Wereldcongres Doopsgezinden,
een zingende broederschap
De geheimen
Koninkrijk van God in een veranderende wereld
"CHINEZEN HEBBEN GEEN
BEHOEFTE AAN RELIGIE"
ZATERDAG 12 AUGUSTUS 1978
In Wichita, Kansas, een stad
in het middenwesten van
de Verenigde Staten van
ongeveer 250.000 inwo
ners congresseerde van
25 tot 30 juli de Doopsge
zinde Wereldbroeder
schap. Een bontgekleurd
gezelschap op het hoogte
punt een 16.000 deelne
mers uit vierenveertig ver
schillende landen.
Bont omdat vanuit de gemeen
schappelijke oorsprong in de
Zwitserse doperse beweging in
de zestiende eeuw in de loop van
de geschiedenis aanzienlijke ver
schillen zijn ontstaan in de ma
nier van geloofsbeleving en de
vormgeving van het geloof in het
dagelijks leven. De doopsgezin
den verschillen van vrijzinnig-
maatschappij betrokkenen in
Nederland en Noordduitsland tot
ortodox-wereldmiidend in de
beide Amerika's.
Bont ook omdat de veelkleurige
derde wereld voor het eerst in de
geschiedenis van de Wereld-
broederschap een grote inbreng
had. Tot nu toe voerden de Euro
pese en Amerikaanse broeder
schappen de boventoon. Dit keer
was de voorzitter een Ethiopiër
en begeleidden de zelfstandig
geworden zendingskerken de
Amerikaanse organisatoren kri
tisch.
Koninkrijk
Het congresthema „Het ko
ninkrijk van God in een veran
derende wereld" werd in vijf
hoofdlezingen uiteengezet.
Christus sticht het koninkrijk, de
gemeente van Christus stelt het
koninkrijk present, het konink
rijk verzoent de mensheid, het
koninkrijk in confrontatie met de
machten en tenslotte het konink
rijk vernieuwt het milieu van de
mens. Om de bonte verscheiden
heid aan mensen op het congres
tot uitdrukking te brengen werd
er steeds door een aantal mensen
direct gereageerd op het verhaal.
In gespreksgroepen werd daarna
dieper ingegaan op de lezingen.
Hierin kwam de veelstemmig
heid van de laagkerkelijke broe
derschap, waarvan één van de
basisuitgangspunten het samen
in gesprek zijn op het grondvlak
van de zelfstandige plaatselijke
gemeenten vormt, tot uitdruk
king. Geestelijk vormden de le
zingen en de gespreksgroepen de
"body" van het congres. Het in
het grootste deel van de wereld
door de Doopsgezinden wat tot
uitsluitend evangelisatie in-
geéngde evangelie werd in het
verband van de mondiale
problemen geplaatst. En dat was
een goede en vruchtbare zaak.
Mennonieten
Hoogtepunt van het congres vorm
de het getuigenis van de Russi
sche delegatie. Tot dit congres
waren er nooit uitreisvisa ver
leend voor vertegenwoordigers
van de Russische broederschap.
De Doopsgezinde Broederschap
(Mennonieten naar Menno Si
mons van Witmarsum, één van de
doperse leiders in het zestiende
eeuwse Nederland) gold in de
Sovjet Unie als verboden gods
dienstige groepering en tot voor
kort was alle kerkelijke leven van
doopsgezinde signatuur onder
gronds.
Bij het uitbreken van de revolutie
waren er ongeveer 80.000 Men
nonieten in Rusland. Hun voor
ouders trokken in de zestiende
eeuw vanwege de geloofsvervol
ging vanuit de Nederlanden naar
het Pruisische gebied rondom
Dantzig, een volgend geslacht
trok in het laatst van de achttien
de eeuw naar Zuid-Rusland,
waar het tsaristisch bewind de
weerloze Mennonieten vrijheid
van militaire dienst garandeerde.
Vooral in de Stalinperiode hebben
zij het zwaar te verduren gehad.
Enkeie groepen trokken direct na
de revolutie al naar Paraguay,
anderen vluchtten achter de te
rugtrekkende Duitse legers aan
naar het westen en wonen nu in
de Bondsrepubliek, Canada en
Paraguay. Tegenwoordig komen
grote groepen Mennonieten van
uit de Sowjet-Unie naar de
Bondsrepubliek, niet slechts
meer bejaarden maar ook gezin
nen met kinderen (de laatste ja
ren ettelijke duizenden).
De Mennonieten hebben tegen
woordig in de USSR een soort
collectief onderkomen als groep
bij de Unie van Baptisten, die is
toegestaan. Daarnaast zijn er ge
meenten die zelfstandig zijn
gebleven vooral in Centraal Sibe
rië. Tenslotte zijn er velen die zich
hebben aangesloten bij de Evan
gelie-christenen, een verboden
groep Baptisten, vari wie de be
kendste broeder G. Vins is (op
zijn mennonitische Wiens ge
schreven).
De belangrijkste getuigenissen
kwamen van Traugott Quiring,
mennonietenpredikant in Mid-
densiberie, Savatsky een broe
dergemeentevoorganger uit het
barre noorden en Johannes Fast.
Opvallend was in hun verhalen
het gebruik van de deur, die niet
gesloten kan worden uit Openba
ring 3. Waar het evangelie in
mensenharten wortel heeft ge
schoten groeit het zaad ook tegen
de verdrukking in. Daarvan
spraken de Russische broeders,
daarvan zongen ze ook.
Incident
Een vervelend incident volgde za
terdagmiddag, toen dr. Macinty-
re van de International Coucil of
Christian Churches, de rechtse
tegenhanger van de Wereldraad
van Kerken, een demonstratie
hield voor het congresgebouw.
De predikant van de doopsge-
zinde-removxtrantse gemeen
te in Leiden, Wim Kuipers, be
zocht vorige maand met en
kele gemeenteleden in Ameri
ka het congres van de Doops
gezinde Wereldbroederschap.
In dit artikel geeft hij vanuit
doopsgezinde achtergronden
enkele persoonlijke impres
sies van deze conferentie.
de Doopsgezinde Wereldbroederschap
Eén van de afgevaardigden uit de
Sowjet-Unie zou een spion van de
Russische dienst zijn. Juist bij
Mennonieten een miskleun van
eerste orde, alleen getuigend van
de oude heksenjachttraditie die
de geschiedenis van de Verenig
de Staten kenmerkt.
Een zwarte Amerikaanse Menno
niet zie wat vergramd: "Hij heeft
altijd op onrecht elders gewezen.
Hier zei hij met al zijn geld dat wij
arme zwarten maar geduldig en
blij moesten zijn!" Gelukkig kon
dit incident de algehele vreugde
over de russische broeders niet
dempen.
Zingende lijden
Vanouds beleven de Doopsgezin
den hun geloof sterk in het ge
meenschappelijk zingen. Al in de
zestiende eeuw was de hoeveel
heid martelaarsliedjes en geeste
lijke liederen ontzettend groot.
Het geestelijke lied gold niét al
leen als wervend, maar had van
wege het lijdende-martelaars ka
rakter in de doperse beweging
ook altijd de notie van het "psal
men zingen in de nacht". Die tra
ditie speelt nog altijd een rol, om
dat het lijden omwille van de ge
rechtigheid nog niet lang en soms
nog lang niet voorbij is.
In Zwitserland zijn de Doopsge
zinden tot 1848 vervolgd, de
Sowjet-Unie heeft een nieuw deel
aan de oude Martelaarsspiegel
geschreven, een aantal Afrikaan
se landen verdrukt christenen
van allerlei signatuur waaronder
Mennonieten. Vanuit alle landen
waar Doopsgezinden Broeder
schappen zijn waren liederen bij
eengebracht en vertaald in de of
ficiële congrestalen (Engels,
Spaans, Duits, Frans, en Neder-
lands.) Er is veel gezongen.
Een onofficiële congrestaai, maar.
ontroerend en duidelijk waar
neembaar was de 'gebarentaal
van de doofstommen die met de
handen spraken en zongen. Zij
hadden een eigen afdeling vlak
voor het podium.
In de avondprogramma's waren
koren van broederschappen uit
de derde wereld gepland. Een
vrouwenkoor uit Taiwan in rose
jurken met Sjanghaisplit, een
koor uit Kenia met meeslepende
trommelbegeleiding, een koor uit
India dat liet zien hoe de traditio
nele indische dansen gebruikt
konden worden in hun mime-ka-
rakter voor de evangelievertol
king. Indrukwekkend was de
"Black Experience", de muzikale
bewerking van de ervaring van
de negers door een Amerikaanse
groep.
"Het Koninkrijk der hemelen is ge
lijk aan een schat, verborgen in
een akker, die een mens ontdekte
en verborg, en in zijn blijdschap
er over gaat hij heen en verkoopt
al wat hij heeft en koopt dien ak
ker." (Mattheüs 13).
Jezus beeldt in zijn gelijkenissen de
"geheimen van het Koninkrijk
uit. Het blijven geheimen,die niet
zomaar openbaar gemaakt wor
den. Je moet er een bijzondere
ontvankelijkheid voor hebben,
zintuigen als die van een kind
Jezus dankt in Matth. 11 zijn
Vader, "dat Hij deze dingen voor
wijzen en verstandigen verbor
gen heeft, maar aan kinderen ge
openbaard".
Jezus spreekt voor de menigte in
gelijkenissen, alleen de kleine
kring van volgelingen krijgt uit
leg. Hij zegt zelfs dat dat zo is om
dat de mensen "ziende niet zien
en horende niet horen of begrij
pen". Hier citeert hij de profeet
Jesaja. Kennelijk is Jezus' bood
schap alleen eenvoudig voor wie
eenvoudig van hart zijn. Alleen
zij kunnen 'zich bekeren en gene
zen worden.
In Mattheus 13 is een aantal gelij
kenissen van Jezus bij elkaar ge
bracht: het verhaal over de zaaier
die uit gaat om te zaaien, en er
gaat heel wat zaad verloren,
maar toch komt er nog veel op en
het draagt vrucht in veelvoud. De
gelijkenis van het mosterdzaadje,
waaruit na lang geduldig wach
ten een grote boom groeit, en van
het zuurdeeg, dat het brooddeeg
doet rijzen.
Deze gelijkenissen zijn allemaal
beelden van het Koninkrijk der
hemelen, het koningschap van
God over een bekeerde en genezen
mensheid. Voor een kind is 'net
kiemen van een zaadje en het
groeien van een boom een verba
zingwekkend gebeuren, net als
het rijzen van deeg. Maar voor
afgestompte volwassenen heeft
dat alles vaak weinig opwin
dends meer.
De schat in de akker is ook zo'n
spannend verhaal, voor wie nog
horen kan en zien. Een man ploegt
de grond, met een ezeltje mis
schien. Het zal wel een arme
schlemiel geweest zijn en dan
stuit hij op die schat, en begraaft
hem gauw weer, en verkoopt al
wat hij heeft voor die akker. Dan
is hij een rijk man. Wat zal hij
doen met die rijkdom?
Dit verhaal heeft twee parallellen
in de eigentijdse literatuur: één
in het apocriefe Thomas-evange
lie en één in de Joodse rabbijnse
geschriften. In dat rabbijnse ver
haal gaat d-e geschiedenis verder:
de man maakt winst met zijn
schat en wordt er flink beter van.
De erfgenamen van de man die de
schat verstopt had, die hebben het
nakijken.
Nu gaat het hier niet zomaar om een
schat. Het gaat om het bezit, of
beter gezegd, om het bevatten van
de geheimen van het Koninkrijk.
Zij die deze geheimen bevatten
Het middagprogramma bestond uit
een aantal excursies naar doops
gezinde bezienswaardigheden in
de omgeving. Verder was er de
mogelijkheid te kiezen uit ver
schillende culturele manifesta
ties; toneel, muziek, enz. Hoogte
punt vormde een optreden van
het Amsterdamse jongerenkoor
met de musical "de bruiloft van
Kana" van Ingrid van Delft
(tekst) en Dick Klomp (muziek)
De schitterende muziek van de or
ganist van de Singelkerk sleepte
zelfs de meest angstige Ameri
kaanse mennoniet, die dacht dat
het allemaal wel erg werelds zou
zijn mee. De uitstekende tekst
was gebaseerd op een mixtuur
van het verhaal van de bruiloft
van Kana uit het Johannesevan-
gelie en de teksten van het Hoog
lied. Juist omdat in een milieu
van "evangelicals" de neiging al
tijd zo groot is alle geloofsgenoe-
gen in de hemel te projecteren
was het een goede correctie.
Het centrum van het doopsgezinde
gemeenteleven is de avondmaal
viering waarbij een sterke na
druk ligt op de verplichtende
gemeenschap met de Heer en met
elkaar. In een stampvolle con
greshal werd zondagavond een
avondmaalsdienst gehouden. De
preek werd gehouden door de
Anglicaanse bisschop Festo Ki-
vengere, die vorig jaar uit Oegan
da moest vluchten voor het
bloedbewind van Idi Amin.
Ook hier lag de nadruk op het lij
dend solidair zijn met de naaste
en de wereld. Juist daardoor
kreeg de massale avondmaals
viering bijzonder perspectief, een
samenzijn om straks in de eigen
situatie gedekt door de wereld
broederschap de roeping waar te
maken.
WIM KUIPERS
Wetteloosheid. Reformatorische
groeperingen uit Nederland en
Duitsland houden volgende
maand (23 september) een evan
gelische manifestatie tegen de
wetteloosheid. Het motto van de
ze 'getuigenisdag' is 'Tegen de
wetteloosheid het evangelie'.
Als symptomen van de wetteloos
heid zien de organisatoren, onder
wie de gereformeèrde vereniging
'Schrift en Getuigenis' en de Ge
reformeerde Bond in de her
vormde kerk het verzet tegen al
lerlei normen gezag, wetten en
strukturen en het doorbreken
van taboes in de gehele samenle
ving.
Wereldraad. De wereldraad van
kerken blijft het Patriottisch
Front van Zimbabwe in Rhodesië
steunen. De bevrijdingsbewe
ging krijgt van de wereldraad
85.000 dollar voor voedsel, medi
camenten, onderwijs en land
bouw ten behoeve van de vluch
telingen uit Zimbabwe, Botswa
na, Mozambique en Zambia.
Beroepswerk. Herv. Kerk. Aange
nomen benoeming in Boskoop
(bijstand pastoraat): dr. J. Haits-
ma, aanstaand emeritus-predi
kant uit Woerden.
Ger. Kerk Vrijgemaakt. Aange
nomen naar Enschedé-Noord:
M. J.C. Blok uit Waardhuizen.
Christelijk Ger. Kerk: Bedankt
voor Veenendaal: P. den Butter
uit Toronto.
Godsdienstvrijheid in China
PEKING - Voor het eerst sinds
1966, het jaar van de Chinese cul
turele revolutie, zijn dit jaar de
poorten weer geopend van het in
stituut voor religieuse studie in
Peking. Studenten maken weer
gebruik van de bibliotheek, die
100.000 titels bevat, om er gods
diensten als het boeddhisme, het
christendom en de islam te be
studeren.
De 62-jarige directeur van het insti
tuut, Jen Tsj-Joe, zei tot een ver
slaggever dat studie van gods
diensten bijdraagt aan de ont
wikkeling en het begrijpen van
de geschiedenis, de wijsbegeerte,
kunst, letterkundè en het politie
ke denken en voegde er aan toe:
"Religie kan niet los gezien wor
den van politiek."
Volgens artikel 46 van de nieuwe
grondwet van d.e Chinese Volks
republiek "genieten de burgers
godsdienstvrijheid, de vrijheid
om geen godsdienst te belijden
en het atheïsme te verbieden"
Jen schat dat er in China vier
miljoen christenen waren voor
dat het bevrijdingsleger van het
volk in 1949 de nationalistische
Chinezen versloeg.
zijn Jezus' volgelingen. Noemen
wij Christenen ons niet zo?
Wat doen we eigenlijk met onze
schat? Begraven we die tot een
ander hem opgraaft en er iets mee
doet? Hebben we hem misschien
zo diep begraven dat we onwe
tende erfgenamen zijn geworden,
die niet meer horen en zien? Of
zijn we als die vlinder, die zijn
schat alleen gebruikt om er zelf
beter van te worden?
Bij de geheimen van het Koninkrijk
horen ook de gelijkenissen over de
eindtijd: het onkruid in de akker
en het verhaal dat volgt op de
schat in de akker: "tiet Konink
rijk der hemelen is als een sleep
net, waarin goede en ondeugde
lijke vis en rommel samen worden
opgehaald. Aan de wal wordt er
dan gesorteerd" (vrij naverteld)
Ook dat is een geheim van het Ko
ninkrijk, dat er voor wie niet
meer kan horen en zien, geen
duurzame plaats is in de blijd
schap van het Koninkrijk, de her
stelde wereld onder de heer
schappij van Jezus.
JANNEKE KUIPERS-POSTMA
Op het moment zijn er in Peking
twee christelijke kerken die
voornamelijk gebruikt worden
door buitenlandse ingezetenen
en toeristen. De ene kerk is
rooms-katholiek en de andere
protestant. Volgens katholieke
bronnen bezochten vorig jaar 300
Chinezen de kerstmis.
Volgens Jen is op dit moment min
der dan een half procent van de
totale bevolking katholiek. De
meeste kerkgebouwen worden
tegenwoordig voor meer prakti
sche doeleinden aangewend en
doen dienst als school, garage of
opslagplaats.
De onderdirecteur, Tsjao Foe-Sani,
zei tot een bezoeker van het insti
tuut dat de dood volgens huidige
Chinese inzichten beschouwd
wordt zoals men tegenover het
uitflitsen van een lamp staat, en
men maakt zich niet meer druk
om wat erna gebeurt.
God uit angst
"De mensen scheppen een God uit
angst," aldus Tsjao en voegt er
aan toe dat de Chinezen thans
geen behoefte meer hebben aan
een godsdienst. Volgens hem
heeft de moderne natuurkunde
een beter begrip rond vragen van
leven en dood gebracht.
"De betrekkingen tussen mensen
heeft zich gewijzigd in een socia
listische maatschappij... Men is,
niet langer op zichzelf gericht.
Iedereen in China heeft vandaag
de dag een levensdoel - een bij
drage te leveren aan de zaak van
de revolutie - en men gaat niet
langer gebukt onder de persoon
lijke angsten van het verleden,"
aldus Tsjao.
Maar dit betekent niet dat China de
godsdienst niet op historische en
didactische gronden op haar
waarde schat. Boeddhistische
tempels en tenminste een Confu-
ciaans studiecentrum heeft de
huidige regering laten restaure
ren en uitgeroepen tot historisch
monument:
Beide directeuren en ook verschil
lende diplomaten in Peking ont
kennen de berichten als zouden
begraafplaatsen ontheiligd
zijn. Aan de plaatselijke ïi
werd het overgelaten
graafplaatsen te verwijderen van
grond die voor landbouw ge
schikt is en de overheid probeert
thans ook crematie te bevorde-
Jen is het niet eens met buitenlan
ders die beweren dat men ofwel
Confucius ofwel de vroegere par
tijvoorzitter Mao Tse-Toeng als
goden aanbeden zou hebben.
LEIDEN - Herv. Gem.: Hooglandse
Kerk 10 ds. Meijer, 11.45 oec. studenten-
dienst. Marekerk 10 ds Smits, Edam, 5 ds
Bouman, Katwijk; Maranathakerk 10 ds
Koolstra (ook bestemd voordoven); Me-
renwijk 9.30 ds Van Leeuwen; Bevrij
dingskerk 9 ds Verdoon (herv./ger.);
Vredeskerk 10 mw Westera-Franke;
Waalse Kerk 10.30 ds Ribs; Academisch
Ziekenhuis ds Bovenberg; Diacones-
senhuis 10.30 ds Pannekoek 9.30; Psych.
ziekenhuis Endegeest gez. dienst, ds
Friedrich. Geref. Kerk: Zuiderkerk 10.30
ds Hortensius; Petrakerk 9 ds Horten-
sius; Oude Vestkerk 10 ds Kronemeyer,
Utrecht, 7 ds Koolstra; Maranathakerk
10 ds Koolstra; Bevrijdingskerk 9 ds
Verdoom; Merenwijk 9.30 ds Van
Leeuwen; De Mirt (Lage Rijndijk) 10 hr
Wielinga; Het Mierennest (Morsweg) 10
dr Huigen. Geref. Kerk Vrijg. (Heren
gracht 70): 10 ds Gootjes, 5 ds Gootjes.
Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9): 10 en 5
eredienst (br. Boelema en br. Bijl). Geref.
Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds Boogaard
Geref. Gem. in Ned. (Bethel.kerk Drift
straat): 11.30 en 5.30. Evang. Luth. Gem
(Hoogl. Kerkgracht): 10.15 ds Happee.
Remonstr. Doopsgez. Gem. (Pieters
kerkstraat 1): 10 ds. Kuipers. Baptisten
gemeente (O. Rijn 3Y 10 ds Van Mame
ren. Evang. Christengemeenschap
(Middelstegracht 3): 10 hr Dikkes. Zen
dingswerk Middernachtsroep (Zoeterw.
singel 21): 5. Evangeliecentrum Zijlsin
gel 2: 10 hr. Zijlstra. Pinkstergemeente
(0. Rijn 3): 3 hr Eikerbout. Leger des
Heils (Hooigracht): 10 en 7.30. Nieuw
Apost. Kerk (H. Rijndijk 24Y zo. 9.30en 4,
wo. 8. Christian Science (Steenschuur 6
10.30. Kerk van J. Chr. v. d. Heiligen der
L. Dagen (Steenschuur 6): 10.15 Zeven
dedagadventisten (Lokhorstkerk) 9.45
gesprek, 11 prediking, elke zaterdag
morgen. Oud Kath. Kerk (Zoeterw.sin-
gel). 10 h.mis. Vrij Kath. Kerk (Vree
wijkstraat): 10.30 h. mis Rooms Kath.
kerken: Merenwijk zat. 7, zo. 9.30;
Haagweg zat. 7. zo. 9. 10.45, 12 en 6.30;
Steenschuur zat. 10 en 7, zo. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9. 10.30 en 12; Haarl.str. zat. 7, zo.
9.30, 10.45,12.15 en 6.30; Rijndijk 281 zat,
7, zo. 9.30 en 11; Herensingel za. 7, zo.
8.30,9.30 en 11.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem 10
ds Stehouwer, Alphen, 7 ds Malssen,
Leiderdorp. Chr. Geref. Kerk: 9.30v
dienst, 2.30 student Peels, Apeldoorn.
R.K. Kerk: za 7, zond. 7.30 en 10.30.
6.30 ds Van der Heiden; Kruiskerk 9.45
ds Hanemaaijer; Opstandingskerk 9.30
ds Van der Heiden, 6.30 ds Hanemaaijer;
Salvatorikerk za 7 avondgebed. Goede
Herderkerk 9.30 ds Koers; De Bron 9.30
dr Van Santen, 6.30 ds Verheul; Ashram-
college 9.30 ds Verheul; Oudshoornse-
kerk 10 ds Van Rossum, De Kaag;
Siönskerk 9.30 ds S. W. Verploeg, 6.30 ds
Van Eijk, Gouda. Geref. Kerk: Marana
thakerk 9.30 ds Van der Heiden, Zwam-
merdam, 6.30 dhr Tenyenhuis; Salvato
rikerk 9 dhr Tenyenhuis, 6.30 ds Noote-
boom, Nieuwkoop; Goede Herderkerk
9.30 en 6.30 ds Koers; De Bron 9.30 ds
Van Santen, 6.30 ds Verheul; Ashram-
college 9.30 ds Verheul. Geref. Kerk
Vrijg.: De Rijnstroom, 8.45 DdW, 6.30 ds
Borgdorff. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.:
9.30 br. Knol. 16.30 br. Mollema. Chr. Ge
ref. Kerk: 9.30, 4.30 dienst. Oud Geref.
Gemeente: 9.30 en 4. Baptistengemeen
te 10 Fr. Lourens, 6.30 ds Postma. Noord
(Sportlaan): hr. V. d. Steen. Volle Evang.
Gem. (school Preludeweg): 10 hr Brui
ning. Leger des Heils: 10 en 6.30 uur,
Com. de Vlamingstr. R.K. kerken:
Bonff. kerk za. 7. zo. 8.30, 10 en 11.30;
Piuskerk za. 7, zo 9, 10.30 en 11.45; De
Bron za. 7, zo 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 ds
Harkema, Zeist, 6 kand. Schuurman
Putten. Geref. Gem.: 9.30 leesdienst, 7 ds
Boogaard, Leiden.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 9.30 ds De Vreugd, 6.30 ds Richter;
Salvatorkerk 9.30 ds Droogers, 6.30 ds
De Vreugd; Bethlehemkerk 9.30 ds
Richter, 6.30 ds Van Brummelen, Hui-
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 ds Borg-
BOSKOOP - Herv. Gem.: Dorpskerk
9.30 ds Stelwagen, 6.30 ds Omta; De Stek
9.30 ds Dijkstra. Geref. Kerk: Kerkge
bouw Zijde 9.30 ds Omta; De Stek 9.30 ds
Dijkstra. Herv. Kerk 6.30 ds Omta. Chr.
Geref. Kerk: 9 30 en 5 ds Van Langevel-
de. Geref. Gem.: 9.30 en 6. Opwekkings
gemeente (Concordia): 9.30. Verg.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem.: 9 30 hr
Goedhart, Nieuwkoop: 6.30 ds Jonkers,
Utrecht. Geref. Kerk: 9.30 ds Nierop,
Koudekerk aan den Rijn; 5 ds Versluys.
R.K. kerk: Anker za 7, zond. 8.45 en 11.45.
Bemardus zo. 10. Dorp za. 7, zo 8,10 en
11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds Roth-
fusz. Geref. Kerk: 10 en 7 ds Van Houten,
Aalsmeer. Chr. Geref. Kerk: 10 lees--
dienst, 7 ds Van Dijken, Lisse. R.K. kerk:
Martinuskerk za 7, zo 8.30 7.30,10,11.30
en 12.45. Jozefkerk za 7, zo 8.30, 10 en
11.30.
n Zee; 6 ds Hovius, Katwijk
Ontmoetingskerk 10 ds Van Hoegen Al
phen aan den Rijn; 6.30 ds Van Ieperen,
Bergschenhoek. Geref. Kerk: Openhof-
i. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem:
Nieuwe Kerk 10 ds Schuurman, 6 ds
Vroegindeweij Oude Kerk 10 ds Arke-
raats, 6 ds Vink. Ichtuskerk 10 ds Ho-'
vius, Prinstererschool 8.30 ds Hovius;
Centrum Overduin 2 ds Baas. Geref!
Kerk: Vredeskerk 9.30 ds Van Halsema;
5 ds De Vries; Triumfatorkerk 9.30 ds De
Vries, 6.30 ds Vrolijk. Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V.: 8.45 ds. Van Tongeren, Bun
schoten; 7 ds. Van Ommen, Bunschoten.
Geref. Gem.: Remisestraat, 10 en 5 lees
dienst. Volle Evang. Gem. (Voorstraat
100): 9.45 Geref. Kerk Vrijg.: 10.15 ds
Hoff, 3.30 dienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem: 10 ds Van Malsen, Leiderdorp, 7 ds
Van Niel, Rijnsburg. Geref. Kerk: 9.30 ds
Versluys, Hazerswoude, 7 ds Neirop.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds Knorth; Hoofd-
str.kerk 10 en 6.30 ds Doesburg; Schep-
pingkerk 9 ds. Van Loenen. Baptisten
gemeente: 10 br. De Vriés. R.K. kerk za 7,
zond. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem: 9.30 ds De
Vree; Camping 10.30 ds Te Riele, Aals
meer. Geref. Kerk: 9.30 en 7 drs Los. R.K.
kerk: za. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE-Herv. Gem.: Dorpskerk 10.30 en
19 ds De Gelder, Poniuskerk 9 ds De
Gelder. Geref. Kerk: 10 ds Hoekstra, Den
Haag, 7 ds Adonis, Amsterdam. Geref.
Kerk Vrijg.: 8.45 ds Simpelaar, 4.30 lees
dienst. Geref. Kerk Vrijg. Buiten V.: 9.30
ken. Geref. Gem: 10 en 16 leesdiensten.
In Mariënburcht ma. 8 evang. dienst ds
Gravendeel. R.K. kerken: Agathak. za 7,
zo 8.30,10 en 11.30 Poelhuys za. 7, zo. 9 en
11.30. Mariakerk za 7, zo. 8.30, 10, 11.30.
Engelbewaarders za. 7, zo 8, 9.30, 11 en
5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem: 9.30 ds
Bronsgeest, 18.30 dr Haitsma, Woerden.
Geref. Kerk: 9.30 ds Nooteboom, 6.30 ds
Stolk, Alphen aan den Rijn. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 dienst des woords.
R.K. kerk: za. 7, zo 7.30, 9 10.45
NIEUWVEEN - Herv. Gem.: ds v. d.
Velden, Doorn, ds. Lefeber, Alphen.
R.K. kerk: za. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem.: 9.30 ds
Goverts, 7 Den Harder. Geref. Kerk: 9.30
ds Wijngaarden 6.30 ds Dijkstra, Benne-
broek. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 3 ds Vis-
NOORDEN - Herv. Gem.: hr. Roose
boom, Maarsen, ds. Bultman, Schoon
hoven. R.K. kerk: za. 7, zo. 9.30 en 11.
NOORD WIJK - Herv. Gem: Kerk Voor
straat 10 dr Geursen, Haarlem, 7 kand. J.
Nauta, Leiden; Kerk Hoofdstraat 9 ds De
Mooy Canada, 10.30 ds Streefland (Nij-
kerk, 7 ds. Warnink; De Rank 10 hr
Goyert, Zeist, 3.30 ds Hovius, Katwijk,
20 ds Margot Schilling, Berlijn. Geref.
Kerk: Herv. kerk Hoofdstraat 9 en 7 ds
Warnink, Vinkenlaankerk 9.30 en 7 ds
De Moor, Canada; Stichtingskerk 11 ds
Warnink; Sole Mio 9 hr. Van Duin. Ned.
ProL Bond: Aula Oude Zeeweg 10.30 ds
mej. Van Steenis, Weesp. R.K. kerken:.
Noord wijk aan Zee zo 9.30 en 11;
Noordwijk-Binnen zo 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT- Herv. Gem: 10
ds Kalkman in De Zilk; 10 ds Warnink,
Noordwijk, gemeensch dienst. R.K.
OEGSTGEEST - Herv. Gem9.30 ds Ter
Linden. Geref. Kerk: 10 dr Wentsel, Den
Haag. Gemeentecentrum ds Brokerhof.
R.K. kerk: Willibr. kerk za 7 zo 9,10,10.30
en 12. Bonaventurakapel za 6.30, zo 9 en
11. Volle Evangeliegem. (gem. centr.): 4
hr. V. D. Brugge.
i. 8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 hr. Krispijn, Scheve-
ningen. Geref. Kerk: 9.30 kand. Van Loo,
ROELOFARENDSVEEN - R.K. ker
ken: P. Banden za 7, zo 8, 9.30, 11 en
12.15. Maria Pres. za. 7, zo. 8,9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds de Kruijf, 7 ds Bijl, Krimpen a. d. IJs-
sel. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst des
woords, 2.15 ds Bouw, Scheveningen.
RIJNSBURG - Herv. Gem: Bethelkerk
9 ds Van Niel, 5 ds Van Yperen, Berg
schenhoek, Grote Kerk, ds Driebergen,
Westerhaar, 5 ds V. d. Meer. Sassenheim,
Camping Koningshof ds Huisman. Ge
ref. Kerk: Petrakerk 9 ds Huisman, 5 ds
Damsma. Immanuëlkerk 9.30 ds
Damsma, 16.30 ds. Wildschut, Haarlem;
Maranathakerk 9.30 prof dr. Verkuijl,
Amsterdam, 5 ds Huisman. Camping
Koningshof 10 ds Huisman. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 ds Buijs, Broeksterwou-
de. Evang. Christengemeente (aula ma
vo): 10 Br. H. v. d. Brink. R.K. gemeen
schap (aula tuinb. school): za. 7, zo. 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9 ds Van
der Meer, 18.30 ds Van Achterberg (Lei
den). geref. Kerk: 9.30 ds Van Santé, 7
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 en 6.30 ds
Lindenberg. Geref. Kerk: 9.30 ds Stolk,
6.30 ds Bezemer. R.K. kerk: Dorp zo 9 en
12; Langeraar za 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem.: 10 ds De
Groot, Apeldoorn, 6.30 ds Kalkman,
Noordwijkerhout. Geref. Kerk: 9.30 drs
De Raadt, 6.30 ds Van Halsema, Katwijk.
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 leesdienst, 5 ds
Hoff.
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.: Dorp:
10 ds Mackaay. Leiden. 5 dienst in gc-ivl.
kerk; Hulp en Heilkerk 10 ds Verheule;
aula Noord-Hofland 9.30 ds V. d. Schoot;
kapel Rijndijk: geen dienst; De Ark: 10
jongerendienst. Geref Kerk: 9.30 en 5 ds
De Zeeuw. Aula Noord-Hofland ds V. d.
Schoot. Geref. Kerk Brijg.: 9.30 lees
dienst, 3 ds Simpelaar, Oegstgeest. R.K.
kerken: Sint Laurentius za 7, zo 10 en
11.30; Noord-Hofland zo 11.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Be
thelkerk 8.45 en 10.30 ds Roetman, 17
kand. Van Harten, Alphen 18.30 ds Ver-
welius; De Hoeksteen 9.30 ds Verwelius,
18.30 ds Van der Plas, Delft; Immanuel-
kerk 9.30 hr Stroom, Koudekerk, 7 ds
Diepersloot. Geref. Kerk: Kruiskerk 9 ds
Verweij, Driebergen, 17 ds Kuiper;
Ontmoetingskwerk 10.15 ds Kuiper.
Chr. Afgesch. Gem.: 9.30 rn 5 ds Verloop.
Volle Evang. Gem. (Lindegaarde 17a)1
9.30 samenkomst. R.K. kertk: St. Vic-
torkerk 10.00 eucharistieviering. Jeho
va's Getuigen (Burg. Trooststraat 4)
10.00 openbare toespraak, 11 wachtto
renbespreking.
11.30.
WASSENAAR-Herv.Gem.: Dorpskerk
10 ds Martens, Oegstgeest, 4.30 ds V. d.
Sluys, Amsterdam, 7 ds Van Wijngen,
Den Haag; Kivietkerk 10 ds Wiersma.
Messiaskerk 10 ds Henkei, Den Haag.
Dorpscentrum ds Tukker. Geref. Kerk:
10 en 7 ds Van der Meulen; Zuid drs. V. d.
Kamp. Ned. Prot. Bond: ds Van Aalst
Baarn.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 hr
Kattenberg, Voorschoten; 6.30 hr Goed
hart, Nieuwkoop. Geref. Kerk: 9.30 en
6.30 ds De Wit, Lisse. R.K. kerk: za 7, zo
ZEVENHOVEN - HervGem: 930 ds Ni-
.colai. Gerpf. Kerk: 9.30 dhr. Knotters,
'Oudewater: 7 ds Dijkstra, Boskoop. R.K.
kerk:
10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem.: za.
17.30 avondgebed, 10 ds Schoch. R.K.
kerken: Jansk za. 7.30, zo. 9.30; Chr. Die-
naarkerk za. 7, zo. 8.30,10 en 11.30. Rijn
dijk (Meerburg) za. 7, zo. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem.: 10 en
6.30 ds Mostert. Geref. Kerk: 10 ds Be
zemer, Ter Aar, 6.30 ds V. d. Heiden.
