"Hoorspelacteur, het is
een vak"
Russische wint "goud"
vandaag
toegelicht
r/ÜD]prögmmma]
Jan Borkus ("Ik was het Paul Vlaanderen lijk
en om ote smaak.
DINSDAG 5 SEPTEMBER 1978
Bokswedstrijd
Ali-Spinks
15 september
in holst van
nacht op tv
HILVERSUM (GPD) - Hel ge
vecht om de wereldtitel
zwaargewicht boksen tussen
Spinks en Muhammed Ali in
New Orleans zal vrijdag 15
september door de AVRO
rechtstreeks worden uitge
zonden. De wedstrijd is 's
nachts te zien tussen 03.55 en
5.00 uur via Nederland 1.
Op zaterdag 9 september brengt
AVRO's Sportpanorama een
voorbeschouwing van het ti
telgevecht. Deze uitzending is
via Nederland 2 en duurt van
22.55 tot 23.35 uur.
Op de vrijdag van het gevecht
zal de AVRO dan ook nog 's
avonds een uitzending ver
zorgen waarin de allerlaatste
berichten omtrent de ont
moeting tussen Spinks en Ali
worden verstrekt aan de kij
ker (Nederland 2, 22,55 uur).
Voor degenen die 's nachts niet
kunnen kijken wordt er een
samenvatting uitgezonden op
zaterdagavond 16 september.
Deze uitzending is van 23.00
tot 23.20 uur via Nederland 2.
De filmster Julie Andrews, bekend o.mThe Sound of Music', heeft in het Haagse stadhuis priIjzen uitgereikt aan
Schotse en Engelse scholieren. Deze prijzen waren verbonden aan een opstelwedstrijd, uitgeschreven door het
Centraal Bureau van de Tuinbouwveilingen in Nederland. Deze organisatie had de leerlingen van vijfduizend
scholen in Groot-Brittannië uitgenodigd een opstel te maken over Nederland als tuitibouwland.
De filmster kreeg als dank voor de prijsuitreiking twee folkloristische poppen aangeboden
Schlamm (74)
overleden
HAMBURG - Eén van de meest
kritische en tegelijk meest gekri
tiseerde duitstalige publicisten,
William S. Schlamm, is in Salz
burg aan een hartaanval bezwe
ken. Hij was 74 jaar. Dit heeft het
in Hamburg verschijnende blad
'Welt am Sonntag' waarvoor
Schlamm tot 1971 een rubriek
verzorgde, bekendgemaakt.
De in Przemysl, in het toenmalige
Oostenrijkse Galicië, geboren
Schlamm schreef boeken als
"Die Grenzen des Wunders" en
"Die jungen Herren der Alten
Erde". Als 18-jarige trad hij toe
tot 'Die Rote Fahne', het blad van
de Oostenrijkse communistische
partij. Wegens meningsverschil
len met Moskou brak hij zeven
jaar later met het communisme.
Hij bleef echter wel links georiën
teerd.
In 1934 nam hij, na de arrestatie van
Carl von Ossietzky, de leiding
van 'die Weltbühne' over. Ver
volgens woonde hij verscheidene
jaren in Praag, voordat hij naar de
Verenigde Staten emigreerde. In
1949 keerde hij als correspondent
terug naar Europa.
De inmiddels tot anti-communisti
sche publicist geworden
Schlamm belandde door zijn op
vattingen herhaaldelijk in ideo
logische conflicten. Zijn tegen
standers verweten hem eenzij
digheid en overdrijvingen.
Vocalisten-concours Den Bosch
ADVERTENTIE
^isukippepootjeseet,
is dat,om hef gemak.
DEN BOSCH - Een uiterst kriti
sche jury onder leiding van Ma-
nus Willemse heeft tijdens het
25ste internationale Vocalisten
concours in Den Bosch geen en
kele prijs toegekend in de catego
rie alten-mezzo-sopranen. Bij de
tenoren zijn uitsluitend twee
prijzen uitgereikt. Slechts by de
sopranen en de bassen-baritons
viel goud te verdelen.
Van de sopranen kreeg Larissa
Shevchenko (Rusland) een eerste
prijs. Een tweede prijs was er
voor Alla Ablaberdieva. even
eens uit Rusland. Ook een tweede
prijs kreeg Elaine Woods uit
Groot-Brittannie.
Grze-
Tenoren: tweede prijs v
gorz Caban uit Polen.
Bassen-baritons: eerste prijs voor
Ingemar Koijus uit Canada.
Counter-tenors: eerste prijs voor
David James, Groot-Brittannie.
De toonkunstprijs werd toege
kend aan Tiny Peters, een so
praan uit Sittard.
NEDERLAND 1
18.50 - De Fabeltjeskrant (NOS)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - Editie negen, informatie programma (EO)
19.20 - Firato '78, gevar. progr. (EO)
20.20 - Mëteosat, Europa s weersateliet, reportage (EO)
20.40 - John Parschauer, fïlmreportage (EO)
20.50 - Tijdsein: informatief programma (EO)
21.37 - Journaal (NOS)
21.55 - Den Haag vandaag (NOS)
22.10 - Mens in wording (NOS)
23.05 - Journaal (NOS)
NEDERLAND 2
18.25 - Voorlichting: Microprocessors I (lb) (TELEAC)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - De TROS Top 50 (TROS)
20.00 - Journaal (NOS)
20.27 - Een camera vertelt, gevarieerd programma (TROS)
21.30 - Aktua TV (TROS)
22.15 - Ik. Claudius, tv-serie (TROS)
23.10 - Journaal (NOS)
TV-WOENSDAG
NEDERLAND 1
15.30 - Dwars door de woestijnen, filmverslag (TROS)
16.30 - In Londen staat een huis, tv-serie (TROS)
16.55 - Die wonderlijke dieren, natuurfilmserie (TROS)
DUITSE TV
DINSDAG 5 SEPT.
DUITSLAND I
18.00 Kinderprogr. 18.20 Kinder-
progr. 18.50-19.00 Journ.
WDR: 19.00 Der Un-
sichtbare. TV-serie. 19.30 Brieven
van luisteraars. 19.40 Der Unsicht-
bare. TV-serie. 20.15 Akt. 20.45 Culi
nair progr.). 21.00 Journ. 21.15 Muzi
kaal progr. 22.00 Report. 22.45 De-
tektiv Rockford: Anruf genugt. Mis
daadserie. 23.30 Akt. 24.00 Gesprek.
00.45-00.50 Journ.
18.40 Akt. en muz. 19.20 Tekenfilm.
19.35 Tekenfilmserie. 20.00 Journ.
20.30 Balduin, der Trockensch-
wimmer. (Le petit baigneur), speel
film. 22.00 Journ. 22.30 Filmreport.
23.00 Filmforum. 23.45 Filmportret.
00.45 Journ.
DUITSLAND UI WDR
18.00-18.15 Schooltelevisie. 18.30 In
form. serie. 19.00 Kleuterprogr. 19.30
Document serie. 20.00 Filmreport.
20.45 Journal 3. 21.00 Journ. 21 15
Reg. overzicht 22.00 Momente. 22.15
BELGISCHE TV
DINSDAG 5 SEPT.
BELGIË VLAAMS
18.00 Tekenfilmserie. 18.05 Kleuter
progr. 18.30 Sportreport. 19.05 In
form. progr. 19.35 Meded. en Mor
gen. 19.45 Journ. 20.10 Amu-
sem.progr. 20.40 Panorama.
21.05-22.50 Conrack, Amer. speel-
De vereniging van zieken- bejaarden- en andere omroepen
(ZON) is begonnen met een inzamelingsactie ter ondersteuning van
het werk van haar leden. De actie richt zich primair op de zieken-
huisverlaters, die zullen worden opgeroepen "zon-donor" te worden
voor minimaal tien gulden per jaar.
De vorig jaar opgerichte vereniging, waarbij 151 huisomroepen
zijn aangeslotengeeft haar leden technische en financiële steunDe
komende jaren wil de ZON haar activiteiten uitbreidenonder meer
door het organiseren van cursussen voor vrijwilligers, die het om-
roepwerk in ziekenhuizen, gevangenissen en bejaardentehuizen
doen. Ook wil de vereniging een landelijke studio inrichten, waar
programma's voor de huisomroepen kunnen worden gemaakt. Ver
der wil de ZON bevorderen, dat in meer inrichtingen televisiecir
cuits worden geïnstalleerd. Op het ogenblik maken drie ziekenhui-
somroepen gebruik van een eigen tv-circuit.
De donor-actie is bedoeld om de financiering van het huisomroep-
werk na 1980 mogelijk te maken. Tot dat jaar kunnen de omroepen
blijven draaien met het geld, dat inzamelingsacties en kleine lokale
subsidies hebben opgebracht. Een inzamelingsactie door een
dagblad bracht 1 3 miljoen gulden op. Met dit geld kon onder meer
een landelijk bureau worden opgericht.dat door drie mensen wordt
bemand. Ook het Koningin Juliana Fonds steunt de vereniging
De EO en AVRO zullen deze maand op radio en televisie aandacht
besteden aan de actie en aan het werk van de huisomroepenDe EO
doel dat vanbvond (Nederland I. 19.20) tijdens een rechtstreekse
uitzending vanaf de Firato in Amsterdam.
•kin de televisie-actualiteiten rubriek "Actua-lv" van de TROS
wordt vanavond aandacht besteed aan de besprekingen tussen
Carter, Begin en Sadat in Camp David. Men heeft voorts een bij
drage over "geluid als statussymbool" ter gelegenheid van de Firato
en reportages over de moeilijkheden in "Het Dorp" en over de pre
mière van de theatershow van de Mounties.
(Nederland 2-2130 uur).
DINSDAG 5 SEPT.
HILVERSUM I
7.00 Nieuws. 7.02 Muziek en ver-
keersinform. 8.30 Nieuws. 8.36
Gymn. voor de vrouw. 8.45 De
groenteman. 8.50 Morgenwijding.
9.00 Verstild en flitsend (muziek-
progr.). 9.15 Open school. 10.00
Radio Lawaaipapegaai. 10.10 Ar-
12.41 AVRO's Radiojournaal. 12.55
Europa van morgen. 13.10 Frans
Eisen. 13.25 Beursplein 5. 13.30
Een middagje AVRO. 17.00 Voor
ons gemaakt. 17.20 Overheids-
voorl. 17.30 Nieuws. 17.32 AVRO's
Radiojournaal. 17.50 Toppers van
toen.
7.20 Het levende woord. 7.25 Badi-
nerie. 7.54 Overweging. 8.00
Nieuws. 8.11 Echo. 8.30 Aubade.
9 00 De letter M 9 30 Scheep
spraat. 9.35 Waterstanden. 10.00
De letter M. 10.30 Met een boekje
in een hoekje. 11.00 Nieuws. 11 03
Ik sta hier niet voor de banken te
praten. 11.30 Ouder worden we al
lemaal. 12.00 In de boerderij. 12.49
Overheidsvoorlichting. 13.00
Nieuws. 13.11 Echo Magazine.
13.40 Boekenwijsheid. 14.00 Lange
vingers. 15.00 In de wachtkamer.
16.00 Nieuws. 16.03 Spreekuur.
17.00 Het zal mijn tijd wel duren.
17.20 Eurolight (Nordring Rendez
vous). 17.40 Knollen voor citroe
nen (Voorlichting). 17.50 Gedicht.
17.55 Mededelingen.
HILVERSUM III
7.00 Nieuws. 7.02 VARA: Lijn Drie
met elk heel uur nieuws.
9.00 Nws. 9.02 (S) Als reizigers
derweg. 9.30 (S) Van heinde en verre.
10.00 (S) Opus tien tot twaalf. 12.00
(S) Intermezzo. 13.00 (S) De meest
verkochte "klassieke tien 13.30 (S)
Koren en korpsen. 14.00 Nws. 14.02
(S) Om de kunst. 14.30 (S) Guitaritei-
ten. 15.00-17.00 (S) Belcanto-
WOENSDAG 6 SEPT.
in Scheveningen, gesprek
11.45 (S) Cafe-Chantant. 12.26 Me
ded. 12.30 Nws. 12.41 Aktua II. 13.00
(S) Raad een lied... of niet, spelprogr.
13.30 (S) Sport na sport, jeugdprogr.
14.00 (S) Specialiteiten a la carte,
klass. verzoeken. 15.00 (S) Als dat
zou kunnen, verz.pl.progr. (15.30
Nws). 16.30 (S) Kernpunt, gesprek
ken 17.20 OVERHEIDSVOOR
LICHTING: Uitz. Min. van volks-
huisvesting en R.0.17.30 Nws. 17.32
Aktua-r
HILVERSUM II
VARA 7.00 Nws. 7.11 Ochtend gym.
7.20 VARA's Zomerkwartaal op
woensdagmorgen; gevar. zomer-
progr. (08.00 Nws.) NOS: 09.20 Je
moet wat worden, inform, progr.
09.30 waterst. VARA 09.40 VARA's
Zomerk wartaal, vervolg. (11.00
Nws.) 13.00 Nws 13.11 Dingen van
de dag. 13.30 Oude schoolliedjes.
13.45 Gram muz. 14.00 VARA's Zo
merkwartaal. Goed toegerust. 15.30
Operette. 16.00 Nws. 16.03 De Braak
B.B. en de onderwereld, hoorspelse
rie. 17.00 (S) Muziek uit film- en mu
sical. 17.55 Meded., SOS- en politie-
ber.
HILVERSUM III
KRO
7.02 (S) Drie op je boterham. 9.03 (S)
Pep op drie. 11.03 (S) Drie draait op
verzoek. Verzoekverhalen. 12.03 (S)
Drie tussen de middag: 14.03 (S) De
Theo Stokking-show. 16.03 (S) Hit-
meesters.
HILVERSUM IV
NCRV
7.00 Nws. 7.02 Het levende Woord.
7.08 (S)Te Deum Laudamus. 7.30 (S)
Preludium. 9 00HKESTPALET
11.15 (S) Platennws. 12.00 (S) Pia-
nowerken uit de Romantiek. 12.30
(S) Het Amsterdams Philharmo-
nisch Orkest. 13.30 (S) Jonge i
semfc
Koni.
DEN HAAG (GPD) - Een ijzingwekkende gil! Direct daar
op een hoog overslaande vrouwenstem: „Paul! Paul!"Het
geluid van haastig naderbij komende voetstappen. Een
sonore mannenstem: „Kalm maar kindje..." „Daar Paul!"
Een korte ingehouden kreet. Even stilte. En dan weer het
donkere stemgeluid, nu als een langzaam leeglopende
luchtballon: „Arrrme kerel..."
Ina heeft weer een lijk gevonden
en Paul Vlaanderen slaat troos
tend een arm om haar heen.
„Kindje, kindje..." Beelden uit
onze kinderjaren, hoewel ze
nooit te zien zijn geweest. Beel
den die zich alleen in je hoofd
afspeelden, terwijl je met inge
houden adem en de koude rillin
gen langs je rug met de hele fa
milie rond de huiskamertafel
zat te luisteren naar dat magi
sche kastje waarin van alles ge
beurde. Opnieuw een lijk voor
Paul Vlaanderen. „En dat lijk",
zegt Jan Borkus, „dat was
ik!"
Jan Borkus - een naam die onver
brekelijk met het begrip „hoor
spel" is verbonden, al decennia
lang, evenals die van bijvoor
beeld Frans Somers en oer-hoor-
speler Huib Orizand. Namen die
er altijd bij waren in de aftiteling.
En zoals je je een beeld vormde
van de figuren in zo'n hoorspel,
zo bewaar je eveneens een beeld
van de hoorspelacteur zelf.
Verbeelding
Eigenlijk zou je zo'n man dan ook
niet moeten opzoeken. Neem Jan
Borkus. De naam roept in de ver
beelding een statige, ernstige,
enigszins strenge man op, ge
kleed ih een donker kostuum met
omslagen in de broekspijpen. De
werkelijkheid is anders: een vlot
te, joviale Hagenaar, gestoken in
moderne, spierwitte vrije-
tijdskleding.
Weer een nostalgisch beeld naar de
bliksem dus. Hoe zit het met dat
lijk? Jan Borkus, lachend: „Nou,
bij Paul Vlaanderen werd ik altijd
gebombardeerd tot slachtoffer.
Ik ben heel wat keren doodge
gaan. Ik hield het zelden langer
dan drie afleveringen uit. Ik was
het notoire lijk, haha!"
Behalve aspirant-lijken heeft Jan
Borkus, nu 58 jaar oud, zo onge
veer alles gespeeld wat er maar te
spelen is op het gebied van het
hoorspel. Via KRO-regisseur
Herbert Perquien, die hij nog
kende van de toneelklas op het
Haags Conservatorium, rolde hij
begin 1947 het radiovak in. „Op
10 januari", preciseert Jan Bor
kus, „en mijn eerste stuk was
„Als het kindje binnenkomt" van
Ben Bunders. Toen dat werd uit
gezonden, zat de hele familie met
rooie oortjes om de radio. Ikzelf
heb het stuk achteraf op een
grammofoonplaat beluisterd. Ik
hoorde voor hèt eerst mijn eigen
stem. Ik vond hem afschuwe
lijk".
Via enkele cabaretprogramma's,
waaronder het vermaarde „Ne
gen heit de klok" met Jan de Cler,
Alexander Pola en Nico van der
Vliet, kwam hij in 1950 bij de toen
vier jaar bestaande vaste hoor
spelkern terecht en daar zit hij nu
nog. (Het enige verschil is, dat die
kern toen onderdeel uitmaakte
van de Nederlandse Radio Unie
en nu. na de fusie van de NRU
met de Nederlandse Televisie
Stichting, van de NOS).
In het begin van de jaren vijftig be
stond de hoorspelkern uit 45 man
in vaste dienst. Nu zijn dat er nog
maar acht. De opkomst van de
televisie heeft het genre in feite
platgewalst, maar uit cijfers blijkt
dat het zich de laatste tijd weer
wat aan het oprichten is. Hoe
komt dat?
Fantasie
Jan Borkus: „Nou, de uitzendtijd
Van de hoorspelen is aangepast
aan de televisie. Het heeft geen
zin om een hoorspel tussen acht
en elf 's avonds uit te zenden. Nu
zijn de hoorspelen dus gepro
grammeerd in de middaguren èn
's avonds na elven. Maar er komt
volgens mij bij, dat de belang
stelling voor televisie toch wat
aan het teruglopen is. wat de ra
dio ten goede komt. Ik geloof dat
de mensen toch iets denken in de
trant van: we zetten lekker dat
oude ding weer aan, we draaien
de knop van die tv om, we gelo
ven het nou wel, dat gelul. Na de
grote inzinking komen er ook
weer steeds meer hoorspelen en
daar is belangstelling voor"
Het leuke van een hoorspel zit hem
in de mogelijkheid om je fantasie
te laten gaan. Jan Borkus: „Een
hoorspel is prettig omdat de luis-
teraar zijn eigen figuren voor zich
ziet, in zijn eigen decor. Als je tien
mensen op een rij zet en die naar
hetzelfde hoorspel laat luisteren -
het geeft niet welk - dan heeft ie
der van de tien de volmaakte
„cast" in zijn hoofd, en die is voor
alle tien anders"
Jan Borkus: "Bij Paul Vlaanderen werd ik altijd gebombardeerd tot slachtoffer
In tegenstelling tot wat je zou ver
wachten, luistert Jan Borkus zel
den naar een hoorspel. Sterker
nog: Hilversum èèn, twee, drié
noch vier mag zich in zijn aan
dacht verheugen. Jan Borkus:
„Tja, het klinkt misschien niet
leuk, maar ik luister nooit naar
Nederlandse radio. Ik ben nogal
Engels georiënteerd en mijn toe
stel staat dus altijd afgesteld op
BBC-2. Dat vind ik een heerlijk
station. Je hebt daar program
ma's en presentatoren die er al ja
ren zijn. Hier in Nederland zeg
gen ze altijd na een paar jaar nou,
dat programma heeft lang genoeg
geduurd, dat wordt vervelend,
dat moet er maar eens uit. Dat be
grijp ik niet"
Gewipt
Hij doelt op zijn eigen verzoekpla-
tenprogramma „Met vriendelijke
groeten", dat enkele jaren gele
den, na tien jaar lang 's zondags
op Hilversum 3 te zijn uitgezon
den, door de VARA werd gewipt.
Hij wil er niet al te onaangename
dingen over kwijt, maar hij vindt
het jammer en hij begrijpt het
niet: „Als ze zoiets bij de BBC
zouden doen, dan zouden er mas
sale protesten losbarsten. De En
gelsman is daar helemaal niet op
ingesteld. Hij zou het idee heb
ben dat er een stuk uit zijn hart
werd gescheurd. Het is daar on
denkbaar"
Niet alleen zou Jan Borkus weer
een eigen radioprogramma wil-'
len hebben („Er zijn nog steeds
vroegere luisteraars die me een
kaartje sturen met mijn verjaar
dag"), ook têlevisiepresentatie
spreekt hem aan. „Een soort gas-
tenprogramma zou ik best willen
doen. Niet op zijn jan-boeren-
fluitjes, met een spruitjesgeur er
omheen, maar gewoon een gezel
lig programma waarin ik mezelf
kan zijn. Maar ja, ons vragen ze
nooit".
Niettemin verricht Jan Borkus re
gelmatig werk voor televisie, zij
het buiten beeld. Hij leest teksten
en verzorgde bijvoorbeeld een
hele reeks stemmetjes voor kin
derprogramma's. „Voor de Bere-
boot bijvoorbeeld. We deden dat
met zijnvieren: drie speelden
vaste stemmen en ik heb in totaal
36 stemmetjes geleverd"! Ook bij
de nieuwe jeugdserie De Astro
naut es is hij weer van de partij.'
„Wacht even, ik ben tóch een keer
in beeld geweest. Bij de school
televisie heb ik een keer de direc
teur van een groot bedrijf ge
speeld. Dat beviel me heel goed,
haha"
Terug naar het hoorspel. Jan Bor
kus reageert verbaasd op de
vraag waarom hij het doet, waar
om hij juist hoorspelacteur is.
„Ja, waarom? Ik vind het leuk.
Waarom beklimt een bergbe
klimmer een berg? Omdat die
berg er is. Hij ziet die berg en
denkt: daar moet ik opklimmen.
Ik denk dat hetzelfde voor mij
geldt. Ik ben hoorspelacteur om
dat het hoorspel er is. Dat ik uit
gerekend dit ben gaan doen, tja,
noem het een toevalstreffer, een
geluksfactor. Ik rólde erin en het
beviel me"
Klein vak
„Kijk, het is een vak. Hoorspelac
teur, het is een klein vak, maar
het is een vak. Een toneelacteur
kan het bijvoorbeeld niet zonder
meer. Die wil iets met gebaren
aandragen, iets over het voetlicht
brengen. Als je toneelervaring
hebt, wil dat'nog niet zeggen dat
je dit meteen kunt. Je moetje de
microfoontechniek eigen maken.
Het zijn twee totaal verschillende
media".
„En in het hoorspelvak veranderen
ook dingen. Ik heb er zelf de hand
in gehad, dat we steeds meer din
gen, acties, in de studio zelf doen.
De klassieke methode is alles wat
geen stem is te laten doen. Daar
heb je geluidsbanden voor. Ik
vind dat onzin. Als je iets zelf
kunt doen, zoals de deur sluiten,
telefoon opnemen, lopen, dan
moet ik dat ook zelf doen. Daar
ben ik heel eigenwijs in. Ja, haha,
ik ben een lastig baasje!"
