Nu moeten er alleen nog tranen vloeien
KERKDIENSTEN
Wat gaan we toch gek met onze gevoelens om
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1978
ALPHEN AAN DEN RIJN - De Zwammerdamse huis
arts Gill is vijf en twintig jaar geleden zijn loop
baan begonnen met "de grote leugen aan het ziek
bed". In die geest was hij opgeleid. Een van zijn
leermeesters zei hem eens: "Als je nu een ernstige
patiënt moet behandelen, bijvoorbeeld een met een
hartkwaal, zeg hem dan dat hij het aan zijn lever
heeft. Het hart is in het gevoel van de mensen zo'n
beladen orgaan. De iever valt niet zo zwaar".
In zijn contacten met de men-
sen ervoer dokter Gill echter
dat dit geen houdbare zaak
"Er is niets moeilijker dan een
leugen uit te spreken en die
vol te houden, zowel tegen
over de zieke als tegenover de
mensen om hem heen. Het is
een zware belasting, de leu
gen aan het ziekbed te be
stendigen"
Toen de heer Gill, die deze week
op een diakonale vergadering
in Alphen aan den Rijn sprak
over het begeleiden van zie
ken en stervenden, dat ging
inzien, ontspon zich hierover
ook in de vakliteratuur een
discussie. Het was rond 1960
dat hij een jonge vrouw ver
telde dat zij niet meer beter
kon worden. Haar reactie
was: "Ik ben blij dat ik het nu
weet"
"Wij waren beiden gelukkig dat
we van dat ogenblik af er eer
lijk en open over konden pra
ten. Het is een rijke tijd ge
weest. Met zo'n ervaring kun
je als arts dan weer een stukje
verder. Ook heb ik toen erva
ren hoe heilzaam het voor de
patiënt is om als dokter met
de pastor - zo die er is - samen
te werken"
Niet als dogma
Al lezend, studerend en in de
praktijk brengend kwam
dokter Gill tot de conclusie
dat openheid aan het ziekbed
de weg is.
"Maar niet als dogma, in dien
zin dat nu overal maar de
volle waarheid wordt gespro
ken. Het is een fundamenteel
recht van de patiënt om dat
laatste deel van zijn levens
weg alleen te gaan. Al ben ik
voorstander van openheid,
niet door dik en dun. Het is
een aftasten wat de zieke wil.
De dokter is ook niet de enige
aangewezene om het te zeg
gen. Dit is geen louter medi
sche aangelegenheid. Ideaal
is een vorm van overleg wié
het zal doen. Dat zou degene
kunnen zijn die het dichtst bij*
de patiënt staat"
Dokter Gill heeft niet de indruk
dat er op dit punt verschil is
tussen gelovige en niet-gelo-
vige i
"Bij allebei vind je open en ge
sloten naturen. Wie geen ge
loofsleven kent, kan zeker
ook met de laatste vragen van
het leven bezig zijn.
Mijn beperkte ervaring heeft
mij wel geleerd: ieder sterft
zijn eigen dood."
Bij de begeleiding van ernstig-
zieken is luisteren belangrij
ker dan praten.
"Een monoloog van de patiënt
kan ook een gesprek zijn.
Luisteren is in onze tijd
schaars. Het gaat in zulke si
tuaties om wat in de patiënt
omgaat."
Zes stadia
Een Amerikaans psycholoog
beschrijft' in een uitvoerige,
studie ("Lessen voor leven
den"), wat er gebeurt als ie
mand in het ziekenhuis of
thuis hoort dat hij niet meer
beter kan worden.
De schrijfster onderscheidt zes
achtereenvolgende stadia: de
ontkenning ("maar dat kan
mij toch niet overkomen..."),
de woede ("waarom moet mij
dat overkomen...?"), het mar
chanderen ("de dokter kan
zich vergist hebben" of
"waarom zou zich aan mij
geen wonder kunnen vol
trekken...?"), de depressie en
het verdriet, de aanvaarding
en tenslotte de hoop.
Niet iedere patiënt doorloopt al
deze fasen, maar, zei dokter
Gill, om hem zo goed moge
lijk te kunnen begeleiden is
het wel erg belangrijk te we
ten in welk stadium hij zich
bevindt.
De dokter constateerde een al
gemene afweer om met zulke
patiënten in contact te ko
men. In een ziekenhuis werd
met behulp van een stop--
watch vastgesteld dat de
hoofdzuster op een zaal meer
seconden nodig had om naar
een ongeneeslijk-zieke te
gaan dan naar een patiënt die
er tijdelijk lag.
"Wij gaan liever naar te genezen
zieken. Om de juiste houding
en het passende woord te
vinden, zullen wij in onszelf
veel moeten overwinnen."
Zieken kunnen zoveel medicij
nen toegediend krijgen dat
een normaal gesprek niet
meer mogelijk is. Dokter Gill
meende dat er een moment
kan komen om op te houden
"met alle gewichtige medi
sche dingen"
Als je weet datje met medicij
nen niets zinvols meer kunt
doen en er openheid betracht
moet worden, dan moet je de
moed hebben je terug te trek
ken en de patiënt in staat te
stellen op zijn eigen wijze
heen te gaan. Het is onvoor
stelbaar hoe mensen in alle
rust, met een minimum aan
pijn en zonder zware verdo
ving hun levenseinde kunnen
doorstaan."
Eerlijk spel
De vraag naar de grootste auto
riteit aan het ziekbed doet
zich voor als er ten aanzien
van de openheid verschil van
mening bestaat tussen de
dokter en de pastor.
"Hiërarchie" aan het ziekbed
achtte dokter Gill ten enen
male onjuist. -
"Als u vindt dat er onoprecht
wordt gehandeld rond ie
mand die aan zijn laatste weg
bezig is, dan hebt u het volste
recht de huisarts daarover
aan te spreken en hem te vra
gen of er geen koerswijziging
mogelijk is. Dan hoeft niet in
eens de volle waarheid te wor
den gezegd, maar er kan ten
minste een aftasten komen
van wat in dit geval wenselijk
is. Heel vaak wordt de patiënt
door de leugen heen en weer
geslingerd. De arts zwijgt
omdat de zieke het niet aan
zou kunnen"
Dokter Gill vindt dat een on
juiste redenering. Na een 25-
jarige praktijk, waarin hij zo
langzamerhand wel alle
denkbare situaties heeft
meegemaakt, gelooft hij daar
niet meer in. "Het is geen eer
lijk spel"
Wat het sterven van kinderen
betreft wees de Zwammer
damse arts op een bij Callen-
bach in Nijkerk uitgegeven
boekje hierover. Zelf zei hij
ervan dat het antwoord op
vragen van het kind wel eer
lijk moet zijn, maar dat ou
ders niet moeten vooruitlo
pen op dingen waar het kind
nog niet mee bezig is.
"Het komt nogal eens voor dat
familieleden al weken, ja
maanden van tevoren af
scheid nemen. Het kind komt
daardoor in een hachelijk
isolement. Dat is wel de
grootste dreiging. Vooruitlo
pen op de feiten is uitermate
pijnlijk"
Dokter Gill verheelde overi
gens niet dat hij dit onderdeel
van zijn werk "eindeloos
moeilijk" vindt. "Elke keer
weer is het een zware opgave
Maar ook een uitdaging"
Samenwerking
De Zwammerdamse huisarts
zou willen dat artsen en
geestelijken meer met elkaar
praten. In zijn dorp gebeurt
dat, en hij is er heel gelukkig
Elke maand komen daar de
predikanten, de huisarts, de
wijkverpleegster, de maat
schappelijk werkster en een
psycholoog bij elkaar om er
varingen uit te wisselen en te
bespreken. Van deze ontmoe
tingen worden zelfs notulen
gemaakt om de volgende keer
te kunnen nagaan of het
"huiswerk" is gedaan.
'We praten o
wel met hun toestemming
Niet over en zonder hen. Ik
kan in deze kring veel leren.
De drempels tussen de ver
schillende gebieden zijn soms
hoog. Het is soms moeilijk el
kaar te bereiken". Bij deze
ontmoetingen worden ook
thema's behandeld, zoals
"kinderen en echtscheiding"
en "abortus" "Opdat we in
dit samenwerkingsverband
weten hoe we erover den
ken"
Liever.brullen
Over de periode na het sterven
merkte de Rijnstreekse dorp
sarts op dat na een overlijden
vrijwel iedereen van het to
neel verdwijnt, ondanks
schone beloften. Het bezoek
aan rouwenden is, in het al
gemeen gesproken, erg ge
ring. Ook wordt angstvallig
vermeden over de dode te
praten, terwijl er bij de nabe
staanden juist zo'n behoefte
"Het rouwproces", aldus dokter
Gill, "moeten wij niet te kort
zien. "Er zijn mensen die er na
een jaar nog helemaal niet
klaar mee zijn"
"Wij leven in dat opzicht toch
wel in een vreemd land. We
gaan zo gek met onze gevoe
lens om. Kinderen mogen
niet huilen als ze zich bezeerd
hebben - 'stil maar hoor, 't is
zo weer over - en die hele lijn
van sussen en groot-doen
trekken we door naar mensen
die rouw te dragen hebben.
Dan is iemand geweldig flink
als hij niet huilt."
Dokter Gill wijst het verzoek
om kalmerende pilletjes in
zulke omstandigheden dan
ook wel af.
'Dan zeg ik tegen de patiënt nü
geen pilletjes, nü moeten er
alleen maar tranen vloeien.
Tranen, zg. zijn een geschenk
van onze lieve Heer. Ménsen
die uitgesteld verdriet te ver
werken krijgen hebben het
veel moeilijker.
In Perzië kennen ze een brui
uur. Dan breken alle emoties
los. Ik zie mensen liever
brullen dan flink zijn"
S.J. DE GROOT
De Zwammerdamse dokter Gill.Hij vierde in juni zijn zilveren jubileum als huisarts in dit dorp. Daar
wordt hij op de handen gedragen. Van het in 1975 geopende gezondheidscentrum was hij de initiatief
nemer.
Multinationals. De Raad van Ker
ken in Nederland gaat kritisch
praten met Nederlandse multina
tionals. Op voorstel van mgr. H
Ernst, bisschop van Breda, en dr
A. van den Heuvel, secretaris-ge
neraal van de Hervormde Kerk,
zullen de secties "sociale vragen"
en "internationale zaken" in sa
menwerking met "Kritische On
dernemers" een agenda hiervoor
opstellen.
Dr. De Lange ....multinationals
steeds nijpender probleem....
In een toelichting wijst dr. H. de
Lange, voorzitter van de sectie
"sociale vragen", erop dat vol
gens de kerken in de Derde We
reld de multinationals ondanks
hun ontzagwekkend technisch
arsenaal geen sociale vooruit
gang teweegbrengen en dat zij de
ontwikkelingslanden behoeften
opdringen die deze niet eens
wensen. Door dit te zeggen stel
len deze kerken zich soms vier
kant op tegen de regering van
hun land. Via de Wereldraad van
Kerken hebben zij ook de Ne
derlandse Raad van Kerken ge
vraagd de multinationale onder
nemingen eens onder de loep te
De multinationals worden, aldus
dr. De Lange, een steeds nijpen
der probleem, ook al omdat zij nu
ook in Oost-Europa als paddes
toelen uit de grond rijzen. Deze
socialistische multinationals
sluiten hoe langer hoe meer
langlopende contracten met him
westerse evenknieën. Zij opere
ren niet alleen in eigen contreien
maar ook in de Derde Wereld.
Het rapport van de Wereldraad over
de multinationale ondernemin
gen ontmoette bij de Nederland
se Raad van Kerken ongezouten
kritiek. Van den Heuvel: "Zoals
het nu is, is het geen goed agen
dastuk. De multinationals zou
den met dit stuk in de hand aan
ons een gemakkelijke prooi heb
ben". Mgr. Ernst pleitte ervoor
dat de Raad van Kerken zou na
gaan of de verwijten in het stuk
van de Wereldraad wel op de Ne
derlandse multinationals slaan,
alvorens een discussie met deze
ondernemingen aan te gaan.
Beroepingswerk.Hervormde
Kerk: beroepen te Gorinchem
R.E. van der Wal Dedemsvaart, te
De Krim (Ov.) S. Groen Siegers-
woude (Fr.), te Delden (in tijdelij
ke dienst) H.A. Starrenburg Bar-
neveld: aangenomen naar Krim
pen aan de IJssel E.J.N. Kronen
burg (nu leraar) Rotterdam. Ge
reformeerde Kerken Vrijge
maakt: aangenomen naar Heer-
de-Wapenveld kandidaat M.H. de
Boer Marknesse, naar Harden-
berg J. Kruidhof Hoek (Zeel.) Ge
reformeerde Gemeenten: be
dankt voor Hoogeveen J.W. Ver-
wey Hendrik Ido Ambacht, voor
Westzaan A. Moerkerken Nieuw-
Beyerland. Doopsgezinde Broe
derschap: aangenomen de be
noeming tot predikant in alge
mene dienst (secretaris Broeder
schap) E. van Straten Den Haag,
naar Emmen mevrouw M. Tuin
man, vormingsleidster te Mep-
pel.
Belangrijk werk
De gift. Het hoofdbestuur
("Commissie tot de Zaken") van
de Remonstrantse Broederschap
deelt in een brief aan kerkeraden,
kringbesturen en predikanten
mee de gift van de Wereldraad
van Kerken aan het Patriottisch
Front van Rhodesië, gegeven
voor menslievende doeleinden,
te kunnen goedkeuren. Wel vindt
het dat de manier waarop de We
reldraad door deze gift de andere
zwarte leiders, die meedoen aan
de interne regeling van Ian
Smith, afwijst betreurd moet
worden. Bovendien is de Wereld
raad, zo meent de Commissie tot
de Zaken, tekort geschoten in
zijn communicatie met de leden-
kerken.
Het hoofdbestuur meent dat de We
reldraad veel belangrijk werk
doet. "Er zullen altijd mensen
zijn die het met bepaalde beslis
singen niet eens zijn, maar dat
hoeft een principiële trouw en
solidariteit niet in de weg te
staan"
Diensten. In de rk. Antoniuskerk
hoek Vijfmeilaan-Boshuizerlaan
Leiden spreekt in de diensten
van vanavond om 7 uur en mor
gen om 9.30, 11 en 12.15 uur een
echtpaar uit de wijk over zijn
kerkelijke ervaringen als ge
mengd-gehuwden. Dit in het ka
der van de "Willibrord-zondag",
waarop de oecumene centraal
staat.
Morgenavond om half 8 houdt het
Leger des Heils in de Vredeskerk
aan de Burggravenlaan te Leiden
weer een zangdienst. Ditmaal
werken mee het jongerenkoor
"Trumpets of the Lord" uit Sas-
senheim en het muziekkorps uit
Gouda. Majoor Cees Bilder uit
Nunspeet verzorgt de prediking.
Er is inleidende muziek van
kwart over zeven af.
Deze en volgende maand zendt de
IKON een serie van vier radio-
leerdiensten uit onder de titel
"Jezus, oud en nieuw". De derde
dienst, op 10 december, zal "life"
worden uitgezonden uit de Me-
renwijk in Leiden. Voorganger is
dan prof. dr. M. de Jonge.
Concert. Donderdagavond om
half negen is in de lutherse kerk
aan de Hooglandse Kerkgracht te
Leiden het tweede "koopavond
concert". Deze keer treedt het
blokfluitemsemble B van de
Leidse Muziekschool op. Het be
staat uit een 20-tal jonge mensen
van 16 tot 18 jaar en staat onder
leiding van Piet Kunst. Het con
cert duurt een uur.
Gelezen, (in Katwijkse kerkelij
ke berichten). "Beste bijbel
speurneuzen. We zijn fijn bezig
geweest met de zaaier uit Mat-
theüs 13. Dat er in zo'n makkelijk
verhaal zoveel zit, dat wisten wij
niet. Daarom gaan we de volgen
de keer verder. Dan pikken we de
praktische kanten eruit. En na
tuurlijk zingen we"
LEIDEN - Herv. Gem.: Hoogl. kerk 10
mevr. ds. Möhring Voorburg, 11.45 oec.
stud, dienst; Marekerk 10 ds. De Jong, 5
ds. Poot Nieuw-Loosdrecht; Marana-
thakerk 10 ds. v. Achterberg. Merenvvijk
9.30 prof. dr. De Jonge en pastor Van
Well, 11 pastor Van Well; Bethl. kerk
Driftstr 10 ds. Langen bach, opendeur-
dienst: Bevr. kerk ZW 9 ds. Boogert;
Vredeskerk 10 ds. v. Leeuwen; Waalse
kerk 10.30 ds. Ribs; Acad. Z. 10.15 ds.
Bovenberg; Diac. huis 10.30 ds. Van 't
Hof; Endegeest 9.30 ds. Friederich.
Geref. Kerk: Zuiderkerk 10 ds. Korenhof
Heemstede, jeugddienst 5 ds. Sijtsma;
Petrakerk 10 en 4 ds. Hortensius, ge
meentezondag; Oude Vest 10 ds. Heinen
Utrecht, 5 ds. Korteweg; Mar. kerk L.
Morsweg 10 ds. v. Achterberg, 5 ds. v.d.
Werff te Voorhout; Bevr.kerk ZW 10.30
ds. Sijtsma. 5 ds. Renkema Schipluiden;
Groenh. 10 ds. Eringa Den Haag, Mie
rennest 10 hr. v.d. Zwan; Merenwijk zie
herv.
Dolerende Noodgemeentschap Groot
Leiden (Pieterskerkstraat 1): 9 en 5 hr
De Waard Apeldoorn.
Geref. Kerk Vrijg. (Herengracht 70): 10
en 5 ds. Wielenga.
Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9): 10 en 5
std. Nijdam.
Geref. Gem. (N.Rijn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Beth, kerk Drift-
straat): 11.30 en 5.30
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerk
gracht): 10.15 ds. Happee.
Remonstr.-Doopsgez. Gem (Pieters
kerkstraat 1): 10.30 dr. Meijering, mede
werking van kerkkoor. Baptistenge
meente (O.Rijn 3): 10 ds. v. Mameren.
Evang. Christengemeenschap (Middel
stegracht 3): 10 hr. Dikkes. Zendings
werk Middernachtsroep (Zoeterw.singel
21): 5 hr. De Leeuw. Evangeliecentrum
Zijlsingel 2: 10 hr. Zijlstra. di. 8 bijbel
studie. Pinkstergemeente (O.Rijn 3): 3
f hr. Eikerbout. Leger des Heils (Hooi
gracht): 10 dienst, 7.30 zangdienst in
Vredeskerk Burggravenlaan. Nieuw-
Apost.Kerk (H.Rijndijk 24): 9.30 en 4.
wo. 8. Christian Science (Steenschuur 6):
10.30. Kerk van J.Chr.v.d. Heiligen der
L.Dagen (Steenschuur 6): 10.15 Zeven-
dagadventisten elke zat, 9.45 gesprek,
11 prediking (in Lokhorstkerk). Oud
Kath. Kerk (Zoeterw.singel): 10. Vrij
Kath. Kerk (Vreewijkstraat): 10.30.
Rooms-Kath. kerken: Merenwijk 9.30 en
11; Haagweg zat. 7. zond. 9, 10.45, 12 en
6.30; Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30,
10,11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat.
7, zond. 9. 10.30, 12 en 6; Haarl.str. zat. 7.
zond. 9.30. 10.45, 12.15 en 6.30; Rijndijk
281 zat. 7. zond. 9.30 en 11.30; Boshui-
zerlaan zat. 7, zond. 9.30 en 11Herensin
gel zat. 7, zond. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES-Herv. Gem.: 9 30ds. Kool te
Woerden.
AARLANDERVEEN - Heiv. Gem 10
ds. Wolthaus, 7 hr. Chnst, Leiden. Geref.
Kerk: 10 ds. Vree. 6.30 ds. Stolk. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. De Vries Heer-
de, avondmaal. R.K. Kerk: zat. 7, zond.
7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv
Gem.. Adventskerk 10 ds. Hanemaayer,
5 dienst met gehandicapten; Kruiskerk
10 ds. v.d. Heiden; Opstkerk 10 ds. Olie
Linschoten, 6.30 ds. v.d. Heiden,
avondmaal: Nabij 10 ds. Bogers, gezins-
dienst; G.H. Kerk 10.30 hr. Taselaar; De
Bron 9 hr. Taselaar, 6.30 ds. Hoogendijk;
Ashram 9.30 ds. Hoogendijk; Driehoor-
ne 7 ds. Koers: Oudsh. kerk 10 ds. Van
Laarse Boskoop; Sionskerk 9.30 ds.
Verploeg, 6.30 ds. De Ruiter Ermelo. Ge
ref. kerk: Mar. kerk 10 ds. Stolk, 6.30 hr.
Tenyenhuis; Salv. kerk 10 hr. Tenyen-
huis, 6.30 ds. Booy Linschoten; G.H.
Kerk 9 ds. v.d. Ree, 6.30 ds. Rang Nieuw-
Vennep; De Bron 10 ds. Koers, 10.30 ds.
v.d. Ree, 6.30 ds. Hoogendijk. Zie ook
herv. Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 en 6.30 ds.
Borgdorff. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V:
9.30 ds. v.d. Berg, 4.30 hr v.d. Hout, Ei-
kenl. 233. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30
ds. Hamstra Oud Geref. Gemeente- 9.30
en 4. Baptistengemeente: Noord
(Sportlaan) hr. v.d. Vlugt. Tr.kapel 10 ds.
Koekkoek, 6.30 evang. Leidekker. R.K.
Kerken: Bon.kerk zal. 7, zond. 8.30.10 en
11.30; Piuskerk zat. 7. zond. 9, 10.30 en
11.45; De Bron zat. 7. zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 en 6
i ds. Exalto. Geref. Gem.: 9.30 leesdienst.
7 ds. Boogaard Leiden, wo. 15 nov. 9.30.3
en 7 ds. Driessen Moerkapelle, dankdag.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 10 ds. Droogers, 6.30 ds. Quak Via-
nen; Salv. kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds.
Van Assenbergh Nijkerk; Beth.kerk 10
ds. Kleermaker Rotterdam, 6.30 ds. Ab-
ma sr te Putten. Geref. Kerk: 10 en 6.30
ds. 't Hart, avondmaal.
BOSKOOP - Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
dienst; De Stek 9.30 ds. Omta. Geref.
Kerk: 9.30 ds. De Briun Den Haag, 5 ds.
Bolwijn Den Haag. Chr. Geref. Kerk.
9.30 en 5 ds. v. Langevelde. Geref. Gem..
9.30 en 6 Opwekkingsgemeente (Con
cordia): 9.30. Verg. v. Gelovigen (Nieuw-
straat): 9.30 en 5. R.K. kerken: kerk zat. 7
zond. 9.30 en 11; De Stek zat. 5.30.
HAZERSWOUDE-Herv. Gem. 9,30 ds.
Verboom Waddinxveen, 6.30 ds. Lefeber
te Alphen. Geref. Kerken: 10 ds. De
Raadt Valkenburg, 5 ds. Versluys. R.K.
kerk: Anker zat. 7, zond. 8.45 en 11.15;
Bern. 10; dorp zat. 7, zond. 8,10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds. V.
Bruggen, 5 ds Der Nederlanden. Geref.
kerk: 10 en 5 ds. Der Nederlanden Mid-
denmeer. R.K. Kerk: Mart. kerk zat. 7,
zond. 8.30, 10, 11.30 en 12.45; Jozefk. zat.
7, zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem.: 10 dr. v.
Vliet. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Heiw.
Gem.: Dorpskerk 10 ds. Baas, 6 ds. De
Vos; Ontm.kerk 10 ds. v.d. Bank Ede,
6.30 ds. Rothfusz Hillegom, jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Vrolijk, 5 ds. v.d.
Horst. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv Gem.: N
Kerk 10 ds. Vroegindewey, 6 ds. Vink;
Oude Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds. Ar-
keraatd; Ichthuskerk 10 ds. Boer. 4.30
ds. Arkeraats; Pniëlkerk 9.30 ds. Arke-
raats, 6 ds. Schuurman; Gr. v. P.sch. 10
hr. Bakker; Hoeksteen 10 dovendienst;
Overduin 2 ds. Baas. Geref. Kerk:
Vr.kerk 10 ds. v.d Halsema, 5 ds. Vrolijk;
Tr.kerk 10 ds. v.d. Horst, 5 ds. v. Halse
ma. Geref. Kerk Vrijg.: 10.15 leesdienst,
3.30 ds. Hoff. Geref. Kerk Vrijg. Buiten
V. 8.45 en 7 ds. Roukema. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 5 ds. Tanis. Geref. Kerk: 10
en 5 dienst, wo. 15 nov. 3 en 7.30 ds.
Boogaard Leiden, dankdag. Volle
Evang. Gem. (Voorstraat 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: 10 ds. v.d. Broek en ds. Van der
Linden, 5 ds. Lems, Rotterdam, open-
deurdienst. Geref. Kerk: 10 ds. Nierop, 5
LEIDERDORP - Herv. Gem. en geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds. Knorth. 3 ds.
Bovenberg, dienst met geestelijke ge
handicapte. 6.30 ds. Knorth; Hoofdstr.
kerk 10 mr. Reugenrink. Schepp.kerk 9
en 10.30 ds. Geursen; Leythenrode 10 ds.
Lutmers; dond. 16 nov. 7.30 Dorpskerk
oec. avondgebed. Baptislengemeente:
10 br De Vries. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9
10.30 en 12
I.EIMUIDEN - Herv. Gem 9 30 ds. De
Vree. 7 ds. Fernhout Alphen. Geref
Kerk: 9.30 ds. Rang, Nieuw-Vennep, 7
zie herv R.K. Kerk: zat. 7, zond. 7.30.9.30
en 11.15.
LISSE - Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder; Pauluskerk 10 ds. 't Hooft, 7
ds. v. Bruggen, jeugddienst. Geref.
Kerk- 10 ds. De Wit, zie ook herv. Geref.
Kerk Vrijg 10 en 4.30 ds. Zemel. Geref.
Kerk Vrijg. Buiten V: 9 ds. Schuurman 7
ds. Bouma. Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30
ds. v. Dijken. Geref. Gem.: 10 en 4 ds. De
Gier. Oud Geref. Gem 9.30 en 3. R.K.
Kerken: Agatha zat. 7, zond. 8.30, 10 en
11.30; Poelhuys zat. 7. zond. 9 en 11.30;
Mariak. zat. 7, zond. 8.30.10en 11.30: En-
gelbew. zat. 7, zond. 8. 9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv Gem.: 9.30 ds.
Bronsgeest, 6.30 ds. Molenaar Scheve-
ningen. Geref. Kerk: 9.30 ds. Fernhout,
6.30 ds. v.d. Ree. Chr. Geref. Kerk: 9.30
dienst. 2.15 ds. Hamstra, wo. 15 nov. 2.15
en 7.30 ds. Hamstra, dankdag. R.K.
Kerk: zat. 7, zond. 7.30, 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gem 9.30 kand.
v.d. Weert, 6.30 ds. Boer, Katwijk. Geref.
Kerk: 9.30 en 7 ds. v.d. Meulen Wasse
naar. R.K. Krerk: zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP-Herv. Gem.: 9.30ds
Kramer Aalsmeer, 7 ds. Goverts. Geref.
Kerk: 8.30,10.30 en 6.30 ds. Wijngaarden,
avondmaal. Chr Geref Kerk: 9.30 en 3
ds. Visser. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9.30 en
11.
NOORDEN - Herv Gem.: 9.30 en 7 ds.
Zoutendijk. Geref. Kerk (Woerdense
Verlaat): 10 en 7 ds. Nooteboom. R.K.
Kerk: zat. 7.30, zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem.. Vinken-
laan 9.30 dr. Jansen; Voorstr. 7 dr Jan
sen zangdienst; Hoofdstr 9 mevr. ds. De
Mey Leiden, 10.30 ds. Warnink, 5 ds. El-
gersma; De Rank 10 kand. Schuurman, 7
ds. Vroegindewey Katwijk aan Zee, wo.
15 nov. 7.30 in kerk Hoofdstr. 7.30 ds.
Hovius Katwijk aan Zee, dankstond ge
was. Geref. Kerk: Vinkenlaan 5 ds. War
nink; st.kerk 11 ds. Bosman; Sole M. 9
ds. Bouma. Zie verder herv R.K. Ker
ken: Binnen zat. 7. zond. 8, 10 en 11.30;
Zee zat. 7, zond. 9.30 en 11aula Boeren-
burg zond. 11.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Gem.
10 ds. Streefland te Nijkerk. De Zilk 10
hr De Vries Heemstede. R.K. Kerk: Jozef
zat. 7, zond. 10 en 11.30; Viktor zat. 7,
zond. 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Groene
Kerk 10.30 ds. Sasse; Pauluskerk 10 ds.
Ter Linden; Gem. Centr. 10.30 prof. dr.
Sperna Weiland R.dam; Gem. centr.
10 30 hr. Robbers jeugd kerk; Endegeest
9.30 ,ds. Friederich; Van Wvckerslooth
4.30 ds. Hemmes. Geref. Kerk 10 en 7 ds.
Vegter, avondmaal. Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V.: 8.45 br. Tieleman, 4 ds. v.d.
Berg. R.K. Kerk: Will, kerk zat. 7, zond. 9,
10.30 en 12; Bon.kapel zat. 6.30, zond. 9
en 11. Volle-Evangeliegem.
(gcm.centr 4 hr. v.d. Brugge.
OUD-ADE - R.K. Kerk: zat. 7. zond. 8.30
en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds. Laileman. 5 zie ge
ref. Geref. Kerk 9.30 ds Verdoorn
Waddinxveen, 5 ds. Rang Nieuw-Ven
nep. gez. jeugddienst in Herv. kerk. R.K.
Kerk: zat. 7, zond. 8, 9.30 en 11.30. Re-
monstr. Gemeente: 10 mevr. Vos Kat
wijk aan Zee.
ROELOFARENDSVEEN - R.K. Ker
ker.. P. Banden zat. 7, zond. 8, 9.30,11 en
12.15; M. Pres. zat. 7, zond. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds. De Kruijf, 7 prof. dr. Bronkhorst,
Zeist. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15
ds. Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gem.: Grote Kerk
9.30 ds. v Niel, 5 ds. Wisse Zeist; Bethel-
kerk 9.15 dr. Bezemer Scheveningen, 5
ds. v. Niel. Geref. Kerk: Petrakerk 9.30
ds. Huisman, 5 ds. Damsma; Imm.kerk 9
en 10.30 ds. Damsma, 5 dr. v. Oeveren;
Mar.kerk 9.30 dr. Van Oeveren, 5 ds.
Huisman. Geref. Kerk Vrijg.: 10.45 en 7
leesdienst, in Bethelkerk. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 dienst, 5.15 ds. de Graaf 's
Gravenzande. Evang. Christengemeente
(aula mavo): 10 ds. Visser A.dam, 6
doopdienst in Bapt. kerk, O. Rijn 3, Lei
den, br. v.d. Brink. zat. 7, zond. 10.30.
R.K. gemeenschap (aula tuinbouw
school): zat. 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - R.K. Kerk; zat. 7,
zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9 en 10.30
ds. v.d. Meer, 6.30 hr. Goedhart Nieuw
koop. Geref. Kerk: 10 dr. Wiersinga Lei
den, 5 hr. Stam. Ned. Prot. Bond: 10.30
ds. Blaauw A.dam. R.K. Kerk: zat. 7,
zond. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem.: 10 ds. Linden-
burg, 6.30 ds. Nicolai, Zevenhoven. Ge
ref. Kerken: 10 ds. Los Zwijndrecht, 6.30
ds. Bezemer. R.K. Kerk: dorp zond. 9 en
12; Langeraar zat. 7, zond. 8.30, 10 en
11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem 10 ds.
Versluys, geref. pred. H.woude, 6.30 ds.
Boogert Leiden. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Overgaauw, 6.30 ds. De Raadt. Geref.
Kerk Vrijg.: 9.30 ds. Hoff, 5 leesdienst.
VOORHOUT - Herv. Gem 10 ds. Bro
kerhof R.K. kerk: zat. 7, zond 9,10.30 en
11 45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.: dorp 10
ds. Meijering, 7 ds. v.d. Schoot; H. en
Heil 10 ds. Lentz; aula NH 9.30 ds. De
Zwart; kapel Rijndijk 10 ds. v.d. Schoot;
De Ark 10 jongeren dienst. Geref. Kerk:
10 en 5 ds. De Zeeuw. Geref. Kerk Vrijg.:
10 en 5 ds. Koolstra, Veenendaal. R.K.
kerken: Laur.kerk zat. 7. zond. 10 en
11.30; aula NH 11; M. Godskerk zat. 7,
zond. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Be
thelkerk 9 ds. Roetman, 10.30 ds. Jon-
gerden, Veenendaal, 5 ds. Spilt, Ede, 6.30
ds. Verwelius; Hoeksteen 9.30 ds. Ver-
welius, 6.30 ds. Roetman. Imm. Kerk 10
ds. Hulst, 5 hr. Haitsma Woerden. Geref.
Kerk: Kr.kerk 10 ds. v.d. Berg, 5 ds.
Modderaar; Ontm. kerk 10 ds. Modde
raar, 5 ds. v.d. Berg. Oud Geref. Gem.: 10
en 6.30. chr. Afgesch. Gem.: 9.30 en 5 ds.
Verloop. Volle Evang. Gem. (Linden-
gaarde 17a): 9.30 hr. v.d. Heyden. R.K.
Kerk: Ontmkerk zat. 7, zond. 8.45,11.45
en 7; Viktorkerk zat. 7. zond. 10.
WARMOND - Herv. Gem.: 10 ds. Den
Tonkelaar. R.K. Kerk: zat. 7, zond. 8.30,
10 en 11.30.
WASSENAAR-Herv Gem Dorpskerk
10 ds. v. Zanten, 4.30 ds. Kommers te
Katwijk, 7 ds. Steenstra; Kievietkerk 10
ds. Wiersma; Messiaskerk 10 ds. Steen
stra; Dorpscentrum 9.30 ds. Tukker. Ge
ref. Kerk: 10 ds. Drost Rijswijk en dr.
Van Andel (zendingsarts) Oegstgeest, 5
mevr. Sysling L.dorp; Zuid 10 en 5 ds.
v.d. Kamp. Ned. Prot. Bond: 10.30 ds.
Werner.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 hr.
Goedhart, 6.30 ds. Blenk. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30 kand. Hijszeler Baambrugge.
R.K. Kerk: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Nicolai, 7 ds. Lindenburg. Geref. Kerk:
9.30 en 7 ds. Buitenhuis Bodegraven.
R.K. Kerk: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv Gem.: 10 kor
te diensten, 3.30 afscheid ds. Schoch.
R.K. kerken: Janskerk zat. 7.30, zond.
9.30; Chr. Dienaarkerk zat. 7, zond. 8.30,
10 en 11.30; Rijndijk Meerburg zat. 7,
zond. 10. 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem 10 en
6.30 ds. Mostert. Geref. Kerk: 10 ds. Be
zemer, 6.30 ds. v.d. Heiden.
