De trotse armoede van de
bevolking van Costa Rica
Alonso Venegas: Chileen in Costa Rica
K23EQB
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1978
PAGINA 31
Nat in Costa Rica het meest op
valt is het ontbreken van ech
te krottenwijken. Er zijn wel
krotten, maar die liggen
meestal tussen de betere hui
zen in. Arm en rijk nestelen
ongedwongen naast elkaar en
dat maakt de armoede minder
in het oog springend.
Toch is die armoede er wel de
gelijk. De hoofdstad San Jose
bestaat voor zeker tien pro
cent uit krotten. Maar de Cos-"
taricaan is van nature trots en
wenst niet openlijk voor zijn
armoede uit te komen.
Vandaar de schilderachtigheid
van steden en dorpjes. Waar
felgekleurde huisjes, omge
ven door weelderige bloe
mentuinen het beeld bepalen.
Toch is dat vaak een facade.
Wanneer men het huisje bin
nengaat, ziet men het verval.
Hoewel Costa Rica sinds een
jaar het twijfelachtige genoe
gen heeft tot de rijke landen te
behoren, is er nog veel ont
wikkelingshulp nodig. Die is
er dan ook en Nederland
draagt daarin voor een groot
deel bij."Het is niet zo, maar
het lijkt er wel op of Costa Ri
ca een 'concentratieland' van
Nederland is", aldus mijn
heer Henneman, kanselier
van de Nederlandse ambas
sade in San Jose. (Concentra-
tielanden zijn landen waar de
meeste hulp vanuit Neder
land naar toe gaat, zoals bij
voorbeeld naar Tanzania, In
donesië en Bolivia).
Gevolg is dat er in Costa Rica
minder armoede heerst dan in
de meeste Latijns-Ameri
kaanse landen. Het ontwik
kelingsgeld is goed besteed.
De sociale voorzieningen zijn
beter. Er bestaat zelfs zoiets
als een werkeloosheidsuitke
ring.
"Er is hier ook een leerplicht
wet", aldus Henneman. Van
daar dat het schoolbezoek erg
goed is. Vandaar ook dat je in
de kleinste gehuchtjes
schooltjes ziet. Die worden
bezocht door in keurig in uni
form gestoken kindertjes, die
dikwijls per kano naar hun
school gaan.
Volgens Henneman komt anal
fabetisme op Costa Rica
nauwelijks meer voor. "Ja op
het platteland zijn nog wat
ouderen analfabeet. Maar
voor de rest kunnen de mees
te 'campo's' lezen en schrij-
Ook de opleiding aan de univer
siteiten is goed. "Maar er is
een groot gat tussen de hoge
opleidingen en de lagere", al
dus Henneman. Zo komt het
dat er op Costa Rica een groot
gebrek bestaat aan goede
vaklieden. Want wie een
beetje verstand heeft zoekt1
het in een opleiding aan de
universiteit. Eigenlijk een
probleem waar wij in ons
welvarende Nederland ook
steeds meer mee te kampen
krijgen. Wanneer iedereen
een universitaire graad heeft,
komen er minder mensen met
een goede vakopleiding. Al
volgen in Nederland meer
mensen lager technisch en
middelbaar technisch on
derwijs. Aan die opleidingen
ontbreekt het nogal in Costa
Rica.
Door
Annemiek Ruygrok
Het land leeft voor het grootste
gedeelte van de landbouw en
de visserij. Bananen, koffie,
cacao en rubber zijn de be
langrijkste landbouwproduk-
ten.
Bestaat niet het gevaar dat
Amerikaanse maatschappij
en een te dikke vinger in de
pap krijgen. Zoals bijvoor
beeld de United Fruit Com
pany die een groot deel van de
bananenplantages exploi
teert?
"Met die invloed van Ameri
kaanse maatschappijen valt
het wel mee", aldus Henne
man. En ook al proberen
Amerikaanse makelaars hier
Costaricaans grondgebied
aan rijke Amerikaanse inves
teerders te verkopen, de rege
ring houdt de vinger aan de
pols. Er zijn Amerikaanse
grootgrondbezitters, zeker
wel, maar zodra het de spui
gaten uitloopt neemt de rege
ring jaarlijks een stuk grond
van hen in beslag.
Wie meer het straatbeeld bepa
len zijn de zogenaamde "pen-
sionada's", gepensioneerde
buitenlanders (veel Antillia-
nen en Amerikanen) die in
Costa Rica een waar 'Monaco'
aantreffen. Volgens Henne
man is het nog het enige 'be
lastingparadijs' op aarde.
Gunstige regelingen lokken
deze mensen naar Costa Rica.
En zolang ze maar minimaal
350 dollar per maand uit het
buitenland op hun rekening
krijgen en niet een Costari-
caanse arbeidsplaats inne
men, is het voor deze gepen
sioneerden hier een bijzonder
prettig 'klimaat'. Ook een au
to mogen ze belastingvrij in
voeren en na vijf jaar weer
verkopen, om er dan tegen
dezelfde gunstige voorwaar
den weer een het land in te
brengen. "Als je nu nagaat dat
voor een Costaricaan het aan
schaffen van een auto twee
tot driemaal zo duur is als in
Nederland, dan weet je hoe
voordelig die regeling is. De
Henneman: "Costaricaan te trots om armoede te tonen"
mooiste en duurste auto's
hier. hebben dan ook een
PEN-nummerbord. Dat be
tekent dat ze van een 'pensio-
nada' zijn. De Costaricaan zelf
rijdt in een jeep of krikke
mikkige tiendehands auto",
aldus Henneman. Overigens
groeit onder de bevolking wel
enig verzet tegen die regelin
gen, die indertijd waren be
doeld om buitenlandse devie
zen het land in te krijgen. "Er
wordt teveel misbruik van
gemaakt. Het mag natuurlijk
niet mogelijk zijn dat je hier
mensen van zo'n jaar of 30/35
in een PEN-auto ziet rondrij
den. Via allerlei trucs kun je je
kennelijk de status van bui
tenlands gepensioneerde
verwerven. Dat zet kwaad
bloed bij de bevolking"
"Belachelijk", noemt dominee
Kessler van het ICO (de inter
kerkelijke coördinatiecom
missie Ontwikkelingsprojec
ten) de belastingregeling.
"Ook voor Costaricanen is het
ronduit waanzinnig hoe wei
nig belasting er hier wordt
geheven. Een belasting van
één procent per jaar op onroe
rend goed is toch niet over
dreven, maar zelfs aan die één
procent komen ze niet toe. Ik
heb wel eens gezegd: "Gooi
die belasting toch omhoog",
maar dat gebeurt maar steeds
niet. En dan wil ik niet praten
over het arme deel van de be
volking, maar de rijkere Cos
taricanen kunnen best meer
belasting betalen"
Kessler wil met zijn ontwikke
lingsprojecten trachten de
arme bevolking uit de steden
te houden. "Daar wacht ze
alleen nog meer armoe, het is
veel beter het platteland te
ontwikkelen. Daar indus
trieën te vestigen en goede
landbouwprojecten op te zet
ten. De mensen te leren dat er
meer uit hun grond te halen
valt dan er nu uitkomt. In de
grote steden is voor de armen
niets te halen"
"Ontwikkelingshulp is goed,
maar er gebeurt teveel mid
dels de "reddingboottheo
rie"- men gooit de ouders
overboord, terwijl men de
kinderen helpt. Maar wan
neer je een ondervoed kind te
eten geeft en je stuurt het
daarna weer terug naar zijn
ouders, die niet weten hoe ze
hun land moeten bewerken,
dan is dat kind binnen de
kortste keren weer onder
voed"
Toch is Kessler ook een voor
standervan hulp in directe si
tuaties: mensen die plotseling
in nood komen uit de narig
heid helpen. Het een sluit het
ander niet uit.
Medefinanciering, dat wil zeg
gen, dat de bevolking een ge
deelte meebetaalt aan een
project, dat door het buiten
land wordt gefinancierd, is
volgens Kessler een voor
waarde dat de hulp goed te
rechtkomt.
"Ik heb een diepgeworteld
wantrouwen wat betreft bu
reaucratie en regeringen. Een
regering gaat nooit failliet. Ik
geloof dat particuliere initia
tieven beter zijn. Omdat ze
aanspreekbaar zijn. Er blijft
enorm veel geld hangen bij
ambtenaren".
Particuliere initiatieven, ont
wikkelingshulp, het zal alle
maal een beetje teruglopen
nu Costa Rica geen Derde
Wereld-land meer is. Toch is
de bevolking niet ontevreden.
En al waren er stakingen on
langs, onder meer van het
ziekenhuispersoneel, na een
vaderlijke toespraak van pre
sident Carazo voor de televi
sie werd het geschil snel weer
bijgelegd.
"De Costaricaan houdt niet van
opstand en demonstraties.
Hij weigert zich echt druk te
maken om die dingen, die wij
als Europeaan nooit zouden
accepteren. Wie dan leeft wie
dan zorgt is hier een leefre
gel", aldus Henneman. En
Kessler vertelt van de diepe
indruk die een ontmoeting
met éen vrouw op hem maak
te. Ze leefde in wat wij, welva
rende westerlingen, als
'kommervolle omstandighe
den' zouden bestempelen.
"Die vrouw zei: "Klagen, wat
heb ik te klagen? Ik ben ge
zond, ik heb een gezonde man
en gezonde kinderen, een
huisje en een stukje tuin. Ik
ben tevreden". Deze mentali
teit is tekenend voor de Cos
taricaan".
Alleen al wat dat betreft zou je
Costa Rica met recht een 'rijk
land' kunnen r
"Persoonlijk geloof ik dat de hele wereld langzaam zal
veranderen in een socialistische. Dat ligt in de lijn der
gebeurtenissen. Misschien mag ik het niet meer
meemaken, maar zo zal het gaan"
Aan het woord is Alonso Venegas, Chileen, acteur,
voormalig vakbondsleider, communist en nu vluch
teling.
Costa Rica telt veel vluchtelingen: uit Chili, uit Uru
guay, uit Argentinië en Nicaragua. Sommigen spre
ken van duizenden, anderen van honderdduizenden.
Feit is in elk geval dat het er veel zijn.
Alonso Venegas heeft indertijd
geluk gehad. Zes maanden na
de coup tegen Allende ont
vluchtte hij Chili. Van een
vriend kreeg hij een ticket
naar Costa Rica. Met 200 dol
lar op zak stapte hij in het
vliegtuig. De rest van zijn geld
liet hij achter voor zijn vrouw,
die in verwachting was. Een
dag na zijn vlucht doorzocht
de DINA, de geheime politie
van Pinochet, zijn huis.
Vreemd genoeg werd zijn
vrouw ongemoeid gelaten. Of
vreemd? Enkele familieleden
van mevrouw Venegas zitten
bij de DINA. Wellicht heeft
dat invloed gehad.
Alonso Venegas kreeg snel
werk. hoewel dat niet voor
alle vluchtelingen is wegge
legd. Omdat hij in Chili een
bekend acteur was, werd hem
een baan aangeboden bij het
staatstoneelgezelschap. het
Compania Nacional de Tea-
tro. Zijn vrouw is sinds een
jaar ook in Costa Rica. En zo
leidt hij een betrekkelijk
normaal leven. Als balling.
"Als kind had ik van thuis al een
groot sociaal gevoel meege
kregen. Mijn vader was een
voorvechter van gelijke rech
ten voor iedereenToen ik wat
ouder was, werd ik mij steeds
meer bewust van het onrecht
om me heen. Op de scholen,
in de bedrijven, overal was
ongelijkheid. Ik zocht naar de
mogelijkheid om deze onge
lijkheid te veranderen. Het
antwoord vond ik bij Marx.
Daarom ben ik marxist.
Daarom moest ik Chili verla
ten toen Pinochet aan de
macht kwam" "Chili was het
voorbeeld voor de wereld om
te laten zien hoe je op vredige
wijze van het ene systeem in
het andere kunt rollen. Chili
was gewend aan de democra
tie. Allende werd door het
volk gekozen in vrije verkie
zingen. De Unidad Popular
(Volksfront) van Allende loog
nooit tegen het volk. Allende
heeft altijd gezegd dat dit een
soort interim-regering was en
dat Chili zou veranderen in
een land met een socialistisch
systeem. Omdat dat beter was
voor het volk.
Er was een duidelijk plan en ie
dereen kon het lezen en be
grijpen. Maar de junta heeft
dat allemaal omver gegooid"
Intussen heeft Pinochet een
'amnestie' afgekondigd. Al
blijft hij doorgaan met het ar
resteren van vakbondslei
ders. Gelooft Venegas in die
amnestie?
"Die amnestie is er een voor Pi
nochet zelf en voor zijn beu
len. Of zoals een hooggeplaat
ste Chileen het onlangs voor
de radio in Costa Rica zei:
"Amnestie is beter voor de
moordenaars dan voor de
vermoorde"
Alonso Venegas is nu niet meer
actief in een partij. Het is
vluchtelingen op Costa Rica
ten strengste verboden zich
met politiek te bemoeien. Dit
is zo bepaald, nadat er moei
lijkheden met vluchtelingen
waren geweest. Ook al door
de manier waarop sommige
vluchtelingen werden opge-
Repetitie van het Compania Nacional de Teatro in San Jose
vangen. Dominee Kessler
vertelt hierover "Er was in de
eerste periode na de coup in
Chili een uiterst links comité
voor de opvang van vluchte
lingen. De eerste vraag die
deze mensen stelden was:
"Tot welke partij behoor je?"
Als dat geen linkse partij was
werden die Chilenen meteen
Costa Rica uitgeknikkerd.
Toen heb ik geld bij elkaar ge
trommeld en heb daar veel
vluchtelingen mee kunnen
helpen.
Niet iedereen die uit Chili
vlucht, doet dat vanwege zijn
politieke overtuiging tenslot
te. Er zijn mensen die vanwe
ge hun geloof Chili uitmoes
ten. Omdat de handelswijze
van de junta niet overeen
kwam met hun geloofsopvat
tingen. Of uit humanitaire
overwegingen. Omdat zij het
niet konden aanzien dat men
sen gemarteld en vermoord
werden. Voor die mensen
moest er ook een opvang ko
men. En die is er gekomen.
Het aardige is, nu het geld be
gint op te raken, droogt de
vluchtelingenstroom ook op.
We hadden net geld genoeg
om de grootste toeloop op te
vangen".
Wie mocht denken dat het in
Costa Rica een luilekkerland
is voor iedereen die het in ei
gen land niet kan vinden,
heeft het mis. Kessler "Costa
Rica behoort nu tot de 'rijke
landen'. Dan kun je nagaan
hoe arm de arme landen zijn.
Het is hier geen vetpot. Daar
om ligt het vluchtelingen
probleem hier soms zwaar op
de maag. En toen gevluchte
Niearaguanen zich hier als
werkkracht voor half geld
aanboden, dreigde het mis te
gaan. We hebben ze echter
aan het verstand kunnen
brengen dat het noodzakelijk
was dat ze zich lieten om
scholen. Dan konden ze werk
doen waar hier behoefte aan
is. Het gaat nu goed. Ze stoten
de bevolking niet meer het
brood uit de mond".
Acteur Alonso Venegas: geluk gehad.
