Woede en schaamte om foto
Gastvrijheid
KERKDIENSTEN
SSBSBal
Het was natuurlijk symbolisch bedoeld
ZATERDAG 5 AUGUSTUS 1978
«nwmvran
Onlangs plaatste het tienmaal per jaar verschijnende
blad "VANDAAR" - een gemeenschappelijke uitgave
van de hervormde en gereformeerde Zending in Neder
land - een foto van een blinde blanke Zuidafrikaan die
wordt geleid door een zwarte landgenoot. Men ziet een
welgedaan, zelfbewustheid uitstralend heer een paar
passen achter zijn ietwat schlemielige begeleider aan
lopen. Een stok die ze elk aan een uiteinde vasthou
den verbindt hen. Onder deze foto zette de redactie van
het zendingsblad: "Blind in Zuid-Afrika".
De reacties van lezers waren behal
ve talrijk ook zeer uiteenlopend.
Zowel negatief als positief. Een
bloemlezing uit de boze brieven:
walgelijk, huichelarij, mislei
dend, haatzaaiend, linkse propa
ganda, communistisch, marxisti
sche infiltratie.
Een paar briefschrijvers liet weten
hun bijdrage aan de Zending te
zullen intrekken. Anderen wen
sten van verder toezending van
het blad verschoond te blijven. Er
waren er ook die de redactie
vroegen verontschuldigingen
voor het plaatsen van de foto aan
te bieden.
Enkele reacties van de andere kant.
dé foto van het jaar, "VAN
DAAR" een goed blad, menson
terende situatie, ik zou het niet
kunnen, ik schaam me een blan
ke te zijn.
Niets gedaan
Een verontschuldiging komt er
niet. Wel was drs. H. Baas. een
van de zeven redacteuren, bereid
het "waarom" van de gewraakte
foto toe te lichten.
"Wij vinden dat er dingen gebeuren
waarop we nooit genoeg kunnen
wijzen, hetzij met woorden, hetzij
met beelden. Die foto is natuur
lijk symbolisch bedoeld.Het gaat
niet om deze twee mensen. Wij
willen aangeven dat velen die lei
ding geven in Zuid-Afrika nog
steeds blind zijn voor het lot dat
miljoenen zwarten dagelijks on
dergaan. Bovendien zijn ze van
deze zwarte arbeiders afhanke
lijk. Zonder hen zou de verdere
ontwikkeling van industrie,
mijnbouw en de grote land
bouwondernemingen eenvoudig
niet mogelijk zijn"
Drs. Baas zit met een paar vragen,
met name voor mensen die kri
tiek op de Zuidafrikaanse situatie
maar moeilijk kunnen velen.
"Waarom mogen zwarten niet
meedoen om samen de toekomst
te bepalen van het land waarin
ook zij leven en werken? Waarom
hebben zij niet het recht, om zelf
te bepalen waar zij willen wonen,
waar zij willen gaan en staan, met
wie zij willen trouwen en hoe zij
zich kunnen verenigen in vak
bonden en politieke partijen9
Waarom leven zij met de onze
kerheid dat ze zonder enige
grond voor drie maanden of lan
ger in de gevangenis kunnen
worden opgesloten?"
Baas erkent dat er in Zuid-Afrika
hier en daar wat veranderd is,
maar aan de kern van de zaak. dat
de zwarte naaste tot zijn recht
komt, is in wezen nog niets ge
daan. En nu de zwarte eindelijk
voor dat recht opkomt, na jaren
lang tot zwijgen gedoemd te zijn
geweest, is het al te eenvoudig om
dit met communistische agitatie-
of neo-marxistische infiltratie af
te doen.
Drs. Baas verwijst nog naar het ver
slag van het bezoek dat een dele
gatie van de Gereformeerde Ker
ken in Nederland dit jaar aan de
blanke Zuidafrikaanse zuster
kerk bracht, waarin letterlijk dit
staat:
"De kerk in Zuid-Afrika mag niet
berusten in en nog minder zich
vereenzelvigen met een bewind
waaronder de blanke minderheid
soeverein beschikt over het wel en
wee van de meerderheid van de
bevolking en haar hel recht ont
houdt mee te beslissen over eigen
woonplaatsarbeidsmogelijkhe
den en toekomst.
Wij zijn van oordeel dat de kerk.
naar het evangelie van Jezus
Christuszich moet stellen aan de
kant van degenen wier rechten
worden verkort of zelfs geheel
worden weggenomen. Nog veel
minder moet zij zich ertoe laten
verleiden om, naar de maatsta
ven van het heersende bewind
ook haar eigen interne betrekkin
gen met de niet-blanke leden te
regelenhetgeen betekent dat zij
aan zichzelf meer macht en auto
riteit toeschrijft dan aan het
Woord van God
Splinter-balk
Over het verwijt van sommigen dat
wij in Nederland almaar zoeken
naar de splinter in andermans
oog (in dit geval de blanke broe
ders en zusters in Zuid-Afrika) en
de balk in eigen oog niet zien, wil
Baas heel duidelijk zijn.
"Door deze foto hebben wij zeker
niet willen beweren dat wij hier
in Nederland beter of rechtvaar
diger zijn dan de blanke Zuid-
afrikanen. Zowel in onze interne
Nederlandse verhoudingen als in
onze verhouding tot hen die in de
rest van de wereld armoede en
verdrukking lijden is veel on
rechtvaardigheid.
Wij willen ook onze welvaart hand
haven en zijn maar spaarzaam be
reid om wat we hebben met ande
ren te delen. Wij werken, mis
schien onbewust, direct en indi
rect mee aan het in stand houden
van machten in de derde wereld
die armen en zwakken in hun
greep houden. Wij doen ook mee
aan een bewapeningsloop die
miljoenen verslindt en daardoor
onthouden wij aan anderen wat
zij nodig hebben om in leven te
blijven. Om dan nog maar niet te
spreken van de vernietiging
van miljoenen mensen en van de
wereld, als deze wapens ooit ge
bruikt worden. Wij slaan ons niet
op de borst, maar we willen de
blanke Zuidafrikanen en onszelf
wel oproepen om vrede en ge
rechtigheid te zoeken, in de naam
van Jezus Christus"
Discussies over Zuid-Afrika blij
ven vaak steken in de academi
sche vraag waarom altijd dit land
het mikpunt van de internatio
nale verontwaardiging en kritiek
moet zijn.
Baas: "Wij zullen de laatsten zijn
om te ontkennen dat ook bij de
zwarte Afrikanen onderling on
recht heerst en onvrijheid. Oe
ganda, Angola, Mozambique...
Maar omdat blanke christenen in
Zuid-Afrika zich beroepen op de
bijbel om onrecht en geweld te
rechtvaardigen, moeten wij hen
in de eerste plaats, op grond van
diezelfde bijbel, erop blijven wij
zen dat dit niet kan en mag"
De lezers van het gereformeerd-hervormde zendingsblad "VANDAAR" reageerden
heel verschillend op deze foto van een blinde blanke Zuidafrikaan en diens zwarte
begeleider.
Het onderschrift "Blind in Zuid-Afrika" deed voor sommigen de deur dicht. "Walge
lijk". "Ik trek mijn zendingsbijdrage in". Anderen bogen zich in schaamte.
Beperkte vrijheid
Een van de lezers van "VAN
DAAR" schreef de redactie dat
de bewuste foto eigenlijk niets
bijzonders uitbeeldt. Het is heel
gebruikelijk dat mensen blinden
geleiden. Dat wij in Nederland
daarvoor van honden gebruik
maken betekent nog niet dat de
zwarte Zuidafrikaan nu tot dier is
verlaagd. En overal waar mensen
blinde vrienden of familieleden
leiden wordt vaak een stok daar
voor gebruikt.
Maar dat is voor drs. Baas de kern
van het verhaal niet. Het gaat vol
gens hem om de afstand niet in
meters maar tussen twee werel
den waarin elk van deze twee
mannen leeft. En dié afstand
blijft.
'Gelukkig trekken in Zuid-Afrika
vele blanken zich het lot van hun
zwarte naaste aan. Met gevaar
voor eigen vrijheid zetten blan
ken zich daarvoor in. Maar een
feit is dat de Zuidafrikaanse rege
ring juist daarom hun vrijheid
beperkt. Zij worden gevangen
genomen, mogen niet meer spre
ken in het openbaar, niets meer
publiceren, nauwelijks nog met
iemand praten en vaak hun huis
of woonplaats niet verlaten. De
leiding in dit land wordt beheerst
door angst, ook door angst voor
mensen die geweld verwerpen
als strijdmiddel om tot een ande
re samenleving te komen"
Baas ziet nog wel mogelijkheden
voor Nederland om duidelijk te
maken dat het in Zuid-Afrika om
een wat hij noemt "rechtvaardige
strijd" gaat.
"Wij moeten blijven vertellen wat
er werkelijk gebeurt. Ook kun
nen wij de rol van de Nederlandse
bedrijven en banken zichtbaar
maken en aandringen op rechte
verhoudingen in die bedrijven of
op andere maatregelen"
Elkaar nodig
Meer dan honderd schriftelijke
reacties kreeg de redactie van
"VANDAAR'op de foto van de
blanke blinde en de zwarte Zuid
afrikaan. Dat de redactie om reac
ties had gevraagd, maakt dit feit
niet minder opmerkelijk. Het is
een bewijs hoe Nederlanders ook
emotioneel bij de kwestie Zuid-
Afrika betrokken zijn.
Het zou ons overigens niet verba
zen als die brieven meer naar
aanleiding van het wat cynische
onderschrift dan van de foto wa
ren geschreven. Het plaatje zelf
zou zowel de sympathisanten als
de veroordelaars van het Zuid
afrikaanse politieke systeem nog
wel iets kunnen zeggen. Dit: dat
blank en niet-blank in dit land
niet buiten elkaar kunnen. In het
groot evenmin als in gewone
menselijke verhoudingen. Maar
wij geven toe dat dit wel de zacht
ste betekenis is die men aan deze
foto kan hechten.
Het is de tragiek van Zuid-Afrika
dat de erkenning van de waar
heid elkaar elkaar nodig te heb
ben tot zo totaal verschillende
conclusies leidt, tot in de kerken
toe, en dat een oplossing van de
spanning tussen de rassen verder
lijkt dan ooit. De standpunten
worden alleen maar harder en
dreigender. Velen lijken werke
lijk blind te zijn voor de mogelijk
rampzalige gevolgen.
Zo'n situatie vraagt om zieners. Die
heeft dit land. Maar zij moeten
dan wel vrijuit kunnen spreken.
En ook nog gehoor vinden.
S.J. DE GROOT
Banden verbroken. Ruim drie maanden nadat de synode van de
Gereformeerde Kerken (in Lunteren) besloot steun te blijven
geven aan het fonds van de Wereldraad van Kerken tot bestrij
ding van het racisme, heeft het synodebestuur (moderamen) een
brief gekregen van het bestuur van de blanke Nederduits Gere
formeerde Kerk in Zuid-Afrika waarin officieel wordt meege
deeld dat de banden tussen beide kerken zijn verbroken.
Het Zuidafrikaanse kerkbestuur zegt in deze brief, geschokt te zijn
dooar dit besluit van de Nederlandse synode. "Het is onbegrijpe
lijk dat de Gereformeerde Kerken een fonds ter ondersteuning
van terrorisme voor hun rekening kunnen nemen". Wie meent
dat dit fonds slechts humanitaire doeleinden dient, is zo "klaarb
lijkelijk naïef aldus het Zuidafrikaanse synodebestuur, dat men
zijn argumentatie niet ernstig meer kan nemen.
De zusterkerk had nog een andere reden om zich van de Neder
landse kerk te distantiëren. Haar bestuur laakt ook de "halfhar
tigheid van de gereformeerde synode inzake leerstellige dwalin
gen". "Deze ontwikkelingen zijn het gevolg van een afkeurens
waardige koers die de Gereformeerde Kerken de afgelopen jaren
zijn gaan.varen".
Diefstal
In het Westduitse aartsbisschopdom München en Freising wordt
sinds kort een campagne gevoerd tegen de toenemende diefstal
len uit kerken. Aan de bezoekers van kerken wordt gevraagd, een
oogje in het zeil te houden en verdachte handelingen in en om de
kerk aan de pastoor of de politie te melden.
Voor deze campagne is een aanplakbiljet ontworpen, dat aan alle
kerkbesturen en pastoors in het bisdom is toegezonden. Het
publiek wordt opgeroepen eraan mee te werken dat de kerken
niet gesloten hoeven te worden en uitsluitend nog opengaan voor
diensten.
Sober
De leider van de Jezuieten pater Pedro Arrupe (Rome) heeft alle
religieuzen een sober leven van spaarzaamheid en tevredenheid
aanbevolen omdat dit de grootste dienst is die zij op het ogenblik
de mensheid kunnen bewijzen.
Volgens Arrupe kan het voorbeeld van soberheid de voorwaarden
scheppen voor de totstandkoming van vrede in de wereld. Want
voor vrede is nodig dat eerst honger, ondervoeding en onder
drukking verwijnen. Als de huidige verhoudingen zo blijven, zal
de kloof tussen arm en rijk steeds dieper worden.
Beroepingen
Hervormde Kerk: beroepen te Ossendrecht H. Hoekstra Doetin-
chem; aangenomen naar Barchem (Geld.) W. Bloemendaal Apel
doorn. Gereformeerde Kerken: bedankt voor Harkema H. J. van
Dalen Zuidland, voor Sassenheim H. M. Dercksen Ede. Gere
formeerde Gemeenten: bedankt voor Kruiningen J.van Haaren
Amersfoort, voor Emmeloord D. Rietdijk Vlaardingen. Gerefor
meerde Gemeenten in Nederland: bedankt voor Terneuzen M.
van Beek Opheusden.
De doopsgezind-remonstrantse gemeente in Leiden ontvangt
morgenochtend een aantal mensen in haar dienst (10 uur in de
Lokhorstkerk, Pieterskerkstraat) die hebben deelgenomen aan
een in Oxford gehouden congres van de International Associa
tion for Religious Freedom. Ds. W. H. Kuipers, doopsgezind pre
dikant te Leiden, die pas terug is van een doopsgezind wereld
congres in Amerika, gaat in de dienst voor.
De komende drie weken wordt onze rubriek "geestelijk leven"
verzorgd door redacteur Kees van der Malen.
Gastvrijheid is een echt woord voor
de vakantie. Mensen zijn wat los
ser van hun eigen omgevingAl
lemaal op pad. Wat zwervend
van hier naar daar. En dan ko
men we elkaar onderweg wel eens
legen
Het is niet vanzelfsprekend, altijd
precies te weten hoe je met elkaar
moet omgaan. Het is al moeilijk
om te gaan met m ensen in je eigen
vertrouwde leefkringetje. Maar
het wordt nog moeilijker als je
daarin andere mensen moet op
nemen. Gastvrijheid. Ruimte
voor anderen. Vrij zijn voor gas-
In de vakantietijd lees ik meer in de
bijbel dan anders. Je hebt dan als
pastor meer ruimte door het weg
vallen van lessen en vergaderu
ren. Die bijbel nu leertje gastvrij
te zijn. Ruimte te hebben voor de
vreemdeling die zomaar langs
komt, de voorbijganger. Er zijn
voor anderen, het maakt het leven
rijker en ruimer. Gastvrijheid
brengt wat teweeg bij mensen.
Abraham ontmoette drie mensen
die voorbij wilden gaan. Kom
binnen en eet,zei hij.Enzij mogen
deelgenoot zijn van zijn leven
Door deze ontmoeting wordt het
leven van Abraham verrijkt. Hij
weet nu dat hij een zoon zal krij
gen.
De profeet Elisa (boek Koningen)
zwerft rond en krijgt een gastvrij
onderdak. Hij mag deelgenoot
zijn van het leven van anderen
Ook het leven van deze mensen
wordt er rijker van: zij ontvan
gen een zoon
Ik lees in het nieuwe testament, het
eind van het Lucas-evangelie
Twee mensen onderweg, op weg
naar Emmaus. Jezus komt langs.
Kom bij ons en eet mee, is de
vraag. Hun dode bestaan, uit
zichtloos omdat ze geen toekomst
zagen, wordt omgezet in leven.
Beker
Mensen nabij zijn brengt leven
Voor anderen maar ook voor je
zelf. Dat geldt ook in het samen
zijn van mensen in hun huwelijk
Elkaar niet voorbijlopen. De an
der geluk brengenDaarin zul je
zelf ook geluk ondervinden
"Een beker koud water". Dat is de
titel van een boek. Over het gelo
vig omgaan met kinderen. Om
anderen - in dit geval kinderen -
een plaats te geven in je leven
Naast kinderen gaan staan. Hen
niet maken tot voorbijgangers,
tot lastige wezens die maar beter
kunnen gaan spelen
Een beker koud water, een bijbels
begrip. Hel heeft te maken met
gastvrijheid.
Gastvrijheid voor buitenlandse
werknemers. Maak ze niet tot ob
jecten, tot werkkrachten van
"voorbijgaande" aard.
Gastvrijheid als openheid in men
selijke omgangsvormen. Pas was
ik in een restaurant in een van
onze kustplaatsen. Er kwamen
Duitsers binnen. De bestelling
ging wat moeilijk. De manier van
reageren van de omgeving was
minderwaardig
Gastvrijheid wil zeggen: meer doen
voor anderen dan het gewone
Verder kijken dan vader, moeder,
zoon, dochter
God komt tot ons door middel van
mensen. Wie u opneemt, neemt
mij op, zegt de Heer. Mensen kun
nen een opdracht voor ons bete
kenen. God komt ook nabij door
ons tot zegen zijn.
JOlsthoom,
Leiderdorp
(Dit is de eerste "overweging" van
pastor J. Olsthoom van de
rooms-katholieke parochie De
Menswording te Leiderdorp in
deze rubriek. De komende
maanden zal hij om de veertien
dagen een stukje schrijven.)
LEIDEN - Hen- Gem.: Hoogl. kerk 10 ds
Pannekoek, 11.45 oec. studentendienst,
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds. De Ruiter
Ermelo; Mar. kerk L. Morsweg 10 ds. v.
Achterberg; Merenwijk 9.30 pastor Van
Well; Bethlkerk Driftstr. 10 ds. Meijers;
Bevr.kerk ZW 9 ds. Wagenvoorde; Vre-
deskerk 10 dr. Bartels Amersfoort;
Waalse kerk 10.30 ds. Ribs; Acad. Zie
kenhuis 10.15 ds. Bakker; Diac.huis
10.30 ds. Van 't Hof. Endegeest 9.30 pas
tor Boshouwers, gez. dienst met eucha
ristieviering. Geref. Kerk: Zuiderkerk 9
ds. Wilschut Haarlem; Oude Vest 10 en 7
dr. Rietveld Den Haag; Mar.kerk L.
Morsw. 10 ds. v. Achterberg; Bevr.kerk
ZW 9 ds. Wagenvoorde; Groenhoven 10
ds. Koolstra; Merenwijk 9.30 pastor Van
Well; Mierennest (Jeugdhaven, Mors
weg) 10 hr. Kroon. Dolerende Noodge-
meente Groot Leiden (Pieterskerkstraat
1): 8.30 ds. Lievaart Roodeschool, 5 hr
De Waard Apeldoorn. Chr. Geref. Kerk
(Steenschuur 9): 10 en 5 ds. Tijmes
Amersfoort. Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en
4.30 ds. Boogaard. Geref. Gem. in Ned.
(Bethl.kerk Driflstraat): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgracht):
10.15 prof. dr. Heering. Re-
monstr.-Doopsgez. Gem. (Pieterskerk
straat 1): 10 ds. Kuipers. Baptistenge
meente (O.Rijn 3): 10 dienst. Evang.
Christengemeenschap (Middelstegracht
3): 10 evang. Verhagen Doorn. Zen
dingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. v.d. Keur. Evange
liecentrum Zijlsingel 2: 10 hr. Leeflang,
di. 8 hr. Zijlstra, vrijd. 8 jeugdsamen-
komst. Pinkstergemeente (O.Rijn 3): 3
hr. Eikerbout. Leger des Heils (Hooi
gracht): 10 en 7.30 Nieuw-Apost.Kerk
(H.Rijndijk 24): zo. 9.30 en 4, wo. 8. Chris
tian Science (Steenschuur 6): 10.30. Kerk
van J.Chr.v.d.Heiligen der L.Dagen
(Steenschuur 6): 10.15. Zevendedagad
ventisten (Lokhorstkerk): elke zat. 9.45
gesprek, 11 prediking. Oud Kath.Kerk
(Zoeterw.singel): 10. Vrij Kath.Kerk
(Vreewijkstraat): 10.30 Rooms-Kath.
kerken: Merenwijk zat 7, zond 9.30;
Haagweg zat. 7, zond. 9, 10.45,12 en 6.30
Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat. 7,
zond. 9,10.30en 12: Haarl.str. zat. 7. zond
9.30,10.45.12.15 en 6.30; Rijndijk 281 zat.
7, zond. 9 30 en 11.30; Boshuizerlaan zat.
7, zond. 9.30 en 11; Herensingel zat. 7
zond. 8.30, 9.30 en 11.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem 10
ds. v. Hoegee, 7 ds. Oostenbrug. Ridder
kerk. Geref. Kerk: 9 hr. Tenyenhuis, 6.30
ds. v.d. Brink Enkhuizen. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 3 stud. De Haan. R.K. Kerk.
zat. 7, zond. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: Adventskerk mevr. ds. Van Ever-
dingen Leiderdorp; Kruiskerk 9.30 ds.
Bogers; Opst.kerk 9.30 ds. v. Harten
Soest, 6.30 ds. Bogers; Mar.kerk 6.15
zang, 6.30 hr. v.d. Borg Baarn, open-
deurdienst; G.H.kerk 9.30 hr. Stroo; De
Bron 9.30 ds. v.d. Ree, 6.30 ds. Brons-
geest Nieuwkoop; Ashram 9.30 mevr. ds.
v. Kempen Amstelveen; Oudsh.weg 10
ds. Los Rotterdam; Sionskerk 9 30 ds.
De Heer, 6.30 ds. Nap Hoog-Blokland.
Geref. Kerk: Mar.kerk 10.15 hr. Tenyen
huis; Salv.kerk 9.30 ds. v.d. Brink Enk
huizen, 6.30 hr. Tenyenhuis; G.H.kerk
6.30 ds. v.d. Ree. Zie verder herv. gem.
Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 en 6.30 ds. Borg-
dorff. Geref. Kerk Vrijg. Buiten Verband
9.30 br. Jaakke, 4.30 br. Scholma. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Hamstra.
Oud Geref. Gemeente: 9.30 en 4, ma. 7
aug. 7.15 hr. v.d. Meer. Baptistenge
meente: 10 evang. Leidekker, 6.30 ds
v.d. Wetering. Noord (Sportlaan) 10 hr
v.d. Brink. Volle Evang. Gem. (school
Preludeweg): 10 hr. v. Steenis. Leger des
Heils: 10 en 6.30 uur. R.K. kerken: Bon
kerk zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30; Pius-
kerk zat. 7. zond. 9, 10.30 en 11.45; De
Bron zat. 7, zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 kand.
v.d. Berg, 6 ds. Gijsbertsen Gouda. Ge
ref. Gem.: 9.30 en 6 leesdienst, di. 8 aug.
7.30 ds. Elshout.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 9.30 ds. Kroneman Utrecht, 6.30
kand. v.d Berg; Salv. kerk 9.30 ds. v.d.
Broek Vinkeveen, 6.30 kand. Plante;
Bethl.kerk 9.30 ds. Baars Papendrecht,
6.30 ds. Roelofsen Zeist. Geref Kerk:
9.30 ds. Brink A.foort, 6.30 ds. Oliemans
Hilversum.
BOSKOOP - Herv. Gem.: Dorpskerk
9.30 ds. Heymans, 6.30 in geref. k. ds. De
Leeuw, Maarn; De Stek 9.30 ds. Gaas
beek O.geest. Geref. Kerk: 9.30 ds. Dijk
stra, 6.30 zie herv. Chr. Geref. Kerk: 9.30
ds. v, Langevelde, 5 ds. Rietveld. Geref.
Gem.: 9.30 en 6. Opwekkingsgemeente
(Concordia): 9.30 Verg. v. Gelovigen
(Nieuwstraat): 9.30 en 5. R K. kerken:
kerk zat. 7, zond. 9.30 en 11; De Stek zat
5.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Bouman Katwijk aan Zee, 6.30 hr.
Goedhart. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds.
Swierts Maassluis. R.K. kerk: Anker zat.
7, zond. 8.45 en 11.15; Bern. zond. 10;
dorp zat. 7, zond. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds. Roth-
fusz, 7 in geref. k. ds. Rothfusz. Geref.
Kerk: 10 ds. Bouma Hilversum, 7 zie
herv. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 stud. Van
Atten. R.K. kerk: Mart.kerk zat. 7, zond.
8.30, 10. IJ 30 en 12.45. Jozefkerk zat 7,
zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem.. 10 dr v.
Vliet. R.K. kerk: zat. 7, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gem 9.30 ds. Koren-
hof te Heemstede. R.K. kerk: zat 7, zond.
8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: Dorpskerk 10 ds. De Vos, 6 dr.
Kamma te O.geest; Ontmoetingskerk 10
ds. De Groot Apeldoorn, 6.30 ds. v. Niel
Rijnsburg. Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d.
Horst, 6.30 dienst. R.K. kerk: zat. 7, zond.
9.30 en 11.15. Kapel Marinevliegkamp:
10.30 ds. Schepers, gezinsdienst.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem.:
N.Kerk 10 hr. De Vos Barneveld, 6 ds. De
Vos; O.Kerk 10 ds. Boer, 6 ds. Vroegin-
dewey; Ichtuskerk 10 ds. Schuurman, 5
ds. Hovius; Pniëlkerk 9.30 ds. Vroegin-
dewey, 6 ds. Boer; Gr. v. Pr.school 10 ds.
Kielder Kerkeveld; Hoeksteen 10 do-
vendienst, 10 Duitse dienst; Overduin 2
ds. Baas. Geref. Kerk Vr. kerk 9.30 ds. De
Vries, 5 dienst; Tr.kerk 9.30 ds. Snoey,
6.30 ds. De Vries. Geref. Kerk Vrijg. 10.15
dienst, 3.30 ds. Hoff. Geref. Kerk Vrijg.
Buiten Verband 8.45 ds. Meester A'dam,
7 kand. Horsman. Geref. Gemeente: 10,
leesdienst, 7.30 ds. Mijnders Ridderkerk.
Volle-Evang.Gem., openb. school
Voorstr., 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: 10 ds. Klusener Breukelen, 7 in
geref. kerk ds. Van Ieperen Bergsche-
hoek. Geref. Kerk: 9.30 ds. Adonis Am
sterdam, 7 zie herv.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds. Knorth; Hoofd-
str.kerk 10 ds. Honnef, 6.30 ds. Knorth;
Scheppingskerk 9 mevr. ds. Visser
(L'dorp). Baptistengemeente: 10 br.
Loiirens, avondmaal. R.K. kerk: zat. 7,
zond. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. De
Vree, avondmaal; camping 10.30 ds.
Eveleens Veessen. Geref. Kerk: 9.30 ds
Los, 7 ds. v. Santen S.heim, camping zie
herv. R.K. kerk: zat. 7, zond. 7.30, 9.30 en
11.15.
LISSE - Herv. Gem.: dorpskerk 10.30 ds
De Gelder; Pauluskerk 9 en 7 ds. De
Gelder. Geref. Kerk: 10 en 7 ds. Hemmes
te O.geest. Geref. Kerk Vrijg8.45 ds.
Simpelaar, 4.30 leesdienst Geref. Kerk
Vrijg. Buiten V9:30 en 5. Chr. Geref
Kerk: 10 en 4.30 stud. Vrijhof. Geref.
Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg. Oud. Ge
rei'. Gem.: 9.30 en 3. R.K. Kerken Agatha
zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30; Poelhuys
zat. 7, zond. 9 en 11.30; Mariak. zat. 7,
zond. 8.30, 10 en 11.30; Engelbew. zat. 7
zond. 8, 9.30 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 ds
Bronsgeest, 6.30 dr. Haitsma Woerden.
Geref. Kerk: 9.30 kand Burger. 6.30
dienst. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 2.15 ds.
Kok te Nijkerk. R.K. kerk: zat. 7, zond.
7.30 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv Gem.: 9.30 ds.
Stehouwer te Alphen, 7 hr. Barendrecht,
gez. dienst. Geref. Kerk: 9.30 kand. Na-
thanael, 7 zie herv. R.K. kerk: zat. 7
zond. 9 en 11.
NIEUW VENNEP - Chr. Geref. Kerk:
9 30 en 3 ds. De Graaf Ede. R.K. kerk: zat.
7, zond. 9.30 en 11
NOORDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. v.d.
Kooy, 7 hr. De Pater. Geref. Kerk (Woer-
dense Verlaat): 10 en 7 ds. Nooteboom.
R.K. kerk: zat. 7.30, zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK-Herv. Gem.: Voorstr. 10
kand. Teeuwen Leiden, 7 ds. Pannekoek
Leiden; Hoofstr. 9 ds. Warnink, 10.30 ds.
Keuning, 7 ds. Keuning; De Rank 10 en 5
ds. v.d. Plas Delft, 8 Duitse dienst. Geref.
Kerk: herv. kerk Hoofstr. 9 ds. Warnink,
7 ds. Keuning; Vinkenlaankerk 9.30 ds.
Warnink Apeldoorn, 7 ds. Warnink; st.
kerk 11 hr. v. Duin; Sole Mio 9 hr. v.
Duin. R.K. kerken: Binnen zat. 7, zond. 8,
10 en 11.30; Zee zat. 7, zond. 9.30 en 11;
aula Boerenburg 11.
NOORDWIJKERHOUT - He™. Gem.:
10 ds. Kalkman. R.K. kerk: Jozefkerk
zat. 7, zond. 8.30 en 10; Viktorkerk zat. 7,
zond. 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Groene
Kerk 9.30 ds. Frische Den Haag; Paulus
kerk 10 ds. Knipscheer Epe; Gem.centr.
10.30 ds. Ter Linden, 7 ds. Huisman; v.
Wyckerslooth 4.30 ds. Wagenvoorde.
Geref. Kerk: 10 ds. Vegter, zie ook herv.
R.K. kerk: Will.kerk zat. 7, zond. 9, 10.30
en 12; Bon.kapel zat. 6.30, zond. 9 en 11.
Volle-Evangeliegem. (gem.centr.): 4 hr.
v.d. Brugge.
OUD-ADE - R.K. kerk: zat. 7, zond. 8.30
en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds. Mostert Zwammer-
dam. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 hr.
Schoenmaker. R.K. kerk: zat. 7, zond 8,
9 30 en 11.30. Remoijstr. Gemeente: 10
drs. Blaauw, Leiden.
ROELOFARENDSVEEN - R.K. ker
ken: P. Banden zat. 7, zond. 8, 9.30,11 en
12.15; Maria Pres. zat. 7, zond. 8, 9.30 en
11.
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds. De Kruijf, 7 ds. v.d. Velden Doorn.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 2.15
RIJNSBURG - Herv Gem.: Grote Kerk
9.30 ds. v. Niel, 5 ds. v.d. Bogerd; Bethel-
kerk 9 ds. v.d. Bogerd, 5 ds. v. Niel. Ge
ref. Kerk' Petrakerk 8.30 ds. Huisman, 5
dr. v. Oeveren; Imm.kerk 9.30 dr. v. Oe-
veren, 5 ds. Huisman; Mar.kerk 9.30 ds.
Huisman, 5 ds. Warnink Noordwijk;
camping 10 hr. v.d. Sande. Geref. Kerk
Vrijg.: 10.45 kand. v. Egmond, 7 ds. Zo
mer, in herv. Bethelkerk. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 ds. De Joode. Evang.
Christengemeente (aula mavo): 10 br.
Timmers Harderwijk, 7.30 br. Zwarts
Krimpen a.d. IJssel, evang.dienst. R.K.
gemeenschap (aula tuinb.school): zat. 7
zond. 10.30.
RIJPWETERING - R.K. kerk: zat. 7
zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem 9 ds. Keu
ning Noordwijk, 10.30 hr. Goedhart
Nieuwkoop, 6.30 ds. De Groot Apel
doorn. Geref. Kerk: 9.30 ds. v. Santen, 7
ds. Los Leimuiden. Chr. Geref. Kerk: 10
en 5 ds. Rebel. Ned. Prot. Bond: 10.30 hr
Klijnsma. R.K. kerk: zat. 7, zond. 8, 9.30
en 11.
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 en 6.30 ds.
Lindenburg. Geref. Kerk: 9.30 ds. Beze-
mer, 6.30 ds. v. Andel Capelle. R.K. kerk:
dorp 9 en 12; Langeraar zat. 7, zond. 8.30,
10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem.: hr. Van
DEN Berg Buren, 6.30 ds. v.d. Bogerd
Rijnsburg. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds.
De Raadt. Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 ds.
Hoff, 5 leesdienst. Kapel Marinevlieg
kamp: 10.30 ds. Schepers, gezinsdienst.
VOORHOUT - Herv. Gem 10 ds. Bro
kerhof. R.K. kerk: zat. 7, zond. 9,10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.: dorps
kerk 10 ds. Ruitenbeek te Den Haag;
Hulp en Heil 10 ds. Meijering; aula NH
9.30 ds. De Zeeuw; De Ark 10 jongeren-
dienst. Geref. Kerk: 9.30 en 5 dr. Masse-
link R.dam. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5
ds. Blokland R.dam. R.K. kerken:
Laur.kerk zat. 7. zond. 10 en 11.30; aula
NH 11; M. Godskerkzat. 7, zond. 8.30 en
10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Be
thelkerk 8.45 en 10.30 ds. Van 't Veld
Ede, 5 kand. v. Harten, 6.30 ds. Van Koo-
ten Hillegersberg; Hoeksteen 9.30 ds.
Roetman, 6.30 ds. Van 't Veld, Imm.kerk
9.30 dienst, 7 hr. Drijver. Geref. Kerk:
Kruiskerk 9 ds. Modderaar, 5 ds. Land
heer Zoetermeer; Ontm.kerk 10.15 ds.
Modderaar. Chr. Afgesch. Gem.: 9.30 en
5 ds. Verloop. Volle Evang. Gem. (Lin-
dengaarde 17a): 9.30. Remonstr. Gem..-
10 ds. Hooijkaas. R.K. kerk: Viktorkerk
10: Ontm.kerk 8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gem.: 10 hr. Hoffe-
naar. R.K. kerk: zat. 7, zond. 8.30, 10 en
11.30.
WASSENAAR-Herv.Gem.: Dorpskerk
10 ds. Hoekstra O.geest, 4.30 ds. Tukker,
7 ds. Wiersma; Kievietkerk 10 ds.
Wiersma; Messiaskerk 10 ds. Veldkamp
Den Haag; Dorpscentrum 9.30 ds. Ver-
maat Vlaardingen. Geref. Kerk: 10 en 7
ds. v.d. Meulen Nijkerk; Zuid 10 ds. Gee-
sink Sassenheim. Ned. Prot. Bond: 10.30
mej. ds. Heessels Utrecht.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Lefeber, 6.30 ds. Hanemaayer, beiden
Alphen. Geref. Kerk: 9.30 mevr. Jacobi
A dam, 6.30 mevr. Sysling L.dorp. R.K.
kerk: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Ten Napel Giessen-Oudekerk. Geref.
Kerk: 9.30 dr. Mulder Amstelveen, 7 ds.
Vollenhoven Amstelveen. R.K. kerk:
zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETER WOU DE - Herv. Gem.: 10
dienst (in Ons Huis). R.K. kerken: Jans-
kerk zat. 7.30, zond. 9.30; Chr. Dienaar-
kerk zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30; Rijn
dijk, Meerburg, zat. 7, zond. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Hen'. Gem.: 10 ds.
Gall Den Haag, 6.30 ds. Mostert Geref.
Kerk: 10 ds. Groeneveld Gouda, 6.30 ds.
v.d. Heiden.
