Nederlandse ziekenhuizen
trainen verpleegsters
mw
KWESTIES WAARAAN VELE KANTEN ZITTEN
Patient heeft in beginsel eigendom van röntgenfoto's
Broeder
schoenmaker
Tarcisius de Ruyter
is begrip in Ghana
ZATERDAG 14 OKTOBER 1978
DEN HAAG - In vrijwel alle
kenhuizen in ons land ligt
schat aan ongebruikt medisch
materiaal. Soms is daar kost
baar instrumentarium bij, dat
werd vervangen door moderner
materiaal. Juist de ziekenhuizen
in ontwikkelingslanden zitten
te springen om deze instrumen
ten.
De stichting ORION heeft enkele
maanden geleden een beroep
gedaan op de ziekenhuizen om
de kelders, zolders en magazij
nen eens te controleren. Hieruit
is een zo grote hoeveelheid te
voorschijn gekomen, dat bin
nenkort een groot aantal zie
kenhuizen in Ghana kan worden
voorzien van materiaal waar de
Dagelijks worden in alle opera
tiekamers van ons land tiental
len paren operatiehandschoe
nen, catheters en injectiespui
ten in de vuilnisbak gegooid. Dit
materiaal wordt beschouwd als
eenmalig gebruik. Vooral
de vele in Ghana werkende Ne-
.derlandse artsen en verpleeg
sters hebben grote behoefte aan
deze materialen. Het materiaal
moet alleen in het Nederlandse
ziekenhuis worden schoonge
maakt.
Enkele ziekenhuizen in ons land
hebben voor dit werk enkele
werkgroepjes van vrijwilligers,
die per maand enkele duizenden
paren operatiehandschoenen,
injectiespuiten. enz. naar
ORION verzenden. Deze organi
satie verzorgt met vrijwilligers
uit een aantal jongerensociëtei-
ten de verpakking en verzen
ding, zodat ziekenhuizen in
Ghana gratis de beschikking
krijgen over deze materia
len.
DEN HAAG - In de komende
maanden zullen twaalf gediplo
meerde Ghanese verpleegsters
naar ons land komen voor een
praktijktraining van een jaar in
de narcoseleer en de fysiothera
pie. De meisjes zullen hun oplei
ding krijgen in diverse zieken
huizen en inrichtingen, verspreid
over het gehele land, zoals het
Beatrixoord in het Groningse
Haren, het Revalidatiecentrum in
Delft en het Zeehospitium in
Kijkduin. De ziekenhuizen en in
richtingen verzorgen de oplei
ding, huisvesting en voeding, en
een particuliere stichting, de
Stichting Orthopedie en Revali
datie in Ontwikkelingslanden in
Delft, verzorgt de rest van het fi
nanciële gedeelte, zoals de beta
ling van kleding, boeken, mate
rialen en een zakgeld. Na een jaar
krijgen de meisjes een mede door
het ministerie van volksgezond
heid ondertekend diploma,
waarna ze het hier geleerde in de
ziekenhuizen in hun land in de
praktijk kunnen gaan bren
gen.
In de Ghanese ziekenhuizen liggen
enkele duizenden orthopedische
patiënten, waar de artsen geen
raad mee weten. Na een bezoek
van een aantal deskundigen
kwam men tot de slotsom, dat er
bij de Ghanese chirurgen een
grote behoefte bestaat om kennis
op te doen omtrent de operatie
methoden. Hierin wordt door de
stichting ORION voorzien met
het zenden van Nederlandse or
thopedische chirurgen, die sa
men met hun Ghanese collega's
een groot aantal patiënten zullen
opereren. Tegelijkertijd zullen de
Nederlandse artsen voor hun ver
trek hun Ghanese collega's het
voor de operaties benodigde ma
teriaal ten geschenke geven. De
afgelopen maanden werkte in
enkele ziekenhuizen in het noor
den van Ghana de Brabantse or
thopedisch chirurg dr. H. S. M.
Raat uit Mierlo. Hij opereerde
inmiddels tientallen ernstige pa-
tienten.
Training
Met het doen van operaties alleen is
men er echter niet. Na de operatie
moet de patiënt ook weer leren de
ledematen te gebruiken. Daar
voor is met de Ghanese regering
en de Ghanese artsen en zieken
huizen afgesproken, dat in de
komende maanden een aantal
Ghanese verpleegsters naar ons
land zal komen voor een prakti
sche training. ORION heeft en
kele jaren geleden een grote erva
ring opgedaan met het opleiden
van twee van deze meisjes. Zowel
de Ghanese regering als de Gha-
chirurgen bleken bij een be
zoek van een delegatie van
ORION zeer enthousiast over wat
Zo maar een ziekenhuis op het Ghanese platteland, waarop de hulp i
ORION zich richt.
die meisjes in de praktijk nu pres
teerden.
In het gehele project heeft de Gha
nese regering een belangrijk
aandeel. De bestuurders van
ORION hebben de Accra de toe
zegging ontvangen, dat de over
heid daar voor het benodigde
transport zal zorgen. Bovendien
werd toegezegd, dat alle in Ghana
binnenkomend medisch instru
mentarium belastingvrij inge
voerd zal mogen worden. De ver
deling van dit materiaal over alle
ziekenhuizen, zowel de gouver-
nements- als de missie- en zen
dingsziekenhuizen, zal gebeuren
door de Chruch Hopital Associa
tion in Ghana. Het te zenden or
thopedisch materiaal. zoals
kunstledematen en materialen
om kunstledematen te maken, zal
worden gedistribueerd en be
heerd door de uit Zeist afkomsti
ge broeder Tarcisius de Ruyter
Hij heeft in Ghana een centrum,
waar een groot aantal poliopa
tiëntjes door hem wordt gereva
lideerd. Deze onvermoeibare
Nederlander bezoekt eenmaal
per jaar alle ziekenhuizen in het
land om de daar liggende patiën
ten orthopedisch schoeisel aan te
meten.
Een groot aantal Nederlandse or
thopedisch chirurgen heeft zich
vorig jaar aangeboden om in de
komende jaren hun vakanties op
te offeren om in een Ghanees zie
kenhuis een groot aantal patiën
ten te opereren en hun vakkennis
aan de Ghanese collega's over te
dragen. Om hierin een goede con
tinuïteit te krijgen zal ORION
trachten voor een periode van
twee jaar een chirurg in vaste
dienst uit te zenden. Hij krijgt
naast zijn normale operatieop
dracht ook een coördinerende
functie met de ziekenhuizen en
de overheid. ORION zorgt dan
voor de benodigde gelden en de
aanvoer van materialen
Enkele afdelingen van de Rotary
hebben aangeboden voor een pe
riode van twee jaar een fysiothe
rapeut ter beschikking te stellen.
Hij kan dan in het land zelf tevens
de opleiding van Ghanese ver
pleegsters tot fysiotherapeute ter
hand nemen. Een Haags zieken
huis heeft inmiddels een fysio
therapeut voor dit deel van het
project aangeboden. Na terug
komst kan hij zijn oude werk
kring weer terugkrijgen.
Uit alle delen van het land bieden
ziekenhuizen en revalidatie-in-
richtingen niet meer gebruikt
materiaal aan, dat binnenkort
verscheept kan worden na eerst
te zijn hersteld. Het gaat hier om
verouderd materiaal, waarom
men juist in ziekenhuizen in een
ontwikkelingsland als Ghana zit
te springen. Naast een grote hoe
veelheid bedden, lakens en or
thopedisch materiaal, kan al
worden beschikt over volledige
operatiekamerinrichtingen.
De activiteiten van ORION zijn
ontstaan uit de werkzaamheden
van de Delftse chirurg dr. M. A.
Verschuijl. Samen met enkele
jongerensociëteiten liet hij pa
tiënten overvliegen vooreen ope
ratie in een Nederlands zieken
huis. Ook liet hij een aantal ver
pleegsters overkomen voor een
praktische training in de narco
seleer en de fysiotherapie. Deze
initiatieven sloegen zo aan. dat
steeds meer om hulp werd ge
vraagd. Om dit alles financieel
mogelijk te maken, werd een be
roep gedaan op kerken en allerlei
soorten verenigingen en jonge
rensociëteiten. Het succes was
overweldigend: binnen enkele
maanden kon men beschikken
over voldoende fondsen. Voor
het beheer van deze fondsen
werd de stichting ORION opge
richt.
Ghana werd gekozen, omdat men al
enige ervaring had met het ver
strekken van hulp. aan deze
voormalige Nederlandse kolonie
(Tot de helft van de vorige eeuw
was Ghana - de voormalige
Goudkust - een kolonie van ons
land. De West-Indische Compag
nie transporteerde van hier tien
duizenden slaven naar Suriname
en Amerika). Bovendien bleek
dat het medische grondvlak in
het land goed was geregeld en dat
de Ghanese regering grote
problemen had met de vele or
thopedische patiënten. Belang
rijk werd ook gevonden, dat de
regering en de Church Hospital
Association volledig bij de uit
voering van het project werden
betrokken. Niet ORION maar de
Ghanese autoriteiten, chirurgen
en ziekenhuizen konden aange
ven waar op orthopedisch terrein
de knelpunten lagen.
Een van de mensen die zich geheel
voor het project inzetten, is de
Ghanese ambassadeur in ons
land, dr. Eric Djamson. Een hard
werkend man, die als ambassa
deur dag en nacht voor iedereen
bereikbaar is. Enkele jaren gele
den promoveerde hij aan de uni
versiteit van Nijmegen tot doctor
in de rechtswetenschappen op
een proefschrift over de verhou
dingen tussen Afrika en West-
Europa door de eeuwen heen.
Van hem is de uitspraak: ..Als alle
instanties die ontwikkelingshulp
bieden, werken zoals ORION,
door het ontvangende land volle
dig van het begin af aan in de zaak
te betrekken, is men bezig aan het
bouwen aan de wereldvre
de"
Een Nederlandse arts begon bij zijn ziekenhuis met de bouw van een
polikliniek en centrum voor het geven van moedercursussen Door de hol
lende inflatie kon het centrum niet worden afgebouwd. Een stuk medische
zorg aan de armsten moet wachten op betere tijden.
De uit Zeist afkomstige broeder Tarcisius de Ruyter in zijn zelf
gebouwd opvangcentrum bezig met de revalidatie van enkele van
zijn polio-kinderen.
DEN HAAG - Broeder Tarcisius de Ruyter uit Zeist was opgeleid tot
orthopedisch schoenmaker. Zo'n ruim twintig jaar geleden ver
trok hij als missionaris naar Ghana. Aan de weg van de hoofd
stad Accra naar het meer centraal gelegen Koforidua ligt het
huttendorp Nsawam. Hier stichtte hij een opvangcentrum voor
door polio getroffen kinderen. Op het ogenblik heeft hij zo'n dertig
kinderen intern. Dagelijks worden zij door hem en zijn mede
werksters getraind in het gebruik van hun ledematen. Dagelijks
krijgen zij van hem ook onderwijs.
Tarcisius de Ruyter deed meer. Hij stichtte een orthopedische werk
plaats, waar hij aangepast schoeisel en aangepaste kunstledema
ten kon makenHiervoor leidde hij een aantal werkloze Ghanase
jongelui op. die nu tot de beste orthopedische instrumentmakers
van West-Afrika gerekend kunnen worden. Komt er een orthope
disch chirurg in het land en is hij bereid een aantal patiënten te
opererendan geeft Tarcisius de Ruyter de chirurg exact aan wat
waar en hoe hij moet opereren. ..Deze man is een waar wonder.
Als hij een poos in een operatiekamer zou meelopen, zou hij als
chirurg beslist geen slecht figuur slaan" .zei een bekende arts.
Tarcisius de Ruyter is een begrip in het gehele land. Van heinde en
ver. zelfs vanuit Togo en Opper-Volta. brengen ouders nun ge
handicapte kinderen naar hem toe. Jaarlijks reist hij ook alle
ziekenhuizen van het gehele land-zesmaal zo groot als Nederland
en 10 miljoen inwoners-af. Orthopedische patiënten moet hij dan
het schoeisel of de kunstledematen aan. Twee weken later is het
materiaal in zijn werkplaats in Nsawam gemaakt. De patiënt
betaalt daarvoor een bedrag van ongeveer 40 gulden in ons land
kost een paar orthopedische schoenen ongeveer f 1000 en de lever
tijd bedraagt een halfjaarDe Ruyter moet leven van de giften
die hij krijgt. ORION heeft hem toegezegd al het nodige uit Ne
derland te zullen zenden. Hiervoor spant zich nu een groot aantal
revalidatie-inrichtingen in. Binnenkort krijgt hij de eerste grote
hoeveelheid materiaal toegezonden.
(Door dr.mr.dr. W.Schuurmans
Stekhoven,verzekeringsarts-jurist)
NAARDEN - Een patient heeft een zie
kenhuis (het Academisch Ziekenhuis
Leiden) gedagvaard tot afgifte van de
in dat ziekenhuis van hem gemaakte
röntgenfoto's. Wie heeft gelijk: In be
ginsel de patient, maar het gaat om een
probleem dat veel kanten heeft en niet
zo eenvoudig is als liet misschien
lijkt.
De hoofdvraag is in ieder geval: Van wie
zijn die foto's? De patient zegt als eiser:
Van mij, want ik heb ze besteld of laten
bestellen, ik heb ze betaald of laten be
talen en kan er dus over beschikken.
Het ziekenhuis zegt als gedaagde: Het
is algemeen gebruikelijk en een goede
gewoonte dat ze in ons rontgenfoto-ar-
chief blijven. Als ze daarin bewaard
worden staan ze en blijven ze ter be
schikking van alle artsen die ze in de
toekomst nodig zouden kunnen heb
ben.
De
accentueert zijn mondigheid en
zijn eigendom. De gedaagde accen
tueert de beoordelingsonbevoegdheid
van de foto's door leken, die de foto's
aan een onbevoegden zouden kunnen Pakken
voorleggen, alsmede de kans op verlies
en dergelijke. Nu de medisch-juridi-
sche analyse:
tient.- als overeenkomst tot het ver
richten van enkele diensten - als „be
stendig gebruikelijk beding een be-
waarrechtsbeding ten gunste van het
AZ" te verbinden. Trouwens „bewaar
recht" is geen basis voor eigendoms
recht, integendeel. Een röntgenfoto is
ook geen verloren voorwerp dat na
verloop van een zeker aantal jaren ei
gendom van de vinder kan worden
(mits zijn „vondst" door hem bij de po
litie gemeld is).
„Bewaarrecht" van röntgenfoto's zou in
strijd met de redelijkheid zijn, indien
de patiënt naar het buitenland emi
greerde en daar in behandeling kwam
van andere specialisten.
Vanzelfsprekend zijn de cardiologische
röntgenfoto's, die in Nederland zijn
gemaakt van de hartpatiënten, die
massaal of individueel naar Houston
(Amerika) en later naar andere buiten
landse hartchirurgische centra zijn
overgevlogen, meegegaan of opgezon
den.
2. Het bewaarrecht van het AZ valt moei
lijk te construeren, omdat „gewoonte"
alleen recht geeft als de wet ernaar
verwijst en dat doet de wet nergens.
Het gaat te ver aan de rontgenfo-
tovervaardigingsovereenkomst tussen
het Academisch Ziekenhuis en pa-
Uit eigen wetenschap is mij bekend, dat
ongevalsslachtoffers, die sedert jaar en
dag met aansprakelijkheidsassuradeu
ren aan het procederen zijn over pak
ken röntgenfoto's beschikken. Ik heb
zelf een dergelijk enorm pak, dat al in
diverse instanties door de handen van
door die instanties aangewezen des
kundigen is gegaan, in een hoek van
mijn kamer staan (omdat het te groot is
om in een normale kast opgeborgen te
worden). En na afloop van een derge
lijk proces gaat dat pak - dat uit foto's
bestaat, die in een dozijn ziekenhuizen
zijn gemaakt - niet terug naar die zie
kenhuizen, maar naar de eigenaar of
eigenaresse, die al jaren in het buiten
land woont.
3. Bewaarrecht van het eigendom van
een ander brengt a. bewaarplicht me
de, zodat het ziekenhuis niet bevoegd
is na verloop van jaren zonder toe
stemming van de eigenaren tot oprui
ming door vernietiging over te gaan.
Een bekend ziekenhuis had - bij ge
brek aan voldoende bewaarruimte -
besloten tot „opruiming" over te gaan.
Heel begrijpelijk schreef de admini
stratie toen een brielje aan alle „eige
naren", waarin zij werden uitgenodigd
hun foto's - als zij op het bezit (nog)
prijs stelden - voor een bepaalde da
tum te komen afhalen. Indien zij aan
die uitnodiging geen gehoor gaven
meende het ziekenhuis te mogen aan
nemen dat zij van hun eigendomsrecht
afstand deden. Wie zakken met rom
mel, maar ook meubelen, waarop men
geen prijs meer stelt, op straat zet als de
afhaaldienst van de gemeentereiniging
het „grove vuil" komt ophalen of de
„rommel" als hij aan of nabij het water
woont - grachten, rivieren, havens, ka
nalen - „in de plomp" gooit, doet af
stand van zijn eigendomsrecht.
De oude Romeinen kenden 2000 jaar ge
leden het toeëigeningsrecht van de
vinder van dergelijke zaken al. Hier
wordt niet getreden in de ter zake niet
actuele vraag of het toegestaan of ver
boden is kennelijk aan de gemeente
reiniging (dus aan de gemeente) afge
stane rommel en voorwerpen - tot hele
ledikanten, ijskasten, enz. toe - voor de
neus van de ophaaldiensten met een
bakfiets te komen weghalen. Dat is een
soort „stroperij", dat in vele gemeente
verordeningen wel verboden zal zijn,
maar dat men elke week massaal kan
zien gebeuren.
Netelig
4. Bewaarplicht brengt dus „teruggave-
plicht" aan de eigenaar mede, zij het
tijdelijk, indien die daarover tijdelijk
wil beschikken, hetzij blijvend, indien
die daar duurzaam over wil beschik
ken.
5. Het beschikkingsrecht van de eigenaar
brengt mede zijn recht de fóto(s) te
vernietigen. Hier komen wij aan een
netelig aspect, dat verband houdt met
de vraag of de rontgenoloog onder het
beroeps- of ambtsgeheim van de ront
genoloog of van zijn opdrachtgever
(chirurg, cardioloog, neuroloog, oor-,
neus-, keelarts, oogarts, enz.) valt? De
meeste beroeps- en ambtsgeheim-des
kundigen zullen geen ogenblik aarze
len om die vraag bevestigend te
beantwoorden. Maar de erkenning
daarvan zou meebrengen, dat politie
en justitie het recht missen röntgenfo
to's in beslag te nemen op de rontgen-
afdeling van welk ziekenhuis ook,
zonder toestemming van de beroeps
geheimhouder, die ik pleeg aan te dui
den als „bewaarder van het hem toe
vertrouwde patiëntengeheim". Maar
hij moet dan ook toestemming van de
patiënt vragen.
6. Zo komen wij aan de strafrechtelijke
en strafprocesrechtelijke kant: De pa
tient kan er belang bij hebben een of
meer röntgenfoto's direct mee te ne
men, te verbergen of te vernietigen, in
dien die als bewijs van een strafbaar
feit zouden kunnen dienen. Illustratief
is een geval van ..opzettelijke zelfver
minking" ten einde verzekeraars op te
lichten, dat ik jaren geleden zelf hielp
„ontrafelen". Als men voor f 100.000
tegen verlies of onbruikbaarheid van
ledematen of delen van ledematen
door een ongeval is verzekerd, krijgt
men bij verlies van een duim
f25.000.
Jaren geleden zag ik voor assuradeuren
een man met een geamputeerde duim.
Hij had zichzelf van die duim beroofd
onder lokaalanaesthesie. Knap zelf ge
daan door een cocaineoplossing links
en rechts van die duim in te spuiten en
de gevoelloosheid te toetsen door die
duim in zijn mond te steken en er flink
in te bijten. Toen hij dat bijten niet
voelde legde hij de duim over een ki-
lometerpaaltje langs de weg en sloeg
het gewricht met een hamer stuk.
Zijn bewering was, dat de duim was
stukgedraaid bij het afstellen van een
draaiende „poelie" van een draaiende
motor. Hij ging naar een naburig zie
kenhuis waar de chirurg de duim am
puteerde na ongetwijfeld een röntgen
foto gemaakt te hebben, die als bewijs
stuk had kunnen dienen. Ook bij zelf
toegebrachte kogelverwondingen kan
de röntgenfoto bewijskracht hebben
en de ..getroffene" er belang bij hebben
dat de foto als bewijsstuk ver
dwijnt.
genoemd naast het auteursrecht op de
ziektegeschiedenis en het publiceer-
recht in wetenschappelijke tijdschrif
ten geïllustreerd met foto's van bijzon
dere uitwendig zichtbare lichaamsde
len en sectiebevindingen. Tot elke prijs
moet vermeden worden, dat de patiënt,
laat staan anderen hem of haar in de
beschrijving herkennen. Aan de „iden-
titeitverdoezelingszorg" ontbreekt
vaak veel, maar een dergelijk artikel -
vooral in een vreemde taal - zal slechts
uiterst zelden onder ogen komen van
patiënt en zijn familie- en kennissen
kring.
8. De vraag of een rontgenoloog ook een
Verknoeide of mislukte röntgenfoto
aan de patiënt moet uitleveren zou ik
aldus willen beantwoorden: een ver
standig rontgenoloog vernietigt een
dergelijke foto direct en brengt die niet
in rekening.
9. De vraag of de eigenaar de eis tot
uitlevering moet motiveren en de rech
ter het belang van het Academisch
Ziekenhuis bij bewaren moet afwegen
tegen het belang van de eigenaar bij
levering: het is de vraag of die vraag
wel ter zake dienende is. Gegeven de
moderne kopieërtechniek van rönt
genfoto s (als van films) zou ik voor een
Academisch Ziekenhuis, zeker het ko-
pieerrecht aanvaarden en het recht tot
uitwisseling van kopieen met andere
wetenschappelijke instellingen er
kennen Maar dan ontbreekt ook elk
belang bij bewaren van het origineel
Als de eigenaar niet kan zien of hij het
oi •g'neel ol een volmaakte kopie krijgt,
heeft de gehele procedure natuurlijk
geen zin.
