De meedogenloze commandant
Welke
toekomst
heeft
de kerk?
Blik in de weekbladen
EISEVIERS
HP
deTijd
DONDERDAG 17 AUGUSTUS 1978
PAGINA 15
Het Geweten van de Neder
landse Natie, de Busken Huet
van de Literaire Kritiek, de
Peetoom van het Moralisme
anno 1978: dat zijn voor de
hand liggende benamingen
waarmee men onze beste se
cundaire auteur van dit mo
ment, Gerrit Komrij, kan om
schrijven. Zelden heb ik zo
fluks de pyjama uit- en het
nette pak aangetrokken als
toen ik me zijn nieuwste bun
del "synopsis", Papieren Tij
gers" (De Arbeiderspers
1978), aan wilde schaffen voor
de uitzinnige meute uit. Een
waarachtig groot schrijver,
deze Komrij, althans waar hij
zijn schrijnend licht laat
schijnen over wat er zoal mis
is in de Nederlanden; daar
naast schijnt hij ook gedicht
jes te schrijven, maar daar
hebben we het nu niet over.
Wie zich zijn dodelijke bundel
"Treurbuis"-kritieken herin
nert onder de titel "Horen
Zien en Zwijgen" (wie niet?),
verkneutert zich al bij lezing
van het motto (naar William
Blake): "The tigers of wrath
are wiser than the horses of
instruction". Het is handen-
wrijven geblazen.
De aanloop tot het grote kanon
gebulder is wat zwak: licht en
verspreid mitrailleurvuur in.
de richting van Pietje Bell
(mét veel missers en kenne
lijke desinteresse ten aanzien
van het kleine voetvolk), sex-
boekjes (waar Komrij weinig
raad mee weet), stereoscoop-
plaatjes (een losse flodder),
misselijk makende tijdver
schijnselen als de bladen
"Story" en "Privé" (goed ge
mikt en een voltreffer), wordt
besloten door een hoogstko-
mische eenmansdialoog
"over de elite" (stompzinnig
doorvuren als iedereen al bij
de Kadi-wagen gevulde koe
ken hapt).
Lunchpauze
De lunchpauze van de Komrij-
stoottroepen duurt voort een
hapje Art Deco, een stukje Er-
té, kruimels binnenhuisarchi
tectuur. Dan wordt het de
Commandant recht ernst. De
lichtere tanks zetten zich in
beweging (over misdaadlite
ratuur, een plotse vlammen
werper op Joegoslavië als
"gastvrij" vakantieoord),
onmiddellijk gevolgd door
een slinks oprukkend corps
mariniers met als doelwit Je
roen Brouwers' anecdotische
"Zachtjes knetteren de lette-
Na een gematigde schijnaanval
op de inhoud van Brouwers'
roddels volgt de vernietiging
van het slachtoffer door een
handig opgestelde sluip
schutter De Commandant
heeft een éigen anecdote in
petto: "Het gaat toevallig over
de samensteller van dit boek
en het veelgeprezen won
derkind Adriaan Venema
Ik (Gerrit Komrij) zag eens in
een boekenstalletje in de Mol-
steeg te Amsterdam het boek
Een sterfgeval in Duitsland
van Adriaan Venema, en in
dit boek las ik als opdracht:
"Voor Jeroen Brouwers. Mijn
vriend na één nacht". Erg
leuk is het niet, ik weet het, en
ik herinner me ook nauwe
lijks of het niet omgekeerd
was, of de opdracht niet in een
boek van de ander stond. Ja,
het is een stomvervelende
anecdote rustig-aan! Maar ze
beantwoordt aan de roddel
zucht van enkelen aan het
peil van een anecdotenboek
over Nederlandsche schrij
vers en, wederom denkend
aan die ene nacht met iemand
die al na veertien dagen de
bibliofiele herinnering eraan,
gaat verpatsen, aan horizon
taal collectivisme.
Nee, het was toch omgekeerd,
bedenk ik me nu. Het was een
boek dat door Adriaan Ve
nema was verpatst. Die jon
gen verkoopt van alles." (p.
103). Pats! Twee vliegen in
één klap!
En
walst de Komrij-militie
over de Vijand, de Laffen en
Onbekwamen, de Hypocrie
ten en Zeurpieten, zo verplet
tert de Commandant Leugen
en Bedrog waar ook ter Ne
derland.
Rijstebrij
Us we voorbijgaan aan de co-
prafagische en petomanische
(alles over stront en scheten)
verpozingen als "Met een
broek vol strond de wereld
rond" etc. (sorry, Maestro, die
rijstebrij lust ik niet), berei
ken we het hoofdkwartier van
de Vijand. We zien de slach
ting met bajonet, de handgra
naat, de blote sabel of de sim-
Gerrit Komrij
pele wurging van haar gene
raals: H. M. van der Zeyde (in
haar monomane verdediging
van de dichteres Ida Ger-
hardt), Jacques Hamelink
(overste Bullebak) en vooral
Harry Mulisch, die in een fan
tastische, kortstondige
schermutseling Komrij's ge
vreesde Rapier recht in zijn
hart terugvindt (lees de ach
terflap!).
Huub Oosterhuis (katholieke-
rig dichter) heeft geen schijn
van kans: "Voor Oosterhuis
dus onomwonden de dood
straf! Kijk, in zijn vroege
bundels was hij nog een zéér
middelmatig dichter die het
van zowat iedereen afgeke
ken had, nog het meest van de
slechtsten (p. 131). Het
zelfde lot wacht reetlikker
Dirk Ayelt Kooiman, debu
tant J. J. Groeneboom ("Het
is theewaterliteratuur; een
teil vol lauw water waar een
boom van een kerel met een
oplawaai van jewelste een
piepklein theebuiltje door
heen heeft gejaagd") en (ein
delijk! eindelijk!) de Vijfti-
Ondanks een korte sprint ont
komt ook Foei Aos (Habakuk
II de Balker) zijn noodlot niet:
"Wie ze schrijft, hij schrijve
voort. Hoe slaapverwekkend
door overdaad het boek ook
is, door af en toe terugkeren
de uitschieters in de woor-
denkolk van ordeloze gebeur
tenissen is het een roman ge
worden van een, zoals dat
heet, "geboren verteller"
Zwijg is een dynamisch, vi
taal, revolutionair, rein, over
donderend boek. Nou ja, ik
hou niet van dynamische, vi
tale, revolutionaire, reine en
overdonderende boeken." (p.
165).
Heeft de Commandant van de
Armée-tegen-Leugen-en-Be-
drog, deze Komrij, deze starre
beroepsmilitair dan geen en
kel mededogen9 Toch wel.
Wreed is hij niet, en hij her
kent een capabel mens als hij
die tegenkomt. Hij laat ze het
leven, al dan niet door senti
ment bewogen: Bob den Uyl,
Hans Vervoort, Maartje Luc-
cioni en vooral Gerrit van de
Linde ("De Schoolmeester"
uit de 19e eeuw), in wie hij een
compatriot herkent, behou
den het vege lijf. Mits beter
schap beloofd wordt. Ook de
Oegestgeester F. B. Hotz ont
snapt middels een schitte
rend, gefingeerd telefoonge
sprek het vuurpeloton.
Betweter?
Wie is Gerrit Komrij? Een ras
sadist? Een betweter? Een
gefrustreerd dichter? Drager
van een zotskap? Een botte
beroepsofficier? Dat-ie verle
gen is (Aad Nuis), is een bele
digende en laffe omschrijving
Komrij's eer te na, dunkt me.
Het kost Komrij misschien
moeite ?ich te geven aan het
volk, maar hij schuwt die
zelfoperatie niet - voor wie le
zen kan. Een mensenhater
wordt hij genoemd, wellicht
terecht, maar hij weet het zelf:
zijn oordeel en veroordeling
worden soms vertroebeld
wanneer hij te maken heeft
met - naar zijn idee - gelijkge
stemden. Een triest voor
beeld van dezen, expres tot
het laatst bewaard, is de
infantiele papzak Loesberg,
Propria Cures-redacteur,
schrijver en Grote Belediger
(zoals ieder recent op de TV
heeft kunnen aanschouwen):
Loesberg de Incompetente,
Loesberg de Leugenaar,
l Loesberg de Bedreiger - uit
gerekend Loesberg kan
Komrij niet vernietigen, van
de aardbodem wegvagen.
Het is de inhoud van Loesbergs
"Enige defecten" die Komrij
bevallen: mensenhaat, des
tructie etc.: "Haat jegens ou
ders, haat jegens het huwe
lijk, haat tegen kinderen; ti
rades tegen dommen, tegen
Belgen, tegen onvolmaakten,
tegen vrouwen, tegen debie
len (p. 185).
Loesberg-de-Poseur. Ware
Komrij niet de ontmaskeraar
van Leugen en Bedrog, hij
zou Loesberg blind aanbid
den. Immers, wat Loesberg
afwijst, vermoordt, is ook wat
Komrij - o zo graag - tot pulp
zou stampen? En dan toch,
Komrij als magistrale criticus
"Nu ja, een knappe structuur,
die betere lezers en ontleders
waardig is dan ik. Zelf genoot
ik vooral van de walgelijke
consequentheid, de vernieti
gende opmerkingen over het
mensdom, de irritante en
derhalve verfrissende betwe
terij, de ruïne-achtige stijl, zo
heel anders dan we gewend
zijn, hortend, maar leesbaar,
de valse onbetrouwbaarheid.
Ik weet eigenlijk toch niet of
juist ik u dit boek wel mag
aanraden." (p. 188)
Mijn hemel, een nachtmerrie:
Komrij die een voorbeeld
neemt aan Loesberg! SOS!
Maar het zal er niet van komen.
Komrij bewijst zijn strijd al
léén aan te kunnen, zonder in
het hoofdkwartier veilig te
schuilen. Het is onze plicht
Komrij innig lief te hebben,
deze zwaarmoedige don qui-
chotte. Ik hoop niet dat hij
zich, eenzaam op het veld van
eer en doden, achtergebleven,
radeloos voor de kop schiet.
ROB VOOREN
PS - Beste Gerritik weet dat je
het druk hebt (een hoop
schrijverij en zo), dus ik hou
me wat in: is het érg veel ge
vraagd je volkse uitgeverij
(de "arbeiderspers", niet
waar?) eens ferm met een
knuppel op de vingers te tik
ken? Ik maak er nauwelijks
een punt van, hoor, maar om
bijna 30 piek uit te geven voor
een (jóuw) boek dat na één
keer lezen uit een stapel
losbladig drukwerk bestaat,
dat lijkt me toch wat overdre
ven in de gebruikelijke volks
verlakkerij.
Komaan, een paar centen meer
voor góeie lijm, dat kan er
toch wel van af? Anders moet
ik de rommel vastnieten en
aan een koordje in de WC
hangen, naast de Bescheur
kalender - op zich óok een
prima idee. Doe je een goed
woordje voor ons? Alvast be
dankt, hoor
Rob
Woensdag 9 augustus volgde ik
op de kleurentelevisie het uit
gebreide verslag van de tocht
die met het stoffelijk overschot
van paus Paulus VI gemaakt
werd van Castel Candolfo
naar de Sint Pieter te Rome
Het was wat je noemt een uit
vaart door een prachtige
landstreek in de langzaam
ondergaande zon. Een uit
vaart van een man en hope
lijk van een tijdperk.
Voorop reden de witte protseri
ge majorettes van de Ita
liaanse carabinieri. Daar
achter bewoog zich als een
glimmende tor de lijkwagen
Onhandig naar links uitwij
kend dan weer naar rechts
zelden het midden houdend.
Langs de weg vooral in Rome
stond voorop breed gebarend
de politie en daarachter dui
zenden grauwe nonnen die
ondanks hun nederigheid bij
dit soort plechtigheden altijd
voorop te zien zijn. Daarach
ter de gewone Romeinen met
wat kleurige toeristen die het
vooral ging om een mooi shot.
Bij de Via della Concïliazione
werd hij opgewacht door een
vrij schamele groep uit de 119
kardinalen die de nieuwe
paus zullen moeten kiezen
allemaal in het kardinaals
rood, bisschopskruis aan en
brandende kaarsen in de
hand.
In de Sint Pieter werd de paus
weer uitgestald, omgeven
door de vreemd uitgedoste
Zwitserse Garde, hune rode
clowneske pakken aan die mij
doen terugdenken aan het
handjevol Nederlandse
Zouaven, die onder leiding
van Pieter de Jong uit Lutje
broek het pauselijk grondge
bied moesten helpen verdedi
gen. In zo'n soort pak is Pieter
de Jong vereeuwigd in Ou
denbosch vóór het kitscherig
namaaksel van de Sint Pieter
te Rome.
Duizenden Romeinen trokken
daar per uur langs om iets
van dat skeletachtige man
netje te zien. Een grote mijter
op dat magere hoofdeen
voorhoofd vol diepe rimpels
en verder zijn er een paar
handen zichtbaar, eigenlijk
wat knokels, moeizaam in el
kaar gestrengeld. Onder het
gewaad is een magere gestalte
zichtbaar. Heel het figuurtje
spreekt van een waarlijk do
delijke uitputting.
Dat was een plechtige begrafe
nis, voor het eerst buiten op
het Sint Pietersplein. En
ivaartoe dit alles, vraag je je
in arremoede af. Al die opge
legde protserige bombarie en
luxe van mijters en dure ge
waden en kelken en gouden
schalen rond deze man, die
volkomen ten onrechte ge
noemd wordt de plaatsbekle
der van Christus.
In de Sint Pieter worden door
lopend lijkmissen gecele
breerd voor zijn zielerust.
Heidenser en onwaarachtiger
kan het niet. Wat is zielerust?
En wat is een lijkmis? Voor
wie terugdenkt aan de avond
dat Jezus met zijn leerlingen
bijeen was om het Pascha te
vieren en de leerlingen vroeg
dit voortaan te blijven doen
tot gedachtenis aan Hemis de
combinatie onbegrijpelijk.
Deze paus heeft het niet meege
zeten. Na de misschien wat
overtrokken populariteit van
zijn voorganger stond hij ook
wel voor een onmogelijke op-
Door
Piet Wesseling
gave. Daarbij kwam dat hij
niets mee had. Hij was een
ernstig maaglijder, zeer men
senschuw, studeerde zelfs tij
dens zijn seminarie thuis,
moest na zijn priesterwijding
zijn juridische studie onder
breken voor een ongelukkig
verlopen kerkelijk zending in
Warschau, bleef verder in di
plomatieke dienst tot Pius XII
hem benoemde tot aartsbis
schop van Milaan. Daar werd
hij de rode bisschop genoemd,
maar populair was hij aller
minst. Een grote afstande
lijkheid tot de mensen heeft hij
nooit kunnen c
Zijn voorganger genoemde hem
tot kardinaal en hij verbleef
daarna tot zijn pauskeuze in
Rome. Hij was angstig en zeer
scrupuleus en traditioneel ka
tholiek opgevoed. Het geloof
was een berg van onver
murwbare granietblokken,
zoals de onfeilbaarheid van
de paus, de onwrikbaarheid
van dogma's, de eenheid tus
sen kerk en staat, de zuiver
heid en het celibaat. Voor en
boven dit alles de goddelijke
natuurwet, helemaal in de
schepping verankerd.
Straks gaat de pauskeuze be
ginnen. Men is hevig bezig de
kaarten te schudden. Over
heel de katholieke wereld zijn
er verschillende stromingen te
ontdekken waar het de keuze
betreft. Een eerste groep wenst
dat men zo sterk mogelijk en
met behulp van alle beschik
bare krachten terugkeert
naar het oer-traditionele ge
loof in al zijn door de traditie
geheiligde uitingsvormen. De
gelovige heeft er zich maar bij
neer te leggen, anders kan hij
gaan. Al te lang zijn de teu
gels van een onverantwoord
liberalisme gevierd. Orde en
wel moeten de mensen tegen
zichzelf beschermen. Naast de
goddelijke geboden en verbo
den is er de heilige traditie
waaraan ieder evenzeer heeft
te gehoorzamen.
De tweede groep verwijt de kerk
haar verfoeilijk traditiona
lisme. Alle moderne uitvin
dingen horen zorgvuldig in
gebouwd te worden in de ge
loofsinhoud. Talloze vroeger
als goddelijke wetten geac
cepteerde waarheden zijn
allang verworpen. De mens
heeft zijn verstand niet voor
niets gekregen. Dank zij de
duizelingwekkende vaart
van de medische wetenschap
zijn er nog maar enkele ziek
tes over waartegen men ab
soluut geen verweer heeft. Het
is heel mooi om over vrede en
gerechtigheid en de rechten
van de mens te spreken, maar
het is belangrijker ter plekke
aanwezig te zijn en overal te
helpen waar dit mogelijk is.
Hel geloof in God is ondenk
baar zonder liefde voor de
evenmens.
Een derde groep, ogenschijnlijk
in getal de meeste mensen om
vattend, heeft zich al teleurge
steld van elk geloof afgewend
Deze groep verwacht alleen
nog heil van een steeds verder
oprukken van alle vormen
van menselijke wetenschap.
Welke kant kunnen wij nu nog
uit waar het om ons geloof in
de Kerk gaat. Het gaat in we
zen niet om de vraag of het
instituut rooms katholieke
Kerk traditioneel moet blij
ven of dat het instituut pro
gressieveren linkser zich moet
gaan opstellen. De vraag
waar alles om draait is: heeft
het machtsinstituut van de
Kerk nog recht van bestaan?
Pater Jan van Kilsdonk s.j
verwoordde enkele maanden
geleden in De Populier te Am
sterdam tijdens een forumge
sprek over de vraag "Halen de
kerken 1984?" het probleem op
zijn eigen scherpzinnige wij
ze: "Waar die officiële kerk
mee tobt, de laatste twintig
jaar, dat is met het volstrekte
verlies van elk begaafd kader.
Er is niets meer over, tenzij
schijn en masker. Je hoeft
maar te tellen. Dit is geen me
ning. maar een berekening,
dus veel eenvoudiger en veel
ombarmhartiger. Het is één
grote vertoning, bijna niets
anders. En dan is er van een
begrijpend meeleven van de
leeftijdsgroep tussen twintig
en veertig ook vrijwel niets
over, noch bij de studerende
jeugd noch bij de arbeiders
jeugd. Die laatste zogenaam
de "schare" staat ook niet
voor de kerk."
Eerst zal er grondig en voortva
rend puin geruimd moeten
worden en dan: op zoek naar
de nieuwe kerk.
Een groepje mensen, zomaar
bijeen op een doordeweekse
avond in Argentinië, maakt
zich bezorgd over wat er om
hen heen allemaal aan de
hand is. De gruwelijke getui
genissen stapelen zich op. Een
van de aanwezigen zegt
Christus na alsof het op dat
ogenblik voor het eerst ge
beurde: "Waar twee of meer
samen zijn in mijn naam, ben
ik hun midden." Ze nemen
wat voedsel en drank tot zich
en de ene zegt weer: "Lieve
vrienden,Hij isvan onsen wij
zijn van Hem. Wij houden vol.
Amen."
De oude kerk op het Sint Pie
tersplein sterft en in Argenti
nië wordt een nieuwe kerk ge
boren.
L/n
VRIJ NEDERLAND
De tiende verjaardag van de onder
drukking van de Praagse Lente
door de Russen en de dood van
paus Paulus met speculaties rond
zijn opvolging, zijn twee onder
werpen die deze week in het
grootste deel van de weekbladen
worden behandeld. Vrij Neder
land heeft daarnaast nog een le
zenswaardig artikel over "De
verlammende, oppervlakkige,
overambitieuze, zeurderige lei
ding van de PvdA". Wouter Gort
zak, directeur van de Wiardi
Beekman Stichting licht daarin
zijn eigen partij door. "De Partij
van de Arbeid is een politiek cha
otisch gezelschap. We vinden ze
allemaal in de PvdA terug: van
bijna-stalinisten tot neo-libera-
len".
Gortzak vindt dat de partij een
middenkoers moet gaan varen.
Op gevaar af dat hij een te rechtse
benadering voorstaat, toont hij
zich voorstander van deze nieu
we politieke lijn, "waarin velen
zich zullen herkennen en waarte
gen weinigen zich zullen verzet
ten"
Tour-winnaar Bernard Hinault
wordt nog eens opgezocht door
VN-redacteur Piet Piryns. "Het
bedrijf Tour de France is een
klassiek voorbeeld van een kapi
talistisch bedrijf. Het gaat om
geld, dat is toch duidelijk? Als
Lévitan zo nodig de Tour in Lei
den moet laten starten, omdat hij
daar weer een organisator het vel
over de oren kan trekken, is dat
zijn zaak, maar hij zal zo langza
merhand toch eens moeten kie
zen of hij nu de Tour de France of
de Tour d'Europe wil organise
ren". Zo sprak Hinault, daarmee
terugspelend op de staking in
Valence d'Agen.
MAGAZINE
Het omslagartikel van Elsevier be
vat een gesprek met nazi-jager
Simon Wiesenthal. "Wat drijft
Simon Wiesenthal" vragen René
de Bok en Jules Huf zich af. De
nu bijna 70-jarige Wiesenthal
moet overigens haast maken,
want volgend jaar loopt het jacht
seizoen ten einde: dan zullen de
oorlogsmisdaden in West-Duits-
land vei jaren.
Minister Wiegel van binnenlandse
zaken wil paal en perk stellen aan
het politieke duwwerk en de lob
by's die nog steeds onmisbaar
zijn om burgemeester te kunnen
worden.
De Leiase burgemeester Vis, voor
zitter van het genootschap van
burgemeesters over de "afvalra
ce": "Het was vaak te gek om los
te lopen zoals het toeging bij be
noemingen. Bij de ene gemeente
werd een duidelijke pressie uit
geoefend op de kandidaat om
voor de vertrouwenscommissie
te verschijnen; bij de andere ge
meente tilde men daar niet zo
zwaar aan. De benoemingspro
cedures een janboel te noemen is
een sterk woord, maar ik weet
wel dat verschillende kandidaten
zich ergerden".
Verder signaleert Elsevier een
nieuw gevaar voor onze con
sumptiemaatschappij: de "chip"
oftewel de micro-computer.
(Hervormd Nederland heeft hel
in het omslagartikel ook over dit
verschijnsel, maar de benadering
door HN verschilt enigszins var
die van Elsevier).
Nederland slaapt, volgens Elsevier.
Terwijl het op deze geheel nieu
we markt toch zijn slag zou kun
nen slaan. Maar Nederland hoeft
er niet meer op te rekenen nog
aan zet te komen in de micro-
computerstrijd. De pegels zijn al
verdeeld. Het grote Amerika eist
de winst op. En zelfs het achter
lijke Groot-Brittannië tracht nog
een graantje van de "chips" mee
te pikken. Elsevier leutert dan bij
monde van een TNO-deskundige
nog door over de verhoogde ar
beidsvreugde die de individuele
werknemer kan beleven door ge
bruik van dit apparaat.
De "Lieve Lita"-rubrieken zijn ja
renlang een bron van vermaak
geweest. HP neemt 40 jaar "Mar
griet weet raad" onder de loep en
constateert een volwassener
aanpak van de problemen,
waarmee men dit soort rubrieken
overspoelt.
De citaten van vroeger zijn echter
het aardigst om te lezen: "Hou je
van twee jongens tegelijk? Onzin,
dat denk je maar! In je hart hou je
het meest van je verloofde in In-
dië". (1946). "Kus-graag me
vrouwtje. Behoud uw liefkoozin-
gen voor uw eigen man, voor uw
kindertjes. Kunt u heusch met de
hartstochtelijke zoen van een
vreemde man op uw lippen, de
onschuldige mondjes van uw
kinderen kussen...?" (1946). Dat
waren tenminste nog eens tijden!
Bob Rooyens komt in De Tijd over
als een wat teleurgesteld man die
zijn geluk voor het merendeel in
Duitsland zoekt. Een begaafd, zij
het niet door iedereen gewaar
deerd televisiemaker. Hij is van
mening dat er in Nederland ei
genlijk nooit iets echt kan; Er
wordt altijd meteen naar de por
temonnee gekeken, terwijl een
goede show echt niet zoveel hoeft
te kosten als men hier wel vreest.
"In de Nederlandse televisie wordt
in het geheel niet commercieel
gedacht" is zijn verwijt.
Wat hij dan wel erg leuk vond?
"Dat was een paar weken geleden.
Toen was ik zo gelukkig om te
aanschouwen hoe Fred Emmer
de condoom-analyse van de Con
sumentenbond aan de kijkers
meedeelde. Dat is het mooiste
amusement dat ik in jaren gezien
heb".
