Keuze nieuwe paus
kan lang duren
gjimaiimuj!
HET ZWIJGEN OVER DE NIEUWE PAUS
Open ogen
Conclaaf bepaald richting van de katholieke kerk
COMPUTER
VOORKOMT
ZONDIGEN
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 1978
Het laat zich aanzien, dat het komende conclaaf (de gehei
me vergadering van stemgerechtigde kardinalen voor de
keuze van de nieuwe paus) minder vlot zal verlopen dan
voorgaande malen.
Deze verwachting heeft enerzijds te
maken met het feit, dat er nu geen
kandidaat is, die zoals de kardi
nalen Pacelli (paus Pius XII) in
1939 en Montini (paus Paulus VI)
in 1963 met kop en schouders bo
ven de rest uitsteekt. In deze ge
vallen ging dan ook de bekende
uitspraak: "Wie als aanstaande
paus het conclaaf ingaat komt er
als kardinaal weer uit", niet op.
Anderzijds kan een oorzaak zijn,
dat vele kardinalen elkaar niet
kennen, omdat ze elkaar nog
nooit gezien of gesproken heb
ben. Dat was wel het geval bij de
laatste pauskeuze, die tijdens het
Tweede Vaticaans Concilie
plaatsvond. Maar de belangrijk
ste reden voor een lange duur van
het conclaaf moet toch worden
gezocht in de moeilijkheid, dat
men niet weet in welke richting
de rooms-katholieke kerk moet
worden gestuwd.
Moet de progressieve lijn van paus
Johannes XXIII weer worden
opgepikt? In dat geval maakt ook
de Nederlandse kardinaal Wille-
brands een kans, hoewel hij zich
in Nederland althans nauwelijks
heeft geprofileerd als een brug
genbouwer". Een groep Amen-*
kaanse katholieken, verenigd in
het Comité Verantwoorde Paus
keuze, ziet herti ook als
kanshebber gezien de inhoud
hun dezer dagen gepubliceerde
informatieboek "De binnenker
kelijke elite, een dossier voor
pauskandidaten".
In dit boek heet kardinaal Alfrink
zeer invloedrijk en wordt kardi
naal Willebrands genoemd als
een serieuze kandidaat. Hij wordt
in het boek vaak als pauskandi
daat genoemd om de ideale com
binatie van Romeinse voorzich
tigheid en Nederlandse vooruit
strevendheid die hij in zich
heeft."
Of moet de behoudende lijn van
paus Paulus VI worden doorge
zet? Dan zou de als zodanig al min
of meer gedoodverfde kardinaal
Benelli, kardinaal-aartsbisschop
van Florence en eens machtigste
man van het Vaticaan, hoge ogen
gooien. Hij heeft echter zijn
"jeugdige" leeftijd (57) tegen. Of
moeten we weer terug naar het
tijdperk van paus Pius XII?
Mocht dat zo zijn dan ziet het er
naar uit dat de conservatieve,
scherpzinnige jurist en secretaris
van het Tweede Vaticaans Con
cilie, kardinaal Felici, de nieuwe
paus gaat worden.
Dikke en dunne
De verdeling onder de stemgerech
tigde kardinalen is ongeveer 30
progressieven, 35 conservatieven
en 45 "Montianen" Een gema
tigd progressieve/conservatieve
kandidaat als kardinaal Benelli
kan dus ook getalsmatig een ge
rede kans maken. Als het Ro
meinse mopje: na een dunne
paus komt altijd een dikke paus
en andersom de laatste twee keer
is het inderdaad opgegaan, want
de gezette paus Pius XI kreeg de
slanke paus Pius XII als opvolger
en de dikke paus Johannes XXIII
de magere paus Paulus VI - op
zou gaan dan blijft het nog moei
lijk, omdat daarop de papabiles
(de kardinalen die een kans ma
ken om paus te worden) niet zijn
geselecteerd. Al mét al dus een
vrij moeilijk conclaaf.
De stemgerechtigde kardinalen-de
kardinalen boven de 80 jaar mo
gen niet stemmen- gaan letterlijk
achter slot en grendel. Vandaar
het woord "conclaaf', dat is af
geleid van het Latijnse cum clave
hetgeen betekent met de sleutel
Ze blijven achter de gesloten
deuren totdat ze een nieuwe paus
hebben gekozen. En dat kan wel
eens lang duren.
Het langste conclaaf uit de ge
schiedenis duurde 32 maanden
en wel van november 1268 tot ju
ni 1271. Deze lange duur werd de
burgemeester van Viterbo, waar
het conclaaf werd gehouden, ech
ter te gortig. Hij liet de kardinalen
op water en brood zetten. Toen
dat niet hielp haalden de inwo
ners het dak van het paleis naar
beneden. Pas toen vonden de 18
Italiaanse en Franse kardinalen
elkaar in de keuze van Gregorius
X. Het korste conclaaf duurde
slechts één dag namelijk 21 okto
ber 1503, waarop Julius II bij eer
ste stemming werd gekozen.
Dat alleen de kardinalen mogen
kiezen dateert van 1059. Tot dan
werd de nieuwe paus gekoXen
door de adel en priesters en leken
uit Rome. Theoretisch kan iedere
gelovige katholiek tot paus wor
den gekozen. Wanneer hij geen
bisschop is, wordt hij als zodanig
eerst gewijd. Mocht hij geen
priester zijn dan gaat de pries
terwijding daaraan vooraf. Maar
vrijwel altijd is het in de geschie
denis een priester geweest. Sinds
de 14e eeuw is het ook altijd een
kardinaal geweest. De laatste
niet-kardinaal, die tot paus werd
gekozen, was de aartsbisschop
van Bari, de latere paus Urbanus
VI.
Dat de 111 kardinalen een collega
uit hun midden zullen kiezen, ligt
dus voor de hand. Om tot paus te
worden gekozen heeft men in
eerste instantie een meerderheid
van tweederde plus één nodig.
Er is nu toch een Italiaanse meer
derheid (33), noch een Ameri
kaanse (37), noch een Europese
(66), om over Afrika (12) en Au
stralië en Azië (14) maar niet te
praten. Ook dat maakt de verkie
zing er deze keer niet gemakke
lijk op. Dat er dus een Italiaan
wordt gekozen, zoals sinds 1523
na de dood van de Nederlandse
paus Adrianus VI is lang niet ze
ker, hoewel wel waarschijnlijk,
omdat de paus primair bisschop
Rome i
THEO KROON
Een groot deel van de kardinalendie straks de nieuwe paus kiezenbijeen Deze foto werd vorige weèk gemaakt
tijdens de mis bij de uitvaart van paus Paulus.
Kardinalen in Rome laten zich niet meer uit
ROME (GPD) - „The matter van de
pauskeuze is all together to-,' deli
cate om er iets over te zeggen",
legt kardinaal Basil Hume uit in
zijn gepolijste Engels, waarin
geen ongeduld doorklinkt over
het feit dat hij dit op een ochtend
nu aan de twintigste journalist
moet vertellen. Kardinaal Hume
is een gentleman: zyn vader was
een beroemd Anglicaans hartchi
rurg, hijzelf behoort tot de toch
tamelijk aristocratische orde der
Benedictijnen en is sinds twee
jaar aartsbisschop van Westmin
ster.
Hij beantwoordt de telefoon per
soonlijk, anders dan de Ameri
kanen, die er hun public rela
tions-officers voor hebben, maar
hun antwoord is precies hetzelf
de: niemand wil iets zeggen over
het komende conclaaf of zelfs
schets geven van hoe de
paus er zou moeten uit
zien. Ofschoon er ongetwijfeld
binnenskamers wordt beraads
laagd, officieel wordt er onder de
kardinalen niet gelobbied.
De honderden buitenlandse jour
nalisten die na de dood van paus
Paulus naar Rome zyn gekomen,
en vooral de Amerikanen onder
hen, zijn volslagen wanhopig in
de twee lege weken tussen zijn
begrafenis en het begin van het
conclaaf. Zij zijn gewend aan
openheid, persconferenties, in
terviews. In een wereld waarin de
hoofdrolspelers als oesters
dichtklappen zodra ze een micro
foon of een blocnote zien, voelen
ze zich verplaatst naar een andere
planeet.
Folklore
ten die een paar woorden Ita
liaans verstaan, maar met de
handenvol dollars die de be
roemde Amerikaanse columnis
ten daarvoor uitgeven, krijgen ze
niet meer dan vertalingen van
weigeringen of van documenten
en reglementen die ze voor min
der geld op hun bureau in New
York konden krijgen. Ze houden
zich bezig met het herschrijven
van wat hun vroegere collega's al
vertelden over maarschalken met
sleutelbossen, kleermakers met
drie witte togen en alle verdere
min of meer middeleeuwse folk
lore die er rondom conclaven
pleegt te zweven.
Bij gebrek aan persoonlijke verkla
ringen, dient men zich tevreden
te' stellen met de herdenkingsre
devoeringen die de kardinalen
houden bij de dagelijkse rouw
diensten voor de overleden paus.
Daarbij is het iedereen opgeval
len, dat de behoudende vleugel
van de Romeinse curie zich al
lerminst uitgesloten voelt van de
komende verkiezingsstrate-
Erfgenamen
Zowel de curiekardinalen Confalo-
nieri en Felici als de uiterst con
servatieve aartsbisschop Giu
seppe Siri van Genua, verklaar
den zich erfgenamen van paus
Paulus en legden de nadruk op
hun persoonlijke bijdrage tot de
hervormingen die hij in de kerk
heeft doorgevoerd. Met name be
klemtoonden zij hun instemming
met de „geloofsbelijdenis van het
volk Gods", die de paus in 1968
afkondigde en die in theologi
sche kringen met teleurstelling
werd begroet, omdat er al te nau
we grenzen in werden gesteld aan
de theologische discussie.
Na de expliciete verklaring van de
Oostenrijkse kardinaal Franz
Konig:„De nieuwe paus moet
jong zijn en uit de Derde Wereld
komen" (wat regelrecht leek te
wijzen op de 58-jarige Argentijn
Nog maar net terug van vakantie
besef je, dat je anders tegen de
wereld hebt aangekeken. De
krant, die je dagelijks zo noodza
kelijk vond en de gebeurtenissen
van iedere dag waarin je zo ver
strikt was geraakt, blijken tij
dens de vakantie niet meer zo be
langrijk te zijn. Je gaat t
dat het leven zélf c
meer te bieden heeft. Hoewel je be
seft dat niet iedereen verre reizen
kan maken, hoop je wel dat ieder
een voldoende recreatie kan vin
den om een ander mens te worden
Het is een levenskunst om de wereld
om je heen te zien met open ogen
Durft u het aan om eens de fiets te
nemen en een tocht te maken in de
ruimte van ons Zuidhollandse
landschap? Heeft u de moed om
eens te gaan lopen op een zon
dagmorgen door de straten van
een dorp of een stad. Je zelf vrij
maken. Zomaar alles op je in la
ten werken.
Ontdekken dat mensen meer zijn
dan concurrenten van elkaar die
steeds maar weer streven naar
promotie en produktie. Ontdek
ken dat mensen zomaar samen
kunnen zijn met elkaar zonder
opdrachten en plannen. Ik denk
dat dit het goede is van de vrije
tijd. Een vader zien voetballen
met een groep kinderefi Kinde
reu van allerlei landen samen
zién spelen alsof er geen grenzen
zijn. Mensen gewoon, wat pra
tend, spelenderwijs bij elkaar
Ik hoop altijd weer dat velen, als ze
een wandeling maken in de stra
ten van een oude stad onder de
indruk komen van datgene wat
menten door samenwerking en
met inbreng van hun talenten tot
stand hebben gebracht. Opne
men, iets tot je laten komen is een
levenskunst. Het kan gebeuren
dat mensen alleen maar met ki
lometers bezig zijn zonder de om
geving om zich heen te zien
Vakantie, vrije tijd wordt ons ge
geven. Om onder de indruk te ko
men van de natuur, de schepping
door God aan ons gegeven
Ziet u de bergen nog waaruit de
kracht van God oprijst? Ziet u het
water van de ruime zee nog als
levenswekkende ruimte waarvan
mensen mogen leven? Ziet u de
vogels, de dieren nog als versie
ring van die goede wereld die wij
samen mogen bebouwen en op
bouwen? Ziet u de mens nog als
beeld van Hem die ons dit alles
gaf? Durft u na de vakantie weer
opnieuw te beginnen met open
ogen?
J. Olsthoorn
Leiderdorp
Christelijk onderwijs - Volgens de
gereformeerde theoloog en zen-
dingsdeskundige prof. Verkuijl
heeft het christelijk onderwijs
een belangrijke taak om te assis
teren bij onderwijs en vorming in
de ontwikkelingslanden. Prof
Verkuijl zei dit deze week op een
herdenkingsbijeenkomst bij het
100-jarig bestaan van de School
met de Bijbel.
Volgens prof. Verkuijl moet het bij
de onderwijshulp aan ontwikke
lingslanden niet gaan om export
van Nederlandse modellen, maar
om 'vorming met het Rijk Gods
als horizon' in hun situatie. Ver
kuijl bedoelde daarmee dat het
onderwijs vanuit evangelisch ba
sis maar met oog op de iegen
ontwikkeling, eigenheid van de
mensen in de ontwikkelingslan
den moet worden gegeven.
Zending en missie. De Nederland
se Zendingsraad en het Centraal
Missie commissariaat hebben
opnieuw samen een kalender
uitgegeven. De kalender 1979 be
vat afbeeldingen van kinderen en
Eduardo Pironio), heeft niemand
zich meer laten verleiden tot dui
delijke uitspraken. Als men zich
al laat verleiden tot verklaringen,
zijn die meest negatief: „Het
hoeft niet per se een Italiaan te
zijn" of „de leeftijd is wel het laat
ste waar we naar zullen kij
ken".
Wat men daar het beste uit zou
kunnen concluderen, is dat de
komende paus hoogstwaar
schijnlijk een tamelijk bejaarde
Italiaan zal zijn. Dat hoeft verras
singen overigens niet uit te slui
ten: dat hebben we in 1958 gezien,
toen het conclaaf de ogenschijn
lijk geheel onschadelijke pa
triarch van Venetië, Angelo Ron-
calli, tot „overgangspaus" koos
Hij werd Johannes XXIII en
opende in 1963 het tweede Vati
caans Concilie. Als het komende
conclaaf nog met een erfenis re
kening heeft te houden, dan is het
wel met de zijne.
sluit aan bij het Jaar van het Kind
waartoe 1979 door de Verenigde
Naties is uitgeroepen. De VN wil
hiermee wereldwijde aandacht
voor de positie van het kind voor
al de Derde Wereld.
De kalender geeft naast foto's fei
telijke informatie over de ver
drukte positie van het kind in
ontwikkelingslanden als Indone
sië, Peru, Columbia, Ghana en
Taiwan. Daarbij wordt ingegaan
op de oorzaken van de armoede
en achterblijvende ontwikkeling
in de Derde Wereld.
Advent-Zending. De Medische
Advent-Zending houdt de ko
mende week een collecte om geld
bijeen te brengen voor het zen
dingswerk van de Zevende-dags
Adventisten. De collecte van de
Advent-Zending wordt dit jaar
voor de zeventigste week gehou
den. De Advent-Zending werkt
in 192 landen en richt zich met
name op medische zorg en on
derwijs. De gemeenschap Ze
vende Dags adventisten telt in de
wereld zo n drie mihoen leden,
van wie zo'n 4.000 in Nederland.
JERUZALEM - In een nieuw
ziekenhuis te Jeruzalem
kunnen.de joden niet meer
zondigen tegen de wetten van
de sabbat. Aangezien het ge
lovige joden verboden is die
dag vuur te maken of licht te
ontsteken, zorgt een compu
ter ervoor dat lampen op de
juiste tijden aan- en uitgaan.
Ook de temperatuur en de zon-
ne-energie-collectoren in het
ziekenhuis worden automa
tisch geregeld. Zelfs als ie
mand per vergissing toch op
een knop drukt, handelt hij
niet tegen de strenge voor
schriften, want de handbe
diening is op de officiële rust
dag uitgeschakeld.
De computer heeft bovendien
het voordeel energie te bespa
ren. Vergeet iemand - ook op
andere dagen - het licht uit te
doen, dan zorgt de automaat
dat het donker wordt. De
computer heeft de naam
"schabbes-goi" gekregen, de
niet-joodse hulp die op sabbat
bij de joden de verboden
karweitjes opknapt. Het
Scha-Arei Zedek ziekenhuis,
dat 45 miljoen dollar heeft ge
kost, wordt 7 november in
gebruik genomen.
LEIDEN - Herv. Gem.: Hoogl.kerk 10
ds. Pannekoek, 11.45 oec. studenten-
dienst; Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds.
Van den Berg, Den Haag; Maranatha-
kerk 10 ds. Van Achterberg; Merenwijk
9.30 ds. Hortensius; Betlehemkerk 10 ds.
Bruinsma, Den Haag; Bevrijdingskerk
ds. Boogert (herv./ger.) 10.30 geen
dienst; Vredeskerk ds. Kamping; Waalse
kerk ds. Ribs; Academisch Ziekenhuis
10.15 ds. Bakker; diaconessenhuis 10.30
ds. Van 't Hof; Endegeest 9.30 gez. dienst
past. Boshouwers.
Geref. Kerk: Zuiderkerk 9 drs. Hofman,
Amstelveen; Petrakerk 9 kand. Van Loo,
Amstelveen; Oude Vest 10.30 drs. Hof
man, Amstelveen, 7 ds. Hortensius;
Maranathakerk 10 ds. Van Agterberg;
Bevrijdingskerk 9 ds. Boogert; Groen-
haven 10.30 kand. Van Loo, Amstelveen.
Diensten De Jeugdhaven: De Mirt 10 hr.
Kroon; Mierennest 10 mevr. Owel.
Dolerende Noodgemeente Groot Leiden
(Pieterskerkstraat 1): 8.30 dr. Zeegers,
Amsterdam, 5 hr. De Waard, Apeldoorn.
Geref. Kerk Vrijg. (Herengracht 70): 10
en 5 leesdienst.
Chr. Geref. Kerk (Steenschuur9): 9.30 en
5 hr. Kok, Wageningen.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 lees
dienst.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk Drift
straat): 11.30 en 5.30.
Evang.Luth. Gem. (Hoogl.Kerkgracht):
10.15 ds. Jappes.
Remonstr.-Doopsgez. Gem. (Pieters
kerkstraat 1): 10 ds. Kuipers.
Baptistengemeente (O. Rijn 3): 10 ds.
stegracht 3): 10 hr. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21Y. 5 hr. V.d. Schagt.
Evangeliecentrum Zijlsingel 2: 10 hr
Coe, Delft, dinsdag 8 hr. Zijlstra.
Pinkstergemeente (O. Rijn 3): 3 hr. V.d.
Berg.
Leger des Heils (Hooigracht): 10 en 7.30.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijndijk 24): za.
9.30 en 4, wo 8.
Christian Science (Steenschuur 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Steenschuur 6): 10.15.
Zevende-Dagsadventisten (Lokhorst-
kerk) 9.45 gesprek, 11 prediking.
Oud. Kath. Kerk (Zoeterw.singel): 10
h.mis.
Vrij Kath. Kerk (Vreewijkstraat): 10.30
h.mis.
Rooms-Kath. kerken: Merenwijk za. 7
zo. 9.30; Haagweg zat. 7, zo. 9,10.45,12 en
6.30; Steenschuur za. 10 en 7, zo. 8.30,10,
11.30,6 en 7; Lammenschansweg za. 7, zo
9, 10.30, 12 en 6; Haarl.str. za. 7, 9.30,
10.45,12.15 en 6.30; Rijndijk 281 za. 7. zo.
9.30 en 11; Herensingel za. 7, zo. 8.30,9.30
en 11.
ABBENES - Herv. Gem.: 9.30 ds. Rang.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
ds. Wolthaus, 7 ds. Van Hoegee. Geref.
Kerk: 10 ds. Van Es, Halfweg, 6.30 hr.
Tenyenhuis. R.K. Kerk: za. 7, zo. 73.0 en
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: Adventskerk 9.30 ds. Hane-
maayer,-6.30 ds. Van Vliet, Hoogmade;
Kruiskerk 9.30 ds. Van Lijen, Wilnis;
Opstandingskerk 9.30 ds. Stehouwer,
6.30 ds. De Vos, Katwijk aan Zee;
Salv.kerk za 7 avondgebed. Ger. kerk:
Mar.ker. 9.30 hr. Tenyenhuis, 5 ds. Omta,
Boskoop; Slav.kerk 9.30 ds. De Vree, 4
ds. Stolk; Goede Herderkerk 10.30 ds
Verheul, 6.30 ds V.d. Ree; De Bron 9 ds.
Verheul, 10 ds. V.d. Ree, 6.30 ds. Van
Santen; Ashram 9.30 ds. Van Santen.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 9.30 ds. V.d.
Berg, 4 ds Dekker. Chr. Geref. Kerk: 9.30
en 4.30. Oud Geref. Gemeente: ma. 7.15
ds. Schinkelshoek. Baptistengemeente:
10 en 6.30 ds. Koekoek. Noord (Sport-
laan) 10 hr. V.d. Vlugt. Volle Evang.
Gem. (school Preludeweg): 10 hr. Van
Putten. Leger des Heils: 10 en 6.30, Corn,
de Valmingstr. Remonstr. Kring: geen
dienst. R.K. kerken: Bon.kerk za 19, zo.
8.30,10 en 11.30; Piuskerk za 7, zo 9,10.30
en 11.45; De Bron za 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 en 6
ds. Exalto. Geref. Gem.: 9.30 en 6 lees
dienst; woensdag 19.30 ds. Kleppe,
Woerden.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 9.30 ds. Van Daalen, Veenendaal,
6.30 De Vreugd; Bethlehemkerk 9.30 ds.
De Vreugd, 6.30 ds. Boogert, Leiden;
Salvatorkerk 9.30 ds. Richter, ds. Droog-
ers. Geref. Kerk: 9.30 kand. Karssen-
berg, Amsterdam, 6.45 ds. Huisman,
Zoetermeer. Ger. Kerk Vrijg.: 9.30 ds
Borgdorff, 4 leesdienst.
Stek 9.30 ds. Omta. Geref. Kerk: Kerk
gebouw Zijde: 9.30 en 6.30 ds. De Moor
Canada. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds.
Van Dyk, Gouda. Geref. Gem.: 9.30 en 6.
Opwekkingsgemeente (Concordia):
9.30. Verg. v. Gelovigen (Nieuwstraat):
9.30 en 5. R.K. kerken: Kerk za. 7, zo. 9.30
en 11; De Stek za. 5.30.
HAZERSWOUDE-Herv. Gem.: 9.30 ds.
Kok, Zoetermeer, 6.30 ds. Kooien, IJs-
selstein. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Van
•Dalen, Zuidland. R.K. kerk: Anker za. 7,
zo. 8.45 en 11.15; Bern. zo. 10; Dorp za. 7
zo. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds. Boon
stra, 7 ds. Rothfusz (herv./ger.). Chr. Ge
ref. Kerk: 9 kand. Van Atten, Apeldoorn,
7 ds. Wallet, Ouderkerk a.d. Amstel. R.K.
kerk: Mar.kerk za. 7, zo. 8.30,10,11.30 en
12.45; Joz.kerk. za. 7, zo. 8.30,10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem.: 10 dr. Van
Vliet. R.K. kerk: za. 7, zo. 10.
DE KAAG - Herv. Gem.: 9.30 ds. Car-
stens. R.K. kerk: za. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Dorpskerk 10 ds. De Vos, Katwijk
aan Zee, 6 ds. Gebraad; Ontmoetings-
kerk 10 ds. Gebraad, 6.30 ds. Lefeber,
Alphen. Geref. Kerk: Open Hof 9.30 en
6.30 ds. Vrolijk. R.K. kerk za. 7, zo. 9.30
een 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem.:
Nieuwe Kerk 10 ds. Hovius, 6 ds. Vink;
Oude Kerk 10 ds. Stolze. Urk, 6 ds. De
Hoeksteen 10 dovendienst en Duitse
dienst; ziekenhuis Overduin 2 ds. Baas.
Geref. Kerk: Vredeskerk 9.30 en 5 ds. De
Vries; Triumfatorkerk 9.30 en 6.30 ds.
Van Halsema. Geref. Kerk Vrijg.: 10.15
leesdienst, 15.30 ds. Hoff. Geref. Kerk
Vrijg. Buiten V.: 8.45 en 7 ds. Roukema.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds Baars, Urk.
Geref. Gem.: 10 en 5 stud. De Pater,
dinsdag 7.30 ds. Elshout, Slikkerveer.
Volle Evang. Gem. (Voorstraat 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 en 7 ds. Van der Linden. Geref.
Kerk: 8.30 en 10.30 en 7 ds. Nierop.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds. Geursen, Hoofd-
str.kerk 10 ds. Van Loenen, 6.30 ds. Van
Loenen; Scheppingskerk 9 ds. Geursen.
Baptistengemeente: 10 hr. De Vries.
R.K. kerk: za. 7, zo. 9,10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. De
Vree; camping (herv./ger.): 11 hr. Ker-
sloot, Kudelstaart, 7 hr Dickens, med.
EO. Geref. Kerk: 9.30 drs. Los, 7 ds. V.d.
Heiden, Zwammerdam, camping 11 hr.
H. Versloot, 7 hr. Dikkens, med. EO.
R.K. kerk: za. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem.: 8.45 en 16.30 ds.
Simpelaar; Dorpskerk 10.30 ds. De Gel
der; Pauluskerk 9 en 7 ds. De Gelder.
Geref. Kerk: 10 ds. De Wit, 7 ds. Van Hall,
Zandvoort. Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 ds.
Simpelaar, 4.30 ds. Gootjes, Leiden. Ge
ref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 10.45 ds.
Schuurman, 5 leesdienst. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 4.30 ds. Van Dijken. Geref.
Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg. Oud Ge
ref. Gem.: 9.30 en 3. Mariënburcht: ma. 8
evang. dienst, ds. Gravendeel. R.K. ker
ken: Agathakerk za. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30; Poelhuijs za. 7, zo. 9 en 11.30; Ma-
riakerk za. 7, zo. 8.30,10 en 11.30; Engel
bewaarders za. 7, zo. 8, 9.30,11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
ds. Bronsgeest. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30
ds. Werner, Utrecht. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30. R.K. kerk: za. 7, zo. 7.30,9 en
10.45.
.NIEUWVEEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Verploeg, Alphen, 6.30 ds. Molenaar. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds. Van der Heiden, Am
stelveen, 7 ds. Schouten, Baambrugge.
R.K. kerk: za. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Goverts, 7 ds. Carstens, De Kaag. Geref.
Kerk: 9.30 en 6 ds. Hasper, Zwanenburg.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 3 ds. Visser.
R.K. kerk: za. 7, zo. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. Kie
viet, Hei- en Boeicop, 7 kand. Lamm^rs,
Scherpenzeel. Geref.'Kerk (Woerdense
Verlaat): 10 en 7 ds. Nooteboom. R.K.
kerk: za. 7.30. zo. 9 en 10.30.
NOORD WIJK - Herv. Gem.: Voorstraat
10 en 7 ds. Jansen; Sole Mio 9 ds. Jansen;
Hoofdstraat 9.30 ds. Warnink, 10.30 en 7
ds. Keuning; De Rank 10 ds. V.d. Velden,
Woerden, 5 ds. Van Eyk, Gouda, 8 Duitse
dienst. Geref. Kerk: Zie herv. kerk
Hoofdstraat, Vinkelaan: 10 gemeen
schappelijke dienst in (Van den Berg-
hstichting), ds. Kuiper, 7 ds. Warnink.
R.K. kerken: Binnen 8,10 en 11.30; Zee
9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Gem.:
10 ds. Kalkman. R.K. kerk: St. Jozef za. 7,
zo. 10 en 11.30; St. Victor 2a. 7 en zo. 9.30
en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Paulus
kerk 10 ds. Honnef, Leiderdorp; Ge
meentecentrum 10.30 dr. Van Veen,
Driebergen, 7 ds. Heemskerk; Van Wijc-
kerslooth. 4.30 ds. Bouwma, Noordwijk.
Geref. Kerk: 10 ds. Heemskerk; Ge
meentecentrum 7 ds. Heemskerk.R.K.
kerk: Will.kerk 9,10.30 en 12; Bon.kapel
9 en 11; Ac.ziekenhuis 9. Volle-Evange-
liegem. (gem.centr.):
OUD-ADE - R.K. kerk: za. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 hr. Hoffenaar, Voor
hout. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 hr. Stam,
Sassenheim. Remonstr. Gemeente: 10
ds. Adriaanse, Den Haag.
ROELOFARENDSVEEN - R.K. ker
ken: P.Banden za. 7, zo. 8, 9.30, 11 en
12.15. Maris pres., za. 7, zo. 8,9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds. Molenaar, Nieuwveen, 7 ds. Juffer,
Nieuw-Beijerland. Chr. Geref. Kerk: 9.30
leesdienst, 2.15 ds. Van der Ent.
RIJNSBURG - Herv. Gem.: Grote kerk:
9.30 ds. Van Niel, 5 ds. Van den Bogerd;
Bethelkerk 9 ds. Van den Bogerd, 5 ds.
Van Niel; Camping Koningshof
(herv./ger.) 10 ds. De Mooy. Geref. Kerk:
Petrakerk 9.30 ds. Damsma, 5 ds. Huis
man; Immanuëlkerk 9.30 ds. Huisman, 5
dr. Van Oeveren; Mar.kerk 9.30 dr. Van
Oeveren, 5 ds. Damsma, camping ko
ningshof (herv./ger.) hr. De Mooy. Geref.
Kerk Vryg.: geen opgave. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 ds. De Joode. Evang.
Christengemeente (aula mavo): 10 hr.
Wijmenga, Bilthoven. R.K. gemeen
schap (aula tuinb.school): za. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING - R.K. kerk: za. 7, zo.
7.30, 9,10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Kalkman, Noordwijkerhout, 10.30 en
18.30 ds. Van der Meer. Geref. Kerk: 9.30
drs. Fernhout, Alphen, 7 ds. Den Ton-
kelaar. Warmond. Chr. Geref. Kerk: 10
en 5 ds. Rebel. Ned. Prot. Bond: 10.30 ds.
Cramer, Schdgen. R.K. kerk: za. 7, zo. 8,
9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 ds. Lin-
denberg, 6.30 ds. Koole, Den Haag. Ge-
Leimuiden. R.K. Kerk: Dorp zo. 9 en 12,
Langeraar, za. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem.: 10 drs.
De Raadt, 18.30 ds. Betaan, Voorscho
ten. Geref. Kerk: 9.30 ds. Reyenga, Lei
derdorp, 6.30 drs. De Raadt. Geref. Kerk
Vrijg.: 9.30 ds. Hoff, 3 ds. Geelhoed.
VOORHOUT- Herv. Gem.: ds. De Jong,
Zoetermeer. R.K. kerk: za. 7, zo. 9,10.30
en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.: Dorp 10
ds. v.d. Schoot, 5 dienst in ger. kerk.
Hulp en Heilkerk 10 ds. Verheule; aula
Noord-Hofland 9.30 ds. De Zwart; kapel
Rijndijk 10 ds. Broekema, Leiden; De
Ark 10 jongerendienst. Geref. Kerk:
Dorp 9.30 en 5 ds. De Zeeuw; 9.30 aula
Noord-Hofland ds. De Zwart. Geref.
Kerk Vryg.: 10 en 5 ds. Gootjes, Leiden.
R.K. kerken: Laurentius za. 7, zo. 10 en
11.30; aula Noord-Hofland 11; M.Gods-
kerk za. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WARMOND - Herv. Gem.: 10 ds. Den
Tonkelaar. R.K. kerk: za. 7, zo. 8.30,10 en
11.30.
WASSENAAR-Herv. Gem.: Dorpskerk
10 ds. Steenstra, 4.30 ds. Tukker, 7 ds.
Steenstra; Kievietkerk 10 ds. Wiersma;
Messiaskerk 10 ds. Van Zanten; Dorps
centrum ds. Gassbeek, Oegstgeest. Ge
ref. Kerk: 10 ds. Van der Veen, Amstel
veen, 7 dr. Van Oeveren, Rijnsburg. Zuid
10 ds. Van de Kamp. Ned. Prot. Bond: dr.
Tjalsma, Epe.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Hagen, Voorburg, 6.30 ds. Lagerwij, Den
Haag. Geref. Kerk: 9.30 hr. Koenes, Am
sterdam, 6.30 ds. Verheul, Alphen. R.K.
kerk: za. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem.: 9.30 en 7
ds. Nicolai. Geref. Kerk: 9.30 drs. Bak
ker, Amstelveen, 7 ds. Omta, Boskoop.
R.K. kerk: za. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem.: 10 ds.
Baant, Oegstgeest. R.K. kerken: Jans-'
kerk za. 7.30, zo. 9.30; Dienaarkerk za. 7,
zo. 8.30,10 en 11.30; Rijndijk (Meerburg)
za. 7, zo. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem.: 10 ds.
Van Woerden, Middelburg, 6.30 ds. Mos-
tert. Geref. Kerk: 10 ds. Van der Heiden,
ref. Kerfc 7.30 ds! Bezemer, 6.30 drs. Los, 6 30 ds- Bezemer, Ter Aar.