Spaanse volk zegt ja
tegen nieuwe grondwet
Egypte wordt klemgezet
Anekdotes
"Beter overleg
over tactische
atoomwapens
A/s u kip neemt,
vlees
weétu wat voor... JL
de kuip hebt
DONDERDAG 7 DECEMBER 1978
BONN - De snelle-kweekreactor in
Kalkar wordt afgebouwd. Beide
regeringspartijen, SPD en FDP,
hebben besloten een initiatief
voorstel met deze strekking in de
Bondsdag te brengen. Het is zo
goed als zeker, dat dit voorstel
door het Westduitse parlement
wordt aangenomen, want slechts
een minderheid van de liberale
FDP-fractie is tegen. De beslis
sing of Kalkar ook in gebruik
wordt genomen, zal pas vallen als
de experimentele reactor klaar is.
Dat is op zijn vroegst in 1984. Een
enquÜte-commissie moet eerst
de voor- en nadelen van de snelle-
kweektechnologie onderzoe
ken.
Sinds maanden hebben de bouw
vakarbeiders in Kalkar niet veel
werk meer. ongeveer 200 van de
550 werknemers zitten „thuis" en
krijgen „wintergeld". Een deel
van de rest bouwt een 500.000
mark dure opslagplaats, die ei
genlijk helemaal niet was voor
zien. In de hal moeten al klaar
zijnde machineonderdelen voor
roest worden beschermd. Die
onderdelen mogen namelijk niet
worden geïnstalleerd omdat het
derde deel van de bouwvergun
ning nog steeds niet is afgegeven.
Volgens plan had dit in juni moe
ten gebeuren.
Een van de gevolgen van deze ver
traging is dat metaal met een
waarde van vele miljoenen mar
ken sinds maanden ligt te „ver
rotten". De deelstaatregeling van
Noordrijnland-Westfalen is hier
voor verantwoordelijk. Minister
Horst Ludwig Riemer (FDP) van
economische zaken vindt dat hy
het niet „met zijn geweten" in
overeenstemming kan brengen,
toestemming te geven om de
snelle-kweekreactor af te bou-
Volgens Riemer verandert een plu
tonium opwekkende kernreactor
de hele maatschappij grondig.
Zijn partijgenoot Hirsch is even
eens tegenstander van Kalkar,
omdat hij niet weet hoe hij als
minister van binnenlandse zaken
de verantwoording moet dragen
om een zo gevaarlijk object te be
schermen. Noordrijnland-West
falen heeft daarom de beslissing
over Kalkar verlegd naar de
Bondsdag.
De experimentele reactor in Kalkar
is geen project van de industrie,
maar van de belastingbetaler. De
regeringen van de Bondsre
publiek Duitsland, Nederland en
België betalen 92 procent van de
bouwkosten. Daarvan neemt
Bonn 64,6 procent voor zijn reke
ning. Slechts 8 procent wordt ge
financierd door de „Schnell-Bru-
ter-Kernkraftswerkgesellschaft"
Essen (SBK).
Tot nu toe is in Kalkar bijna 1.5
miljard mark geïnvesteerd. Tot
aan de eventuele ingebruikne
ming. die inmiddels is uitgesteld
tot op zijn vroegst 1984, zal de
snelle-kweekreactor naar schat
ting meer dan 3 miljard mark
hebben gekost. Bij het begin van
de bouw, in april 1973 werd uit
gegaan van 500 miljoen mark en
dacht men dat Kalkar al in het
voorjaar van 1979 zou kunnen
gaan werken.
Ondanks alle protesten en èèn van
de grootste demonstraties in de
geschiedenis van de Bondsre
publiek, die september vorig jaar
zo'n 40.000 tegenstanders van
atoomenergie in Kalkar op de
been bracht, wordt de snelle-
kweekreactor voltooid. Zij het
dat de mogelijkheid bestaat dat
hij nooit zal werken.
Minister-president Johannes Ran
van Noordrijnland-Westfalen
vindt dat een zo gigantisch finan
cieel risico geoorloofd is. „Het
gaat per slot van rekening om een
experiment en er zijn wel meer
risico's in de geschiedenis gelo
pen". Anderen menen dat het
„politiek gezien" onbegrijpelijk
is wél te besluiten dat Kalkar
moet worden afgebouwd, maar
open te laten of de zaak ook gaat
draaien.
Tegenstanders van de snelle-
kweekreactor geloven dat dit
laatste schijn is: „Als dat ding er
eenmaal staat, zal iedere politicus
beweren dat het ook in gebruik
moet worden genomen. Dan kun
je niet meer zeggen: nou jammer,
drie miljard in de sloot gegooid".
Boer Josef Maas, die al bijna zes
jaar processen voert tegen de
kweekreactor en het symbool
van de anti-atoombeweging aan
de Beneden-Rijn is geworden,
heeft een nieuw affiche aan zijn
schuurdeur gehangen: „De snel
le-kweekreactor betekent moord
op de toekomst"
Dat parlementaire democratie
een piepjong begrip is in
Spanje, bewijzen enkele
anekdotische gebeurtenissen
rond het gisteren gehouden re
ferendum. Twee knappe zi
geunerinnen in Madrid wil
den gisteren op premier Sua-
rez stemmen. De man achter
de kiestafel in het stembureau
legde uit dat het om de
grondwet ging. ,£)e grond
wet, daar hebben wij nog
nooit van gehoord", zei een
van de dames. Haar vriendin
vulde dit antwoord aan met
een vastberaden: ,f!ou,alswe
niet op Suarez kunnen stem
men, dan doen we dit keer niet
mee. Voor ons is stemmen op
de grondwet veel te ris
kant".
Een weduwe uit de Spaanse
hoofdstad, wier man enkele
maanden geleden overleed,
wilde ook namens haar echt
genoot stemmen. Mijn man
was beslist van plan om ja"'
te stemmen, hield zij aan.
Toen zij nul op haar request
kreeg riep zij verbaasd uit:
,£en extra stem is toch nooit
weg!".
In Ciudad Real vroeg een be
jaarde dame om vijf stem
briefjes. Zij dacht dat zij met
meer stemmen in aanmerking
kon komen voor een prijs in de
kerstloterij.
In Valladolid heeft de
nistische partij officieel ge
protesteerd, omdat in het
stemlokaal een foto van Fran
co hing. De voorzitter van het
kieslokaal wilde de foto van
de dictator niet verwijderen
„omdat hij Franco een histo
rische figuur vond, die het
Spanje van nu mogelijk heeft
gemaakt". In Barcelona deed
zich in een stemlokaal een
soortgelijke situatie voor,
maar de foto van de dictator
werd op verzoek van een so
cialist in een lade weggemof
feld.
MADRID - Una Nueva
Constitucion! Muy
bienlY què? (Een nieuwe
Grondwet! Heel goed!
Maar wat nu?). Na het
"ja" van de Spanjaarden
bij het grondwetsrefe
rendum blijven er nog
vragen genoeg over.
Komt er nu eindelijk een
duidelijke politieke ka
lender? Kan elke politie
ke partij van nu af aan
eindelijk eens op zijn de
mocratische strepen gaan
staan? Kunnen wij in de
nabije toekomst in Span
je een doorzichtig poli
tiek spel tussen de mach
thebbers en oppositie
verwachten?
Voorlopig blijven dit nuchter
democratische vragen gericht
aan een koffiedik-kijkend Span
je, want er is slechts één man, die
bij de gratie van de democrati
sche grondwet de geheimzinnige
sluier van de politieke kalender
kan oplichten. Alleen premier
Suarez heeft het voorrecht om
binnen èen maand te beslissen of
hij met zijn regering zal proberen
aan te blijven of dat hij nieuwe
verkiezingen laat uitschrijven. In
het politieke Spaanse moeras is
voorlopig één concreet lichtpun
tje: Eind maart of begin april van
volgend jaar worden er gemeen
teraadsverkiezingen gehouden
Nakomertje
Brezjnjev wil
haast maken
met SALT
MOSKOU (Reuter) - De Sowjetrus-
sische president, Leonid Brezjn
jev, heeft gisteren een beroep op
de V.S. gedaan de betrekkingen
met Moskou te verbeteren door
de besprekingen over de beper
king van strategische wapens
(SALT) snel af te ronden.
Brezjnjev maakte deze opmer
king tegenover de Amerikaanse
minister van financiën, Michael
Blumenthal, die hem een bood
schap van president Carter over
handigde
De Sowjetrussische leider noemde
het tot een succesvol einde bren
gen van de SALT-onderhande-
lingen, zonder verder uitstel, van
groot belang. Voorts deed hij een
beroep op de V.S. de handelsbar
rières uit de weg te ruimen en op
te houden met pogingen handel
te gebruiken als politiek pres
siemiddel.
ADVERTENTIE
Ook koning Juan Carlos, teruggekeerd van zijn reis door enkele Zuidamerikaanse landen, bracht gisteren zijn
stem uit in het kiesdistrict "El Pardo", de wijk waarin vroeger de dictator Franco woonde. De Spaanse vorst staat
ingeschreven als ambtenaarkoningin Sophie als huisvrouw.
Wie denkt dat Spanje met zijn
nieuwe democratische grondwet
eindelijk een normaal Westers
land is geworden, waarin een op
rechte partijpolitiek het even
wicht tussen machthebbers en
oppositie in stand houdt, komt
bedrogen uit. Niet dat de demo
cratie over te weinig fundamen
ten beschikt om overeind te blij
ven staan, nee: het is eerder het
geval van een pasgeboren kindje
- een nakomertje, want het is het
tiende democratische kind in de
Spaanse geschiedenis - dat met
ouderzorg - de regering en oppo
sitie - gezond moet opgroeien.
De nieuwe Spaanse periode van
"voor u, over u, maar door u" kan
bedreigd worden door twee fac
toren: de economie en het terro
risme. Hoewel de economie sinds
vorig jaar een lichte opleving ver
toont door het anti-inflatiepro-
gramma van de regeringspartij, is
de werkloosheid er niet minder
op geworden. Officiële bronnen
spreken van ruim één miljoen
werklozen; officieuze gegevens
wijzen op anderhalf tot twee
miljoen werkzoekenden, voor
een groot gedeelte verkapte
werklozen. Deze schrikbarende
cijfers, die voor 8 tot 12 procent
van de beroepsbevolking gelden,
hebben vooral betrekking op
Andalusië.
Met de democratische constitutie
in de hand bestrijdt men op in
ternationale manier het terroris
me in het land. De dagen van de
ETA lijken geteld. Voor de
Spaanse politie is het altijd een
doorn in het oog geweest, dat
Frankrijk gastvrijheid verleende
aan ruim 350 Spaanse zogenaam
de politieke vluchtelingen. Deze
groep die na de dood van Franco
zijn toevlucht zocht in Zuid-
Frankrijk, heeft tot nu toe de
Franse autoriteiten wijs gemaakt
dat zij onmogelijk naar het nog
niet democratische Spanje kon
terugkeren, omdat zij anders
door extreem-rechts overhoop
geschoten zou worden. De mees
ten van deze Spanjaarden zijn lid
van de radicale vleugel van de
Baskischc afscheidingsbewe
ging, ETA-Militair, die eenvou
digweg even de Spaanse grens
overwippen voor het plegen van
een aanslag. Eenmaal terugge
keerd op de veilige Franse bodem
hadden zij alle tijd om een com
muniqué op te stellen waarin de
ETA de verantwoordelijkheid
voor de terreuraanslag opeist.
De Grote Goochelaar Adolfo
Suarez moet zijn politieke konijn
nog uit de hoge hoed halen. De
minister-president heeft na het
referendum een maand de tijd
om te bedenken of hij door mid
del van de presentatie van een
nieuw regeringsprogramma het
vertrouwen van de Tweede Ka
mer zal vragen om nog een tijdje
aan de macht te mogen blijven of
dat hij nieuwe verkiezingen laat
uitschrijven. In eerste instantie
moet de Tweede Kamer binnen
twee maanden na het voorstel
van Suarez met een absolute
meerderheid zijn vertrouwens-
stem geven. Lukt dit niet, dan
heeft premier Suarez nog een
kans, want binnen 48 uur na de
eerste stemming moetdeTweede
Kamer zich nogmaals beraden.
Bij de tweede stemming heeft
Suarez het vertrouwen als de en
kelvoudige meerderheid van de
Tweede-kamerleden zijn rege
ringsprogramma steunt. Als Sua
rez het vertrouwen wint van de
Tweede Kamer dan mag hij tot
hoogstens 15 juni 1981 in het za
del blijven zitten.
Combinatie
Premier Suarez kan ook een
combinatie voorstellen aan de
Tweede-kamerleden: het ver
trouwen vragen met de bepaling
dat er volgend jaar of in 1980
nieuwe algemene verkiezingen
komen. In elk geval is het zeer
waarschijnlijk dat, wat Suarez
ook besluit-de vertrouwensstem
of algemene verkiezingen - er een
regeringswijziging zal plaats
hebben, waarbij vier tot vijf mi
nisters vervangen worden.
De grootste oppositiepartij, de
socialistische arbeiderspartij
PSOE heeft laten weten dat men
- op het gevaar af zich de vingers
te branden - bereid is met de re
geringspartij Unie van het De
mocratisch Centrum UCD. een
coalitieregering aan te gaan. De
voorwaarden die de PSOE stelt,
lijken erg democratisch maar
vormen in wezen een motief om
ervaring op te deen voor het geval
de partij als overwinning bij de
volgende algemene verkeizingen
uit de bus komt. De socialisten
willen alleen meeregeren als de
democratische instituties be
dreigd worden door de toene
mende werkloosheid, of door ter
rorisme. Voor de PSOE maakt
het niet uit waar het terrorisme
vandaan komt: of van de ETA of
van rechts of van de zijde van mi
litairen, die weer terugverlangen
naar de Francistische baarmoe
der.
Premier Suarez heeft voorlopig
alle politieke kaarten in zijn han
den. Hij maakt een kans om met
de steun van de verschillende
minderheden in de Tweede Ka
mer het vertrouwen voor een
nieuwe regering te winnen. Hoe
de nieuwe regering er uit zal zien
blijft de hamvraag. Waarschijn
lijk wordt het weer een UCD-re-
gering. maar dan aangevuld met
wat meer democratisch bloed.
Een coalitie met de PSOE lijkt
vooralsnog een minder sterke
mogelijkheid, maar voor hetzelf
de geld kan het een coalitierege
ring worden met gematigd
rechts, waarbij voldoende garan
ties aan de socialisten en com
munisten gegeven worden. In elk
geval zal het nieuwe kabinet blij
ven regeren met onderhandse en
daardoor ondoorzichtige politie
ke pakten, die één doel voor ogen
hebben: met z'n allen sterk staan
om niet in een historische fout te
vervallen.
ADVERTENTIE
Minister Scholten:
BRUSSEL - De Nederlandse minister van defensie, mr. W. Schol
ten, vindt dat de NAVO-landen beter overleg met elkaar moeten
plegen over de introductie van nieuwe en de verbetering van
bestaande tactische atoomwapens. De op het ogenblik binnen de
NAVO geldende procedures voor overleg over deze zaken vol
doen volgens Scholten niet. Daardoor kan het voorkomen dat
sommige landen door ontwikkelingen op het gebied van de
atoombewapening worden overvallen.
Op de NAVO-topconferentie in Brussel heeft Scholten gisteren
voorstellen gedaan voor een betere afweging van alle aspecten
van de tactische nucleaire bewapening. Scholten wees daarbij
vooral op de vernieuwingen van het bestaande tactiseh-nucleaire
potentieel die in de komende jaren zullen plaatshebben.
Het gaat daarbij niet alleen om verbeteringen aan bestaande
atoomwapens - zoals bij de neutronenbom het geval was - maar
ook om de introductie van nieuwe soorten. Dat betreft de wapens
uit de zogenaamde „grijze zone", wapens waarvan niet duidelijk
te zeggen valt of zij tactisch (voor het slagveld) dan wel strate
gisch (massavernietiging) zijn. en die dus ook niet betrokken zijn
in de bestaande ontwapeningsbesprekingen. Wapens uit die grij
ze zone zijn de Amerikaanse kruisraket en de Backfire-bom-
menwerper en de Russische SS20-rakct.
•Juist door hun onduidelijke definitie kunnen deze wapens een
gevaar voor de ontspanning betekenen. „Wij mogen en kunnen
ons niet aan onze verantwoording onttrekken om via kernwa
pens aan vrede en veiligheid bij te dragen", zei Scholten gisteren.
„Dat betekent dat we ook bij die vernieuwingen betrokken zijn.
Zulke aanpassingen moeten we met grote zorg bekijken".
Scholten legde zijn collega-ministers in het Comité voor Verdedi
gingsplannen drie uitgangspunten voor de verdere opstelling ten
aanzien van deze problemen voor. In eerste instantie gaat hij uit
van de behoefte aan atoomwapens uit hoofde van de afschrik
kingsstrategie van de NAVO. maar daarnaast dient een prioriteit
voor de conventionele bewapening te ontstaan en moeten de
mogelijke (negatieve) gevolgen van de vernieuwing van atoom
wapens op de onderhandelingen over ontwapening en troepen-
vermindering niet uit het oog verloren te worden.
Scholten constateerde dat over deze zaken binnen de NAVO nog
veel te weinig samenhangend wordt nagedacht en gesproken.
Nederland zal in het ambtelijke overleg binnen de NAVO aan
dringen op het verbeteren van de consultatieprocedures, zodat
landen niet meer overvallen kunnen worden door ontwikkelin
gen op nucleair gebied.
De minister wilde overigens niet zeggen dat Nederland zich aan
uitvoering van besluiten over de atoombewapening zal onttrek
ken indien bij de afweging daarvan de drie door hem genoemde
facetten niet voldoende zijn betrokken. Hij zei geen uitspraken te
willen doen. Bovendien kan Nederland maximaal in deze discus
sie meespreken omdat het volgend jaar weer lid uitmaakt van de
Nucleaire Planning Groep van de NAVO, het selecte toporgaan
van het bondgenootschap voor de atoombewapening.
Scholten kreeg binnen het Comité voor Verdedigingsplannen gro
te bijval voor'zijn voorstel, met name'van de Duitse defensiemi
nister Apel, met wie hij deze zaak al in de afgelopen week had
„voorgekookt". Apel heeft zich al eerder zeer kritisch uitgelaten
over het feit dat de belangrijkste NAVO-landen die geen eigen
atoommacht hebben, buiten de besprekingen over de ontwape
ning worden gehouden.
Hoewel Apels kritiek zich vooral op de wapens uit de grijze zone
richt en Scholtens voorstel alle ontwikkelingen op tactisch
nucleair niveau bevatten, zitten beide bewindslieden duidelijk
op één lijn. De kritiek richt zich uiteraard in eerste instantie op de
Verenigde Staten, het NAVO-lid dat vrijwel alle nieuwe atoom
wapens ontwikkelt en produceert en daarbij veel te weinig naar
de wensen en argumenten van de bondgenoten zou luisteren.
3 procent
De Amerikaanse minister van defensie, Harold Brown, gaf gisteren
in Brussel duidelijk toe dat de Verenigde Staten problemen heb
ben met de defensiefinanciering. Dinsdag al hadden de andere
NAVO-landen in bedekte termen kritiek geuit op president Car
ter, vanwege diens opmerking dat de VS de afspraak om de
defensieuitgaven jaarlijks met 3 procent te laten groeien wellicht
niet kan nakomen.
Brown zei dat in Washington geprobeerd zal worden de defensie-
gelden zo doelmatig mogelijk te besteden. Vooralsnog zal de
Amerikaanse regering zich aan de afspraken houden, maar we
moeten rekening houden met de binnenlandse uitgaven en de
inflatie, die via bezuiniging op de overheidsuitgaven kan worden
aangepakt, aldus Brown.
De Amerikaanse minister kon nog niet zeggen of een eventuele
mindere stijging van de defensieuitgaven het gehele defensie
budget zal treffen, of dat de NAVO-verplichtingen daar buiten
kunnen blijven. Brown zelf is overigens geen voorstander van
verlaging van de 3 procent. Hij weet zich binnen de Amerikaanse
administratie gesteund door onder meer minister Vance van bui
tenlandse zaken en veiligheidsadviseur Brzezinski. maar presi
dent Carter staat onder grote druk van zijn ministers uit de "zach
te sector", die geen verlaging van welzijnsuitgaven willen en
vinden dat er best wat van het defensiebudget af kan.
China
Tijdens de NAVO-topconferentie - die vandaag en morgen door de
ministers van buitenlandse zaken wordt voortgezet - bleek dat de
NAVO-landen zich niet verzetten tegen de levering van militair
materieel aan communistisch China. Engeland wil jachtvliegtui
gen leveren en ook Frankrijk kan militair materieel aan Peking
kwijt.
NAVO-seeretaris-generaal Luns zei gisteren dat de Chinese wens
om met het Westen ook op dit terrein zaken te doen, niet licht mag
worden opgevat. De ministers van buitenlandse zaken zullen
zich vandaag over dit probleem buigen. De onder-secretaris-ge-
neraal, Bill Mumford, zei dat de NAVO geen stappen zal onder-
i tegen partners die wapens aan China verkopen, zolang
m defensieve wapensystemen gaat.
BEIROET - De Amerikaanse mi
nister van buitenlandse zaken Cy
rus Vance moet het komend week
einde de Egyptisch-Israëlische be
sprekingen weer op gang zien te
krijgen, terwijl tegelijkertijd het
verzet onder de Palestijnen in de
bezette gebieden tegen de Egyp-
tisch-Israëlisch-Amerikaanse vre-
desformule voor het Midden-Oos
ten toeneemt. De beslissing om
hem naar het Midden-Oosten te
sturen werd genomen door presi
dent Carter, nadat besprekingen
met de Egyptische premier, Moes-
tafa Chalil kennelijk op niets waren
uitgelopen.
Dinsdag ontving president Sadat
een geschreven antwoord van Be
gin aangaande eerdere Egyptische
voorstellen om uit de impasse te
raken. Volgens het Egyptische
persbureau Mena stelt Begin voor
om middels een uitwisseling van
brieven de lopende meningsver
schillen met Egypte over de tekst
van een Egyptisch-Israëlisch vre
desverdrag op te lossen, zonder
evenwel de tekst van het verdrag -
dat op zichzelf al een compromis
voorstel is van de zijde van de Ame
rikanen - te veranderen.
De lopende meningsverschillen
tussen Egypte en Israël zijn terug te
voeren op twee punten: paragraaf
vier van artikel 6 in het voorstel
vredesverdrag, en de kwestie van
de Palestijnse autonomie op de
Westelijke Jordaanoever en de Ga-
zastrook. De desbetreffende para
graaf komt hierop neer dat het
Egyptisch-Israëlische vredesver
drag de voorkeur heeft boven alle
andere verdragen, eerder afgeslo
ten door een der beide partijen. Het
betekent dat Egypte zijn militaire
verplichtingen tegenover andere
Arabische landen, mochten deze
worden aangevallen door Israël,
niet mag nakomen.
Het tweede struikelblok in de vast
gelopen Midden-Oosten-vredesbe-
sprekingen vormt het „autonomie-
plan" voor de Westelijke Jordaan
oever en Gaza. Israël heeft nu ken
nelijk ingestemd met een Ameri
kaans compromisvoorstel om ver
kiezingen voor de autonomie tegen
het einde van 1979 te houden. Pre
mier Begin heeft evenwel de Egyp
tische eis voor een strakker tijd
schema voor de verkiezingen ver
worpen. Wat voor „autonomie" het
nu moet worden, is nog een com
pleet open vraag. Want de Palestij
nen, waar het nu allemaal om gaat,
weigeren mee te doen aan de auto-
nomieverkiezingen of onderhan
delingen over deze zaken. De Pale
stijnen, die de afgelopen weken
werden benaderd door de Ameri
kanen. hebben duidelijk gemaakt
dat alleen de Palestijnse bevrij
dingsorganisatie PLO hen kan ver
tegenwoordigen.
Terwijl het politieke touwtrekken
tussen Egypte, Israël en Amerika
over de Palestijnse „autonomie"
voortduurt, schijnen de Israëlische
autoriteiten begonnen te zijn met
onderdrukking van al het politieke
verzet op de Westoever en Gaza te
gen de Camp David-akkoorden, en
dus tegen de „autonomie" onder
blijvend Israëlisch toezicht. Er zijn
berichten over protestdemonstra
ties en stakingen en arrestaties van
Palestijnen die zonder proces wor
den vastgehouden. Bovendien
hebben de Israëlische bezettings
troepen hun oude tactiek hervat
van het opblazen van huizen van
Palestijnen die worden verdacht
van commando-activiteiten of con
tacten met guerrillabewegin
gen.
