ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1978
mpbb—PE? :wsam
Deze week wordt op het Engel
se vliegveld Farnborough
voor de 23e maal de wereld
beroemde vliegshow gehou
den. Het van oorsprong puur
Britse evenement is uitge
groeid tot een unieke ten
toonstelling waar wapenfa
brikanten hun waar te koop
aanbieden. Naast de bur
gervliegtuigen worden er
veel hypermoderne militaire
toestellen getoond.
Spectaculaire hoogtepunten:
het debuut van het Franse
gevechtsvliegtuig Mirage
2000 (foto links) en de spring-
schans voor vliegtuigen, een
soort skischans, die de En
gelsen op hun kruisers gaan
gebruiken als startbaan voor
de Harrior. (foto rechts) Dit
weekeinde is de show open
voor het publiek, dat per
traditie met honderddui
zenden toe zal stromen. Ze
kunnen met eigen ogen con
stateren wat er zoal aan het
modernste wapentuig wordt
aangeboden. Geen voorstel
ling om opgelucht te verla
ten...
FARNBOROUGH - On
der normale omstan
digheden zal het vlieg
veld van Farnborough
onwetende passanten
nauwelijks opvallen
De enige grote start
baan ligt verscholen in
het groene glooiende
landschap van Kent. De
militaire gebouwen in
de omgeving trekken
geen aandacht en vlieg
tuigen in actie zijh er
doorgaans slechts bij
uitzondering te bespeu-
Farnborough is het testterrein
van de Engelse luchtmacht.
Er wordt nog slechts gebruik
van gemaakt wanneer men
een toestel wil uitproberen
Waarschijnlijk tot vreugde
van de omwonenden in het
rustige stadje, die op zestig
kilometer van de Londense
heksenketel volop van de na
tuur kunnen genieten. Eens
per twee jaar wordt die rust
echter hartgrondig verstoord,
wanneer in Farnborough de
vliegtuig- en wapenfabrikan
ten uit de hele wereld neer
strijken voor de wereldbe
roemde Farnborough vlieg
show. Acht dagen lang showt
de handel zijn produkten.
Farnborough wordt daarvoor
herschapen in een enorm ten
tenkamp. Op de heuvels rond
het vliegveld verrijzen lange
rijen met „chalets", waarin de
fabrikanten hun gasten kun
nen ontvangen. Onder het
genot van een borrel en een
hapje kunnen geïnteresseer
den daar vanaf privé-terras-
sen de vüegshows volgen
Producenten van vliegtuig
onderdelen, van schietstoe
len tot radarapparatuur en
van landingsgestellen tot pa
rachutes hebben vele duizen
den meters ruimte in de
enorme tijdelijke expositie
ruimten.
Publiek
Daar kunnen niet alleen han
delaren, maar ook het gewone
publiek zien hoe tanks nauw
keurig met de nieuwste gra
naten worden uitgeschakeld,
men kan boordwapens voor
straaljagers bewonderen, die
niet minder dan 6000 kogels
per minuut uitspuwen en
vóór de hallen worden in de
open lucht raketten, grana
ten, radarinstallaties, kanon
nen en straaljagers aangebo
den alsof het zoete broodjes
zijn.
De grootste trekpleister vormt
echter nog altijd de vliegtui
gen. De grootste vliegtuigfa
brikanten bewaren vaak hun
nieuwste snufjes tot Farnbo
rough. Daar komen om het
jaar alle mogelijke aspirant
kopers bijeen om het aanbod
te bekijken en te vergelijken.
Farnborough heeft op dat ge
bied een naam hoog te hou
den. Met de Franse show op
Le Bourget is het het grootste
vliegfeest ter wereld.
Regeringen die voor de aan
schaf van nieuwe straaljagers
of bommenwerpers staan,
luchtvaartmaatschappijen,
bedrijven met zakenvliegtui-
gen of gewoon erg rijke figu
ren met genoeg geld om er
zelf een machine op na te
houden, krijgen dagelijks de
gelegenheid om de koopwaar
in actie te zien. Drie uur lang
laten de testpiloten van de
vliegtuigfabrieken zien tot
welke prestaties hun machi
nes in staat zijn. Ze draaien
misselijk makende loopings,
bochten die de toeschouwers
de adem in doen houden, star
ten en landen op erg korte
baanstukken of laten - met
helikopters - zien hoe simpel
zware vrachten door de lucht
vervoerd kunnen wor
den.
Brits
Eén typisch Brits sprekende
heer vermeldt daarbij de za
kelijke gegevens, zoals het
gewicht van de bommenlast,
snelheid, wendbaarheid en
alle andere mogelijkheden
van het toestel. De regerings
vertegenwoordigers en bij de
militaire vliegtuigen vooral
de aanwezige luchtmachtof
ficieren kijken ingespannen
toe. Onder de tienduizenden
die op de pers- en handela-
rendagen langs de stands
sjokken, bevinden zich de
meest uiteenlopende gezel
schappen.
Een ploegje uit communistisch
China valt in de grote menigte
nauwelijks op. Een Poolse
straaljager staat naast een
Canadees toestel. Niet alleen
de westelijke producenten
zijn vertegenwoordigd, ook
Roemenië en Polen, Brazilië
en Argentinië dingen naar
kopers van hun burger- of
militaire vliegtuigen. Ameri
ka is voor het eerst sinds jaren
niet met een groot militair
contingent aanwezig. Toonde
de Verenigde Staten twee jaar
terug nog acht geavanceerde
toestellen, nu waren er niet
meer dan twee helikopters en
één vliegtuig present. Die te
ruggang is het gevolg van
Carters besluit om de ver
koop van wapens aan andere
landen terug te dringen.
De beslissing om zo weinig toe
stellen naar Farnborough te
sturen, heeft in Amerika tot
felle protesten van de Ameri
kaanse vliegtuigindustrie
geleid. Zelfs senator Barry
Goldwater richtte zich per
soonlijk tot de president met
het verzoek de VS op Farnbo
rough een beter aanzien te
geven. Carters critici achten
de kleine delegatie op het En
gelse vliegveld schadelijk
voor de Amerikaanse reputa
tie.
Een tweede tegenvaller voor de
organisatoren was dit jaar het
wegblijven van de Russen,
die beloofd hadden met een
burgertoestel te zullen ko
men. Niettemin melden de
organisatoren van Farnbo
rough dat opnieuw het predi-
caat „grootste vliegshow ter
wereld opgeplakt kan wor
den. Niet minder dan 350 fir
ma's uit zestien landen zijn
aanwezig. Achttienhonderd
journalisten reisden naar
Farnborough om het evene
ment te verslaan. Hoewel er
geen bedragen worden ge
noemd, is het duidelijk dat de
kosten voor zo'n evenement
in de tientallen miljoenen
guldens moet lopen.
Alleen chalet
Steeds vaker komt het dan ook
voor dat fabrieken het niet
meer op kunnen brengen om
met een volledige équipe,
inclusief demonstratievlieg
tuigen uit te rukken. Nol van
Fenema, hoofd public-rela
tions van de Nederlandse
vliegtuigbouwer Fokken
„Wij hebben hier dit keer ook
alleen een chalet en een stand,
geen vliegtuigen. Dat werd te
duur. Het gaat niet alleen om
het overvliegen van die toe
stellen, maar er komen be
manningen mee, er zijn tech
nici nodig. Daarnaast hebben
we een ploeg deskundigen in
ons chalet. Zij kunnen., de
technische gegevens aan de,
belangstellenden meedelen.
En dat gebeurt niet alleen op
Farnborough. We zijn ook al
naar Hannover geweest, vol
gend jaar krijgen we Parijs.
Misschien gaan we nog naar
een Amerikaanse of Japanse
show, dat is alles bij elkaar
niet meer te betalen".
In de chalets wordt niet op een
drankje of een hapje gekeken.
De zwarte limousines met
Grote Bazen rijden af en aan.
In de chalets, dikwijls fraai
ingerichte tenten, hangt de
sfeer van de Grote Jongens
onder elkaar. Paul Jaillard,
directievertegenwoordiger
van de Franse gigant Das
sault „Het is erg belangrijk
dat je hier als fabriek je ge
zicht laat zien. Op Farnbo
rough komen alle belangrijke
figuren uit de vliegtuigwe
reld. Onze president kan hier
zijn collega's uit de hele we
reld ontmoeten, zonder daar
voor steeds op reis te hoeven
gaan. Zo'n gelegenheid doet
zich maar heel zelden voor.
Voor ons is dit het geld volle
dig waard. Farnborough is
van groot belang. Dat blijkt
wel uit het feit dat wij hier
voor het eerst onze Mirage
2000 tonen".
Door Theo Klein en
Hans de Bruijn
De contacten op Farnborough
leiden vrijwel nooit direct tot
de verkoop van vliegtuigen.
„Nee, er komt hier nooit ie
mand binnenlopen die direct
beslist om een machine te ko
pen", zegt Deryck Childs,
verantwoordelijk voor de ex
port van militair materiaal bij
Lockheed. „Het voornaamste
is dat je hier de gelegenheid
hebt om alles over je produk
ten uit te leggen aan aspirant
kopers. Er worden contacten
gelegd en onderhouden die
wellicht later tot de verkoop
van vüegtuigen kunnen lei
den. In ons chalet ontvangen
we vertegenwoordigers van
luchtvaartmaatschappijen,
maar ook politici, parlemen
tariërs. Uit Nederland bij
voorbeeld (de defensiecom
missie bezocht Farnborough
in verband met de opvolger
van de Neptune - red.), maar
ook uit Portugal en Noorwe
gen". Lockheed likt nog de
wonden van het wereldwijde
omkoopschandaal, waarbij
ook de naam van prins Bern-
hard was betrokken. De
voorlichters van de fabriek
moeten nu nog alle moeite
doen om die kwalijke reuk te
verdrijven.
Childs: „Zo'n affaire is men na
tuurlijk niet van de ene dag op
de andere vergeten. Ik heb
echter niet de indruk dat er
nog negatieve invloed merk
baar is op onze gesprekken
met Nederlandse politici nu
Er is sinds dat schandaal alles
aan gedaan om herhaling te
voorkomen. Er zijn nieuwe
mensen in de top gekomen,
we hebben strenge regels
waardoor het geven van
smeergeld niet meer mogelijk
zal zijn. Bovendien is het zo
dat iedereen nu extra scherp
op ons let, alleen daardoor
zou zoiets al erg moeilijk
zijn". Daar komt nog bij dat
een bedrijf dat zichzelf res
pecteert niet op Farnborough
weg kan blijven. Farnbo
rough is een „must", afwezig
heid betekent een deuk in de
reputatie.
Parlementariërs
Dinsdag maakten enkele leden
van de vaste-defensiecom-
missie uit de Eerste en Twee
de Kamer van de gelegenheid
gebruik om even naar Farn
borough over te wippen. Ne
derland heeft immers nog
steeds geen beslissing geno
men over de opvolging van 13
verouderde Neptune-ver
kenningsvliegtuigen. De
Amerikaanse Orion (van
Lockheed) en de Atlantic
(Dassault) strijden om de eer
De concurrenten slaan de
kamerleden al maanden om
de oren met informatie, die
van de ene dag op de andere
kan wisselen. De parlementa
riërs maken de reis met een
Friendship van de Koninklij
ke Luchtmacht naar de RAF-
basis Odiham en vandaar met
militaire helikopters naar
Farnborough. Bij Dassault
loopt het programma fout. De
fabriekstop is niet op tijd
aanwezig, voor enkele ka
merleden voldoende om boos
weg te lopen. WD'er Ploeg:
„Als ze vliegtuigen willen
verkopen, dan moeten ze
maar zorgen op tijd te zijn. Als
ze nog wat willen dan komen
ze maar naar Den Haag"
Na uitgebreide excuses te heb
ben aanvaard, komen beide
partijen overeen later op de
dag toch met elkaar te praten.
Ook Ploeg, voorstander van
de Amerikaanse Orion, is
aanwezig. Alle partijen krij
gen ongeveer een uur om op
nieuw hun eigen produkt aan
te prijzen. Ze hebben dat al
verschillende malen eerder
gedaan, onder meer in verga
deringen met de vaste-ka-
mercommissie in Den Haag
Na afloop blijken de 5
toch nog nieuws opgeleverd
te hebben, hoewel de kamer
leden het zelfs op dat punt
niet eens zijn. Van den Bergh
verkondigt dat de Fransen
hun prijs voor de Atlantic
verlaagd hebben van 64 naar
51 miljoen. Hij is echter nau
welijks uitgepraat of andere
collega's spreken dat tegen
Er zou nog voor 10 miljoen
per toestel aan reservemate
riaal besteld moeten worden
Verwarring alom
Commissievoorzitter De Vries
„Die tegenstrijdigheid in de
gegevens hou je natuurlijk tot
het contract uiteindelijk ge
sloten is". Heeft het dan nog
wel zin om met een hele ploeg
naar een luchtvaartshow te
gaan? De Vries: „Jazeker, dat
is vandaag wel weer bewezen.
We hebben toch nieuwe ge
gevens boven water gekre
gen. Het parlement heeft zich
de laatste maanden intensief
met deze wapenaankoop be
ziggehouden. Hadden we dat
niet gedaan, dan was in april
waarschijnlijk al de Orion
aangeschaft. Nu hebben we al
bereikt dat de twee aanbie
dingen serieus tegen elkaar
worden afgewogen. Om dat te
kunnen doen hebben we ge
gevens nodig. Die krijgen we
bij verschillende gelegenhe
den, onder andere op een
show als Farnborough, waar
alle betrokkenen aanwezig
zijn"
Onder indruk
Terwijl de kamerleden hun best
doen er achter te komen wat
er nu werkelijk aan de hand
is, zetten enkele honderden
meters verderop Nederlandse
zakenlieden hun beste been
tje voor bij een mogelijke
Arabische klant. Op de stand
van Hollandse Signaal, een
dochter van Philips, demon
streren Nederlandse militai
ren de hypermoderne radar
apparatuur op een Leopard-
tank. Zichtbaar onder de in
druk klimt de donkere cliënt
na afloop uit de koepel.
Vraag aan de directieleden:
„Heeft-ie wat gekocht?".
Antwoord: „Nee, dat gaat zo
niet heren. Het is hier geen
gewone jaarbeurs. We laten
hier onze produkten zien.
Werkelijke verkoop is een
zaak van de langere ter
mijn"
Vraag: „Vind u het niet vreemd
dat iedereen hier binnen kan
lopen, terwijl de modernste
wapens, tot en met kanonnen
en raketten te koop worden
aangeboden?"
De heer Hozee, perschef van
Hollandse Signaal: „Het is
beslist niet zo dat iedereen
hier zomaar kan kopen. Daar
komt nog heel wat bij kijken.
Als Nederlands bedrijf heb
ben we van de regering een
exportvergunning nodig. De
verkoop gaat niet door als de
regering dat niet wil en dat
geldt doorgaans ook in de an«
dere landen die wapens leve-
De heren van Hollandse Signaal
zien duidelijk de voordelen
van een show als Farnbo
rough. Voor de handel, maar
ook voor de toeschouwers.
Hozee: „De Engelsen willen
de belastingbetalers graag la
ten zien wat de regering met
het overheidsgeld doet. Dat
gebeurt hier ook. Tot enkele
jaren geleden was deze show
alleen toegankelijk voor de
Britse industrie, maar nu
kunnen ook buitenlandse be
drijven deelnemen". Volgens
de Hollandse Signaal zou een
show zoals die in Farnbo
rough wordt gehouden ook in
Nederland een groot succes
worden. Ze realiseren zich te
gelijkertijd echter dat zo'n
evenement, zo het al betaal
baar was, naast honderddui
zenden toeschouwers ook de
nodige protesten zou aan
trekken.
Grens
Op Farnborough wordt zowel
burger als militair materiaal
getoond. De grens tussen die
twee sectoren is echter lang
niet altijd scherp te trekken,
zoals bijvoorbeeld blijkt in de
sector lichte (sport)vliegtui-
gen. Daar wordt onomwon
den getoond hoe een sport-
vliegtuig of een licht trai
ningstoestel met enkele klei
ne handgrepen in een (gevaar
lijk bommenwerpertje kan
worden veranderd. Bommen,
raketten en complete sets mi
trailleurs kunnen onder de
vleugels worden gehangen.
Het toestel hoeft dan alleen
nog in camouflagekleuren
overgeschilderd te worden en
het kan worden ingezet. Dat
gebeurt al veel in landen waar
guerrillagroepen actief zijn.
De Amerikaanse ervaringen
in Vietnam, zo vertelt een de-
fensiedeskundige, hebben
uitgewezen dat die kleine toe
stellen onder bepaalde om
standigheden veel effectiever
ingezet kunnen worden tegen
rebellen dan de zware, veel
duurdere jets.
En omdat er heel wat regerin
gen zijn die alleen met behulp
van geweld in het zadel kun
nen blijven, bestaat er een le
vendige belangstelling voor
de lichtere vliegtuigen en
goedkope straaljagers. Een
Spaanse fabrikant komt het
verst in prijs aan de koper te
gemoet, hij levert een kant en
klare straaljager voor ander
half miljoen. Ter vergelijking,
de door Nederland bestelde
F-16 kost vijftien miijoen per
stuk. „Misschien zijn er zo'n
130 regeringen in de wereld
die hun defensie op peil wil
len houden. Dat zijn allemaal
potentiële klanten", rekent
onze deskundige voor. Ze
hebben echter lang niet alle
maal zoveel geld te besteden
als Nederland. Vandaar die
ruime keus. Farnborough
biedt voor elk wat wils.
SKMAALAPPARATm
Hollandse Signaal: hypermoderne radarapparatuur voor de tank
De koopwaar wordt aantrekkelijk uitgestald
