weer innen
van schoolgelden na de leer
plichtige leeftijd; een eigen
bijdrage in ziektekosten; het
laten betalen voor het gebruik
van bibliotheken; en de ver
hoging van collegegelden.
Maar is er werkelijk iets
nieuws onder de zon?
In de vorige eeuw kwam de pro
fijtgedachte al op de proppen.
Recentelijker werd het ver
dedigd door onder anderen:
Drees jr. (DS'70-minister in
het kabinet-Biesheuvel), de
socialist Vondeling in 1966,
de PvdA in 1967, en in het
zelfde jaar door het kabinet-
De Jong in zijn regerings
verklaring. Het profijtbegin
sel werd omschreven als een
instrument tot het bevorde
ren van een doelmatig(er) ge
bruik van diensten en goede-
Drees jr. heeft zich in zijn
publikaties onomwonden
verklaard tegen wat hij
noemde „het negentiende
eeuwse, kille, fiscale profijt
beginsel". Dat betrof belas
tingheffing die gericht was
tegen redelijke inkomens
verdeling. Het uitgangspunt
was een soort proportionele
belastingheffing.
Het „moderne, 20e^eeuwse, pro
fijtbeginsel", zoals Drees jr.
en anderen zich voorstelden,
betreft het met beleid laten
betalen voor individuele goe
deren, verschaft door de
overheid of gesubsidieerde
instellingen. Hierbij gaat men
er wel vanuit dat gestreefd
wordt naar redelijke inko
mensverdeling door onder
meer progressieve inkom-
stenbelasting, en door over
drachten in geld. Zo krijgen
bejaarden aow, en geen turf of
soep.
De oergedachte daarachter, had
te maken met de economi
sche orde en de kringloop van
goederen en diensten naar de
mensen toe. De keuze-vrij
heid van de consument door
hem via geld in staat te stellen
zelf te bepalen wat hij wel en
niet kan gebruiken, staat cen
traal. Evenals een belasting
heffing naar draagkracht,
want waarom moet een voet
balfanaat als belastingbetaler
ook opdraaien voor de ple
ziertjes van een „elite" bij
jachthavens. En waarom
worden de studiekosten van
later dik verdienende acade
mici afgewenteld op iedere
belastingbetaler, zo vroegen
Drees jr. en anderen zich
af.
Er stond hun dan ook voor ogeri
een beter en eerlijker gebruik
van overheidsvoorzieningen.
Het moderne profijtbeginsel
heeft namelijk zijn gunstige
kanten. De kosten van een
produkt moeten toch betaald
worden. Ook die van gratis
voorgeschotelde overheids
diensten. Waarom moeten die
altijd maar weer verhaald
worden via (hogere) belastin
gen, als men er - net als bij elk
ander goed - een prijs voor
berekenen kan? Bovendien
wordt onnodige verspilling
en verkwisting afgeremd. Er
kan dan doelmatiger inge
speeld worden op kostenbe
heersing.
„Zwaar weer"
Men had begin jaren '70 en
daarvoor zijn tijd echter niet
mee. De bomen reikten toen -
nog vóór de oliecrisis - im
mers tot aan de hemel? Nu is
inmiddels duidelijk gewor
den dat die tijd niet meer te
rugkomt. „Ombuigen" is
thans het toverwoord, ofte
wel de broekriem moet aan
gehaald worden, door voor
taan genoegen te (moeten)
met „minder meer".
De èènprocents-operatie van
de socialist Duisenberg en
„Bestek '81" kwamen op ta
fel, omdat het „zwaar weer" is
In dat ka-
2 glans gege
ven aan het profijtbegin
sel.
Toch is er geenszins bijval voor
de plannen van het huidige
kabinet. Dat bleek kort gele
den nog bij de behandeling
van de onderwijsbegroting
van minister Pais, toen hij
meedeelde dat er gestudeerd
wordt op de invoering van
een grotere eigen bijdrage in
de kosten van het onderwijs.
Door diverse kamerfracties
werd als reactie het profijtbe
ginsel (bij scholing en vor
ming) gekoppeld aan het
draagkrachtbeginsel. Daar
door zou de meer-opbrengst
kunnen worden aangewend
om kansarmen beter en meer
te activeren tot het deelne
men aan veelvormige onder
wijsactiviteiten. CDA-
woordvoerder Van Leijern
horst waarschuwde Pais/dat
de toegang tot „een basis
voorziening" als het onder
wijs niet mag worden be
lemmerd door financiële bar-
Net als bij de behandeling van
de rijksbegroting voor sociale
zaken, en ook in de voorgaan
de jaren, werden weer een
paar zaken verward. De oer
gedachte van het profijtbe
ginsel is toch de keuze-vrij
heid van de consument,
waarin hij zelf zal bepalen wat
voor hem „een basisvoorzie
ning" is of „een essentieel
goed". Dat kan zijn, het willen
betalen voor activiteiten in
bijvoorbeeld de welzijnssec
tor, maar dat kan ook beteke
nen het besteden van geld aan
een extra vakantiereisje.
Meer geld
„Een essentieel artikel", zoals
melk en brood, wordt heus
wel gebruikt, ook al betaalt de
consument er een prijs voor.
En als bepaalde bevolkings
groepen - de laagste inko
mensgroepen - tussen de wal
en het schip dreigen te ko
men, dan moet men ze eruit
lichten en vervolgens wat
doen aan hun inkomensposi
tie door hen meer geld te ge
ven. Het moderne profijtbe
ginsel ging immers uit van
een redelijke inkomensver
deling en een weloverwogen
belasting- c.q. subsidiebeleid
van de centrale overheid
Allemaal goed en wel, zegt bij
voorbeeld het Tweede-Ka
merlid Jansen (PPR). Hij sig
naleert een tendens om eerst
het profijtbeginsel in te voe
ren, waarna alsnog aanvul
lende, compenserende mo
gelijkheden kunnen worden
aangewend. Jansen vindt dat
men vooraf onder meer de in
komensongelijkheid moet
verkleinen door een scherp
gecontroleerd inkomensbe
leid en verder door inko
menscorrecties bij gesubsi
dieerde activiteiten die in
hoofdzaak alleen maar de
„welgestelden" ten goede
komen.
Bij het profijtbeginsel gaat het
volgens Jansen niet alleen om
de maximale keuze-vrijheid
van de burgers voor „essen
tiële goederen", maar ook om
zijn bestedingsmogelijkhe
den.
Belastingen
Wat die bestedingsmogelijkhe
den betreft, denkt Jansen
blijkbaar dat er aan inko
mensbeleid in geld weinig
gebeurt. In feito heeft Neder
land echter na de Tweede We
reldoorlog hoge progressieve
belastingen en tamelijk hoge
sociale uitkeringen. Er is ge
kozen voor hulp in geld, zodat
bijvoorbeeld grote gezinnen
zelf kunnen beslissen wat ze
met de kinderbijslag
doen.
Verder signaleert Jansen, dat
niet iedereen in staat is - be
seft - waarom een bepaalde
dienst of artikel toch essen
tieel is. Het instandhouden
van openbaar vervoer bij
voorbeeld - met zware over
heidssubsidies - is van be
lang, omdat anders bepaalde
bevolkingsgroepen gedu
peerd zullen worden door te
hoge tarieven van tram, bus
en trein. Verder wordt een
poging om de druk op het
verkeer, en de aanslag op het
milieu, niet of minder te ver
groten, helemaal hopeloos.
ondervindt overigens in
stemming in meer brede
kring.
De term en de inhoud van het
profijtbeginsel geven ook nu
aanleiding tot veel politieke
strijd. Juist bij zulk een ge
voelig onderwerp zou het ka
binet niet moeten komen met
halfslachtige en niet uitge
werkte voornemens. De in
trekking van de honderd gul
den eigen bijdrage van zie
kenfondspatiënten is een
veeg teken. Het kabinet heeft
moeten erkennen dat er -
vooraf - eerst gestudeerd
moet worden op een uitge
dokterd plan. Het is trouwens
niet slim om juist de gevoeli
ge gezondheidszorg en de
welzijnssector uit te kiezen
voor het toepassen van een
niet uitgewerkt profijtbegin
sel.
Parkeerheffing
Drees jr. had al aangetoond dat
er doelmatiger mogelijkhe
den liggen, waarbij de kost
voor de baat uitgaat. Hij
noemde het laten betalen
voor het parkeren van auto's
op openbare wegen en stuk-
ken grond.
Nu al moeten de i
tal van overheidsvoorzienin
gen betalen (gas, water, elek
triciteit, een paspoort, een
woonvergunning). De nood
zaak tot verdere ombuigingen
ligt er. Maar het kabinet moet
natuurlijk niet halfslachtig
handelen door hardop te
denken over de profijtge
dachte. Ook minister Albeda
kan zoiets beter overlaten aan
zijn ambtenaren, en het grote
zwijgen over het profijtbegin
sel pas verbreken als hij als
bewindsman de beschikking
heeft gekregen over een so
ciaal afgewogen beleidsplan,
waarin zichtbaar wordt ge
maakt dat hij het écht heeft
over de moderne profijtge
dachte.
Hardop denken is èèn, maar van
wezenlijker belang is te laten
overkomen dat het profijtbe
ginsel niet alleen maar een
aanslag op de portemonnee
is. Het is de kunst om con
creet aan te tonen dat nieuwe
arbeidsplaatsen - wat Albeda
bedoelde - ook gefinancierd
kunnen worden uit particu
liere middelen, in plaats van
uit de algemene middelen (de
belastingen).
L/n
VRM NEDERLAND
Op de voorpagina van Vrij Neder
land van deze week weer hoogst
onplezierig nieuws over de KLM.
Frans Peeters en Feike SalVerda
spraken uren lang met de om
streden en ontslagen accountant
Jos de Wit over "de valse progno
ses, de zwarte kas en de illegale
praktijken". Over de steekpen
ningen die de drie êróte Ameri
kaanse vliegtuigfabrikanten aan
KLM-ers zouden hebben betaald,
zegt De Wit
"Het is uitermate moeilijk om vast
te stellen wie de werkelijke ont
vanger is van de steekpenningen.
Het is onwaarschijnlijk dat
slechts één functionaris of oud
functionaris is omgekocht. Een
vlieg tuig aankoop is niet de be
slissing van één persoon, dat is
een beslissing van meerdere per
sonen. Er zijn regeringsfunctio
narissen, commissarissen en le
den van de directie. In principe is
elke sleutelfiguur in deze instan
ties kandidaat-ontvanger van
steekpenningen. Het is,natuurlijk
heel makkelijk in een zwart kas
boek maar één naam of code
naam te zetten. In het kasboek
staat dan alleen Victor Baarn,
maar dat kunnen er tien zijn. Vic
tor Baarn betekent dan: steek
penningen voor vliegtuigle
veranties aan Nederland. Dat is
het onduidelijke. Het is afschu
welijk. Van nu af kun je zeggen:
in de top van de KLM zit een rotte
plek".
Koot en voornamelijk Bie praten
over hun avondvullende oude-
jaarsprogramma. "Die scène met
die makelaar, daar is vrijwel geen
woord aan verzonnen. Dat is pre
cies de taal die wij te horen kre
gen toen we dit jaar wilden ver
huizen".
Het kleurenkatern bevat het uiterst
dramatische verhaal over de
"Ondergang van de Arbeider
spers". Ooit rolde daar de groot
ste krant van Nederland, Het
Vrije Volk, van de persen. Het is
tien jaar geleden dat het besluit
viel de hoofdvestiging van de AP
aan het Hekelveld te sluiten, de
persen en het gebouw te verko
pen en honderden mensen te ont
slaan. Voor ieder met een socia
listisch hart in het lijf is het een
hartverscheurend relaas. Over de
groei, de glorie, de slachting en de
sloop. Waarom kon de "Rode
Burcht" zich niet handhaven?
Door zwak manoeuvreren op di
rectieniveau, door de geest in het
bedrijf die meer op propaganda
dan op commercie was gericht,
door de formule waarop. Het
Vrije Volk rustte niet tijdig te
vernieuwen, door verregaande
slordigheden waardoor de ge
weldige drukorder van de VARA-
gids verloren ging. Zeker. Maar
volgens VN bovenal omdat het
van oudsher gestelde doel, de
emancipatie van de arbeiders
beweging, was vervuld.
"Toen hét grote bindmiddel tussen
AP en lezers, de solidariteit, weg
viel, bleef er niets over".
EM besteedt ruim aandacht aan
antwoorden op de vraag wat 1979
ons op sociaal-economisch ge
bied zal brengen. Het blad ziet het
somber in omdat voor de hele we
reldeconomie een verbetering in
het evenwicht van de betalings
balansen wordt verwacht en de
Nederlandse nu juist voor het
eerst een tekort vertoont, voor
namelijk door de tegenvallende
opbrengsten uit de export van
aardgas. "We leven ver boven on
ze stand".
Werken bij het leger is toch popu
lairder dan men dacht, zo blijkt
uit het artikel "Dringen om ka
derfuncties bij de Landmacht".
Een dreigend tekort aan kader
voor 1982 bracht de Kon. Land
macht op het idee jongemannen
uit de burgermaatschappij *op te
roepen beroepsmilitair te wor
den. Voor de ongeveer 400 vaca
tures meldden zich meer dan
10.000 sollicitanten.
Uit Teheran en Koem berichten
Ullman en Butler over "De in
eenstorting van het sjah-regime".
Volgens EM wil Ted Kennedy
Carter in 1980 uit het Witte Huis
verdringen: "Ted Kennedy flirt
met het Amerikaanse president
schap". Over het beruchte inci
dent van Chappaquiddick dat al
jaren als een dreigende wolk bo
ven zijn hoofd hangt, wordt luch
tigjes heengepraat.
Pierre Huyskens bekijkt in een uit
voerige reportage ("Waar blijft de
man met de koffie-kar?") de ser
vice in en rond de trein. Voorts:
"Verzet tegen opslag van radioac
tief afval in zoutkoepels neemt
toe", "Hoge eisen aan Nederland
se NAVO-taak", "De bittere pil
van Pais" (sanering muziekon
derwijs) en "De Egyptische ko
ningsgraven storten in".
Het PvdA-kamerlid David van
Ooijen, zelf Dominicaner pries
ter, maakt zich in HP woest over
uitspraken van bisschop Gijsen
over abortus. "We worden door
hem op één lijn gezet met lust
moordenaars. Wanneer dit in En
geland was gezegd, had de bis
schop zich voor de rechter kun
nen verantwoorden". Ook een
uitgebreide reportage over ge
schiedenis en "benarde toe
komst" van de Bloemenhove-
kliniek. Het blad vindt dat de kli
niek straks ook onder de. nieuwe
wet open moet blijven omdat
"een heel kwetsbare groep er af
hankelijk van is" en omdat de
zeer specialistische kennis die er
vergaard is verloren dreigt te
gaan. Zou men Bloemenhove
sluiten, dan zou dat betekenen
"dat zulke gecompliceerde in
grepen voortaan verricht worden
door gynaecologen in ziekenhui
zen die daar geen enkele ervaring
mee hebben".
Nico Haasbroek schrijft in een arti
kel ("Wij zijn de junkies die de
oorlog verloren") hoezeer de
Amerikaanse samenleving nog
worstelt met het Vietnam-trau-
"De draaideur van de psychiatrie"
heet de reportage van Johanneke
van Slooten over de tekortschie-,
tende nazorg van psychiatrische
patiënten, die tegenwoordig door
de opkomst van de psychofarma
ca veel sneller uit een inrichting
worden ontslagen dan voorheen.
Emma Brunt spreekt met schrijf
ster Ethel Portnoy. "Schrijven is
een publieke bezigheid, je brengt
iets in de openbaarheid. Daarom
kleed ik me met zorg als ik er aan
begin".
hervormd
nederland
"Dit kabinet maakt dat ieder voor
z'n eigen standje gaat werken",
zegt ABVA-voorzitter Jan Dut-
man (de grote tegenspeler van
minister Wiegel) in Hervormd
Nederland. "De geschiedenis van
de mensheid heeft aangetoond
dat de leus: Ieder voor zich eri
God voor ons allen, niet c
Kees Waagmeester neemt met Jac
ques Janssen en Paul Voester-
mans hun proefschrift "De ver
grijsde universiteit" door en dan
met name de conclusie dat onder
studenten de gevoelens van zin
loosheid sterk zijn gestegen.
"In de jaren zestig en beginjaren
zeventig was het voorpagina
nieuws wat ze deden. Nu zijn ze
nauwelijks interessant meer, er
wordt niet meer naar hen geluis
terd. In de jaren vijftig vormen de
studenten een elitaire groep in
hun speeltuin waarin ze experi
menteren, in de jaren zestig pik
ken ze als elitaire groep bepaalde
idealen op die nu nog wel be
staan, maar hun ideologisch en
maatschappelijk krediet is op.
Studenten vormen geen elitaire
groep meer. Er gaat nu een golf
van kritiek over de universiteiten
heen. De samenleving valt de
universiteit aanterwijl het vroe
ger andersom was".
Verden "De zorgen van het Comité
voor de rechtsstaat", "Psychiater
wordt vaak te vlug ir gescha
keld", "Ombudsman is voor vele
mensen laatste redmiddel" en
"Op weg naar nieuwe vormen
van gemeente-zijn". (Het
weekblad De Tijd was gisteren
nog niet verkrijgbaar).
RUUD PAAUW
Minister Albeda, hardop denken.
