DE ATOOMKERN ADEMT
'Een ware vrien
PUBLIEK
Wie
was
lift
mijn
er...
Katwijker John Visser
Groninger onderzoekers geven stoot tot ontdekking
PAGINA 4 DO-ST
WOENSDAG 3 JANUARI 1979
door
Herman vain
Amsterdam
Tips voor deze rubriek kunt U elke
morgen tot 10.00 uur aan mij kwijt, tel.
071-144941, toestel 215. U mag ook
schrijven.
Op de nieuwjaarsreceptie van
het gemeentebestuur van
Alphen is Piet van Heynin-
gen (foto) gisteravond weer
druk aan het filmen geweest.
Het waren de eerste meters
film voor het zeventiende
journaal over Alphen. Van
Heyningen heeft ook alle vo
rige gemaakt. In die jour
naals is te zien wat voor be
langrijks zich in een bepaald
jaar in Alphen heeft afge
speeld. De dorpsfilmer Van
Heyningen, die voor zijn
werk van de gemeente een
kleine vergoeding ontvangt,
heeft het in 1978 wel erg druk
gehad.
Het zijn er in totaal 25 gewor
den, terwijl het gemiddelde
ligt op 15. Daardoor heeft hij
nu ook veel meer tijd nodig
voor de montage. Hij ver
wacht dat hij daar pas in
april van dit jaar mee klaar
zal zijn. Tot zolang zullen de
Alphenaren dus op de pre
mière moeten wachten. Het
journaal 1978 zal ook aan
zienlijk langer zijn dan in
voorgaande jaren, toen de
afdraaitijd rond een uur lag.
Daar komt nu minstens een
half uur bij.
In een flat aan de Hoor-
neslaan in Katwijk
klinkt bijna elke nacht
op twee hoog het gera
tel van een electrische
schrijfmachine. De
man achter de door een
piepklein schemer
lampje beschenen
knoppen is John Vis-
ser. Op de over de ma-
chjnerol voortschui-
vende witte vellen pa
pier stoeit hij met
woorden en zinnen, de
kommer en kwel op de
ze wereld als rijke in
spiratiebron.
Amateur-huisdichter Visser
scoort een gemiddelde van
drie rijmbrouwsels per dag.
Meestal een regel of tien per
stuk. Hij noteert nu zijn veer
tigste jaar als dichter Begon
er mee op zijn zeventiende
Was toen ketelbinkie op
koopvaardijschepen. Ver
diende later zijn boterham
met de verkoop van partijen
emmers, textiel en aanver
wante artikelen en heeft nu
sinds een jaar of vijf in Kat
wijk een winkel in schuim
rubber en klein antiek.
Staat daar alleen 's morgens m
om zich 's middags en een
paar uur s nachts geheel op
het dichten te kunnen wer
pen. John Visser ("alléén de
lagere school gehad") werkt
er hard aan om landelijke be
kendheid te krijgen. Stuurt
wat hij dicht o.m. aan minis
ters, dagbladen, predikanten
of, zoals hij vorige week nog
deed, aan de koningin. Kreeg
al eens het verzoek van een
uitgever om een triologie over
Katwijk te schrijven. Be
dankte daarvoor omdat er
volgens hem maar één af
doende manier is om een
boodschap duidelijk aan de
man te brengen en dat is het
gedicht. En dan het liefst zo
kort mogelijk.
Hoe staat het met de kwaliteit
van de regels die hij aan het
papier toevertrouwt? "Ik kan
moeilijk een vergelijking ma
ken met andere dichters",
zegt de Katwijker, "want ik
lees nooit werk van een ander.
Daar ontbreekt me gewoon
weg de tijd voor. Toch heb ik
sterk het gevoel dat mijn tek
sten steeds beter worden"
Zijn optimisme put Visser on
der meer uit het laatste tv-op-
treden van Toon Hermans.
Deze las toen ook wat voor uit
eigen werk. Onder meer het
vierregelige gedicht "Een wa
re vriend", waarvan Hermans
vertelde dat hij er talloze
brieven op had gekregen van
mensen die er ontroerd door
waren geraakt. Visser be
weert dat het zijn gedicht is
dat door Hermans werd voor
gelezen. "Hij heeft het van mij
gepikt", zegt de Katwijker,
"en ik weet precies hoe hij er
aan is gekomen. Ik heb vorig
jaar een stapeltje van mijn
gedichten aan Henk v. d.
Meyden gestuurd, die nogal
bevriend is met Hermans.
Ondanks herhaalde bezoeken
heb ik die gedichten nooit
meer terug gezien. Dus ook
niet "Een ware vriend". En
dat was echt mijn gedicht.
Laat mijn vrouw het maar
zeggen. Haar heb ik het des
tijds voorgelezen".
"Ik ga nu na of er in die bundel
van Hermans wellicht nog
meer werk van mij zit. Want
dit hoef ik natuurlijk niet te
Ook de advertentie maakt Visser op rijm.
Alleen het probleem
is, hoe bewijs ik dat die tekst
van mij is. Aan do ene kant
ben ik dus vreselijk boos op
Hermans maar daar staat
weer tegenover dat nu is
gebleken dat mijn gedichten
goed genoeg zijn om voor de
televisie voorgelezen te wor
den. Kijk, en dat is ook wat
waard".
De jubilerende amateur-dichter
(van de advertenties die hij als
zakenman maakt zijn de
meeste opgesteld in dicht
vorm en ook in de etalage van
zijn winkel hangen de nodige
acht- of vierregelige medede
lingen) wil nog een paar jaar
sleutelen aan de kwaliteit van
zijn verzinsels en er dan mo
gelijk zijn beröep van maken.
Hieronder een van zijn recente
gedichten dat hij de titel:
boot-vluchtelingen gaf. Hij\
stuurde het rond de jaarwis
seling aan de koningin.
Zie toch naar ginds hoven
Hongkong,
Waar de Chinese nachtegaal zo
mooi zong,
Vliegt nu een grote roofvogel
huilend rond',
Van het aanschouwen wat zich
onder hem bevond.
Het was hoven het oude schip de
"Huey Fong",
Waar op velen mensen met uit
hangende tong,
Door ontberingen ineengepakt
stonden of lagen te sterven,
Louter om de dicht bijzijnde
vrijheid te kunnen verwer
ven.
Het Kerst-lied Vrede op aarde is
al veel gezongen,
Maar wat zijn wij allen er onbe
zield er mee omgesprongen,
Laten wij ook deze vluchtelin
gen toch helpen met elkaar,
Heus dan hebben wij allen een
goed en gelukkig Nieuwjaar
De auto is uit de sloot getrokken en weer op vier wielen gezet,
zoekt de man bij die auto wellicht zijn bril
Midden op de Rijns-
burgerweg in
Voorhout (de
smalle en stille
verbindingsweg
met Rijnsburg)
ontwaardde ik gis
termiddag een lif
ter, druk gebarend,
een diplomaten
koffertje in de ene
hand en een sjaal in
de andere. Vlakbij
gekomen zag ik dat
hij ook nog onder
de bagger zat. De
reden werd me al
snel duidelijk. Nog
geen drie minuten
daarvoor, vertelde
hij, was hij door de
gladheid met zijn
auto van de weg
geraakt en onder
steboven in een
bevroren polder
sloot beland.
De auto was in één
klap totaal ver
nield, hijzelf had
kans gezien via een
portierraam aan
het ijskoude water
te ontsnappen.
Zonder zelf een
schrammetje te
hebben opgelopen.
Alleen zat de
schrik er een beetje
in. Snel een lift
aangeboden dus en
dit keer extra voor
zichtig rijdend
naar het politiebu
reau in Voorhout
gereden. Zou het
voor de rest zelf
wel regelen, zei hij.
De Voorhoutse poli
tie heeft de man
inderdaad even
over de vloer ge
had maar deze is,
zonder zijn naam te
trokken. Jammer,
want hij heeft in
alle opwinding zijn
bril in mijn auto la
ten liggen. Ik
wacht op een tele
foontje.
GRONINGEN (GPD) - Veertig jaar geleden, de
cember 1938, slaagde de Duitse chemicus en na
tuurkundige Otto Hahn er m zijn laboratorium
in het Kaiser Wilhelm Institut für Chemie te
Berlijn voor het eerst in de geschiedenis in om
uraniumatomen te splijten. Daarmee begon het
atoomtijdperk. In dat nieuwe tijdperk gaat het
zuiver wetenschappelijk onderzoek naar de ei
genschappen van atoomkernen verder. En het
biedt nieuwe verrassingen.
Een groep onderzoekers van het
Kernfysisch Versneller Instituut
van de Groninger rijksuniversi
teit heeft een belangrijke stoot
gegeven bij het aantonen van het
bestaan van een uiterst snelle
trilling - een reuzenresonantie -
in atoomkernen waarbij deze met
behoud van vorm krimpen en
uitzetten. Als een rond ballon
netje, waar beurtelings lucht in
geblazen en uitgelaten wordt,
waardoor de omvang in snelle
opeenvolging eentiende deel gro
ter en kleiner wordt. Het bestaan
van deze trilling, de „monopool-
resonantie", bij atomen van het
element lood is vorig jaar beves
tigd door experimenten van de
Texas A and M universiteit, nadat
de onderzoekers in Groningen
hen op het spoor hadden ge
zet.
Verdere experimenten in het insti
tuut in Paddepoel leveren de on
derzoekers het sterke vermoeden
op, dat deze trilling niet alleen
bestaat bij lood, maar ook bij
goud en bismut, terwijl men
denkt dat hij ook voorkomt bij de
elementen samarium, tin, zir
koon en (iets minder sterk) nik
kel. Vermoed wordt voorts dat de
monopoolresonantie wel eens
afwezig zou kunnen zijn bij de
lichtere elementen als calcium,
natrium en zuurstof. De onder
zoekers vinden het nog te vroeg
daarover definitieve uitspraken
te doen; het onderzoek wordt
voortgezet.
In het Jaarboek 1975 van de stich
ting voor Zuiver Wetenschappe
lijk Onderzoek (ZWO) schreef de
hoogleraar-directeur van het
Groninger instituut, dr. R. H
Siemssen, nog:
'De bestudering van de reuzenre-
sonanties is nog maar in het be
ginstadium en interessante ont
wikkelingen kunnen in de naaste
toekomst worden verwacht. Eén
van de meest intrigerende vragen
is, of het mogelijk zal zijn het be
staan van een monopoolreuzen-
resonantie aan te tonen, waarbij
de kern als geheel een radiale
trilling uitvoert, een soort adem
beweging.Op vele plaatsen wordt
naarstig naar deze resonantie
gezocht, tot nu toe zonder resul
taat"
Dat resultaat is er dan nu: het Gro
ninger instituut heeft er een be
langrijke bijdrage aan gele
verd.
De groep onderzoekers bestond uit
de heren K. van der Borg en H.
van der Plicht de Duitse kernfy
sicus H. P. Morsch, de Amerikaan
F. E. Bertrand en de KVI-stafle-
den A. G. Drentje en M. N. Hara-
keh; het werk werd gecoördi-
neerd door dr. A. van der Woude
van h^t KVI. Dr. Van der Woude-
„We zijn nu bezig te proberen be
tere metingen uit te voeren,
waarbij we iets van de systema
tiek van deze resonantie probe
ren te vinden".
Bijzonder
Het is heel bijzondere materie,
waarop dit onderzoek zich richt.
Een atoomkern is onvoorstelbaar
klein: 10 tot de min-veertiende
centimeter. oftewel het
100.000.000.000.000e deel van een
centimeter. De kern is opge
bouwd uit nucleonen (positief
geladen protonen en niet geladen
neutronen); de dichtheid is ech
ter onzaglijk groot. Weegt één li
ter (kubieke decimeter) water één
kilogram, één kubieke decimeter
kern materie weegt tien tot zeven
tiende kg, oftewel
100.000.000.000.000.000 kg. Ne
gen goederenwagons van de Ne
derlandse Spoorwegen vol
kernmaterie (735 kubieke meter)
zouden samen hetzelfde gewicht
hebben als de maan.
„Dat geeft meteen aan, dat we hier
met heel andere dingen te doen
hebben dan in het dagelijks le
ven. Maar het grappige is, dat als
je er een beetje gevoel voor wilt
krijgen hoe zo'n kern reageert op
de buitenwereld, je hem het beste
kunt vergelijken met een water
druppel. Die is ook rond en als je
naar een druppel kijkt die aan een
kraan hangt, zie je dat hij ook be
paalde trillingen om zijn even
wichtsvorm kan uitvoeren", al
dus dr. Van der Woude.
Een paar van die verschillende tril
lingen zijn bekend. Er is er een,
waarbij de vorm niet verandert,
maar waarbij de positief geladen
protonen en de niet geladen neu
tronen ten opzichte van elkaar
trillen. Zo'n soort trilling is bij ra
dioamateurs en andere elektro-
nica-enthousiasten bekend als
een dipooltrilling: dipoolanten-
nes berusten er op.
„Waar wij ons mee bezighouden
zijn twee andere soorten trilling",
aldus dr. Van der Woude. In de
eerste plaats is dat de quadra-
pooltrilling, waarbij de bolvorm
van de kern wordt uitgerekt tot
een ovaal, weer terugveert en in
andere richting tot een ovaal ver
vormt. Daarbij gaat het ook
slechts om een vervorming tot
een tiende deel van de straal van
de kern. De trilling duurt niet
meer dan ongeveer tien tot de
min-22e seconde (het
10.000.000.000.000.000.000.000e
deel van een seconde), veel korter
dus dan een geluidstrilling, die
ongeveer een vijfhonderdste se
conde duurt.
„Het bestaan van deze trilling werd
omstreeks 1960 voorspeld door
het bekende theoretisch team A
Bohr "(zoon van de beroemde
Niels Bohr) en Mottelson, dat een
paar jaar geleden de Nobelprijs
voor natuurkunde kreeg. Het
heeft tot 1972 geduurd, voordat
deze quadrapooltrilling experi
menteel werd gevonden", aldus
dr. Van der Woude
„In 1973-1974 zijn wij ook hier in
Groningen met experimenten
over trillingen begonnen. Het
heeft tot 1977 geduurd voor we
van de quadrapooltrilling vrij
precies wisten wat de trillingstijd
was pn hoe die tijd varieerde naar
de grootte van de kern", aldus dr
Van der Woude.
Monopooltrilling
„Er was echter nog een voorspelde
trilling, de monopooltrilling,
waarvan wij in de loop van de
laatste drie jaar experimenteren
het gevoel kregen dat hij wel eens
zou kunnen bestaan Je zou kun
nen zeggen, dat wij een stoot ge
geven hebben aan de gedachte,
dat er behalve de quadrapooltril
ling nog iets anders moest zijn.
Wij konden toen niet met absolu
te zekerheid zeggen, dat het de
monopoolresonantie was: het
kon ook nog een ingewikkelder
vervorming zijn", zegt hij.
Bij de Texas A and M University
had men de beschikking over een
cyclotron (deeltjesversneller) en
een magnetische spectograaf, die
wij hier toen nog niet hadden.
Daar heeft een groep onderzoe
kers, bestaande uit D. H,
Youngblood, C. M. Rosza, J. D.
Bronson, in 1977 experimenteel
aangetoond, dat het inderdaad de
monopoolresonantie was. Met
onze experimenten werd, voor
het eerst, definitief aangetoond
dat er iets aan de hand was en dat
is sindsdien in Texas bevestigd",
zegt hij.
In het Jaarboek 1977 van de stich
ting voor Fundamenteel Onder
zoek der Materie (FOM) en de
stichting Instituut voor Kernfy
sisch Onderzoek (IKO)schrijft hij
daarover in een zogeheten
„trendartikel":
.jVeel meer experimenteel mate
riaal zal nodig zijn om vast te
kunnen stellen hoe algemeen dit
verschijnsel in kernen voorkomt
en of er van een systematisch ge
drag van de monopoolresonan-
tie-eigenschappen kan worden
gesproken op dezelfde manier als
dat voor de dipool- en quadra-
poolresonantie het geval is"
De monopoolresonantie is met na
me zo interessant, omdat hij de
onderzoekers inzicht kan geven
in de elasticiteit, de samendruk
baarheid, van het kernmateriaal
„Het is een beetje te vergelijken
met een metalen staaf, die je aan
een kant vastzet, waarna je er aan
de andere kant een klap tegen
geeft. De staaf gaat dan trillen: er
gaat een dichtheidsgolf door het
metaal naar het uiteinde, waar de
staaf vastzit", aldus dr. Van der
Woude.
„De frequentie van de trilling
wordt bij de staaf bepaald doordè
elasticiteit van het metaal. Zo is
het bij kernmaterie ook: doordat
nu de energie van deze trilling, de
trillingssnelheid, is gevonden, is
de elasticiteit, de samendruk
baarheid van kernmaterie be
kend beworden. Die was volko
men onbekend. Dat is ook een
gegeven, dat experimenteel ei
genlijk alleen op deze wijze ge
vonden kon worden", aldus dr
Van der Woude.
Bombarderen
De experimenten i
nopoolresonantie werd gevon
den in het Kernfysisch Versneller
Instituut, bestaan uit het bom
barderen van in het instituut ver
vaardigde fragiele trefplaatjes
met een bundel alfadeeltjes (he-
lium-ionen) met behulp van het
cyclotron. Gewerkt werd meteen
trefplaatje lood: een plaatje van
een vierkante centimeter, be
staande uit één milligram van dit
metaal. Het trefplaatje heeft een
dikte van één duizendste milli
meter.
„Als daar nu in de verstrooiings
kamer van ons instituut met een
bundel alfadeeltjes op wordt ge
schoten, wordt er zo nu en dan
een deeltje afgebogen. Zo één op
de miljoen tot één op de tien mil
joen komt in een teller terecht.
Daarmee worden dan de hoe
veelheid afgebogen deeltjes en de
energie waarmee ze in de teller
terecht komen, gemeten gedu
rende een bepaalde tijd. Dat
wordt met behulp van de compu
ter vastgelegd in een zogenaamd
spectrum", aldus dr. Van der
Woude.
„De deeltjes worden afgebogen
doordat ze in botsing komen met
de kern van een atoom lood. Die
kern gaat door die botsing trillen.
Door nu naar die alfadeeltjes te
kijken, weet je hoe groot de op
donder was, die zo'n deeltje de
kern heeft gegeven. Op die ma
nier leer je dan iets over die
kern", zegt hij.
Biljart
„Het is moeilijk dat met het dage
lijkse leven in verband te bren
gen. Je zou kunnen denken aan
een soort biljart: de stootbal raakt
de rode bal en verandert van rich
ting en snelheid en door die te
meten kun je wat te weten komen
over de rode bal. De vergelijking
gaat niet op, want in ons geval
blijft de rode bal (de kern) trillend
op zijn plaats, omdat de stootbal
(hel alfadeeltje) zo ontzettend
veel kleiner is", aldus dr. Van der
Woude.
Iets eenvoudiger is het de mate van
elasticiteit, van samendrukbaar
heid, voorstelbaar te maken.
Geluid is een trilling, die recht
streeks samenhangt met elastici
teit: de mate van samendruk
baarheid van lucht maakt dat
geluid zich door lucht voortplant
met een snelheid van driehon
derd meter per seconde.
Voor het kernmateriaal met zijn zo
veel grotere dichtheid is nu ge
vonden, dat geluid er met veel
groter snelheid doorheen gaat.
Die snelheid is vastgesteld op
zo'n zestig miljoen meter per se
conde (dat is twintig procent van
de lichtsnelheid), oftewel hon
derdduizend maal sneller dan
geluid zich door lucht voort
plant.
