'Handelsreiziger in
geboortebeperking
m
steel Amerongen
Ex-Leidenaar Bavelaar:
mm
ZATERDAG 2 SEPTEMBER 1978
PAGINA 23
Ben lekker wezen vissen op
het Braassemermeer. Maar ik
heb verder geloof ik de
slechtste zomer van de eeuw
meegemaakt". Hetgeen er
ook al niet toe heeft bijgedra
gen dat Sjaak en Anneke Ba-
velaar ook maar enige aarze
ling vertonen om weer voor
lange tijd naar een 'vreemd'
land te gaan. Sjaak Bavelaar
heeft al eerste impressies van
Vietnam opgedaan toen hij
ter oriëntatie op zyn nieuwe
functie in mei een week in
Hanoi was. Allereerste in
druk, vanuit het vliegtuig:
"Het is net alsof je op de maan
terechtkomt". Vanuit de
lucht zijn de kraters die de on
telbare bombardementen in
het land hebben geslagen,
nog huiveringwekkend
zichtbaar. Vietnam likt zijn
wonden, maar is nog lang niet
genezen. Bavelaar "Voordat
de oorlog begon was Vietnam
een rijstexporterend land. Nu
kan het maar voor vijftig pro
cent in de eigen behoefte
Gemotiveerd
Hij is van plan om er 'keihard te
genaan te gaan", in welk stre
ven hy gestimuleerd wordt
door de "gemotiveerdheid
van de bevolking. De mensen
zijn aardig, meewerkend,
eenvoudig. In Hanoi zijn geen
gewone winkels. Er is een wa
renhuis van de staat, waar je
schoenen en kleding kunt
krijgen. Voedsel krijg je al
leen in staatswinkels, het eten
is schaars en eentonig. De
medische voorzieningen zijn
ook niet zo sophisticated als
hier. Auto's zie je nauwelijks
op straat. De fiets is het natio
nale vervoermiddel. Maar het
doet je goed als je ziet dat de
mensen die algemene armoe
de weten te delen. Ook de ho
ge functionarissen"
De 'handelsreiziger in geboor
tebeperking' zal als één van
zijn eerste werkzaamheden in
Vietnam assistentie verlenen
hij het opzetten van een con-
doomfabriek. "Vietnam heeft
veel rubber. Misschien kan
het later condooms uitvoe
ren", zegt hij. Anneke kan
waarschijnlijk een baantje als
verpleegster in Hanoi krijgen.
En verder zien ze nog wel. Sjaak
Bavelaar heeft een contract
voor twee jaar. De verdere
toekomst is ongewis. "Uit
stekend zo. Ik hou ervan als
mensen voor hun baan moe
ten blijven knokken".
Sjaak Bavelaar (foto links):
Vroeger zei ik altijd: later wil
ik nooit kinderen
De foto rechts werd door Sjaak
Bavelaar in hartje-Hanoi ge
nomen: "De fiets is het nationale
vervoermiddel".
to met air-conditioning en
chauffeur. Vervolgens be
landde ik in een hotel dat van
alle gemakken was voorzien.
De buitenlanders in Kuala
Lumpur kunnen er een luxe
leefwijze op na houden. Ze
klitten op elkaar, worden lid
van golfclubs en gaan bij el
kaar 2
LEIDEN - "Vroeger gold ik onder mijn vrienden als een soort onheil
sprofeet. 'Later wil ik nooit kinderen', zei ik altijd, 'wantje ziet in
wat voor wereldje ze schopt'. Gek eigenlijk dat ik dan nu in dit soort
van werk ben beland".
Je zou hem een handelsreiziger
in geboortebeperking kun
nen noemen; (ex-)Leidenaar
Sjaak Bavelaar, die binnen
kort zijn werkzaamheden zal
hervatten in de hoofdstad van
Vietnam, Hanoi. Vietnam
wordt het tweede ontwikke
lingsland waar Bavelaar zijn
diensten ter beperking van de
bevolkingsgroei zal aanbie
den. In mei van dit jaar kwam
hij terug uit Maleisië, waar hy
zo'n anderhalf jaar heeft ver
toefd, samen met zijn vrouw
Anneke. Sjaak Bavelaar (29)
had toen al ja gezegd op een
aanbieding die hem in Kuala
Lumpur per telegram bereik
te op het kantoor van de orga
nisatie waarvoor hij werkt; de
UNFPA, United Nation Fund
for Population Activities, een
onderdeel van de Verenigde
Naties. Of hy geen zin had om
aan de slag te gaan op de
nieuwe vestiging- van de
UNFPA is Hanoi. Lang hoef
de Bavelaar niet na te denken.
Het telegram was een welko
me onderbreking van een
humeurige ochtend. Bavelaar
zei dus ja en stapte enkele
maanden later het hoofd
kwartier van zijn organisatie
in New York binnen om ver
dere details te bespreken.
Weerzin
De oorsprong van zijn mondiale
carrière ligt in een diepgewor
telde weerzin om zich te hij
sen in de Hollandse wapen
rok. Met andere woorden,-
Bavelaar zocht naar alterna
tieve werkzaamheden om aan
de vaderlandse dienstplicht
te ontkomen. Zijn studie aan
de universiteit van Leiden
was daarbij welkome steun;
culturele antrapologie, met
als specialiteit Oceanië. De
coördinatoren die de UNFPA
in diverse landen had gesta
tioneerd )de organisatie is in
1969 opgericht) waren inmid
dels - 1975 - zover dat zij drin
gend behoefte hadden aan as
sistentie. Via het ministerie
van ontwikkelingssamen
werking kon hij een keuze
doen uit niet minder dan elf
landen. Hij liet zyn specialisa
tie, Oceanië, zuidoostelijk
liggen en koos voor Maleisië
En tegen de wapenrok.
Bavelaar zegt nu, terugkijkend
op die periode: 'Maleisië was
eigenlijk een teleurstelling.
Het viel me direct al tegen dat
ik in zo'n ontwikkelingsland
door een Amerikaan werd af
gehaald in een grote witte au-
Sjaak Bavelaar, die juist iets
van zijn westerse, luxe leven
tje wilde opgeven, ging daar
om na enige tijd buiten Kuala
Lumpur in de 'Kampong'
(dorp) wonen, in Kuang. Een
klein huisje, te midden van de
meest uiteenlopende soorten
vruchtbomen. Het Hollandse
echtpaar werd gedwongen
de taal van de autochtone be
volking te spreken en dat
vond het nog wel zo leuk.
Pottenkijkers
Over zijn werk zegt hij: "Een
belangrijk beginsel van ons is
dat we moeten proberen een
land te leren zichzelf te be
druipen. Eén van onze projec
ten in Maleisië was het opzet-
teh van een instituut voor
demografische studies, zodat
De controles die de coördinato
ren kunnen uitoefenen, staan
van te voren op papier, opdat
er geen misverstanden kun
nen ontstaan in dat opzicht
Bavelaar "Het hangt er maar
van af hoe je opvatting van
het werk is. De één vindt iets
wél correct en de ander het
zelfde niet"
Leidse kaas
Door kleine voorvallen ver
vaagde voor Sjaak en Anneke
Bavelaar de herinneringen
aan hun thuisland niet. Al was
het maar omdat Leidse kaas
ook in Maleisië verkrijgbaar
bleek. En door die stom toe
vallige ontmoeting in hartje
Kuale Lumpur, met een Ne
derlands echtpaar dat vijfjaar
in de zeer Leidse Gortestraat
had gewoond. De afgelopen
zomermaanden hebben de
Bavelaars in Nederland door
gebracht; ze logeerden bij
vrienden in Leiden. Sjaak:
"Ik heb me lekker uitgeleefd.
Maleisië straks zijn eigen de
mografen kan opleiden"
Maar omdat het geld dat de
Verenigde Naties aan de ont
wikkelingslanden beschik
baar stelt afkomstig is van,
zoals Bavelaar hem noemt,
'de internationale belasting
betaler', houden de coördina
toren wel degelijk toezicht op
de besteding ervan, "zodat er
niet iets ergens aan de strijk
stok blijft hangen". Vraag:
worden de coördinatoren en
hün assistenten door de des
betreffende landen dan niet
als hinderlijke pottekijkers
ervaren? Bavelaar, aarzelend:
"Van de Maleisiërs had ik het
idee dat ze er niet mee za
ten maar mijn baas, een
Amerikaan, was wel iemand
die elke cent verantwoord
wilde zien. Als een fabriek op
een gegeven moment een
kostenspecificatie opgaf, en
daar zaten dan opeen zeven
Mercedessen bij, dan ben je
wel verplicht om dat aan de
organisatie door te spelen
ja"
AMERONGEN - Eigenlijk is het met Kasteel Ameron
gen altijd een ietwat vreemde zaak geweest, ledereen
kent wel het forse gebouw, dat niet in het minst zijn
populariteit te danken heeft aan het feit dat hier de
Duitse keizer na een verblijf van twee jaar in 1920
afstand van de troon deed. Een soort bekendheid die
het moet delen met Huize Doorn, waar de vorst ook al
heeft verbleven.
Als je aan iemand vroeg of-ie
Kasteel Amerongen ook wel
eens van binnen gezien had,
dan kreeg je steevast een ont
kennend antwoord, want
verder dan de niet bijster in
teressante tuin zijn naar ver
houding maar weinigen ge
komen. Bij de bewoners is
blijkbaar weinig belangstel
ling voor vreemde kijkers
geweest, zodat toeristisch be
zoek aan het kasteel tot de
schaarse uitzonderingen be
hoorde.
Kort geleden is daar verande
ring in gekomen. De Ben-
tincks, die het kasteel genera
ties lang bev/oonden, zijn niet
langer de eigenaar van het
gebouw. Ze hebben het vorig
jaar verkocht aan de Utrecht
se Kastelenstichting, die het
gebouw nu voor het publiek
heeft opengesteld. Er is nage
noeg een vrije wandeling
door de zalen en gangen mo
gelijk en voor wie maar een
greintje plezier in oude, maar
nog levende zaken heeft, is
het zeker de moeite waard een
ochtend of middag naar Ame
rongen te gaan, dat behalve
dit kasteel ook een charmante
dorpskern heeft met als voor
name attractie de woonstede
van onze ambitieuze vice-
premier.
Hogelijk benieuwd naar de ge
schiedenis van het kasteel
hadden we via zyn secreta
resse een afspraak gemaakt
met de huidige beheerder, ba
ron Taets van Amerongen,
oud-conservator toegepaste
Cees Straus
kunst van het Centraal Mu
seum in Utrecht. Een maal
gearriveerd op het kasteel,
waarbij eerst de dubbele brug
moet worden genomen - hét
personeel en de leveranciers
kwamen aldus een verdie
ping lager binnen, zodat de
hoofdbewoners bespaard
bleven van het uitzicht op
hun ongetwijfeld volkse tro
nies - blijkt de afspraak toch
niet helemaal te kloppen.
Baron Taets ontpopt zich als
een nogal norse en stugge
man, die het in dit stadium
niet op publiciteit heeft be
grepen. Met veel afwerende
gebaren vertelt hy dat het
kasteel nog niet is voorbereid
op de komst van het grote
publiek. „We hebben hier nog
maar kort geleden een toilet
laten aanleggen", zo deelt hij
mee, waarbij onmiddellijk de
vraag rijst waar dan het per
soneel het sanitair kon gaan
bekijken.
Vragen naar de geschiedenis
worden ook korzelig afge
daan met een verwijzing naar
een niet onaardig boekje dat a
raison van enkele guldens
voor elke bezoeker aan de
kassa klaarligt. Het blijkt
trouwens dat de baron niet zo
heel veel meer afweet van het
kasteel; op vragen die ont
Baron Taets van Amerongen, b
staan nadat hij bepaalde pas
sages uit het boekje op slecht
verstaanbare wijze heeft
voorgedragen, geeft hij
vrijblijvende of vage ant
woorden. Nauwe banden met
Kasteel Amerongen heeft de
baron trouwens niet. Hij is
zelf bewoner van Kasteel
der van kasteel Amerongen
Renswoude, overigens niet zo
ver van ^merongen.
Ridderhofstraat
Toch is er over Amerongen bij
zonder veel te vertellen. We
moeten voor het begin terug
naar de in nevelen gehulde
middeleeuwen, die over het
kasteel niet zoveel loslaten.
Het is aan het einde van de 13e
eeuw door graaf Floris V als
leen teruggegeven aan de He
ren Bone en Diederik van
Amerongen en daarvoor is
het een ridderhofstad ge
weest met een aanzienlijk
lapje grond er omheen. Over
de stichtingsdatum van deze
ridderhofstad is echter niets
bekend.
Verschillende generaties Borre,
Van Culemborch en Van He-
mert bewonen het huis, dat
vervolgens in 1577 voor het
bedrag van 8000 wordt ge
kocht door Goert van Reede,
ambassadeur van de Re
publiek der Nederlanden. Het
geslacht Van Reede levert de
regering tal van staatslieden
en ambassadeurs. Zo zal Go-
daard Adriaan gezant worden
aan het hof van de Keurvorst
van Brandenburg. Hij is dat
ook als in 1672 de binnenge
vallen Fransen hem bevelen
naar Amerongen terug te ke
ren van zijn post. Van Reede
weigert, met als resultaat dat
het kasteel door de Fransen
vrijwel geheel wordt uitge
brand.
Ook voor Van Reede wordt 1672
met recht een rampjaar, maar
zijn eega, de Engelse Marga-
retha Tumor, gaat niet bij de
pakken neerzitten en begint
dadelijk met een plan voor de
herbouw. Het aanzien en ui
terlijk van het kasteel, zoals
we dat nu kunnen zien, gaat
terug tot deze tijd. Van alles
wat daarvóór bestond, is nu
niets meer terug te vin
den.
Het huis wordt hersteld in de
eigentijdse stijl van de late
17e eeuw. Het gaat een archi
tectonische strengheid krij
gen - de bouwer is waar
schijnlijk een leerling van Ja
cob van Campen of van Pieter
Post geweest - en het berust
op een zuiver vierkante
grondslag. Er komen drie
verdiepingen die bekroond
worden door een driedelig
dak. Het geheel maakt een
evenwichtige, maar niet erg
vriendelijke indruk.
Belangrijker dan het exterieur
zijn de vele collecties die in
het kasteel zijn te zien. Baron
Taets: „Het gaat hier om een
unieke verzameling meube
len en schilderyen die afkom
stig zijn van èèn en dezelfde
familie. Na de Van Reede's
hebben hier de Bentincks
vele eeuwen gewoond en in
de loop der tijden heeft ieder
een met zijn eigen smaak aan
de verfraaiing van het huis
bijgedragen. Steeds zijn er
meubelen van eerste kwali
teit aangeschaft en het geheel
laat een vermenging zien van
topstukken met gewone za
ken zpals dat indertijd het ge-
val is geweest"
V orstenportretten
De Bentincks zijn volgens de
baron een „bewaarderige'
familie geweest. Zo bezit hel
huis een uitvoerig archief, de
talloze correspondentie die
compleet is gebleven, levert
nu een rijke verzameling. Zo
als de Van Reede's heeft het
geslacht Bentinck tal van re
geringsvertegenwoordigers
gekend. Dat bracht weer con
tacten met vorsten met zich
zorgde collectie vorstelijke
portretten getuigt.
„Zeker voor een particulier huis
is dit een uitzonderlijke col
lectie", aldus de heer Taets,
die ook graag wijst op de eon-
tinuiteit in de familieportret
ten die vanaf de 16e eeuw
geen onderbreking kent. „U
moet hier echter geen bijzon
dere werken uit stilistisch
oogpunt verwachten of grote
namen. Het zijn vooral de
vorstenportretten die belang
rijk zijn".
Ook de antiekliefhebber komt
op Kasteel Amerongen ruim
schoots aan zijn trekken. Er is
een fraaie Gobelinkamer die
rond de eeuwwisseling door
bouwmeester Cuypers op
nieuw is ingericht. Aan de
wand hangen tapijten met
voorstellingen naar Teniers,
die in het Vlaamse Oude
naarde zijn gemaakt en de
kenner weet dat hier kwaliteit
met een hoofdletter wordt ge
schreven.
In de gangen tussen de ver
schillende vertrekken staan
een paar grappige draag
koetsjes, die ooit bestemd zijn
geweest voor de chique be
zoekers die het kasteel fre
quenteerden. Tot hem moet
bijvoorbeeld admiraal Cor
nells Tromp hebben behoord,
die hier in 1677 heeft rondge
lopen, en natuurlijk de al eer
der genoemde keizer Wilhelm
II. In de Gobelinkamer staat
het bureau waarachter hij zat
bij het paraferen van zijn ab
dicatie. Een borstbeeld vormt
een van de herinneringen aan
dit feit.
Baron Taets: „We zijn voorlopig
niet van plan in de huidige
opstelling veranderingen aan
te brengen. De collectie blijft
in principe zoals ze is. Er is
eerder te veel dan te weinig,
maar aanvullingen kunnen
altijd worden overwogen, al is
daar weinig geld voor. De na
druk blijft vallen op het per
manente karakter. In de eer
ste twee jaar is er geen ruimte
ook in de winter publiek te
trekken door middel van
kleine tentoonstellingen of
misschien concerten".
Wie kasteel Amerongen wil be
zoeken, kan er van dinsdag
tot en met zaterdag tussen
10-17 uur terecht en op zon- en
feestdagen van 14-17 uur. Op
maandag gesloten. Het sei
zoen loopt van 1 april tot 1 no
vember. daarna wordt het bij
ontstentenis van verwarming
te koud. Neem wel een ther
mosfles mee of koelboxje,
want over een eenvoudig
kopje koffie beschikt ook de
baron niet.
